ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΟΡΝΗΛΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ

Της Τίνας Μανδηλαρά

 

Γιατί είναι σημαντικότερος σήμερα παρά ποτέ 

Δεν χώρεσε πουθενά: ούτε σε επιστημονικά καλούπια, ούτε σε αστραφτερά έδρανα. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης αναγνωρίστηκε ως κορυφαίος στοχαστής της γενιάς του αλλά δεν υποτάχθηκε στις επιταγές μιας δεδομένης φιλοσοφικής σκέψης που μέχρι τότε ήταν, όπως κι ο ίδιος έλεγε, «περίκλειστη» και «κληρονομημένη». Εκείνος ήθελε τις έννοιες και τις θεωρίες, την ψυχή και τη σκέψη ανοιχτές στην εξέταση και την επισκόπηση. Πρέσβευε ότι η ανοιχτοσύνη θα φέρει την πραγματική δημοκρατία και οραματιζόταν ένα μέλλον χωρίς τον διχασμό των ιδεών που έζησε-όσο κανείς άλλος-στο πετσί του. Τουλάχιστον όλα αυτά επικαλείται η βιογραφία του που μόλις εξέδωσε ο βαθύς γνώστης της σκέψης του '68 Φρανσουά Ντος θυμίζοντας μας γιατί ο Καστοριάδης είναι ο φιλόσοφος που άντεξε στις «μόδες», τις νέες θεωρίες και τον πιο ανηλεή μεταμοντερνισμό. Σήμερα που οι μεγάλες πολιτικές θεωρίες-νεοφιλελευθερισμού και κομμουνισμού-έχουν πλέον καταρρεύσει και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δείχνει εμφανώς τις αδυναμίες της, το μεγάλο ερώτημα της άμεσης δημοκρατίας που καθορίζεται απευθείας από τον πολίτη και τις ανάγκες του επανέρχεται δυναμικότερο από ποτέ. Με την ίδια δριμύτητα επανέρχονται όσα έχει πει ο Καστοριάδης για τη βία, την παιδεία, την αυτονομία, την ανάγκη οριοθέτησης ενός καινούργιου κόσμου χωρίς προκαταλήψεις αλλά με τη στοιχειώδη αιδώ. Γιατί το λόγον διδόναι του Καστοριάδη είναι το μόνο που οφείλει να προσφέρει ο πολίτης μαζί με την αγάπη του στην Αγορά και την κοινωνία που τον έθρεψαν.

Η LIFO ζήτησε από ανθρώπους που έχουν αφιερώσει τα κείμενα και τη ζωή τους στο έργο του να εξηγήσουν γιατί ο Καστοριάδης είναι σημαντικότερος σήμερα περισσότερο από ποτέ και γιατί οι ιδέες του δείχνουν να είναι βγαλμένες όχι από ένα απόμακρο παρελθόν, αλλά από το πιο απρόβλεπτο μέλλον. Γιατί σίγουρα ο Καστοριάδης είναι ο πιο μοντέρνος από τους φιλοσόφους του μέλλοντος και αυτός που δεν πρόκειται να ξεπεράσουμε ποτέ.

Η πρώτη βιογραφία του Κορνήλιου Καστοριάδη μόλις κυκλοφόρησε

Της Αργυρούς Μποζώνη

   

Tο εξώφυλλο της βιογραφίας 

Αν και για κάποιο παράξενο λόγο δε διδάσκεται στο πανεπιστήμιο, το έργο του φιλοσόφου Κορνήλιου Καστοριάδη συνεχίζει μέχρι σήμερα με υπόγειο τρόπο την πορεία του. Στην βιογραφία του, την οποία υπογράφει ο ιστορικός François Dosse, αποκαλύπτεται η διαύγεια της πολιτικής σκέψης του Καστοριάδη, η οποία ανιχνεύεται πίσω από πολλούς αριστερούς διανοούμενους σήμερα και αναφέρεται στα ζητήματα της αυτονομίας, τη φαντασία ή την χειραφέτηση.

Στο πνευματικό τοπίο της Γαλλίας των τελευταίων χρόνων ο Κορνήλιος Καστοριάδης (1922-1997), αποτελεί ειδική περίπτωση. Το παραγωγικό του έργο συνεχίζεται να διαβάζεται και να ξαναδιαβάζεται παρόλο που ο εικονοκλαστικός αυτός φιλόσοφος δεν απολαμβάνει το κύρος των μεγάλων μορφών της γενιάς του όπως ο Ντελέζ, ο Φουκώ, ο Ντεριντά, ο Μπουρντιέ.

Όμως ο Καστοριάδης ήταν το κεντρικό πρόσωπο στη γαλλική πνευματική ζωή στη δεκαετία του '50. Αυτό υποστηρίζει η πρώτη βιογραφία του, γραμμένη από το François Dosse. Ο Καστοριάδης βρέθηκε μακριά από το βήμα στο οποίο επικρατούσε η φιλελεύθερη σκέψη, καθώς η δική του ήταν μια τοποθετημένη πολιτική σκέψη που δίνει μεγάλη σημασία στο ιστορικό και ανθρωπολογικό πλαίσιο. Ήταν ένας από τους διανοούμενους που αντιστάθηκε στην καταδίκη της επαναστατικής προοπτικής σύμφωνα με τον Dosse. Η σκέψη του Καστοριάδη προτείνει ένα δρόμο που στηρίζεται στην αξία των κοινωνικών δεσμών και όχι στη μεγιστοποίηση του κέρδους. Ο Καστοριάδης ήταν πρωτοπόρος της σοβαρής κριτικής του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού. Η ομάδα και το περιοδικό που ιδρύει «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» ιδεολογικά και πολιτικά ασκεί δριμύτατη κριτική στο σοβιετικό μαρξιστικό μοντέλο, το οποίο χαρακτηρίζει «γραφειοκρατικό καπιταλισμό». Ο Καστοριάδης υπερασπίζεται μια επανάσταση χωρίς εμφύλιο πόλεμο ή αιματοχυσία, με τροποποίηση των κεντρικών θεσμών της κοινωνίας, μέσα από τις δραστηριότητες της κοινωνίας.

Μια σχετικά σπάνια φωτογραφία: ο Καστοριάδης παίζει πιάνο στο παρισινό διαμερισμά του, rue Alboni, 16ο arrondissement

Όλες οι εργασίες του, δαιδαλώδεις, αταξινόμητες, αναπτύσσουν έναν προβληματισμό σχετικά με τη δυνατότητα δημιουργίας της κοινωνικής και πολιτικής αυτονομίας. Από τη δεκαετία του '50 για να καθορίσει την κοινωνία του αύριο και τον σοσιαλιστικό ορίζοντα, ο Καστοριάδης θεωρητικολογεί με αυτή την έννοια, ως το υπομόχλιο της φιλοσοφίας του: η αυτονομία, η οποία προϋποθέτει την ικανότητα των κοινωνικών φορέων για την αυτο-διαχείριση. Εξ ου και το ενδιαφέρον του στράφηκε στο θέμα της αυτο-οργάνωσης, ιδίως μέσω ενός γόνιμου διαλόγου με το βιολόγο Francisco Varela. Στα μέσα της δεκαετίας του στρέφεται προς την ψυχανάλυση και αυτή τον οδηγεί σε μια καινούργια φιλοσοφική κατανόηση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του ανθρώπου, η οποία αποτυπώνεται στο κλασικό, πλέον, έργο του «Η Φαντασιακή Θέσμισητης Κοινωνίας» (1975).

Ο Dosse σημειώνει την επιρροή του Καστοριάδη όχι μόνο στο Μάη του 68, αλλά και σε όλα τα φοιτητικά κινήματα της δεκαετίας του 60. Ο Καστοριάδης παρέμεινε πάντα πιστός στο ιδανικό της χειραφέτησης και το σχήμα της πνευματικής κριτικής. Ο François Dosse, απεικονίζει το προσωπικό και πνευματικό του πλαίσιο του ως μαντείου, ενός σοφού του παρόντος χρόνου που αφιέρωσε τη ζωή του στην ατομική και συλλογική χειραφέτηση, για να "αφυπνίσει τους συγχρόνους του από τον πολιτικό τους ύπνο."

Από το lifo