Της Ελένης Ζάχαρη
Από το Λόγων Παίγνια
Καλή εβδομάδα σε όλους σας φίλοι του «Λόγων Παίγνια» και του «Από Καρδιάς»!
Χαίρομαι που ξαναβρισκόμαστε εδώ μετά από μια εβδομάδα πολιτικών ……ευτράπελων και κοσμο- ιστορικών αποφάσεων! (εδώ γελάμε!) Ευτυχώς εσείς απολαμβάνατε το περιοδικό και ξεχνιόσασταν.
Μαζί μας σήμερα, έτσι για να σας εκπλήξω λίγο, δεν έχω κανέναν από τους γνωστούς σας λογοτέχνες ή ποιητές. Στο «Από Καρδιάς» βρίσκεται η κυρία Αγγελική Μενεδιάτου, κλινική Ψυχολόγος , απόφοιτος του τμήματος Ψυχολογίας της Παντείου και του τμήματος Κλινικής Ψυχολογίας του University of Indianapolis , μέλος του Πανελληνίου Ψυχολογικού Συλλόγου και του αντίστοιχου Αμερικανικού. Ταυτόχρονα, ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος του Δ. Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Διαταραχών Διάθεσης «ΜΑΖΙ».
Ξέρω, ξέρω.. δεν σας έχω μάθει σε τέτοιες παρουσιάσεις! Αφενός μεν γιατί ως τώρα οι καλεσμένοι μας είναι οικεία πρόσωπα σε όλους αφετέρου το σημερινό θέμα είναι κάπως…..εξειδικευμένο και σίγουρα ο λόγος ανήκει στους επιστήμονες….Όμως η Αγγελική είναι και ένα πρόσωπο σημαντικό και αγαπημένο…άρα, πάλι… «Από Καρδιάς» θα τα πούμε!!!
-Αγγελική, σε καλωσορίζω στο "Λόγων Παίγνια" και στο "Από Καρδιάς". Η στήλη, μέχρι σήμερα , έχει φιλοξενήσει λογοτέχνες και ποιητές. Σήμερα κάνει μια έκπληξη και φιλοξενεί, με μεγάλη χαρά εσένα, για να μιλήσουμε για την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση αυτού του πλάσματος που δημιουργεί καταθέτοντας την ψυχή του και που, κάποιες φορές, εμφανίζει διαταραχές διάθεσης ή δημιουργεί ήρωες με διαταραχές... Καλώς μας ήρθες, λοιπόν, Πρόεδρε!
-Καλώς σας βρήκα Ελένη! Ευχαριστώ πολύ για την φιλοξενία και συγχαρητήρια για την εξαιρετική δουλειά που κάνετε στο "Λόγων Παίγνια".
-Ευχαριστούμε πολύ! Αγγελική, μιλώντας κατ' αρχήν για "διαταραχές διάθεσης" θα ήθελα να δώσεις, ως ειδικός, έναν ορισμό για το τι ακριβώς εννοούμε και στη συνέχεια να περάσουμε και στο θέμα που θα μας απασχολήσει.
-Οι Διαταραχές της Διάθεσης (παλιότερα Συναισθηματικές Διαταραχές) είναι μια ομάδα ψυχικών διαταραχών που χαρακτηρίζονται από διαταραχή της συναισθηματικής διάθεσης. Αναφέρονται δηλαδή σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες παρατηρείται μεταβολή της συναισθηματικής κατάστασης του ατόμου, σε σημείο να επηρεάζεται η όλη συμπεριφορά του και η αντίληψή του σχετικά με τον κόσμο, τους ανθρώπους και τη ζωή. Η μεταβολή της συναισθηματικής κατάστασης γίνεται με τρόπο τέτοιο που να εντοπίζεται σταθερά και υπερβολικά προς τη μία (θλίψη) ή την άλλη (ευφορία) κατεύθυνση ή να διακυμαίνεται υπερβολικά πότε προς τη μία και πότε προς την άλλη κατεύθυνση. Όταν η τάση αυτή εντοπίζεται στην κατεύθυνση της θλίψης τότε μιλάμε για Καταθλιπτικές Διαταραχές. Όταν η κατεύθυνση είναι και αντίστροφη, δηλαδή με επεισόδια καταθλιπτικής διάθεσης και με επεισόδια "μανίας" (δηλαδή υπερβολικής και κυρίως ασυγκράτητης επίπλαστης ευφορίας), τότε μιλάμε για Διπολικές Διαταραχές. Χρειάζεται προσοχή να μην συγχέουμε τη φυσιολογική ανθρώπινη μεταβολή των συναισθημάτων (καμιά φορά και χωρίς προφανή λόγο) με τις Διαταραχές Διάθεσης. Η ειδοποιός διαφορά βρίσκεται στην ένταση και τη διάρκεια των συναισθημάτων καθώς και στη σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου.
-Περνώντας στο χώρο της λογοτεχνίας και της ποίησης, της Τέχνης γενικότερα, συναντάμε άτομα με διαταραχές διάθεσης τόσο σε παλαιότερα χρόνια όσο και σήμερα. Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος ή είναι αδιάφορο αυτό;
-Πράγματι, τόσο στο χώρο της λογοτεχνίας όσο και γενικότερα στο χώρο της τέχνης, συναντούμε πλήθος δημιουργών (μεταξύ αυτών και αρκετών διαχρονικά διάσημων) με διαταραχές διάθεσης. Το θέμα της επίδρασης που μπορεί να έχει μια ψυχική ασθένεια στην δημιουργικότητα είναι ένα θέμα που έχει ανακινήσει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών. Καθώς και το αντίστροφο φυσικά. Πρόσφατες έρευνες που ασχολούνται με το θέμα αυτό έδειξαν ότι άτομα ιδιαίτερα δημιουργικά παρουσιάζουν ορισμένες διπολικές ή καταθλιπτικές διαταραχές σε υψηλότερο βαθμό σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Όμως, οι αιτιώδεις συνάφειες δεν έχουν επαληθευτεί ερευνητικά.
-Ναι, οι έρευνες άλλωστε σχετικά με την κατάθλιψη αποδεικνύουν ότι προσβάλλει το δημιουργικότερο κομμάτι του πληθυσμού. Έχει διευκρινισθεί εάν η δημιουργικότητα ωστόσο, στις περιπτώσεις αυτές, επηρεάζεται άμεσα από τη διαταραχή; Θέλω να πω, προκύπτει πιθανόν ή προϋπάρχει λόγω φυσικού ταλέντου;
-Αν και η ομοιότητα ανάμεσα στη δημιουργικότητα και την ψυχική ασθένεια σε επίπεδο εγκεφάλου έχει διαπιστωθεί, μένει να αποδειχθεί ερευνητικά αν η σχέση που έχουν αυτές οι δύο μεταβλητές έχει κάποια αιτιακή φύση, αν δηλαδή τα δημιουργικά άτομα έχουν περισσότερες τάσεις να εμφανίσουν κάποια ψυχική νόσο, ή αν τα άτομα που είναι ψυχικά ασθενείς έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν δημιουργικές τάσεις. Η σχέση αιτίου και αποτελέσματος μεταξύ της δημιουργικότητας και της ψυχικής ασθένειας δεν έχει ακόμη διαπιστωθεί ούτε επαληθευτεί. Με άλλα λόγια, είναι ένας εγκέφαλος που πάσχει από διαταραχή διάθεσης περισσότερο δημιουργικός ή μήπως ένας δημιουργικός εγκέφαλος είναι περισσότερο ευάλωτος; Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα την απάντηση.
-Υπάρχει πιθανότητα η παιδική ηλικία να φανερώνει τέτοιου είδους προδιάθεση; Ή το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί, μελλοντικός δημιουργός; Ρωτώ έχοντας κατά νου συγκεκριμένα παραδείγματα κυρίως από το χώρο της λογοτεχνίας λ.χ η Μαργαρίτα Καραπάνου ή ο Ρεμπώ ,ο οποίος είχε μια τρομερά καταπιεστική μητέρα που τον οδήγησε σ’ αυτές τις επιλογές ζωής αρνούμενη την ποιητική του φύση!!!
-Η Μαργαρίτα Καραπάνου είναι ένα έξοχο παράδειγμα: Ήταν κόρη της πεζογράφου και θεατρικής συγγραφέα Μαργαρίτας Λυμπεράκη και του ποιητή και δικηγόρου Γιώργου Καραπάνου. Μεγάλωσε λοιπόν από γονείς με δημιουργικές τάσεις και πράξεις. Ταυτόχρονα, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον (που όπως ξέρουμε από τα εξομολογητικά - αυτοβιογραφικά γραπτά της) που περιείχε ανταγωνισμό και μάλλον ανασφάλεια. Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα, τόσο αναφορικά με το δημιουργικό ταλέντο όσο και με την εκδήλωση ψυχικής διαταραχής (η Καραπάνου έπασχε από διπολική διαταραχή), τι είναι πιο σημαντικό: η κληρονομικότητα (ή αλλιώς το έμφυτο) ή το περιβάλλον; Χωρίς υπερβολή πρόκειται για το πιο δύσκολο, διαχρονικό και ενδιαφέρον ερώτημα που αντιμετωπίζει η επιστήμη της υγείας (σωματικής και ψυχικής). Και παραμένει ουσιαστικά αναπάντητο!! Η σύγχρονη οπτική βέβαια τείνει να καταλήξει στο ότι πρόκειται για 2 παράγοντες σε συνεχή αλληλεπίδραση.
-Θυμάμαι μια συνέντευξή της τηλεοπτική στην οποία μιλούσε για γνωριμίες που ανήκουν στο χώρο του μύθου και ταυτόχρονα για έναν εξοντωτικό ανταγωνισμό ανάμεσα σ' αυτή και τη μητέρα της που οδηγούσε σε φρικτή αδιαφορία... Μάλλον αναμενόμενες κάποιες εξελίξεις... Υπάρχει, Αγγελική, πιθανότητα όποιος ασχολείται με την Τέχνη να περνάει, έστω και περιοδικά, κάποια διαταραχή ή η ασθένεια είναι αποτέλεσμα μιας χημικής διαταραχής του εγκεφάλου και μόνο;
-Καταρχήν υπάρχει η πιθανότητα ο καθένας, είτε ασχολείται με την Τέχνη είτε όχι, να περάσει κάποια στιγμή στη ζωή του κάποια ψυχική διαταραχή, τις περισσότερες φορές ήπιας έντασης και σοβαρότητας. Από εκεί και πέρα, κάθε ψυχική διαταραχή είναι μια πολυπαραγοντική ασθένεια. Ο βιολογικός παράγοντας είναι ένα μόνο κομμάτι από ένα σύνθετο και περίπλοκο παζλ: κληρονομικότητα, χρόνιες σωματικές ασθένειες, βιοχημική ανισορροπία, ιδιοσυγκρασία και τρόπος σκέψης, περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε κάποιος, ψυχοπιεστικά γεγονότα, περιβαλλοντικές συνθήκες (όπως μόλυνση, έλλειψη ηλιοφάνειας) και πολλά άλλα, είναι όλα παράγοντες εκδήλωσης ψυχικής νόσου. Κανένα από αυτά δεν είναι αρκετό από μόνο του, το καθένα όμως από αυτά, συνδυασμένο με άλλα, μπορεί να οδηγήσει εκεί.
-Μάλιστα! Αγγελική, το άτομο που πάσχει αυξάνει συνήθως τη δημιουργικότητά του; Πιθανόν, διαφοροποιείται ποιοτικά, ας πούμε, το έργο του; Έχουμε στοιχεία σχετικά με αυτό;
-Γνωρίζουμε ότι τα άτομα με διπολική διαταραχή, στην φάση της μανίας παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα ζωτικότητας, υπερταχύτητα σκέψης καθώς και αλματώδη γραμμή σκέψης, με μεγάλα και αναπάντεχα δηλαδή άλματα από την μία σκέψη στην άλλη. Αυτή η μορφή σκέψης είναι σημαντική στην δημιουργική διαδικασία καθώς επιτρέπει την απελευθέρωση της δημιουργίας από τις συμβάσεις. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι η μανία προκαλεί μοναδικές φανταστικές σκέψεις και ιδέες, τις οποίες ο καλλιτέχνης είναι σε θέση να μετατρέψει σε τέχνη. Επιπλέον, τα άτομα αυτά τείνουν να έχουν υπερβολικές συναισθηματικές αντιδράσεις οι οποίες δρουν διευκολυντικά στην έκφραση μέσω της τέχνης.
-Να ρωτήσω κάτι, φαινομενικά άσχετο, οι λεγόμενοι “καταραμένοι ποιητές”, στην πλειονότητά τους πάσχοντα πλάσματα, βασανισμένα από τον ίδιο τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους, προσπαθώντας να πετύχουν μια κατάσταση έκστασης γράφοντας ποίηση, χρησιμοποιούσαν πολλές φορές παραισθησιογόνες ουσίες, όπως το όπιο κ.α. Οι ποιητές αυτοί χρησιμοποιούσαν συνειδητά τις ουσίες αυτές ή η χρήση ήταν ένα ακόμα σύμπτωμα της ψυχικής νόσου, το οποίο όμως τελεσφορούσε στη δημιουργία ποίησης με τη βοήθεια και του έμφυτου ταλέντου τους;
-Γενικά, η χρήση ουσιών συγκαταλέγεται στους εκλυτικούς παράγοντες, σ’ αυτούς που μπορούν να πυροδοτήσουν δηλαδή μια διαταραχή διάθεσης. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε την χρήση ουσιών ως "δημιουργό", ενδέχεται όμως να αποτελούν ένα κομμάτι του παζλ που περιγράψαμε νωρίτερα. Και σίγουρα επηρεάζει αρνητικά την μετέπειτα πορεία των διαταραχών. Από την άλλη μεριά, η χρήση και κατάχρηση ουσιών είναι ένα από τα δυνατά συμπτώματα των διαταραχών διάθεσης, ειδικά της διπολικής διαταραχής στη φάση της μανίας.
-Μεγάλοι δημιουργοί που έπασχαν από κάποια διαταραχή ;
-Είναι πολλοί. Αν παραμείνουμε στα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας, μπορούμε να αναφέρουμε την Βιρτζίνια Γουλφ, τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, τον Γκράχαμ Γκριν, τον Τένεσσι Ουίλλιαμς, τον Ευγένιο Ο'Νηλ, την Σύλβια Πλαθ, την Σάρα Κέην, τον Έντγκαρ Άλαν Πόε. Από Έλληνες, είναι η Μαργαρίτα Καραπάνου, η Πηνελόπη Δέλτα, ο Κώστας Καρυωτάκης, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης.
-Πόσο η κοινωνία ήταν έτοιμη, στις διάφορες εποχές, να αποδεχτεί ακόμα και τον καλλιτέχνη με το "στίγμα" της κατάθλιψης ή της διπολικής διαταραχής;
-Δυστυχώς, η κοινωνία αλλά και η οικογένεια δεν ήταν ικανή ή πρόθυμη να δει πέρα από την προκατάληψη. Μάλιστα, ορισμένοι δημιουργοί είχαν να αντιμετωπίσουν σε προηγούμενες δεκαετίες διπλό στίγμα: από την μία μεριά, το στερεότυπο που συνόδευε τον "καλλιτέχνη" και από την άλλη, το ακατανόητο της ψυχικής νόσου.
-Πριν προχωρήσουμε στο σήμερα, να σε ρωτήσω κάτι σχετικά με τον θεραπευτικό ή όχι ρόλο της δημιουργίας. Υπάρχουν αυτοί που λένε ότι στην ποίηση και στη λογοτεχνία δεν γράφεις "για να βγάλεις τα εσώψυχά σου", οι κριτικοί, ας πούμε. Προσωπικά διχάζομαι για λόγους που θα πούμε στη συνέχεια. Εσύ τι λες;
-Αν με ρωτάς ως ειδικό, θα σου απαντήσω πως η δημιουργία μπορεί να έχει σημαντικό ρόλο στη συνολική θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών διάθεσης και γενικά των ψυχικών διαταραχών. Η έκφραση και αποτύπωση των σκέψεων και συναισθημάτων είτε στο χαρτί είτε στον καμβά είτε αλλού, είναι απελευθερωτική και αποσυμπιέζει. Επιπλέον, δημιουργεί συναισθήματα ικανοποίησης και αξίας. Στα πλαίσια αυτά, υπάρχει τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη ανάπτυξη των τεχνικών θεραπείας μέσω της τέχνης. Αν με ρωτάς ως αναγνώστρια, θα σου απαντήσω την προσωπική μου άποψη: αν ένα έργο είναι "μεγάλο", είναι ανεξάρτητα από το γιατί το έγραψε ο δημιουργός του. Μου αρκεί να μου αρέσει αυτό που διαβάζω και αυτό που μου προσφέρει. Αυτό έχει σημασία για μένα. Για τα υπόλοιπα, αφήνω τους κριτικούς να διαφωνούν μεταξύ τους. Άλλωστε είναι κάτι που μάλλον απολαμβάνουν να κάνουν...
-Μου άρεσε πολύ αυτό το τελευταίο και βέβαια θεωρώ περιττό να πω ότι συμφωνώ απόλυτα μαζί σου. Σήμερα, η ιδέα του στίγματος έχει ξεπεραστεί; Υπάρχουν λογοτέχνες, ας ξεκινήσουμε από εδώ, ή άλλοι καλλιτέχνες που να μιλούν για την ασθένειά τους ανοιχτά; Η πρώτη που μίλησε ήταν η Καραπάνου, η οποία πλέον δεν βρίσκεται εν ζωή.
-Μιλώντας για την ελληνική κοινωνία, είναι σίγουρο πως η προκατάληψη που σχετίζεται με την άγνοια ("φοβάμαι αυτό που δεν γνωρίζω") έχει σίγουρα μειωθεί. Το στίγμα όμως που συνάδει με τον ρατσιστικό τρόπο σκέψης πιστεύω πως είναι αναλλοίωτο. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμα μπροστά μας για να φτάσουμε σε μια κοινωνία που θα συνειδητοποιήσει πως η ψυχική ασθένεια είναι αυτό ακριβώς που λένε οι λέξεις: ασθένεια. Και όχι παραξενιά, αδυναμία, τεμπελιά, κίνδυνος κλπ. Οφείλουμε όμως να αναγνωρίσουμε την σημασία που έχουν προς αυτή την κατεύθυνση οι δημιουργοί και γενικώς οι επώνυμοι άνθρωποι που βγήκαν (και βγαίνουν όλο και συχνότερα) και είπαν ανοιχτά ότι πάσχουν από κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, ανορεξία και ούτω καθ' εξής. Συμβάλλουν στην απομυθοποίηση. Πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν ενδόμυχα να πιστεύουν ότι όσοι πάσχουν από διαταραχή διάθεσης είναι "τρελοί", επικίνδυνοι, αποτυχημένοι και αλλόκοτοι. Ενώ στην πραγματικότητα είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, καθημερινοί άνθρωποι με καθημερινές ιστορίες. Ή ακόμα και "πετυχημένοι", αναγνωρίσιμοι άνθρωποι, όπως ηθοποιοί, συγγραφείς και επιχειρηματίες.
-Φτάνοντας στο σημείο αυτό θα ήθελα να μιλήσουμε ακριβώς για την ίδρυση του ΜΑΖΙ, της Ελληνικής Εταιρείας Διαταραχών Διάθεσης, τον ρόλο του σε σχέση με αυτό το περιβόητο "στίγμα" και τη συμβολή του στην απομυθοποίηση.
-Χαίρομαι που με ρωτάς Ελένη! Το ΜΑΖΙ είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο που δημιουργήθηκε με πενιχρά μέσα αλλά με περισσή αγάπη. Ιδρύθηκε τυπικά το 2010 αλλά οι προσπάθειες κάποιων λιγοστών ανθρώπων είχαν ξεκινήσει αρκετά νωρίτερα. Η δημιουργία του ΜΑΖΙ ήταν η απάντηση που δώσαμε οι αρχικοί ιδρυτές του στην ερώτηση: "τι μπορούμε να κάνουμε για να φέρουμε σε επαφή όλους αυτούς τους ανθρώπους που πάσχουν από διαταραχή διάθεσης, που είναι τόσο πολλοί αλλά το περνούν μόνοι τους;". Τα λέω αυτά γιατί στίγμα βιώνουν και οι ίδιοι οι ασθενείς. Και αυτό είναι μια παράμετρος που ξεχνάμε να αναφέρουμε. Δηλαδή και οι ίδιοι οι ασθενείς, σε ένα μεγάλο ποσοστό, είναι ουσιαστικά ανενημέρωτοι ή αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους με την ίδια προκατάληψη που τους αντιμετωπίζουν και οι υπόλοιποι. Για πολλούς είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδεχτούν την ψυχική ασθένεια ως ασθένεια και συχνά την αποδίδουν σε δικά τους λάθη. Επίσης, πιστεύουν συχνά ότι τους συμβαίνει κάτι μοναδικό: ότι δηλαδή όλοι οι υπόλοιποι είναι "καλά" και μόνο εκείνοι έχουν "πρόβλημα".
-Χαίρομαι κι εγώ που σε ρωτάω γιατί το ΜΑΖΙ είναι μια ελπίδα πως θ' αλλάξει η κατάσταση τόσο για όσους βιώνουν την ψυχική ασθένεια όσο και για το οικείο αλλά και το ευρύ περιβάλλον. Είναι στ’ αλήθεια οδυνηρό, και δεν είναι υπερβολή, στις μέρες μας να μη μπορείς να μιλήσεις ανοιχτά για τα ζητήματα αυτά ή να αγνοούνται τουλάχιστον τα στοιχειώδη. Χαίρομαι που σ' αυτή την προσπάθεια είμαστε ΜΑΖΙ. Γιατί, καλά ξέρεις, πως αυτή τη φοβία του περιβάλλοντος στο άκουσμα της λέξης «καταθλιπτική διαταραχή», ειδικά στον εργασιακό χώρο , προσωπικά δεν την αποδέχομαι, την έχω δεχθεί ως επίθεση και την έχω πολεμήσει! Ποιες είναι οι δραστηριότητες του ΜΑΖΙ στην κατεύθυνση αυτή κυρία Πρόεδρε; Διότι είστε και Πρόεδρος του Δ.Σ. του ΜΑΖΙ!
-Κι εγώ χαίρομαι Ελένη που είσαι ΜΑΖΙ μας από τα πρώτα σχεδόν βήματα! Η παρουσία σου (όπως και άλλων) στο σωματείο ως ιδρυτικό μέλος είναι ένας τρόπος καταπολέμησης του στίγματος από μόνος του: δυστυχώς γνωρίζουμε ότι το στίγμα είναι κάτι που ο ασθενής βιώνει συνήθως από την πρώτη στιγμή από το ίδιο το συγγενικό και επαγγελματικό του περιβάλλον, από εκεί δηλαδή που θα έπρεπε να έχει την περισσότερη υποστήριξη. Η βασική δραστηριότητα, καθώς και ο βασικός λόγος και στόχος ύπαρξης του ΜΑΖΙ είναι η οργάνωση ομάδων αυτοβοήθειας για τους ανθρώπους που πάσχουν από διαταραχή διάθεσης καθώς και τους συγγενείς τους. Θέλουμε όμως να πραγματοποιήσουμε και άλλα προγράμματα, όπως ψυχοεκπαίδευση και υποστηρικτικές ψυχοθεραπευτικές ομάδες.
-Πώς λειτουργούν οι ομάδες αυτοβοήθειας του ΜΑΖΙ ; Ποιος είναι ο ρόλος τους στις θεραπευτικές δομές;
-Στις συναντήσεις των ομάδων αυτό-βοήθειας (self-help ή support groups), οι συμμετέχοντες μοιράζονται τις εμπειρίες τους, τα προσωπικά τους συναισθήματα, την ενημέρωση που έχει ο καθένας και τις στρατηγικές που έχουν αναπτύξει προκειμένου να αντιμετωπίζουν τις Διαταραχές Διάθεσης και να ζουν μια ικανοποιητική ζωή. Πρόκειται δηλαδή για αλληλο-υποστήριξη μέσω της ανταλλαγής προσωπικών εμπειριών, γνώσης, προβληματισμών, ανησυχιών, στρατηγικών. Παράλληλα, η συμμετοχή στην ομάδα αυτοβοήθειας σημαίνει και κοινωνικοποίηση, δηλαδή σπάσιμο της απομόνωσης στην οποία οδηγούνται πολλά άτομα είτε λόγω του στίγματος είτε λόγω της ίδιας της ασθένειας. Σε καμία περίπτωση, οι ομάδες αυτές δεν επιτελούν θεραπευτικό κλινικό ρόλο και άρα δεν υποκαθιστούν ή αντικαθιστούν την θεραπεία των συμμετεχόντων (φαρμακευτική, ψυχιατρική, ψυχοθεραπευτική). Τα όποια οφέλη τους λειτουργούν συμπληρωματικά με την όποια θεραπευτική αντιμετώπιση ακολουθεί το καθένα από τα μέλη της ομάδας. Στην Ελλάδα, δεν υπάρχει μέχρι σήμερα ικανοποιητική "εκμετάλλευση" των δυνατοτήτων του κινήματος της αυτοβοήθειας, ενώ σε άλλες χώρες του εξωτερικού, οι ομάδες αυτοβοήθειας αποτελούν - σύμφωνα με πολλούς - μετά το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, τον τρίτο πυλώνα του συστήματος υγείας.
-Νομίζω , ωστόσο , ότι ένα σημαντικό βήμα για το ΜΑΖΙ ήταν η επίσημη αναγνώρισή μας από την Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία. Υπάρχουν αντίστοιχες προσπάθειες στην Ελλάδα με αυτή του ΜΑΖΙ και αν ναι τι είναι αυτό που το διαφοροποιεί από τις ήδη υπάρχουσες;
-Πράγματι, έπειτα από πρόσκληση της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, το ΜΑΖΙ ήταν συνεργαζόμενος φορέας στην εκδήλωση που οργανώθηκε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, η οποία για το έτος 2012 αφιερώθηκε στην κατάθλιψη. Φυσικά, υπάρχουν αρκετές οργανώσεις που ασχολούνται με την ψυχική υγεία με διάφορους τρόπους. Αυτό που μας διαφοροποιεί είναι το γεγονός ότι εστιάζουμε στην προώθηση του κινήματος της αυτοβοήθειας. Το κίνημα της αυτοβοήθειας αναδεικνύεται με το πέρασμα του χρόνου ως αξιόπιστη εναλλακτική λύση, καθώς βασικά χαρακτηριστικά του είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους και η αναίρεση της παθητικότητας. Ταυτόχρονα, η ομάδα αυτοβοήθειας είναι ένα μέρος συναισθηματικής εμπειρίας και ανταλλαγής, με την έννοια «δίνω βοήθεια για να πάρω βοήθεια». Τα οφέλη από την συμμετοχή σε ομάδες αυτοβοήθειας έχουν αποτυπωθεί στη διεθνή βιβλιογραφία, καθώς στην Αμερική, στην Αγγλία και στη Γερμανία υπάρχει μακροχρόνια εμπειρία. Αυτή την φιλοσοφία θέλουμε να αναδείξουμε και στην Ελλάδα. Ειδικά, στις σημερινές συνθήκες, πιστεύουμε ότι η αλληλεγγύη σε όλα τα επίπεδα είναι αναγκαία και ιδιαίτερα σημαντική.
-Ποιοι αναλαμβάνουν την ευθύνη στις ομάδες αυτοβοήθειας; Πώς λειτουργούν γενικά;
-Την επιστημονική ευθύνη και γενική εποπτεία των ομάδων έχω εγώ ως επιστημονική υπεύθυνη του ΜΑΖΙ. Την ευθύνη του συντονισμού κάθε ομάδας έχει ένας (ή και δύο) συντονιστής, ο οποίος είναι και ο ίδιος πάσχων και έχει εκπαιδευτεί στον συντονισμό ομάδων και στην φιλοσοφία και τις αρχές λειτουργίας των ομάδων αυτοβοήθειας. Οι συναντήσεις των ομάδων είναι εβδομαδιαίες, χωρίς όμως τα μέλη της ομάδας να είναι υποχρεωμένα σε παρουσία σε κάθε συνάντηση, μια και η ομάδα δεν είναι θεραπευτική. Υπάρχουν επίσης συγκεκριμένοι κανόνες και οδηγίες λειτουργίας των ομάδων.
- Ποια είναι τα πιθανά οφέλη για τους συμμετέχοντες σε μια ομάδα αυτοβοήθειας;
- Σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία, τα πιθανά οφέλη είναι πολλά και σημαντικά: βελτιωμένη προσαρμογή και ευεξία, καλύτερη γνώση για το πρόβλημα, αύξηση του επιπέδου λειτουργικότητας, αύξηση της αίσθησης ασφάλειας, ικανότητας αυτοδιαχείρισης και αυτοεκτίμησης, μείωση της υπαρξιακής αγωνίας, αποδοχή της κατάστασης, μείωση άγχους για την ίδια την διαταραχή και καλύτερη ανάληψη ευθύνης απέναντι στο πρόβλημα, βελτίωση της κοινωνικής προσαρμογής, μείωση του αισθήματος απομόνωσης, μείωση της χρήσης άλλων παροχών της υγειονομικής περίθαλψης (ειδικά, μείωση των νοσηλειών σε εντυπωσιακό βαθμό, από 50 έως 82%). Βέβαια, όλα αυτά ενισχύονται όταν το άτομο συμμετέχει συστηματικά σε μια ομάδα αυτοβοήθειας.
-Αγγελική, πριν προχωρήσουμε προς το τέλος, πόσο προβλέπεται να επηρεάσει η "κρίση" τον ανθρώπινο πληθυσμό, αυξάνοντας τα ποσοστά των διαταραχών διάθεσης;
-Δυστυχώς ήδη τα ποσοστά των διαταραχών διάθεσης και γενικά των ψυχικών διαταραχών έχουν αυξηθεί πολύ και αναμένεται να αυξηθούν πολύ περισσότερο. Ορισμένοι ειδικοί χαρακτηρίζουν τις επιπτώσεις δραματικές. Από σχετικές ευρωπαϊκές έρευνες αποδεικνύεται ότι η αύξηση κατά 1% της ανεργίας προκαλεί αύξηση κατά 3% των ψυχικών διαταραχών, κατά 5% των αυτοκτονιών και κατά 30% των προβλημάτων που συνδέονται με το αλκοόλ. Την ίδια στιγμή οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας, όσο ποτέ αναγκαίες, διαλύονται. Οι κοινωνικές δαπάνες μειώνονται, οι δομές υπηρεσιών ψυχικής υγείας υποστελεχώνονται ή κλείνουν λόγω υποχρηματοδότησης.
-Γιατί οι άνθρωποι, όταν τους συμβουλεύεις να επισκεφθούν κάποιον ειδικό, το εντυπωσιακό είναι μάλιστα ότι συμβαίνει κυρίως σε ανθρώπους υψηλού μορφωτικού επιπέδου, αντιδρούν τουλάχιστον φοβικά;
- Είναι αλήθεια ότι αρκετές φορές η αντίδραση σε μια τέτοια προτροπή είναι αρνητική και φοβική. Έχει να κάνει φυσικά με το στίγμα για το οποίο συζητούσαμε νωρίτερα. Το στίγμα συμπεριλαμβάνει στη (παράλογη) λογική του και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας (βλέπε «τρελογιατροί»). Με άλλα λόγια, όποιος πηγαίνει σε ψυχολόγο είναι «τρελός». Όμως, αυτό έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια και ελπίζω να συνεχίζει να αλλάζει όσο ο κόσμος ενημερώνεται . Και η νέα γενιά ενημερώνεται πλέον σημαντικά (αν και ίσως όχι αρκετά ή πάντα ορθά). Από την εμπειρία μου, μπορώ να σου πω ότι είναι πλέον πολύ περισσότερο κατανοητό ότι ο καθένας μας μπορεί να αντιμετωπίσει κάποια στιγμή στην ζωή του δυσκολίες στην ψυχική σφαίρα και πως μπορεί να βρει βοήθεια για αυτές τις δυσκολίες. Π.χ. πλέον απευθύνονται πολύ πιο εύκολα και απενεχοποιημένα είτε γονείς είτε ζευγάρια για να διαχειριστούν καλύτερα τις σχέσεις με τα παιδιά τους ή μεταξύ τους αντίστοιχα. Τέλος, και αυτό θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντική αλλαγή, ένας σημαντικός αριθμός γιατρών της πρωτοβάθμιας φροντίδας αναγνωρίζει πιο εύκολα τις ψυχικές διαταραχές ή δυσκολίες και παραπέμπει τον ασθενή σε ειδικούς ψυχικής υγείας.
-Αγγελική, θέλω προσωπικά να σε ευχαριστήσω και για την παρουσία σου εδώ και ...για όλα...Υποθέτω πως όσα κατέθεσες ήταν κατατοπιστικά για τους αναγνώστες του "Από Καρδιάς" και του "Λόγων Παίγνια". Η Τέχνη κρύβει συνήθως τραγικές ιστορίες, καθόλου ρομαντικές, και βέβαια το σημαντικότερο όλων είναι να γίνει κατανοητό πως ο άνθρωπος που πάσχει, στην εποχή μας, δεν είναι αποδιοπομπαίος τράγος αλλά, χρειάζεται ενίσχυση και φροντίδα. Το ΜΑΖΙ βρίσκεται και θα βρίσκεται κοντά σ' αυτούς που το χρειάζονται! Και πάλι σε ευχαριστώ ολόψυχα!
-- Ελένη, θέλω κι εγώ να σε ευχαριστήσω θερμά τόσο για την ευκαιρία που μου δίνεις σήμερα με αυτήν την συνομιλία όσο και για την παρουσία και συμμετοχή σου στην προσπάθεια που κάνουμε ΜΑΖΙ. Αν μου επιτρέπεις να δώσω, κλείνοντας, κάποιες πληροφορίες για το πώς μπορεί κανείς να μάθει περισσότερα για μας. Διατηρούμε ιστοσελίδα στη διεύθυνση www.mazi.org.gr, καθώς και σελίδα στο facebook: www.facebook.com/mazieedd . Να πω ακόμη ότι αναζητούμε χορηγούς έτσι ώστε να μπορέσουμε να έχουμε τον δικό μας χώρο και να οργανώσουμε και άλλες δραστηριότητες εκτός από τις ομάδες αυτοβοήθειας. Όλοι όσοι λειτουργούμε το ΜΑΖΙ είμαστε εθελοντές και δεν έχουμε φυσικά χρηματοδότηση από πουθενά. Κλείνοντας θέλω να ευχηθώ σε όλους τους αναγνώστες σας καλή δύναμη, δημιουργικότητα και αγωνιστικότητα σε αυτές τις δύσκολες εποχές που αντιμετωπίζουμε.
Χαίρομαι που ξαναβρισκόμαστε εδώ μετά από μια εβδομάδα πολιτικών ……ευτράπελων και κοσμο- ιστορικών αποφάσεων! (εδώ γελάμε!) Ευτυχώς εσείς απολαμβάνατε το περιοδικό και ξεχνιόσασταν.
Μαζί μας σήμερα, έτσι για να σας εκπλήξω λίγο, δεν έχω κανέναν από τους γνωστούς σας λογοτέχνες ή ποιητές. Στο «Από Καρδιάς» βρίσκεται η κυρία Αγγελική Μενεδιάτου, κλινική Ψυχολόγος , απόφοιτος του τμήματος Ψυχολογίας της Παντείου και του τμήματος Κλινικής Ψυχολογίας του University of Indianapolis , μέλος του Πανελληνίου Ψυχολογικού Συλλόγου και του αντίστοιχου Αμερικανικού. Ταυτόχρονα, ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος του Δ. Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Διαταραχών Διάθεσης «ΜΑΖΙ».
Ξέρω, ξέρω.. δεν σας έχω μάθει σε τέτοιες παρουσιάσεις! Αφενός μεν γιατί ως τώρα οι καλεσμένοι μας είναι οικεία πρόσωπα σε όλους αφετέρου το σημερινό θέμα είναι κάπως…..εξειδικευμένο και σίγουρα ο λόγος ανήκει στους επιστήμονες….Όμως η Αγγελική είναι και ένα πρόσωπο σημαντικό και αγαπημένο…άρα, πάλι… «Από Καρδιάς» θα τα πούμε!!!
-Αγγελική, σε καλωσορίζω στο "Λόγων Παίγνια" και στο "Από Καρδιάς". Η στήλη, μέχρι σήμερα , έχει φιλοξενήσει λογοτέχνες και ποιητές. Σήμερα κάνει μια έκπληξη και φιλοξενεί, με μεγάλη χαρά εσένα, για να μιλήσουμε για την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση αυτού του πλάσματος που δημιουργεί καταθέτοντας την ψυχή του και που, κάποιες φορές, εμφανίζει διαταραχές διάθεσης ή δημιουργεί ήρωες με διαταραχές... Καλώς μας ήρθες, λοιπόν, Πρόεδρε!
-Καλώς σας βρήκα Ελένη! Ευχαριστώ πολύ για την φιλοξενία και συγχαρητήρια για την εξαιρετική δουλειά που κάνετε στο "Λόγων Παίγνια".
-Ευχαριστούμε πολύ! Αγγελική, μιλώντας κατ' αρχήν για "διαταραχές διάθεσης" θα ήθελα να δώσεις, ως ειδικός, έναν ορισμό για το τι ακριβώς εννοούμε και στη συνέχεια να περάσουμε και στο θέμα που θα μας απασχολήσει.
-Οι Διαταραχές της Διάθεσης (παλιότερα Συναισθηματικές Διαταραχές) είναι μια ομάδα ψυχικών διαταραχών που χαρακτηρίζονται από διαταραχή της συναισθηματικής διάθεσης. Αναφέρονται δηλαδή σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες παρατηρείται μεταβολή της συναισθηματικής κατάστασης του ατόμου, σε σημείο να επηρεάζεται η όλη συμπεριφορά του και η αντίληψή του σχετικά με τον κόσμο, τους ανθρώπους και τη ζωή. Η μεταβολή της συναισθηματικής κατάστασης γίνεται με τρόπο τέτοιο που να εντοπίζεται σταθερά και υπερβολικά προς τη μία (θλίψη) ή την άλλη (ευφορία) κατεύθυνση ή να διακυμαίνεται υπερβολικά πότε προς τη μία και πότε προς την άλλη κατεύθυνση. Όταν η τάση αυτή εντοπίζεται στην κατεύθυνση της θλίψης τότε μιλάμε για Καταθλιπτικές Διαταραχές. Όταν η κατεύθυνση είναι και αντίστροφη, δηλαδή με επεισόδια καταθλιπτικής διάθεσης και με επεισόδια "μανίας" (δηλαδή υπερβολικής και κυρίως ασυγκράτητης επίπλαστης ευφορίας), τότε μιλάμε για Διπολικές Διαταραχές. Χρειάζεται προσοχή να μην συγχέουμε τη φυσιολογική ανθρώπινη μεταβολή των συναισθημάτων (καμιά φορά και χωρίς προφανή λόγο) με τις Διαταραχές Διάθεσης. Η ειδοποιός διαφορά βρίσκεται στην ένταση και τη διάρκεια των συναισθημάτων καθώς και στη σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου.
-Περνώντας στο χώρο της λογοτεχνίας και της ποίησης, της Τέχνης γενικότερα, συναντάμε άτομα με διαταραχές διάθεσης τόσο σε παλαιότερα χρόνια όσο και σήμερα. Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος ή είναι αδιάφορο αυτό;
-Πράγματι, τόσο στο χώρο της λογοτεχνίας όσο και γενικότερα στο χώρο της τέχνης, συναντούμε πλήθος δημιουργών (μεταξύ αυτών και αρκετών διαχρονικά διάσημων) με διαταραχές διάθεσης. Το θέμα της επίδρασης που μπορεί να έχει μια ψυχική ασθένεια στην δημιουργικότητα είναι ένα θέμα που έχει ανακινήσει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών. Καθώς και το αντίστροφο φυσικά. Πρόσφατες έρευνες που ασχολούνται με το θέμα αυτό έδειξαν ότι άτομα ιδιαίτερα δημιουργικά παρουσιάζουν ορισμένες διπολικές ή καταθλιπτικές διαταραχές σε υψηλότερο βαθμό σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Όμως, οι αιτιώδεις συνάφειες δεν έχουν επαληθευτεί ερευνητικά.
-Ναι, οι έρευνες άλλωστε σχετικά με την κατάθλιψη αποδεικνύουν ότι προσβάλλει το δημιουργικότερο κομμάτι του πληθυσμού. Έχει διευκρινισθεί εάν η δημιουργικότητα ωστόσο, στις περιπτώσεις αυτές, επηρεάζεται άμεσα από τη διαταραχή; Θέλω να πω, προκύπτει πιθανόν ή προϋπάρχει λόγω φυσικού ταλέντου;
-Αν και η ομοιότητα ανάμεσα στη δημιουργικότητα και την ψυχική ασθένεια σε επίπεδο εγκεφάλου έχει διαπιστωθεί, μένει να αποδειχθεί ερευνητικά αν η σχέση που έχουν αυτές οι δύο μεταβλητές έχει κάποια αιτιακή φύση, αν δηλαδή τα δημιουργικά άτομα έχουν περισσότερες τάσεις να εμφανίσουν κάποια ψυχική νόσο, ή αν τα άτομα που είναι ψυχικά ασθενείς έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν δημιουργικές τάσεις. Η σχέση αιτίου και αποτελέσματος μεταξύ της δημιουργικότητας και της ψυχικής ασθένειας δεν έχει ακόμη διαπιστωθεί ούτε επαληθευτεί. Με άλλα λόγια, είναι ένας εγκέφαλος που πάσχει από διαταραχή διάθεσης περισσότερο δημιουργικός ή μήπως ένας δημιουργικός εγκέφαλος είναι περισσότερο ευάλωτος; Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα την απάντηση.
-Υπάρχει πιθανότητα η παιδική ηλικία να φανερώνει τέτοιου είδους προδιάθεση; Ή το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί, μελλοντικός δημιουργός; Ρωτώ έχοντας κατά νου συγκεκριμένα παραδείγματα κυρίως από το χώρο της λογοτεχνίας λ.χ η Μαργαρίτα Καραπάνου ή ο Ρεμπώ ,ο οποίος είχε μια τρομερά καταπιεστική μητέρα που τον οδήγησε σ’ αυτές τις επιλογές ζωής αρνούμενη την ποιητική του φύση!!!
-Η Μαργαρίτα Καραπάνου είναι ένα έξοχο παράδειγμα: Ήταν κόρη της πεζογράφου και θεατρικής συγγραφέα Μαργαρίτας Λυμπεράκη και του ποιητή και δικηγόρου Γιώργου Καραπάνου. Μεγάλωσε λοιπόν από γονείς με δημιουργικές τάσεις και πράξεις. Ταυτόχρονα, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον (που όπως ξέρουμε από τα εξομολογητικά - αυτοβιογραφικά γραπτά της) που περιείχε ανταγωνισμό και μάλλον ανασφάλεια. Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα, τόσο αναφορικά με το δημιουργικό ταλέντο όσο και με την εκδήλωση ψυχικής διαταραχής (η Καραπάνου έπασχε από διπολική διαταραχή), τι είναι πιο σημαντικό: η κληρονομικότητα (ή αλλιώς το έμφυτο) ή το περιβάλλον; Χωρίς υπερβολή πρόκειται για το πιο δύσκολο, διαχρονικό και ενδιαφέρον ερώτημα που αντιμετωπίζει η επιστήμη της υγείας (σωματικής και ψυχικής). Και παραμένει ουσιαστικά αναπάντητο!! Η σύγχρονη οπτική βέβαια τείνει να καταλήξει στο ότι πρόκειται για 2 παράγοντες σε συνεχή αλληλεπίδραση.
-Θυμάμαι μια συνέντευξή της τηλεοπτική στην οποία μιλούσε για γνωριμίες που ανήκουν στο χώρο του μύθου και ταυτόχρονα για έναν εξοντωτικό ανταγωνισμό ανάμεσα σ' αυτή και τη μητέρα της που οδηγούσε σε φρικτή αδιαφορία... Μάλλον αναμενόμενες κάποιες εξελίξεις... Υπάρχει, Αγγελική, πιθανότητα όποιος ασχολείται με την Τέχνη να περνάει, έστω και περιοδικά, κάποια διαταραχή ή η ασθένεια είναι αποτέλεσμα μιας χημικής διαταραχής του εγκεφάλου και μόνο;
-Καταρχήν υπάρχει η πιθανότητα ο καθένας, είτε ασχολείται με την Τέχνη είτε όχι, να περάσει κάποια στιγμή στη ζωή του κάποια ψυχική διαταραχή, τις περισσότερες φορές ήπιας έντασης και σοβαρότητας. Από εκεί και πέρα, κάθε ψυχική διαταραχή είναι μια πολυπαραγοντική ασθένεια. Ο βιολογικός παράγοντας είναι ένα μόνο κομμάτι από ένα σύνθετο και περίπλοκο παζλ: κληρονομικότητα, χρόνιες σωματικές ασθένειες, βιοχημική ανισορροπία, ιδιοσυγκρασία και τρόπος σκέψης, περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε κάποιος, ψυχοπιεστικά γεγονότα, περιβαλλοντικές συνθήκες (όπως μόλυνση, έλλειψη ηλιοφάνειας) και πολλά άλλα, είναι όλα παράγοντες εκδήλωσης ψυχικής νόσου. Κανένα από αυτά δεν είναι αρκετό από μόνο του, το καθένα όμως από αυτά, συνδυασμένο με άλλα, μπορεί να οδηγήσει εκεί.
-Μάλιστα! Αγγελική, το άτομο που πάσχει αυξάνει συνήθως τη δημιουργικότητά του; Πιθανόν, διαφοροποιείται ποιοτικά, ας πούμε, το έργο του; Έχουμε στοιχεία σχετικά με αυτό;
-Γνωρίζουμε ότι τα άτομα με διπολική διαταραχή, στην φάση της μανίας παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα ζωτικότητας, υπερταχύτητα σκέψης καθώς και αλματώδη γραμμή σκέψης, με μεγάλα και αναπάντεχα δηλαδή άλματα από την μία σκέψη στην άλλη. Αυτή η μορφή σκέψης είναι σημαντική στην δημιουργική διαδικασία καθώς επιτρέπει την απελευθέρωση της δημιουργίας από τις συμβάσεις. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι η μανία προκαλεί μοναδικές φανταστικές σκέψεις και ιδέες, τις οποίες ο καλλιτέχνης είναι σε θέση να μετατρέψει σε τέχνη. Επιπλέον, τα άτομα αυτά τείνουν να έχουν υπερβολικές συναισθηματικές αντιδράσεις οι οποίες δρουν διευκολυντικά στην έκφραση μέσω της τέχνης.
-Να ρωτήσω κάτι, φαινομενικά άσχετο, οι λεγόμενοι “καταραμένοι ποιητές”, στην πλειονότητά τους πάσχοντα πλάσματα, βασανισμένα από τον ίδιο τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους, προσπαθώντας να πετύχουν μια κατάσταση έκστασης γράφοντας ποίηση, χρησιμοποιούσαν πολλές φορές παραισθησιογόνες ουσίες, όπως το όπιο κ.α. Οι ποιητές αυτοί χρησιμοποιούσαν συνειδητά τις ουσίες αυτές ή η χρήση ήταν ένα ακόμα σύμπτωμα της ψυχικής νόσου, το οποίο όμως τελεσφορούσε στη δημιουργία ποίησης με τη βοήθεια και του έμφυτου ταλέντου τους;
-Γενικά, η χρήση ουσιών συγκαταλέγεται στους εκλυτικούς παράγοντες, σ’ αυτούς που μπορούν να πυροδοτήσουν δηλαδή μια διαταραχή διάθεσης. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε την χρήση ουσιών ως "δημιουργό", ενδέχεται όμως να αποτελούν ένα κομμάτι του παζλ που περιγράψαμε νωρίτερα. Και σίγουρα επηρεάζει αρνητικά την μετέπειτα πορεία των διαταραχών. Από την άλλη μεριά, η χρήση και κατάχρηση ουσιών είναι ένα από τα δυνατά συμπτώματα των διαταραχών διάθεσης, ειδικά της διπολικής διαταραχής στη φάση της μανίας.
-Μεγάλοι δημιουργοί που έπασχαν από κάποια διαταραχή ;
-Είναι πολλοί. Αν παραμείνουμε στα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας, μπορούμε να αναφέρουμε την Βιρτζίνια Γουλφ, τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, τον Γκράχαμ Γκριν, τον Τένεσσι Ουίλλιαμς, τον Ευγένιο Ο'Νηλ, την Σύλβια Πλαθ, την Σάρα Κέην, τον Έντγκαρ Άλαν Πόε. Από Έλληνες, είναι η Μαργαρίτα Καραπάνου, η Πηνελόπη Δέλτα, ο Κώστας Καρυωτάκης, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης.
-Πόσο η κοινωνία ήταν έτοιμη, στις διάφορες εποχές, να αποδεχτεί ακόμα και τον καλλιτέχνη με το "στίγμα" της κατάθλιψης ή της διπολικής διαταραχής;
-Δυστυχώς, η κοινωνία αλλά και η οικογένεια δεν ήταν ικανή ή πρόθυμη να δει πέρα από την προκατάληψη. Μάλιστα, ορισμένοι δημιουργοί είχαν να αντιμετωπίσουν σε προηγούμενες δεκαετίες διπλό στίγμα: από την μία μεριά, το στερεότυπο που συνόδευε τον "καλλιτέχνη" και από την άλλη, το ακατανόητο της ψυχικής νόσου.
-Πριν προχωρήσουμε στο σήμερα, να σε ρωτήσω κάτι σχετικά με τον θεραπευτικό ή όχι ρόλο της δημιουργίας. Υπάρχουν αυτοί που λένε ότι στην ποίηση και στη λογοτεχνία δεν γράφεις "για να βγάλεις τα εσώψυχά σου", οι κριτικοί, ας πούμε. Προσωπικά διχάζομαι για λόγους που θα πούμε στη συνέχεια. Εσύ τι λες;
-Αν με ρωτάς ως ειδικό, θα σου απαντήσω πως η δημιουργία μπορεί να έχει σημαντικό ρόλο στη συνολική θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών διάθεσης και γενικά των ψυχικών διαταραχών. Η έκφραση και αποτύπωση των σκέψεων και συναισθημάτων είτε στο χαρτί είτε στον καμβά είτε αλλού, είναι απελευθερωτική και αποσυμπιέζει. Επιπλέον, δημιουργεί συναισθήματα ικανοποίησης και αξίας. Στα πλαίσια αυτά, υπάρχει τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη ανάπτυξη των τεχνικών θεραπείας μέσω της τέχνης. Αν με ρωτάς ως αναγνώστρια, θα σου απαντήσω την προσωπική μου άποψη: αν ένα έργο είναι "μεγάλο", είναι ανεξάρτητα από το γιατί το έγραψε ο δημιουργός του. Μου αρκεί να μου αρέσει αυτό που διαβάζω και αυτό που μου προσφέρει. Αυτό έχει σημασία για μένα. Για τα υπόλοιπα, αφήνω τους κριτικούς να διαφωνούν μεταξύ τους. Άλλωστε είναι κάτι που μάλλον απολαμβάνουν να κάνουν...
-Μου άρεσε πολύ αυτό το τελευταίο και βέβαια θεωρώ περιττό να πω ότι συμφωνώ απόλυτα μαζί σου. Σήμερα, η ιδέα του στίγματος έχει ξεπεραστεί; Υπάρχουν λογοτέχνες, ας ξεκινήσουμε από εδώ, ή άλλοι καλλιτέχνες που να μιλούν για την ασθένειά τους ανοιχτά; Η πρώτη που μίλησε ήταν η Καραπάνου, η οποία πλέον δεν βρίσκεται εν ζωή.
-Μιλώντας για την ελληνική κοινωνία, είναι σίγουρο πως η προκατάληψη που σχετίζεται με την άγνοια ("φοβάμαι αυτό που δεν γνωρίζω") έχει σίγουρα μειωθεί. Το στίγμα όμως που συνάδει με τον ρατσιστικό τρόπο σκέψης πιστεύω πως είναι αναλλοίωτο. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμα μπροστά μας για να φτάσουμε σε μια κοινωνία που θα συνειδητοποιήσει πως η ψυχική ασθένεια είναι αυτό ακριβώς που λένε οι λέξεις: ασθένεια. Και όχι παραξενιά, αδυναμία, τεμπελιά, κίνδυνος κλπ. Οφείλουμε όμως να αναγνωρίσουμε την σημασία που έχουν προς αυτή την κατεύθυνση οι δημιουργοί και γενικώς οι επώνυμοι άνθρωποι που βγήκαν (και βγαίνουν όλο και συχνότερα) και είπαν ανοιχτά ότι πάσχουν από κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, ανορεξία και ούτω καθ' εξής. Συμβάλλουν στην απομυθοποίηση. Πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν ενδόμυχα να πιστεύουν ότι όσοι πάσχουν από διαταραχή διάθεσης είναι "τρελοί", επικίνδυνοι, αποτυχημένοι και αλλόκοτοι. Ενώ στην πραγματικότητα είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, καθημερινοί άνθρωποι με καθημερινές ιστορίες. Ή ακόμα και "πετυχημένοι", αναγνωρίσιμοι άνθρωποι, όπως ηθοποιοί, συγγραφείς και επιχειρηματίες.
-Φτάνοντας στο σημείο αυτό θα ήθελα να μιλήσουμε ακριβώς για την ίδρυση του ΜΑΖΙ, της Ελληνικής Εταιρείας Διαταραχών Διάθεσης, τον ρόλο του σε σχέση με αυτό το περιβόητο "στίγμα" και τη συμβολή του στην απομυθοποίηση.
-Χαίρομαι που με ρωτάς Ελένη! Το ΜΑΖΙ είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο που δημιουργήθηκε με πενιχρά μέσα αλλά με περισσή αγάπη. Ιδρύθηκε τυπικά το 2010 αλλά οι προσπάθειες κάποιων λιγοστών ανθρώπων είχαν ξεκινήσει αρκετά νωρίτερα. Η δημιουργία του ΜΑΖΙ ήταν η απάντηση που δώσαμε οι αρχικοί ιδρυτές του στην ερώτηση: "τι μπορούμε να κάνουμε για να φέρουμε σε επαφή όλους αυτούς τους ανθρώπους που πάσχουν από διαταραχή διάθεσης, που είναι τόσο πολλοί αλλά το περνούν μόνοι τους;". Τα λέω αυτά γιατί στίγμα βιώνουν και οι ίδιοι οι ασθενείς. Και αυτό είναι μια παράμετρος που ξεχνάμε να αναφέρουμε. Δηλαδή και οι ίδιοι οι ασθενείς, σε ένα μεγάλο ποσοστό, είναι ουσιαστικά ανενημέρωτοι ή αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους με την ίδια προκατάληψη που τους αντιμετωπίζουν και οι υπόλοιποι. Για πολλούς είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδεχτούν την ψυχική ασθένεια ως ασθένεια και συχνά την αποδίδουν σε δικά τους λάθη. Επίσης, πιστεύουν συχνά ότι τους συμβαίνει κάτι μοναδικό: ότι δηλαδή όλοι οι υπόλοιποι είναι "καλά" και μόνο εκείνοι έχουν "πρόβλημα".
-Χαίρομαι κι εγώ που σε ρωτάω γιατί το ΜΑΖΙ είναι μια ελπίδα πως θ' αλλάξει η κατάσταση τόσο για όσους βιώνουν την ψυχική ασθένεια όσο και για το οικείο αλλά και το ευρύ περιβάλλον. Είναι στ’ αλήθεια οδυνηρό, και δεν είναι υπερβολή, στις μέρες μας να μη μπορείς να μιλήσεις ανοιχτά για τα ζητήματα αυτά ή να αγνοούνται τουλάχιστον τα στοιχειώδη. Χαίρομαι που σ' αυτή την προσπάθεια είμαστε ΜΑΖΙ. Γιατί, καλά ξέρεις, πως αυτή τη φοβία του περιβάλλοντος στο άκουσμα της λέξης «καταθλιπτική διαταραχή», ειδικά στον εργασιακό χώρο , προσωπικά δεν την αποδέχομαι, την έχω δεχθεί ως επίθεση και την έχω πολεμήσει! Ποιες είναι οι δραστηριότητες του ΜΑΖΙ στην κατεύθυνση αυτή κυρία Πρόεδρε; Διότι είστε και Πρόεδρος του Δ.Σ. του ΜΑΖΙ!
-Κι εγώ χαίρομαι Ελένη που είσαι ΜΑΖΙ μας από τα πρώτα σχεδόν βήματα! Η παρουσία σου (όπως και άλλων) στο σωματείο ως ιδρυτικό μέλος είναι ένας τρόπος καταπολέμησης του στίγματος από μόνος του: δυστυχώς γνωρίζουμε ότι το στίγμα είναι κάτι που ο ασθενής βιώνει συνήθως από την πρώτη στιγμή από το ίδιο το συγγενικό και επαγγελματικό του περιβάλλον, από εκεί δηλαδή που θα έπρεπε να έχει την περισσότερη υποστήριξη. Η βασική δραστηριότητα, καθώς και ο βασικός λόγος και στόχος ύπαρξης του ΜΑΖΙ είναι η οργάνωση ομάδων αυτοβοήθειας για τους ανθρώπους που πάσχουν από διαταραχή διάθεσης καθώς και τους συγγενείς τους. Θέλουμε όμως να πραγματοποιήσουμε και άλλα προγράμματα, όπως ψυχοεκπαίδευση και υποστηρικτικές ψυχοθεραπευτικές ομάδες.
-Πώς λειτουργούν οι ομάδες αυτοβοήθειας του ΜΑΖΙ ; Ποιος είναι ο ρόλος τους στις θεραπευτικές δομές;
-Στις συναντήσεις των ομάδων αυτό-βοήθειας (self-help ή support groups), οι συμμετέχοντες μοιράζονται τις εμπειρίες τους, τα προσωπικά τους συναισθήματα, την ενημέρωση που έχει ο καθένας και τις στρατηγικές που έχουν αναπτύξει προκειμένου να αντιμετωπίζουν τις Διαταραχές Διάθεσης και να ζουν μια ικανοποιητική ζωή. Πρόκειται δηλαδή για αλληλο-υποστήριξη μέσω της ανταλλαγής προσωπικών εμπειριών, γνώσης, προβληματισμών, ανησυχιών, στρατηγικών. Παράλληλα, η συμμετοχή στην ομάδα αυτοβοήθειας σημαίνει και κοινωνικοποίηση, δηλαδή σπάσιμο της απομόνωσης στην οποία οδηγούνται πολλά άτομα είτε λόγω του στίγματος είτε λόγω της ίδιας της ασθένειας. Σε καμία περίπτωση, οι ομάδες αυτές δεν επιτελούν θεραπευτικό κλινικό ρόλο και άρα δεν υποκαθιστούν ή αντικαθιστούν την θεραπεία των συμμετεχόντων (φαρμακευτική, ψυχιατρική, ψυχοθεραπευτική). Τα όποια οφέλη τους λειτουργούν συμπληρωματικά με την όποια θεραπευτική αντιμετώπιση ακολουθεί το καθένα από τα μέλη της ομάδας. Στην Ελλάδα, δεν υπάρχει μέχρι σήμερα ικανοποιητική "εκμετάλλευση" των δυνατοτήτων του κινήματος της αυτοβοήθειας, ενώ σε άλλες χώρες του εξωτερικού, οι ομάδες αυτοβοήθειας αποτελούν - σύμφωνα με πολλούς - μετά το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, τον τρίτο πυλώνα του συστήματος υγείας.
-Νομίζω , ωστόσο , ότι ένα σημαντικό βήμα για το ΜΑΖΙ ήταν η επίσημη αναγνώρισή μας από την Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία. Υπάρχουν αντίστοιχες προσπάθειες στην Ελλάδα με αυτή του ΜΑΖΙ και αν ναι τι είναι αυτό που το διαφοροποιεί από τις ήδη υπάρχουσες;
-Πράγματι, έπειτα από πρόσκληση της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, το ΜΑΖΙ ήταν συνεργαζόμενος φορέας στην εκδήλωση που οργανώθηκε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, η οποία για το έτος 2012 αφιερώθηκε στην κατάθλιψη. Φυσικά, υπάρχουν αρκετές οργανώσεις που ασχολούνται με την ψυχική υγεία με διάφορους τρόπους. Αυτό που μας διαφοροποιεί είναι το γεγονός ότι εστιάζουμε στην προώθηση του κινήματος της αυτοβοήθειας. Το κίνημα της αυτοβοήθειας αναδεικνύεται με το πέρασμα του χρόνου ως αξιόπιστη εναλλακτική λύση, καθώς βασικά χαρακτηριστικά του είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους και η αναίρεση της παθητικότητας. Ταυτόχρονα, η ομάδα αυτοβοήθειας είναι ένα μέρος συναισθηματικής εμπειρίας και ανταλλαγής, με την έννοια «δίνω βοήθεια για να πάρω βοήθεια». Τα οφέλη από την συμμετοχή σε ομάδες αυτοβοήθειας έχουν αποτυπωθεί στη διεθνή βιβλιογραφία, καθώς στην Αμερική, στην Αγγλία και στη Γερμανία υπάρχει μακροχρόνια εμπειρία. Αυτή την φιλοσοφία θέλουμε να αναδείξουμε και στην Ελλάδα. Ειδικά, στις σημερινές συνθήκες, πιστεύουμε ότι η αλληλεγγύη σε όλα τα επίπεδα είναι αναγκαία και ιδιαίτερα σημαντική.
-Ποιοι αναλαμβάνουν την ευθύνη στις ομάδες αυτοβοήθειας; Πώς λειτουργούν γενικά;
-Την επιστημονική ευθύνη και γενική εποπτεία των ομάδων έχω εγώ ως επιστημονική υπεύθυνη του ΜΑΖΙ. Την ευθύνη του συντονισμού κάθε ομάδας έχει ένας (ή και δύο) συντονιστής, ο οποίος είναι και ο ίδιος πάσχων και έχει εκπαιδευτεί στον συντονισμό ομάδων και στην φιλοσοφία και τις αρχές λειτουργίας των ομάδων αυτοβοήθειας. Οι συναντήσεις των ομάδων είναι εβδομαδιαίες, χωρίς όμως τα μέλη της ομάδας να είναι υποχρεωμένα σε παρουσία σε κάθε συνάντηση, μια και η ομάδα δεν είναι θεραπευτική. Υπάρχουν επίσης συγκεκριμένοι κανόνες και οδηγίες λειτουργίας των ομάδων.
- Ποια είναι τα πιθανά οφέλη για τους συμμετέχοντες σε μια ομάδα αυτοβοήθειας;
- Σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία, τα πιθανά οφέλη είναι πολλά και σημαντικά: βελτιωμένη προσαρμογή και ευεξία, καλύτερη γνώση για το πρόβλημα, αύξηση του επιπέδου λειτουργικότητας, αύξηση της αίσθησης ασφάλειας, ικανότητας αυτοδιαχείρισης και αυτοεκτίμησης, μείωση της υπαρξιακής αγωνίας, αποδοχή της κατάστασης, μείωση άγχους για την ίδια την διαταραχή και καλύτερη ανάληψη ευθύνης απέναντι στο πρόβλημα, βελτίωση της κοινωνικής προσαρμογής, μείωση του αισθήματος απομόνωσης, μείωση της χρήσης άλλων παροχών της υγειονομικής περίθαλψης (ειδικά, μείωση των νοσηλειών σε εντυπωσιακό βαθμό, από 50 έως 82%). Βέβαια, όλα αυτά ενισχύονται όταν το άτομο συμμετέχει συστηματικά σε μια ομάδα αυτοβοήθειας.
-Αγγελική, πριν προχωρήσουμε προς το τέλος, πόσο προβλέπεται να επηρεάσει η "κρίση" τον ανθρώπινο πληθυσμό, αυξάνοντας τα ποσοστά των διαταραχών διάθεσης;
-Δυστυχώς ήδη τα ποσοστά των διαταραχών διάθεσης και γενικά των ψυχικών διαταραχών έχουν αυξηθεί πολύ και αναμένεται να αυξηθούν πολύ περισσότερο. Ορισμένοι ειδικοί χαρακτηρίζουν τις επιπτώσεις δραματικές. Από σχετικές ευρωπαϊκές έρευνες αποδεικνύεται ότι η αύξηση κατά 1% της ανεργίας προκαλεί αύξηση κατά 3% των ψυχικών διαταραχών, κατά 5% των αυτοκτονιών και κατά 30% των προβλημάτων που συνδέονται με το αλκοόλ. Την ίδια στιγμή οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας, όσο ποτέ αναγκαίες, διαλύονται. Οι κοινωνικές δαπάνες μειώνονται, οι δομές υπηρεσιών ψυχικής υγείας υποστελεχώνονται ή κλείνουν λόγω υποχρηματοδότησης.
-Γιατί οι άνθρωποι, όταν τους συμβουλεύεις να επισκεφθούν κάποιον ειδικό, το εντυπωσιακό είναι μάλιστα ότι συμβαίνει κυρίως σε ανθρώπους υψηλού μορφωτικού επιπέδου, αντιδρούν τουλάχιστον φοβικά;
- Είναι αλήθεια ότι αρκετές φορές η αντίδραση σε μια τέτοια προτροπή είναι αρνητική και φοβική. Έχει να κάνει φυσικά με το στίγμα για το οποίο συζητούσαμε νωρίτερα. Το στίγμα συμπεριλαμβάνει στη (παράλογη) λογική του και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας (βλέπε «τρελογιατροί»). Με άλλα λόγια, όποιος πηγαίνει σε ψυχολόγο είναι «τρελός». Όμως, αυτό έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια και ελπίζω να συνεχίζει να αλλάζει όσο ο κόσμος ενημερώνεται . Και η νέα γενιά ενημερώνεται πλέον σημαντικά (αν και ίσως όχι αρκετά ή πάντα ορθά). Από την εμπειρία μου, μπορώ να σου πω ότι είναι πλέον πολύ περισσότερο κατανοητό ότι ο καθένας μας μπορεί να αντιμετωπίσει κάποια στιγμή στην ζωή του δυσκολίες στην ψυχική σφαίρα και πως μπορεί να βρει βοήθεια για αυτές τις δυσκολίες. Π.χ. πλέον απευθύνονται πολύ πιο εύκολα και απενεχοποιημένα είτε γονείς είτε ζευγάρια για να διαχειριστούν καλύτερα τις σχέσεις με τα παιδιά τους ή μεταξύ τους αντίστοιχα. Τέλος, και αυτό θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντική αλλαγή, ένας σημαντικός αριθμός γιατρών της πρωτοβάθμιας φροντίδας αναγνωρίζει πιο εύκολα τις ψυχικές διαταραχές ή δυσκολίες και παραπέμπει τον ασθενή σε ειδικούς ψυχικής υγείας.
-Αγγελική, θέλω προσωπικά να σε ευχαριστήσω και για την παρουσία σου εδώ και ...για όλα...Υποθέτω πως όσα κατέθεσες ήταν κατατοπιστικά για τους αναγνώστες του "Από Καρδιάς" και του "Λόγων Παίγνια". Η Τέχνη κρύβει συνήθως τραγικές ιστορίες, καθόλου ρομαντικές, και βέβαια το σημαντικότερο όλων είναι να γίνει κατανοητό πως ο άνθρωπος που πάσχει, στην εποχή μας, δεν είναι αποδιοπομπαίος τράγος αλλά, χρειάζεται ενίσχυση και φροντίδα. Το ΜΑΖΙ βρίσκεται και θα βρίσκεται κοντά σ' αυτούς που το χρειάζονται! Και πάλι σε ευχαριστώ ολόψυχα!
-- Ελένη, θέλω κι εγώ να σε ευχαριστήσω θερμά τόσο για την ευκαιρία που μου δίνεις σήμερα με αυτήν την συνομιλία όσο και για την παρουσία και συμμετοχή σου στην προσπάθεια που κάνουμε ΜΑΖΙ. Αν μου επιτρέπεις να δώσω, κλείνοντας, κάποιες πληροφορίες για το πώς μπορεί κανείς να μάθει περισσότερα για μας. Διατηρούμε ιστοσελίδα στη διεύθυνση www.mazi.org.gr, καθώς και σελίδα στο facebook: www.facebook.com/mazieedd . Να πω ακόμη ότι αναζητούμε χορηγούς έτσι ώστε να μπορέσουμε να έχουμε τον δικό μας χώρο και να οργανώσουμε και άλλες δραστηριότητες εκτός από τις ομάδες αυτοβοήθειας. Όλοι όσοι λειτουργούμε το ΜΑΖΙ είμαστε εθελοντές και δεν έχουμε φυσικά χρηματοδότηση από πουθενά. Κλείνοντας θέλω να ευχηθώ σε όλους τους αναγνώστες σας καλή δύναμη, δημιουργικότητα και αγωνιστικότητα σε αυτές τις δύσκολες εποχές που αντιμετωπίζουμε.
Για καλύτερη ανάγνωση επιλέξτε την λειτουργία "πλήρης οθόνη",κάτω αριστερά
Από το Λόγων Παίγνια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου