Της Ελένης Ζάχαρη
«Λόγων Παίγνια», Καθαρή Δευτέρα και να ο Χαρταετός μας πάνω από τον Αττικό ουρανό, με ουρά πλουμιστή, φουντωτή, πετάει, κουνιέται και κάνει φούρλες στον αέρα και βλέπει… Βλέπει πως τίποτα δεν είναι πια ίδιο, πως τα παιδιά χαμογελάνε μεν, αλλά οι μεγάλοι πασχίζουν να σκάσει το χειλάκι τους ένα μισό χαμόγελο μήπως και ξεγελαστούν όλα αυτά που μας μαυρίζουν κι αλλάξουν τα πράγματα… αλλά πού! Εντάξει παιδιά, φτάνει η γκρίνια! Άμα περιμένουμε έτσι να γίνει κάτι, τη βάψαμε. Το δρόμο τον δείχνει ο Χαρταετός και ο τρόπος που ανεβαίνει ψηλά. «Μαζί» τον παλεύουμε και τον ανεβάζουμε 18 εβδομάδες τώρα…18;;; Α! Ενηλικιωθήκαμε κιόλας! Έχουμε και δικαίωμα ψήφου… (χα! Μπορείτε και να μας φοβάστε… όσοι..) Να μας χαίρεστε οι φίλοι μας, να τα χιλιάσουμε και όχι μόνο, να είμαστε καλά να παλεύουμε όλοι μαζί, γιατί έτσι θα κάνουμε καμιά προκοπή.. «Μαζί»!
Τώρα εσείς, βέβαια, θα αναρωτιέστε ποιος είναι ο καλεσμένος μας για συζήτηση και γιατί τόση ώρα δε λέω τίποτα. Έτσι, σας κρατάω σε αγωνία! Συζήτηση, πράγματι! Ο συγγραφέας, το διάστημα αυτό, πολυεμφανιζόμενος και συνεχώς σε κίνηση! Σκέφτηκα, μάλιστα, πως θα ήταν κουραστικό και για τον ίδιο να μιλάει πάλι και μετά άλλαξα γνώμη γιατί πολύ απλά η στήλη είναι «Από Καρδιάς» και το πείραμα θα πετύχαινε! Μια αληθινή, φιλική κουβέντα! Έτσι, με τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο περάσαμε αρκετή ώρα, πίνοντας καφέ και συζητώντας για τα βιβλία του, για την «Πιο Κρυφή Πληγή», για τα «Δεκεμβριανά», τους «Αγανακτισμένους», την διαφορετικότητα των γενιών μας… (κουτσομπολέψαμε κιόλας αλλά δε σας το λέω..) και βέβαια θα σας μεταφέρω αρκετά απ’ όσα είπαμε..
-Καλωσορίζουμε λοιπόν τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο στο «Λόγων Παίγνια» και εδώ, στο «Από Καρδιάς». Βαγγέλη, καλώς ήρθες στη συντροφιά μας!
-Καλώς σας βρίσκω!
-Βαγγέλη, με αφορμή το βιβλίο σου έχεις δώσει απίστευτες συνεντεύξεις. Απ’ την άλλη, εδώ θα ήθελα να μιλήσουμε για περισσότερα πράγματα γι’ αυτό και λέω να ξεκινήσουμε από το Περιστέρι. Σταθμός για σένα η γειτονιά σου;
-Λογικό δεν είναι; Για ποιον άνθρωπο δεν είναι η γενέθλια συνοικία, ο τόπος του; Θα έπρεπε να είσαι ασυνείδητος, να μη σε ενδιαφέρει τίποτα. Από εκεί πήρα τα πάντα, την οπτική γωνία που βλέπω τα πράγματα. Κατ’ αρχάς για έναν συγγραφέα το πιο σημαντικό πράγμα είναι η γλώσσα, εγώ λοιπόν παίρνω τη γλώσσα μου. Η λαϊκή καταγωγή διαμορφώνει την αίσθηση της γλώσσας, την οπτική. Βλέπεις ας πούμε συγγραφείς με αστική καταγωγή οι οποίοι και στην κατ’ ιδίαν συζήτηση δεν μπορούν ούτε να βρίσουν, ο άλλος δυσκολεύεται να πει τη λέξη «μαλάκα»! Όπως επιδρά σε κάποιον που προέρχεται από την επαρχία η ντοπιολαλιά του. Ο Τσόμσκι, ως γλωσσολόγος στο ΜΙΤ , διατύπωσε τη σημασία που έχει η γλώσσα που μιλάς γιατί είναι ο τρόπος που βλέπεις τον κόσμο άρα, η καταγωγή από ένα μέρος είναι το πώς βλέπω εγώ τον κόσμο.
-Ανήκεις στη «Γενιά της Μεταπολίτευσης», ποια στοιχεία χαρακτηρίζουν τη γενιά αυτή; Τη γενιά σου;
-Ανήκω στη γενιά του ’80 αλλιώς..
-..κι εγώ του ’90…
-Τη γενιά του ’90 την ονομάζω «ψηφιακή» γενιά!
-Εγώ πάλι νιώθω απίστευτο θυμό για τη δική σου γενιά και για την προηγούμενή σας!
-Φυσικό! Κάθε γενιά ξεκινάει με το στήθος καλά αισθήματα, τα κάνει σκατά στο τέλος και οι επόμενοι τη βρίζουν! Το περίεργο είναι ότι δεν πρέπει να απολογούμαι εγώ για όλη μου τη γενιά, γιατί αυτοί που τα έκαναν σκατά ήταν αυτοί που βρέθηκαν σε θέσεις εξουσίας κι εγώ δεν ήμουν σ’ αυτές! Βασικό χαρακτηριστικό της γενιάς μας ήταν η Αμερικανοποίηση, η Παγκοσμιοποίηση ενώ διατηρούσε ακόμα στοιχεία Ελληνικότητας. Η αμέσως επόμενη γενιά, η γενιά του ’90 ήταν εντελώς Αμερικανοποιημένη. Το λέω, γιατί εγώ αναγνωρίζω στοιχεία αμερικάνικης επιρροής σ’ αυτά που έγραφα ενώ οι μεταγενέστεροι έχουν την αυταπάτη ότι είτε γράφει κάποιος που μένει στην Κυψέλη είτε ένας που μένει στη Ν.Υ, το ίδιο κάνει. Παρα παγκοσμιοποιήθηκαν μετά οι επόμενοι. Με άλλους όρους, η δική μου γενιά υπήρξε σ’ ένα μεταίχμιο συλλογικότητας – ατομικισμού ενώ η γενιά του ’90 παραδόθηκε στον ατομικισμό ψυχή τε και σώματι. Οι προηγούμενες γενιές, του ’60, του Πολυτεχνείου, είχαν συλλογικότητα, εμείς στο μεταίχμιο και του ’90 Παγκοσμιοποίηση….Μάλιστα, κάποιος στην τηλεόραση, μου έλεγε ότι εμείς ήμασταν η γενιά της θρασύτητας. Εγώ είπα, ναι, η επόμενη γενιά, του ’90 ήταν η γενιά του κυνισμού και η γενιά του 2000, η γενιά της Κρίσης, θα οδηγηθεί σε μια ολοκληρωτική αλλαγή του μοντέλου, προς νέες συλλογικότητες.
-Μέσα από το γράψιμο τι επιδιώκεις; Αν κάνεις μια προσωπική ανασκόπηση απ’ το πρώτο βιβλίο μέχρι τώρα, καταγράφεις τον καιρό που ζεις; Τις ματαιώσεις και τις επιθυμίες;
-Μου έχουν πει κάποιοι ότι καθρεφτίζουν πολύ την εποχή μου. Όμως στόχος ενός λογοτέχνη δεν είναι αυτός, αυτός είναι στόχος ενός χρονικογράφου, ενός ρεπόρτερ. Στόχος του λογοτέχνη είναι να κρατήσει ένα μέρος που έχει διάρκεια στο χρόνο, να το συνενώσει με στοιχεία εφήμερα και επικαιρικά και να δημιουργήσει ένα κράμα, που είναι το κράμα της κάθε εποχής, το οποίο βέβαια είναι διαφορετικό. Ο Παπαδιαμάντης λ.χ έχει τα στοιχεία της εποχής του, τα επικαιρικά, αλλά μεταφέρει κι ένα αιώνιο υλικό, στάση ζωής κλπ, που τα αναμειγνύει κι αυτό το κράμα είναι αμίμητο και δικό του εκείνης της εποχής. Οι καλύτεροι από εμάς, απ’ αυτή την εποχή, θα καταφέρουν αυτό το πράγμα. Τώρα αν τα καταφέρω κι εγώ δεν το ξέρω! Αλλά αυτή είναι η επιδίωξη εξ ορισμού ενός λογοτέχνη, να βάλει και επικαιρικά στοιχεία που θα ανανεώσουν, αν θες, θα φρεσκάρουν τα αιώνια χαρακτηριστικά. Γιατί δεν ξέρουμε και πού κρύβεται, πίσω από ποια επίκαιρα χαρακτηριστικά, το αιώνιο κάθε φορά αλλιώς θα μιμούμασταν τους παλιούς, τον Βιζυηνό, τον Παπαδιαμάντη..
-Ωστόσο, κάθε φορά, σ’ ένα έργο υπάρχει το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο της εποχής του. Υπάρχουν διαχρονικές αξίες που σώζονται ή κάθε φορά ανανεώνονται;
-Δεν ξέρεις! Δεν ξέρεις κάθε φορά πού είναι το κράμα! Στη «Λούλα» λ.χ, που είναι ένα από τα πιο επιτυχημένα μου βιβλία, υπάρχει πολλή βωμολοχία, πολύ σεξ, ήταν γέννημα της εποχής μου. Τώρα αν εγώ το έκανα με τέτοιο τρόπο ώστε να μείνει ή όχι, θα το κρίνει ο χρόνος αυτό.. αλλά ότι εγώ ένιωθα ότι μιλούσα με μια αθυροστομία που δεν τόλμησε ούτε ο Εμπειρίκος να το κάνει που έβαζε την καθαρεύουσα για να το κάνει, ήταν η εποχή μου. Η εποχή του Κλικ με τα γυμνά εξώφυλλα, η εποχή που βλέπαμε στην τηλεόραση γυμνά, βλέπαμε να μην μπορούν να σταθούν σχέσεις με συναίσθημα αλλά μόνο με σεξ…
-Πάντως, καταπιάνεσαι με θέματα που ‘καίνε’, δεν εμποδίζεσαι να το κάνεις αυτό! Σκέψου ότι ο Παπαδιαμάντης στην εποχή του έγραφε «δια την αντιγραφήν..».
-Μακάρι! Μα και να ήθελε, ο καημένος, δεν μπορούσε να δημοσιεύσει! Εδώ δεν μπόρεσε ο Εμπειρίκος, ένας μεγαλοαστός,! Ο εισηγητής της ψυχανάλυσης στην Ελλάδα. Ο «Μεγάλος Ανατολικός» δημοσιεύτηκε 15 χρόνια μετά το θάνατό του.
-Αντιερωτική η εποχή μας;
-Έχει αυτό το χαρακτηριστικό ότι είναι από τη μια μεριά ‘πάρ’ τα όλα’, τα σεξουαλικά ή τη γύμνια κι απ’ την άλλη μεριά δεν έχει ουσία αυτό. Οι άνθρωποι είναι μόνοι τους, περιφέρονται σαν ψυχικά ράκη, σαν ψυχικές κουρελαρίες. Είναι οι συνέπειες της παροχής άφθονων υλικών αγαθών. Μας διέφθειραν τα υλικά αγαθά, μας διέλυσαν, το γεγονός ότι προσφέρθηκαν όλα έτσι.
-Μιλάμε για «από – ιεροποίηση» του έρωτα;
-Απομάγευση του συναισθηματικού και του ρομαντικού του μέρους…
-«Η πιο Κρυφή Πληγή» έρχεται σε αντίθεση με αυτό στην εποχή μας;
-Ναι, βέβαια!
-Είναι και η μαγεία της αυτή;
-Ελπίζω, δεν το ξέρω… Να σου πω, εγώ απ’ αυτή την πλευρά, εκ των υστέρων, σκέφτομαι μακάρι να κατάφερνα να το κάνω πιο ρομαντικό το βιβλίο. Δεν είναι ένας συνηθισμένος έρωτας του παλιού καιρού, αλλά προσπαθούσα να μην κάνω ένα ψεύτικο πράγμα. Η σωστή απάντηση είναι, με αυτά τα δεδομένα που έχουμε, είναι ό,τι καλύτερο μπορούσα να κάνω αλλά βλέποντάς τον σε σχέση με άλλους έρωτες, άλλων εποχών, μού φαίνονται λίγοι κι οι έρωτές μας κι ένας τέτοιος έρωτας.
-Από την άλλη, το βιβλίο, για να πάμε και σ’ αυτό, δεν αναφέρεται μόνο στον έρωτα αλλά και σε μια εποχή, όπως τα «Δεκεμβριανά», τη στιγμή που ο Εμφύλιος για τις νεότερες γενιές είναι ιστορικά άγνωστος, αδίδακτος. Εσύ σε ποιους απευθύνεσαι; Στη γενιά της «Κρίσης»; Σ’ αυτούς που τη δημιούργησαν; Σ’ αυτούς που την παρέλαβαν;
-Απευθύνομαι σε όλους αλλά κυρίως στο κομμάτι εκείνο που είναι ανήσυχο. Ανήσυχο σε όλα τα επίπεδα, πολιτικά, κοινωνικά, ερωτικά.
-Η λέξη ‘Εμφύλιος’ ηχεί στ’ αυτιά κάποιων περίεργα. Είναι πιθανός για τη χώρα; Η ακροδεξιά είναι επικίνδυνη για κάτι τέτοιο τη στιγμή που ο λαός κοιμάται;
-Όταν η άρχουσα τάξη αδιαφορεί για τους από κάτω και τους συνθλίβει, προκειμένου να κερδοσκοπήσει σε βάρος τους, όταν δε δουλεύουν οι θεσμοί, φαίνονται όλες οι πληγές της πίεσης που θα οδηγήσει σε αντίδραση. Υπάρχει τεράστια πόλωση που θα εξελιχθεί. Κινούμαστε σαν να έχουμε διαλέξει ήδη στρατόπεδο. Οι διανοούμενοι θα αναγκαστούν να πάρουν θέση. Αντίθετα με τα προηγούμενα χρόνια που ή ακολουθούσαν το σύστημα ή φιμώνονταν ή παραιτούνταν ιδιωτεύοντας. Αυτή τη στιγμή η ακροδεξιά λ.χ είναι ένας «κοινωνικός κάλος» που αποδεικνύει τις ελλείψεις των κομμάτων. Ουσιαστικά προήλθε από αυτά και αποτελεί σκλήρυνση του κοινωνικού ιστού. Ο φασίστας κλπ, δεν είναι μόνο τα μέλη μιας συμμορίας αλλά πλέον έχουν φασιστικοποιηθεί κι άλλα μέλη της κοινωνίας που δεν φαίνονται.
-Το βιβλίο συνδέει δυο διαφορετικές εποχές μεταξύ τους, τα Δεκεμβριανά και τους Αγανακτισμένους. Γιατί επιλέγεις τα Δεκεμβριανά;
-Πρόκειται για δυο στιγμές συλλογικότητας. Η μια με τη διαμαρτυρία του λαού το Δεκέμβρη του ’44 για την Αγγλική Κατοχή και η άλλη με την αυθόρμητη αντίδραση των ανθρώπων που βγήκαν στις πλατείες για να διαμαρτυρηθούν για τις συνέπειες της Κρίσης από τον Μάη του 2011. Θεωρώ ότι οι Αγανακτισμένοι είναι μια απάντηση στους ανθρώπους που πήραν μέρος στα Δεκεμβριανά. Ότι ακόμα κάποιοι αντιδρούν.
-Και μάλιστα τη στιγμή που όλοι πίστευαν πως ο καθένας ενδιαφερόταν για τον εαυτό του και μόνο.
-Ακριβώς. Αυτό είναι μια απόδειξη ότι μόνο με τη συλλογικότητα μπορούμε.
-Ξανάγινε επίκαιρος ο Μακρυγιάννης, με το «εμείς»..
-Ναι, όλο αυτό πρέπει να ξαναγεννηθεί και δεν είναι καθόλου εύκολο. Το επίφοβο είναι ότι μπορεί να χυθεί αίμα γι’ αυτό. Μόνος του ίσως κανείς να μη μπορεί να υπερβεί τον ατομισμό που δημιουργήθηκε τα προηγούμενα χρόνια και να πρέπει να ματώσει.
-Να πάμε λίγο και στην «Πιο κρυφή πληγή»;
-Και βέβαια.
-Πώς θα ονόμαζες την ατμόσφαιρα του έργου σου;
-«Καλώς ορίσατε στα χρόνια της κρίσης»
-Θεωρείς ότι έχεις γράψει ένα "συμβατικό" μυθιστόρημα; Τι είναι αυτό που το διαφοροποιεί;
-Συμβατικό δεν είναι, προπαντός με την έννοια της αρχιτεκτονικής. Είναι ένα πολυπρισματικό γραπτό, καλειδοσκοπικό, που περιλαμβάνει ποικίλα κείμενα, ενσωματωμένα στην κυρίως αφήγηση. Μαρτυρίες, διασκευές λογοτεχνικών έργων, αποσπάσματα. Ακόμη και καθαρόαιμα ντοκουμέντα: από δακτυλογραφημένες βεβαιώσεις έως φωτογραφίες. Με τη σειρά της, αυτή η αντισυμβατική δομή, στηρίζει ένα ανάλογο περιεχόμενο. Το κυριότερο αποτέλεσμα που επιφέρει η αποσπασματικότητα του έργου, πιστεύω ότι είναι ένα είδος συναισθηματικής αποστασιοποίησης. Αλλιώς, ο ίδιος ο εμφύλιος είναι τόσο φορτισμένος συναισθηματικά και ιδεολογικά, ώστε σε προκαλεί για τον αντίθετο χειρισμό, δηλαδή να εμπλακείς με τους μεν ή με τους δε, να πάρεις θέση. Και φυσικά η μεγάλη μου αγωνία είναι κατά πόσο τα κατάφερα. Μήπως από το πολύ ετερόκλητο υλικό που έχω ενσωματώσει, διασπάται η προσοχή προς όφελος των επιμέρους;
-Οι ήρωές σου κουβαλάνε τις προσωπικές τους ματαιώσεις, τις προσωπικές τους πληγές. Υπάρχει "κάθαρση" γι' αυτούς, εννοώ τον Μιχάλη και τη Νίκη, όπως τουλάχιστον τους βλέπουμε να πορεύονται μέχρι το τέλος του έργου;
-Για τη Νίκη, δεν ξέρω να πω. Της το εύχομαι! Για τον Μιχάλη, είμαι σίγουρος. Η ίδια η συγγραφή του βιβλίου λειτουργεί ως ψυχική κάθαρση πρωτίστως για τον αφηγητή και πρωταγωνιστή μου. Ειδικά το τελευταίο κεφάλαιο, που παρατίθεται με χειρόγραφη γραμματοσειρά και μεταβάλει την αφήγηση απροκάλυπτα σε γράμμα με παραλήπτη τη Νίκη, είναι μια κορυφαία χειρονομία αυτής της κάθαρσης. Κι αυτό, ανεξάρτητα από την υποδοχή που θα έχει η συγκεκριμένη χειρονομία στη συνέχεια (δηλαδή, ανεξάρτητα από την αντίδραση της Νίκης). Όμως, ως κάθαρση αντιμετωπίζω και το ιστορικό γεγονός στο οποίο εκβάλει «Η πιο κρυφή πληγή», τους Αγανακτισμένους. Η ανάδυση μιας αυθόρμητης μορφής συλλογικότητας, ύστερα από μια μακρά περίοδο ιδιώτευσης και καταναλωτικού οργίου. Ή αλλιώς, η είσοδός μας στην εποχή της κρίσης.
- Πολιτικό μυθιστόρημα και ταυτόχρονα ερωτικό. Είναι ο έρωτας πολιτική πράξη, ειδικά σ' έναν κόσμο όπως αυτός που ζούμε;
-Είναι το πιο πολιτικοποιημένο μυθιστόρημα που έχω γράψει. Ο έρωτας ως φορέας της πολιτικής στα χρόνια πριν από την κρίση. Ναι, ο έρωτας ήταν πολιτική πράξη ως τώρα, σχεδόν η μόνη, και θα παραμείνει στους αιώνες των αιώνων. Όμως, εξίσου σίγουρο είναι ότι μπαίνουμε σε μια άλλη ιστορική φάση, από δω και στο εξής. Η πολιτική επανεμφανίζεται στο προσκήνιο, και θα διαποτίσει τις υπάρξεις στο άμεσο μέλλον, θα αγκαλιάσει μέχρι ασφυξίας, όχι μόνο τον έρωτα πια, αλλά σχεδόν τα πάντα.
-Θα ήθελα να πούμε πολλά όχι μόνο για το συγκεκριμένο βιβλίο αλλά και για τα άλλα σου, επιφυλάσσομαι. Μου εξηγείς σε παρακαλώ τι σημαίνει «κρίση αυτοαπέχθειας»;
-Πού το βρήκες αυτό; Σε συνέντευξη το λέω! Για την Ελλάδα το λέω! Παρατηρώντας κάποια στιγμή συναδέλφους μου συγγραφείς να βρίζουν την Ελλάδα λες κι αυτοί ήταν Βούλγαροι, ας πούμε. Αν δε μπορείς να δεις και πέντε θετικά στο τι είσαι, ως εθνική ταυτότητα, κάηκες. Αυτό το λέω συλλογική αυτοαπέχθεια! Δεν μπορείς να απεχθάνεσαι τόσο τη χώρα στην οποία γεννήθηκες, απ’ την οποία κατάγεσαι, ζεις. Κατ’ αρχάς με τι γλώσσα γράφεις; Η γλώσσα είναι η πατρίδα, η συλλογικότητα υλοποιημένη, το «εμείς»! Πώς γράφεις ελληνικά και σιχαίνεσαι την Ελλάδα; Όψεις σιχαμένες υπήρχαν πάντοτε..
-Πώς θα τα καταφέρουμε μπροστά στην Παγκοσμιοποίηση και στα προβλήματα που γέννησε και γεννά;
-Είπαμε, με τη συλλογικότητα αλλά και μ’ έναν υγιή πατριωτισμό γιατί επιτέλους λείπει! Η Χ.Α είναι ο δημαγωγικός και στείρος και άσχημος εθνικισμός αλλά για να αντιμετωπιστεί αυτό, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα αντίβαρο πατριωτικό. Να μην είναι όμως φιλοαμερικάνικο! Ζήσαμε μια 10ετία με αυταπάτη…
-Βαγγέλη, σ’ ευχαριστώ που ήσουν μαζί μας. Σ’ ευχαριστούμε που ήσουν στο «Λόγων Παίγνια» και στο «Από Καρδιάς»! Ολόψυχα ευχόμαστε να έχεις έμπνευση και να δημιουργείς!
-Σας ευχαριστώ κι εγώ! Να είστε πάντα καλά!
Υ.γ. Η συζήτηση με τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο ήταν τόσο αυθόρμητη και μεγάλη που με λύπη μου συνειδητοποίησα πως έπρεπε να τη διαμορφώσω για να αναρτηθεί. Θα ήθελα να έχω κάποια στιγμή την ευκαιρία να σας μεταφέρω τα.. ’παραλειπόμενα’ γιατί ο Ραπτόπουλος είναι ένας άνθρωπος με τον οποίο χαίρεσαι να συζητάς. Το βιβλίο, σας συνιστώ να το διαβάσετε…
Βαγγέλη και πάλι ευχαριστώ…
«Λόγων Παίγνια», Καθαρή Δευτέρα και να ο Χαρταετός μας πάνω από τον Αττικό ουρανό, με ουρά πλουμιστή, φουντωτή, πετάει, κουνιέται και κάνει φούρλες στον αέρα και βλέπει… Βλέπει πως τίποτα δεν είναι πια ίδιο, πως τα παιδιά χαμογελάνε μεν, αλλά οι μεγάλοι πασχίζουν να σκάσει το χειλάκι τους ένα μισό χαμόγελο μήπως και ξεγελαστούν όλα αυτά που μας μαυρίζουν κι αλλάξουν τα πράγματα… αλλά πού! Εντάξει παιδιά, φτάνει η γκρίνια! Άμα περιμένουμε έτσι να γίνει κάτι, τη βάψαμε. Το δρόμο τον δείχνει ο Χαρταετός και ο τρόπος που ανεβαίνει ψηλά. «Μαζί» τον παλεύουμε και τον ανεβάζουμε 18 εβδομάδες τώρα…18;;; Α! Ενηλικιωθήκαμε κιόλας! Έχουμε και δικαίωμα ψήφου… (χα! Μπορείτε και να μας φοβάστε… όσοι..) Να μας χαίρεστε οι φίλοι μας, να τα χιλιάσουμε και όχι μόνο, να είμαστε καλά να παλεύουμε όλοι μαζί, γιατί έτσι θα κάνουμε καμιά προκοπή.. «Μαζί»!
Τώρα εσείς, βέβαια, θα αναρωτιέστε ποιος είναι ο καλεσμένος μας για συζήτηση και γιατί τόση ώρα δε λέω τίποτα. Έτσι, σας κρατάω σε αγωνία! Συζήτηση, πράγματι! Ο συγγραφέας, το διάστημα αυτό, πολυεμφανιζόμενος και συνεχώς σε κίνηση! Σκέφτηκα, μάλιστα, πως θα ήταν κουραστικό και για τον ίδιο να μιλάει πάλι και μετά άλλαξα γνώμη γιατί πολύ απλά η στήλη είναι «Από Καρδιάς» και το πείραμα θα πετύχαινε! Μια αληθινή, φιλική κουβέντα! Έτσι, με τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο περάσαμε αρκετή ώρα, πίνοντας καφέ και συζητώντας για τα βιβλία του, για την «Πιο Κρυφή Πληγή», για τα «Δεκεμβριανά», τους «Αγανακτισμένους», την διαφορετικότητα των γενιών μας… (κουτσομπολέψαμε κιόλας αλλά δε σας το λέω..) και βέβαια θα σας μεταφέρω αρκετά απ’ όσα είπαμε..
-Καλωσορίζουμε λοιπόν τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο στο «Λόγων Παίγνια» και εδώ, στο «Από Καρδιάς». Βαγγέλη, καλώς ήρθες στη συντροφιά μας!
-Καλώς σας βρίσκω!
-Βαγγέλη, με αφορμή το βιβλίο σου έχεις δώσει απίστευτες συνεντεύξεις. Απ’ την άλλη, εδώ θα ήθελα να μιλήσουμε για περισσότερα πράγματα γι’ αυτό και λέω να ξεκινήσουμε από το Περιστέρι. Σταθμός για σένα η γειτονιά σου;
-Λογικό δεν είναι; Για ποιον άνθρωπο δεν είναι η γενέθλια συνοικία, ο τόπος του; Θα έπρεπε να είσαι ασυνείδητος, να μη σε ενδιαφέρει τίποτα. Από εκεί πήρα τα πάντα, την οπτική γωνία που βλέπω τα πράγματα. Κατ’ αρχάς για έναν συγγραφέα το πιο σημαντικό πράγμα είναι η γλώσσα, εγώ λοιπόν παίρνω τη γλώσσα μου. Η λαϊκή καταγωγή διαμορφώνει την αίσθηση της γλώσσας, την οπτική. Βλέπεις ας πούμε συγγραφείς με αστική καταγωγή οι οποίοι και στην κατ’ ιδίαν συζήτηση δεν μπορούν ούτε να βρίσουν, ο άλλος δυσκολεύεται να πει τη λέξη «μαλάκα»! Όπως επιδρά σε κάποιον που προέρχεται από την επαρχία η ντοπιολαλιά του. Ο Τσόμσκι, ως γλωσσολόγος στο ΜΙΤ , διατύπωσε τη σημασία που έχει η γλώσσα που μιλάς γιατί είναι ο τρόπος που βλέπεις τον κόσμο άρα, η καταγωγή από ένα μέρος είναι το πώς βλέπω εγώ τον κόσμο.
-Ανήκεις στη «Γενιά της Μεταπολίτευσης», ποια στοιχεία χαρακτηρίζουν τη γενιά αυτή; Τη γενιά σου;
-Ανήκω στη γενιά του ’80 αλλιώς..
-..κι εγώ του ’90…
-Τη γενιά του ’90 την ονομάζω «ψηφιακή» γενιά!
-Εγώ πάλι νιώθω απίστευτο θυμό για τη δική σου γενιά και για την προηγούμενή σας!
-Φυσικό! Κάθε γενιά ξεκινάει με το στήθος καλά αισθήματα, τα κάνει σκατά στο τέλος και οι επόμενοι τη βρίζουν! Το περίεργο είναι ότι δεν πρέπει να απολογούμαι εγώ για όλη μου τη γενιά, γιατί αυτοί που τα έκαναν σκατά ήταν αυτοί που βρέθηκαν σε θέσεις εξουσίας κι εγώ δεν ήμουν σ’ αυτές! Βασικό χαρακτηριστικό της γενιάς μας ήταν η Αμερικανοποίηση, η Παγκοσμιοποίηση ενώ διατηρούσε ακόμα στοιχεία Ελληνικότητας. Η αμέσως επόμενη γενιά, η γενιά του ’90 ήταν εντελώς Αμερικανοποιημένη. Το λέω, γιατί εγώ αναγνωρίζω στοιχεία αμερικάνικης επιρροής σ’ αυτά που έγραφα ενώ οι μεταγενέστεροι έχουν την αυταπάτη ότι είτε γράφει κάποιος που μένει στην Κυψέλη είτε ένας που μένει στη Ν.Υ, το ίδιο κάνει. Παρα παγκοσμιοποιήθηκαν μετά οι επόμενοι. Με άλλους όρους, η δική μου γενιά υπήρξε σ’ ένα μεταίχμιο συλλογικότητας – ατομικισμού ενώ η γενιά του ’90 παραδόθηκε στον ατομικισμό ψυχή τε και σώματι. Οι προηγούμενες γενιές, του ’60, του Πολυτεχνείου, είχαν συλλογικότητα, εμείς στο μεταίχμιο και του ’90 Παγκοσμιοποίηση….Μάλιστα, κάποιος στην τηλεόραση, μου έλεγε ότι εμείς ήμασταν η γενιά της θρασύτητας. Εγώ είπα, ναι, η επόμενη γενιά, του ’90 ήταν η γενιά του κυνισμού και η γενιά του 2000, η γενιά της Κρίσης, θα οδηγηθεί σε μια ολοκληρωτική αλλαγή του μοντέλου, προς νέες συλλογικότητες.
-Μέσα από το γράψιμο τι επιδιώκεις; Αν κάνεις μια προσωπική ανασκόπηση απ’ το πρώτο βιβλίο μέχρι τώρα, καταγράφεις τον καιρό που ζεις; Τις ματαιώσεις και τις επιθυμίες;
-Μου έχουν πει κάποιοι ότι καθρεφτίζουν πολύ την εποχή μου. Όμως στόχος ενός λογοτέχνη δεν είναι αυτός, αυτός είναι στόχος ενός χρονικογράφου, ενός ρεπόρτερ. Στόχος του λογοτέχνη είναι να κρατήσει ένα μέρος που έχει διάρκεια στο χρόνο, να το συνενώσει με στοιχεία εφήμερα και επικαιρικά και να δημιουργήσει ένα κράμα, που είναι το κράμα της κάθε εποχής, το οποίο βέβαια είναι διαφορετικό. Ο Παπαδιαμάντης λ.χ έχει τα στοιχεία της εποχής του, τα επικαιρικά, αλλά μεταφέρει κι ένα αιώνιο υλικό, στάση ζωής κλπ, που τα αναμειγνύει κι αυτό το κράμα είναι αμίμητο και δικό του εκείνης της εποχής. Οι καλύτεροι από εμάς, απ’ αυτή την εποχή, θα καταφέρουν αυτό το πράγμα. Τώρα αν τα καταφέρω κι εγώ δεν το ξέρω! Αλλά αυτή είναι η επιδίωξη εξ ορισμού ενός λογοτέχνη, να βάλει και επικαιρικά στοιχεία που θα ανανεώσουν, αν θες, θα φρεσκάρουν τα αιώνια χαρακτηριστικά. Γιατί δεν ξέρουμε και πού κρύβεται, πίσω από ποια επίκαιρα χαρακτηριστικά, το αιώνιο κάθε φορά αλλιώς θα μιμούμασταν τους παλιούς, τον Βιζυηνό, τον Παπαδιαμάντη..
-Ωστόσο, κάθε φορά, σ’ ένα έργο υπάρχει το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο της εποχής του. Υπάρχουν διαχρονικές αξίες που σώζονται ή κάθε φορά ανανεώνονται;
-Δεν ξέρεις! Δεν ξέρεις κάθε φορά πού είναι το κράμα! Στη «Λούλα» λ.χ, που είναι ένα από τα πιο επιτυχημένα μου βιβλία, υπάρχει πολλή βωμολοχία, πολύ σεξ, ήταν γέννημα της εποχής μου. Τώρα αν εγώ το έκανα με τέτοιο τρόπο ώστε να μείνει ή όχι, θα το κρίνει ο χρόνος αυτό.. αλλά ότι εγώ ένιωθα ότι μιλούσα με μια αθυροστομία που δεν τόλμησε ούτε ο Εμπειρίκος να το κάνει που έβαζε την καθαρεύουσα για να το κάνει, ήταν η εποχή μου. Η εποχή του Κλικ με τα γυμνά εξώφυλλα, η εποχή που βλέπαμε στην τηλεόραση γυμνά, βλέπαμε να μην μπορούν να σταθούν σχέσεις με συναίσθημα αλλά μόνο με σεξ…
-Πάντως, καταπιάνεσαι με θέματα που ‘καίνε’, δεν εμποδίζεσαι να το κάνεις αυτό! Σκέψου ότι ο Παπαδιαμάντης στην εποχή του έγραφε «δια την αντιγραφήν..».
-Μακάρι! Μα και να ήθελε, ο καημένος, δεν μπορούσε να δημοσιεύσει! Εδώ δεν μπόρεσε ο Εμπειρίκος, ένας μεγαλοαστός,! Ο εισηγητής της ψυχανάλυσης στην Ελλάδα. Ο «Μεγάλος Ανατολικός» δημοσιεύτηκε 15 χρόνια μετά το θάνατό του.
-Αντιερωτική η εποχή μας;
-Έχει αυτό το χαρακτηριστικό ότι είναι από τη μια μεριά ‘πάρ’ τα όλα’, τα σεξουαλικά ή τη γύμνια κι απ’ την άλλη μεριά δεν έχει ουσία αυτό. Οι άνθρωποι είναι μόνοι τους, περιφέρονται σαν ψυχικά ράκη, σαν ψυχικές κουρελαρίες. Είναι οι συνέπειες της παροχής άφθονων υλικών αγαθών. Μας διέφθειραν τα υλικά αγαθά, μας διέλυσαν, το γεγονός ότι προσφέρθηκαν όλα έτσι.
-Μιλάμε για «από – ιεροποίηση» του έρωτα;
-Απομάγευση του συναισθηματικού και του ρομαντικού του μέρους…
-«Η πιο Κρυφή Πληγή» έρχεται σε αντίθεση με αυτό στην εποχή μας;
-Ναι, βέβαια!
-Είναι και η μαγεία της αυτή;
-Ελπίζω, δεν το ξέρω… Να σου πω, εγώ απ’ αυτή την πλευρά, εκ των υστέρων, σκέφτομαι μακάρι να κατάφερνα να το κάνω πιο ρομαντικό το βιβλίο. Δεν είναι ένας συνηθισμένος έρωτας του παλιού καιρού, αλλά προσπαθούσα να μην κάνω ένα ψεύτικο πράγμα. Η σωστή απάντηση είναι, με αυτά τα δεδομένα που έχουμε, είναι ό,τι καλύτερο μπορούσα να κάνω αλλά βλέποντάς τον σε σχέση με άλλους έρωτες, άλλων εποχών, μού φαίνονται λίγοι κι οι έρωτές μας κι ένας τέτοιος έρωτας.
-Από την άλλη, το βιβλίο, για να πάμε και σ’ αυτό, δεν αναφέρεται μόνο στον έρωτα αλλά και σε μια εποχή, όπως τα «Δεκεμβριανά», τη στιγμή που ο Εμφύλιος για τις νεότερες γενιές είναι ιστορικά άγνωστος, αδίδακτος. Εσύ σε ποιους απευθύνεσαι; Στη γενιά της «Κρίσης»; Σ’ αυτούς που τη δημιούργησαν; Σ’ αυτούς που την παρέλαβαν;
-Απευθύνομαι σε όλους αλλά κυρίως στο κομμάτι εκείνο που είναι ανήσυχο. Ανήσυχο σε όλα τα επίπεδα, πολιτικά, κοινωνικά, ερωτικά.
-Η λέξη ‘Εμφύλιος’ ηχεί στ’ αυτιά κάποιων περίεργα. Είναι πιθανός για τη χώρα; Η ακροδεξιά είναι επικίνδυνη για κάτι τέτοιο τη στιγμή που ο λαός κοιμάται;
-Όταν η άρχουσα τάξη αδιαφορεί για τους από κάτω και τους συνθλίβει, προκειμένου να κερδοσκοπήσει σε βάρος τους, όταν δε δουλεύουν οι θεσμοί, φαίνονται όλες οι πληγές της πίεσης που θα οδηγήσει σε αντίδραση. Υπάρχει τεράστια πόλωση που θα εξελιχθεί. Κινούμαστε σαν να έχουμε διαλέξει ήδη στρατόπεδο. Οι διανοούμενοι θα αναγκαστούν να πάρουν θέση. Αντίθετα με τα προηγούμενα χρόνια που ή ακολουθούσαν το σύστημα ή φιμώνονταν ή παραιτούνταν ιδιωτεύοντας. Αυτή τη στιγμή η ακροδεξιά λ.χ είναι ένας «κοινωνικός κάλος» που αποδεικνύει τις ελλείψεις των κομμάτων. Ουσιαστικά προήλθε από αυτά και αποτελεί σκλήρυνση του κοινωνικού ιστού. Ο φασίστας κλπ, δεν είναι μόνο τα μέλη μιας συμμορίας αλλά πλέον έχουν φασιστικοποιηθεί κι άλλα μέλη της κοινωνίας που δεν φαίνονται.
-Το βιβλίο συνδέει δυο διαφορετικές εποχές μεταξύ τους, τα Δεκεμβριανά και τους Αγανακτισμένους. Γιατί επιλέγεις τα Δεκεμβριανά;
-Πρόκειται για δυο στιγμές συλλογικότητας. Η μια με τη διαμαρτυρία του λαού το Δεκέμβρη του ’44 για την Αγγλική Κατοχή και η άλλη με την αυθόρμητη αντίδραση των ανθρώπων που βγήκαν στις πλατείες για να διαμαρτυρηθούν για τις συνέπειες της Κρίσης από τον Μάη του 2011. Θεωρώ ότι οι Αγανακτισμένοι είναι μια απάντηση στους ανθρώπους που πήραν μέρος στα Δεκεμβριανά. Ότι ακόμα κάποιοι αντιδρούν.
-Και μάλιστα τη στιγμή που όλοι πίστευαν πως ο καθένας ενδιαφερόταν για τον εαυτό του και μόνο.
-Ακριβώς. Αυτό είναι μια απόδειξη ότι μόνο με τη συλλογικότητα μπορούμε.
-Ξανάγινε επίκαιρος ο Μακρυγιάννης, με το «εμείς»..
-Ναι, όλο αυτό πρέπει να ξαναγεννηθεί και δεν είναι καθόλου εύκολο. Το επίφοβο είναι ότι μπορεί να χυθεί αίμα γι’ αυτό. Μόνος του ίσως κανείς να μη μπορεί να υπερβεί τον ατομισμό που δημιουργήθηκε τα προηγούμενα χρόνια και να πρέπει να ματώσει.
-Να πάμε λίγο και στην «Πιο κρυφή πληγή»;
-Και βέβαια.
-Πώς θα ονόμαζες την ατμόσφαιρα του έργου σου;
-«Καλώς ορίσατε στα χρόνια της κρίσης»
-Θεωρείς ότι έχεις γράψει ένα "συμβατικό" μυθιστόρημα; Τι είναι αυτό που το διαφοροποιεί;
-Συμβατικό δεν είναι, προπαντός με την έννοια της αρχιτεκτονικής. Είναι ένα πολυπρισματικό γραπτό, καλειδοσκοπικό, που περιλαμβάνει ποικίλα κείμενα, ενσωματωμένα στην κυρίως αφήγηση. Μαρτυρίες, διασκευές λογοτεχνικών έργων, αποσπάσματα. Ακόμη και καθαρόαιμα ντοκουμέντα: από δακτυλογραφημένες βεβαιώσεις έως φωτογραφίες. Με τη σειρά της, αυτή η αντισυμβατική δομή, στηρίζει ένα ανάλογο περιεχόμενο. Το κυριότερο αποτέλεσμα που επιφέρει η αποσπασματικότητα του έργου, πιστεύω ότι είναι ένα είδος συναισθηματικής αποστασιοποίησης. Αλλιώς, ο ίδιος ο εμφύλιος είναι τόσο φορτισμένος συναισθηματικά και ιδεολογικά, ώστε σε προκαλεί για τον αντίθετο χειρισμό, δηλαδή να εμπλακείς με τους μεν ή με τους δε, να πάρεις θέση. Και φυσικά η μεγάλη μου αγωνία είναι κατά πόσο τα κατάφερα. Μήπως από το πολύ ετερόκλητο υλικό που έχω ενσωματώσει, διασπάται η προσοχή προς όφελος των επιμέρους;
-Οι ήρωές σου κουβαλάνε τις προσωπικές τους ματαιώσεις, τις προσωπικές τους πληγές. Υπάρχει "κάθαρση" γι' αυτούς, εννοώ τον Μιχάλη και τη Νίκη, όπως τουλάχιστον τους βλέπουμε να πορεύονται μέχρι το τέλος του έργου;
-Για τη Νίκη, δεν ξέρω να πω. Της το εύχομαι! Για τον Μιχάλη, είμαι σίγουρος. Η ίδια η συγγραφή του βιβλίου λειτουργεί ως ψυχική κάθαρση πρωτίστως για τον αφηγητή και πρωταγωνιστή μου. Ειδικά το τελευταίο κεφάλαιο, που παρατίθεται με χειρόγραφη γραμματοσειρά και μεταβάλει την αφήγηση απροκάλυπτα σε γράμμα με παραλήπτη τη Νίκη, είναι μια κορυφαία χειρονομία αυτής της κάθαρσης. Κι αυτό, ανεξάρτητα από την υποδοχή που θα έχει η συγκεκριμένη χειρονομία στη συνέχεια (δηλαδή, ανεξάρτητα από την αντίδραση της Νίκης). Όμως, ως κάθαρση αντιμετωπίζω και το ιστορικό γεγονός στο οποίο εκβάλει «Η πιο κρυφή πληγή», τους Αγανακτισμένους. Η ανάδυση μιας αυθόρμητης μορφής συλλογικότητας, ύστερα από μια μακρά περίοδο ιδιώτευσης και καταναλωτικού οργίου. Ή αλλιώς, η είσοδός μας στην εποχή της κρίσης.
- Πολιτικό μυθιστόρημα και ταυτόχρονα ερωτικό. Είναι ο έρωτας πολιτική πράξη, ειδικά σ' έναν κόσμο όπως αυτός που ζούμε;
-Είναι το πιο πολιτικοποιημένο μυθιστόρημα που έχω γράψει. Ο έρωτας ως φορέας της πολιτικής στα χρόνια πριν από την κρίση. Ναι, ο έρωτας ήταν πολιτική πράξη ως τώρα, σχεδόν η μόνη, και θα παραμείνει στους αιώνες των αιώνων. Όμως, εξίσου σίγουρο είναι ότι μπαίνουμε σε μια άλλη ιστορική φάση, από δω και στο εξής. Η πολιτική επανεμφανίζεται στο προσκήνιο, και θα διαποτίσει τις υπάρξεις στο άμεσο μέλλον, θα αγκαλιάσει μέχρι ασφυξίας, όχι μόνο τον έρωτα πια, αλλά σχεδόν τα πάντα.
-Θα ήθελα να πούμε πολλά όχι μόνο για το συγκεκριμένο βιβλίο αλλά και για τα άλλα σου, επιφυλάσσομαι. Μου εξηγείς σε παρακαλώ τι σημαίνει «κρίση αυτοαπέχθειας»;
-Πού το βρήκες αυτό; Σε συνέντευξη το λέω! Για την Ελλάδα το λέω! Παρατηρώντας κάποια στιγμή συναδέλφους μου συγγραφείς να βρίζουν την Ελλάδα λες κι αυτοί ήταν Βούλγαροι, ας πούμε. Αν δε μπορείς να δεις και πέντε θετικά στο τι είσαι, ως εθνική ταυτότητα, κάηκες. Αυτό το λέω συλλογική αυτοαπέχθεια! Δεν μπορείς να απεχθάνεσαι τόσο τη χώρα στην οποία γεννήθηκες, απ’ την οποία κατάγεσαι, ζεις. Κατ’ αρχάς με τι γλώσσα γράφεις; Η γλώσσα είναι η πατρίδα, η συλλογικότητα υλοποιημένη, το «εμείς»! Πώς γράφεις ελληνικά και σιχαίνεσαι την Ελλάδα; Όψεις σιχαμένες υπήρχαν πάντοτε..
-Πώς θα τα καταφέρουμε μπροστά στην Παγκοσμιοποίηση και στα προβλήματα που γέννησε και γεννά;
-Είπαμε, με τη συλλογικότητα αλλά και μ’ έναν υγιή πατριωτισμό γιατί επιτέλους λείπει! Η Χ.Α είναι ο δημαγωγικός και στείρος και άσχημος εθνικισμός αλλά για να αντιμετωπιστεί αυτό, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα αντίβαρο πατριωτικό. Να μην είναι όμως φιλοαμερικάνικο! Ζήσαμε μια 10ετία με αυταπάτη…
-Βαγγέλη, σ’ ευχαριστώ που ήσουν μαζί μας. Σ’ ευχαριστούμε που ήσουν στο «Λόγων Παίγνια» και στο «Από Καρδιάς»! Ολόψυχα ευχόμαστε να έχεις έμπνευση και να δημιουργείς!
-Σας ευχαριστώ κι εγώ! Να είστε πάντα καλά!
Υ.γ. Η συζήτηση με τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο ήταν τόσο αυθόρμητη και μεγάλη που με λύπη μου συνειδητοποίησα πως έπρεπε να τη διαμορφώσω για να αναρτηθεί. Θα ήθελα να έχω κάποια στιγμή την ευκαιρία να σας μεταφέρω τα.. ’παραλειπόμενα’ γιατί ο Ραπτόπουλος είναι ένας άνθρωπος με τον οποίο χαίρεσαι να συζητάς. Το βιβλίο, σας συνιστώ να το διαβάσετε…
Βαγγέλη και πάλι ευχαριστώ…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου