Έλσα Ράσιου
Περιηγούμενη σε δημοσιεύσεις και σχόλια των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, σκεφτόμουν πως πουθενά αλλού δεν αποτυπώνεται πιο ανάγλυφα η πρακτική της ημιμόρφωσης.
Μπήκα, λοιπόν, στον πειρασμό να προσεγγίσω την έννοια, να δώσω μια ιστορική αναδρομή της εξέλιξής της και τέλος να προσεγγίσω τη λειτουργία και την επίδρασή της στη σύγχρονη πραγματικότητα, κυρίως την Ελληνική.
Τι σημαίνει ημιμόρφωση: Όπως ορίζει την έννοια ο Theodor Adorno, δεν έχει να κάνει με την έλλειψη μόρφωσης. Δε σημαίνει δηλ. ούτε λιγότερη μόρφωση, ούτε αποτελεί ένα προηγούμενο στάδιο ελλιπούς μόρφωσης που μπορεί να συμπληρωθεί, ούτε σχετίζεται με τη βαθμίδα εκπαίδευσης των μελών μιας κοινωνίας. Η ημιμόρφωση είναι ένας μηχανισμός της άρχουσας τάξης που σκοπό έχει να ελέγχει και να χειραγωγεί τις συνειδήσεις. Κι ενώ η ουσιαστική μόρφωση πηγάζει από την εμπειρία της συλλογικής/κοινωνικής συνείδησης και στηρίζεται σε αυτήν, η ημιμόρφωση είναι ξένη προς την κοινωνική συνείδηση. Είναι μόνο ένα είδωλο, που όμως διαθέτει την απίστευτη δύναμη να αλλοιώνει και να παραποιεί την κοινωνική συνείδηση.
Έτσι ασκεί επιρροή εξ ίσου και σε άτομα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.
Ιστορικά η έννοια της μόρφωσης εμπεριέχει την ισότιμη συνύπαρξη θεωρητικής γνώσης με τη δυνατότητα εφαρμογής/χρήσης της θεωρίας για την επίλυση πρακτικών τεχνικών προβλημάτων. Αυτή είναι ακριβώς η σημειολογία του "πολύτροπου" Οδυσσέα αλλά και, κατά τη γέννηση της, η πρώτη σημειολογία των εννοιών "φιλοσοφία" και "φιλόσοφος". Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η πρώιμη φιλοσοφική σκέψη άσκησε μεγάλη επίδραση στο μαρξισμό. Ο διαχωρισμός, με έμφαση στην υπεροχή της θεωρητικής γνώσης και η ταύτιση της τελευταίας με τη μόρφωση, είναι εισαγόμενος από την Ανατολή κι επεκράτησε, όταν η φιλοσοφία εκπορεύτηκε από τους αριστοκρατικούς κύκλους της Κ. Ιταλίας και συνδέθηκε με αυτούς.
Μέσα από την πλατωνική σκέψη κυρίως, μεταφυτεύθηκε στη Δ. Ευρώπη στην πρώιμη φάση συγκρότησης της αστικής τάξης, την περίοδο που είναι γνωστή ως "Αναγέννηση".
Η πρώιμη εκείνη αστική τάξη χρειαζόταν για την επιβίωσή της και κάποιες βασικές θεωρητικές γνώσεις π.χ. μαθηματικών, αστρονομίας αρχικά, αλλά και άλλων επιστημών όταν στις πηγές πλουτισμού προστέθηκε η εκμετάλλευση των αποικιών. Έτσι ερμηνεύεται και το μεγάλο ενδιαφέρον και η στροφή προς την παιδεία.
Στην πορεία, στο βαθμό που η αστική τάξη ισχυροποιούνταν και αποκτούσε συνείδηση της δύναμής της, ανάπτυσσε μηχανισμούς κοινωνικοποίησης και κοινωνικού ελέγχου που της επέτρεπαν να διατηρεί και να αναπαράγει την οικονομική και κοινωνική υπεροχή της έναντι της νεοεμφανιζόμενης τότε εργατικής τάξης. Στις επόμενες δε φάσεις, (βιομηχανική επανάσταση, καπιταλιστική πορεία, καπιταλιστική ολοκλήρωση ) επεξεργάστηκε και τελειοποίησε ακόμα περισσότερο τους μηχανισμούς αυτούς.
Από την άλλη η εργατική τάξη, τόσο στο ξεκίνημα, όσο και στη φάση της συνειδητοποίησης της κοινωνικής της ιδιαιτερότητας (ευρεία διακίνηση σοσιαλιστικών ιδεών, σοσιαλιστικές διεθνείς κοινωνικά κινήματα κι επαναστάσεις συνδεμένα με εθνικό-απελευθερωτικούς αγώνες), όχι μόνο στάθηκε ανήμπορη να απαλλαγεί από το πλέγμα υπεροχής της αστικής τάξης, αλλά και αποδέχθηκε και προσεταιρίστηκε κάποια από τα ιδεολογικά αξιώματά της.
Ούτε βέβαια και σήμερα είναι σε θέση να ξεφύγει από την επιρροή τη ημιμόρφωσης.
Στις κλειστές επίσης αγροτικές κοινωνίες η ημιμόρφωση βρίσκει πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης: καθώς η βιομηχανία πολιτισμικών προϊόντων με τη βοήθεια της τεχνολογίας ωθεί αυτές τις κοινωνίες να μιμηθούν ή να υιοθετήσουν τον αστικό τρόπο μόρφωσης, θραύει κυριολεκτικά τις παραδοσιακές αξίες (θρησκεία και παράδοση) πάνω στις οποίες στηρίζονταν η μόρφωση. Η μεταβολή είναι τόσο γρήγορη ώστε οι κοινωνίες δεν έχουν επαρκή χρόνο να επεξεργαστούν κριτικά τις αλλαγές και να διαμορφώσουν αυτόνομα, δικά τους πρότυπα στα πλαίσια των νέων δεδομένων. Έτσι αυτόματα η παραδοσιακή αυθεντία της Βίβλου αντικαθίσταται από τις αυθεντίες των αθλητικών χώρων και των ειδώλων της τηλεόρασης.
Τα επίκτητα αγαθά της αστικής κουλτούρας δεν εξασφαλίζουν τη μόρφωση, αλλά χειραγωγούν τα μέλη αυτών των κοινωνιών στη διαμόρφωση μιας κατώτερης μορφωτικά μεσαίας τάξης.
Πώς επιτυγχάνεται αυτό: Τα εκπαιδευτικά συστήματα των καπιταλιστικών χωρών παρέχουν στα κατώτερα οικονομικά στρώματα τόσες μόνο γνώσεις όσες είναι απολύτως απαραίτητες για την άσκηση του επαγγέλματός τους και βέβαια σε καμία περίπτωση η κατάκτησή τους δε σημαίνει πρόσβαση στην Παιδεία. Παράλληλα οι συγκεκριμένες ομάδες βομβαρδίζονται στην κυριολεξία από την επίφαση ενός πλήθους μορφωτικών αγαθών που, αν είχαν ουσιαστικό περιεχόμενο, θα συνέβαλλαν στην αλλαγή του τρόπου σκέψης και δράσης τους. Όμως τα μορφωτικά αυτά προϊόντα φτάνουν στους αποδέκτες αφ' ενός χωρίς να αφήνουν περιθώρια επεξεργασίας τους κι αφ' ετέρου φτάνουν αποσαρκωμένα από το ουσιαστικό τους περιεχόμενο. Επιτυγχάνεται με αυτό τον τρόπο το επιθυμητό αποτέλεσμα των πομπών: ο εγκλωβισμός δηλ. των πληθυσμών αυτών μέσα στα όρια που ορίζονται από την κοινωνική εξουσία.
Ενώ λοιπόν επιφανειακά δημιουργείται αλληλοπροσέγγιση των συνειδήσεων, στην πραγματικότητα ο καταιγισμός πληροφοριών φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα: την αποδόμηση δηλ. των συνειδήσεων.
Πού στοχεύει η ημιμόρφωση: Είναι φανερό πως μέσα από την προσπάθεια αποκοπής από τις ρίζες της πολιτισμικής παράδοσης με την ευρύτερή της έννοια, επιχειρείται η διαμόρφωση πολιτικών στάσεων ευνοϊκών προς το σύστημα με απώτερο σκοπό την αλλαγή στάσεων και καταληκτικό στόχο τη χειραγώγηση της συμπεριφοράς προς το συμφέρον του καπιταλιστικού συστήματος...
Έλσα Ράσιου
Περιηγούμενη σε δημοσιεύσεις και σχόλια των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, σκεφτόμουν πως πουθενά αλλού δεν αποτυπώνεται πιο ανάγλυφα η πρακτική της ημιμόρφωσης.
Μπήκα, λοιπόν, στον πειρασμό να προσεγγίσω την έννοια, να δώσω μια ιστορική αναδρομή της εξέλιξής της και τέλος να προσεγγίσω τη λειτουργία και την επίδρασή της στη σύγχρονη πραγματικότητα, κυρίως την Ελληνική.
Τι σημαίνει ημιμόρφωση: Όπως ορίζει την έννοια ο Theodor Adorno, δεν έχει να κάνει με την έλλειψη μόρφωσης. Δε σημαίνει δηλ. ούτε λιγότερη μόρφωση, ούτε αποτελεί ένα προηγούμενο στάδιο ελλιπούς μόρφωσης που μπορεί να συμπληρωθεί, ούτε σχετίζεται με τη βαθμίδα εκπαίδευσης των μελών μιας κοινωνίας. Η ημιμόρφωση είναι ένας μηχανισμός της άρχουσας τάξης που σκοπό έχει να ελέγχει και να χειραγωγεί τις συνειδήσεις. Κι ενώ η ουσιαστική μόρφωση πηγάζει από την εμπειρία της συλλογικής/κοινωνικής συνείδησης και στηρίζεται σε αυτήν, η ημιμόρφωση είναι ξένη προς την κοινωνική συνείδηση. Είναι μόνο ένα είδωλο, που όμως διαθέτει την απίστευτη δύναμη να αλλοιώνει και να παραποιεί την κοινωνική συνείδηση.
Έτσι ασκεί επιρροή εξ ίσου και σε άτομα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.
Ιστορικά η έννοια της μόρφωσης εμπεριέχει την ισότιμη συνύπαρξη θεωρητικής γνώσης με τη δυνατότητα εφαρμογής/χρήσης της θεωρίας για την επίλυση πρακτικών τεχνικών προβλημάτων. Αυτή είναι ακριβώς η σημειολογία του "πολύτροπου" Οδυσσέα αλλά και, κατά τη γέννηση της, η πρώτη σημειολογία των εννοιών "φιλοσοφία" και "φιλόσοφος". Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η πρώιμη φιλοσοφική σκέψη άσκησε μεγάλη επίδραση στο μαρξισμό. Ο διαχωρισμός, με έμφαση στην υπεροχή της θεωρητικής γνώσης και η ταύτιση της τελευταίας με τη μόρφωση, είναι εισαγόμενος από την Ανατολή κι επεκράτησε, όταν η φιλοσοφία εκπορεύτηκε από τους αριστοκρατικούς κύκλους της Κ. Ιταλίας και συνδέθηκε με αυτούς.
Μέσα από την πλατωνική σκέψη κυρίως, μεταφυτεύθηκε στη Δ. Ευρώπη στην πρώιμη φάση συγκρότησης της αστικής τάξης, την περίοδο που είναι γνωστή ως "Αναγέννηση".
Η πρώιμη εκείνη αστική τάξη χρειαζόταν για την επιβίωσή της και κάποιες βασικές θεωρητικές γνώσεις π.χ. μαθηματικών, αστρονομίας αρχικά, αλλά και άλλων επιστημών όταν στις πηγές πλουτισμού προστέθηκε η εκμετάλλευση των αποικιών. Έτσι ερμηνεύεται και το μεγάλο ενδιαφέρον και η στροφή προς την παιδεία.
Στην πορεία, στο βαθμό που η αστική τάξη ισχυροποιούνταν και αποκτούσε συνείδηση της δύναμής της, ανάπτυσσε μηχανισμούς κοινωνικοποίησης και κοινωνικού ελέγχου που της επέτρεπαν να διατηρεί και να αναπαράγει την οικονομική και κοινωνική υπεροχή της έναντι της νεοεμφανιζόμενης τότε εργατικής τάξης. Στις επόμενες δε φάσεις, (βιομηχανική επανάσταση, καπιταλιστική πορεία, καπιταλιστική ολοκλήρωση ) επεξεργάστηκε και τελειοποίησε ακόμα περισσότερο τους μηχανισμούς αυτούς.
Από την άλλη η εργατική τάξη, τόσο στο ξεκίνημα, όσο και στη φάση της συνειδητοποίησης της κοινωνικής της ιδιαιτερότητας (ευρεία διακίνηση σοσιαλιστικών ιδεών, σοσιαλιστικές διεθνείς κοινωνικά κινήματα κι επαναστάσεις συνδεμένα με εθνικό-απελευθερωτικούς αγώνες), όχι μόνο στάθηκε ανήμπορη να απαλλαγεί από το πλέγμα υπεροχής της αστικής τάξης, αλλά και αποδέχθηκε και προσεταιρίστηκε κάποια από τα ιδεολογικά αξιώματά της.
Ούτε βέβαια και σήμερα είναι σε θέση να ξεφύγει από την επιρροή τη ημιμόρφωσης.
Στις κλειστές επίσης αγροτικές κοινωνίες η ημιμόρφωση βρίσκει πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης: καθώς η βιομηχανία πολιτισμικών προϊόντων με τη βοήθεια της τεχνολογίας ωθεί αυτές τις κοινωνίες να μιμηθούν ή να υιοθετήσουν τον αστικό τρόπο μόρφωσης, θραύει κυριολεκτικά τις παραδοσιακές αξίες (θρησκεία και παράδοση) πάνω στις οποίες στηρίζονταν η μόρφωση. Η μεταβολή είναι τόσο γρήγορη ώστε οι κοινωνίες δεν έχουν επαρκή χρόνο να επεξεργαστούν κριτικά τις αλλαγές και να διαμορφώσουν αυτόνομα, δικά τους πρότυπα στα πλαίσια των νέων δεδομένων. Έτσι αυτόματα η παραδοσιακή αυθεντία της Βίβλου αντικαθίσταται από τις αυθεντίες των αθλητικών χώρων και των ειδώλων της τηλεόρασης.
Τα επίκτητα αγαθά της αστικής κουλτούρας δεν εξασφαλίζουν τη μόρφωση, αλλά χειραγωγούν τα μέλη αυτών των κοινωνιών στη διαμόρφωση μιας κατώτερης μορφωτικά μεσαίας τάξης.
Πώς επιτυγχάνεται αυτό: Τα εκπαιδευτικά συστήματα των καπιταλιστικών χωρών παρέχουν στα κατώτερα οικονομικά στρώματα τόσες μόνο γνώσεις όσες είναι απολύτως απαραίτητες για την άσκηση του επαγγέλματός τους και βέβαια σε καμία περίπτωση η κατάκτησή τους δε σημαίνει πρόσβαση στην Παιδεία. Παράλληλα οι συγκεκριμένες ομάδες βομβαρδίζονται στην κυριολεξία από την επίφαση ενός πλήθους μορφωτικών αγαθών που, αν είχαν ουσιαστικό περιεχόμενο, θα συνέβαλλαν στην αλλαγή του τρόπου σκέψης και δράσης τους. Όμως τα μορφωτικά αυτά προϊόντα φτάνουν στους αποδέκτες αφ' ενός χωρίς να αφήνουν περιθώρια επεξεργασίας τους κι αφ' ετέρου φτάνουν αποσαρκωμένα από το ουσιαστικό τους περιεχόμενο. Επιτυγχάνεται με αυτό τον τρόπο το επιθυμητό αποτέλεσμα των πομπών: ο εγκλωβισμός δηλ. των πληθυσμών αυτών μέσα στα όρια που ορίζονται από την κοινωνική εξουσία.
Ενώ λοιπόν επιφανειακά δημιουργείται αλληλοπροσέγγιση των συνειδήσεων, στην πραγματικότητα ο καταιγισμός πληροφοριών φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα: την αποδόμηση δηλ. των συνειδήσεων.
Πού στοχεύει η ημιμόρφωση: Είναι φανερό πως μέσα από την προσπάθεια αποκοπής από τις ρίζες της πολιτισμικής παράδοσης με την ευρύτερή της έννοια, επιχειρείται η διαμόρφωση πολιτικών στάσεων ευνοϊκών προς το σύστημα με απώτερο σκοπό την αλλαγή στάσεων και καταληκτικό στόχο τη χειραγώγηση της συμπεριφοράς προς το συμφέρον του καπιταλιστικού συστήματος...
Έλσα Ράσιου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου