Σπύρος Μανουσέλης
Πώς προέκυψε το ανθρώπινο γένος και γιατί διατηρείται στη ζωή σε έναν πλανήτη σαν τον δικό μας;
Κατέχουμε μια ειδική θέση στο Σύμπαν και το πεπρωμένο μας ορίζει να υπάρχουμε σε αυτό;
Προς τα πού οδεύουμε ως είδος και, το πιο δύσκολο ερώτημα, για ποιο λόγο;
Από το ύψος των 85 του χρόνων, τη διεθνή αναγνώριση της επιστημονικής προσφοράς του και τα δύο βραβεία Πούλιτζερ για το συγγραφικό του έργο, ο βιολόγος Εντουαρντ Γουίλσον επιχειρεί στο τελευταίο βιβλίο του να απαντήσει σε τέτοια βασανιστικά ερωτήματα.
Γνωστός στο ευρύ κοινό για τις πρωτοποριακές ζωολογικές του έρευνες ή για τη διατύπωση, κατά τη δεκαετία του 1970, της θεωρίας της κοινωνιοβιολογίας, ο Γουίλσον θεωρείται δικαίως ένας από τους πλέον παραγωγικούς και προκλητικούς επιστήμονες της εποχής μας. Με ένα πλουσιότατο ερευνητικό έργο για το οποίο τιμήθηκε, το 1990, από τη Βασιλική Ακαδημία Επιστημών της Σουηδίας με το Bραβείο Crafoord -απονέμεται σε πεδία τα οποία δεν καλύπτονται από το Βραβείο Νόμπελ.
Επίσης του έχουν απονεμηθεί περισσότερα από 100 βραβεία διεθνώς.
Παρ’ όλα αυτά, η ριζοσπαστική και αντικομφορμιστική του προσέγγιση διατυπώνεται ρητά από τις πρώτες σελίδες αυτού του βιβλίου, στις οποίες φροντίζει εξαρχής να ξεκαθαρίσει ότι:
«Η ανθρωπότητα εμφανίστηκε από μόνη της, μέσω μιας σειράς επάλληλων συμβάντων κατά την εξέλιξη. Δεν είμαστε προκαθορισμένοι να εκπληρώσουμε κάποιον σκοπό· ούτε έχουμε να δώσουμε λόγο σε οποιαδήποτε δύναμη πέρα από τον εαυτό μας. Θα μας σώσει μόνο η σοφία που βασίζεται στην αυτεπίγνωση και όχι η ευλάβεια. Δεν θα υπάρξει εξιλέωση ή δεύτερη ευκαιρία που θα μας δοθεί άνωθεν. Είναι ανόητο να θεωρούμε τον πλανήτη μας προσωρινό σταθμό προς έναν καλύτερο (επουράνιο) κόσμο. Μόνο αυτόν έχουμε να κατοικούμε και τούτο το νόημα να ξεδιπλώσουμε»!
Μολονότι η εξέλιξή κατέστησε σταδιακά το είδος μας κυρίαρχο πάνω στα άλλα ζωικά είδη και ευρύτερα στον πλανήτη μας, σήμερα έχουμε περιέλθει σε μια ιδιαίτερα δυσμενή θέση και θα έπρεπε να είναι σαφές ότι χρησιμοποιούμε όλη αυτή τη δύναμή μας καταστροφικά απέναντι σε κάθε μορφή ζωής.
Κάτι που αργά ή γρήγορα θα αποδειχτεί αυτοκαταστροφικό και για εμάς τους ίδιους.
Για τον συγγραφέα είναι σαφές ότι οι βιολογικές προσαρμογές που καθόριζαν τις άλλοτε τόσο επιτυχείς συμπεριφορές μας, σήμερα αποδεικνύονται το πιο σοβαρό εμπόδιο στην επιβίωση του είδους μας.
Γραμμένο από έναν από τους μεγαλύτερους βιολόγους της εποχής μας, το βιβλίο αποτελεί τη βαρύνουσα και άκρως ανησυχητική μαρτυρία ενός καταξιωμένου μελετητή, ο οποίος, βασιζόμενος σε πλήθος δεδομένων, υποστηρίζει:
«Δεν υπάρχει κάποιο απύθμενο μυστήριο της ζωής. Δαίμονες και θεοί δεν διεκδικούν την αφοσίωσή μας. Αντιθέτως, είμαστε αυτοδημιούργητοι, ανεξάρτητοι, μόνοι και εύθραυστοι· ένα βιολογικό είδος προσαρμοσμένο να ζει σε έναν βιολογικό κόσμο. Αυτό που έχει σημασία για τη μακροχρόνια επιβίωσή μας είναι η ευφυής αυτεπίγνωση, βασισμένη σε μεγαλύτερη ανεξαρτησία σκέψης από όση γίνεται ανεκτή σήμερα ακόμη και στις πιο προηγμένες δημοκρατικές κοινωνίες μας».
Πώς η τυχαιότητα κυβερνά τη ζωή μας
Με αυτό το ανατρεπτικό ως προς τις ψευδαισθήσεις μας και ιδιαιτέρως διαφωτιστικό βιβλίο ως προς την επιστημονική περιγραφή των όσων βιώνουμε και σκεφτόμαστε καθημερινά, ο Λέοναρντ Μλόντινοφ μας αποκαλύπτει πολλά για τη βαθύτερη αναγκαιότητά μας να περιορίζουμε ή και να εξαλείφουμε ολοσχερώς τη σημασία της τύχης σε όσα μας συμβαίνουν ή σε όσα σκεφτόμαστε: από μια χαλαρή συνομιλία, μια σοβαρή οικονομική αναποδιά, μέχρι τον κυρίαρχο τρόπο που περιγράφουμε τα φυσικά φαινόμενα.
Ποιο ρόλο έπαιξαν και παίζουν η τυχαιότητα και οι πιθανότητες όχι μόνο στην καθημερινή μας ζωή αλλά και στην επιστημονική σκέψη;
Γύρω από αυτό το θεμελιώδες ερώτημα αναπτύσσονται τα 10 κεφάλαια αυτού του γοητευτικού και ιδιαιτέρως διαφωτιστικού βιβλίου.
Ανατρέχοντας στο έργο σημαντικών θεωρητικών και μαθηματικών του παρελθόντος, όπως π.χ. του Ελβετού μαθηματικού Γιακόμπ Μπερνούλι, του Γάλλου μαθηματικού, φυσικού και φιλοσόφου Μπλεζ Πασκάλ, του Γερμανού μαθηματικού Γιόχαν Καρλ Φρίντριχ Γκάους, του Γάλλου μαθηματικού και αστρονόμου Πιερ Σιμόν Λαπλάς, του Βρετανού κληρικού και μαθηματικού Τόμας Μπέιζ, ο συγγραφέας καταφέρνει να φωτίσει το γιατί ο ανθρώπινος νους τείνει να απλοποιεί υπερβολικά, δηλαδή να παρανοεί συστηματικά την πραγματικότητα.
Με πλήθος καθημερινών παραδειγμάτων και θεωρητικών εξηγήσεων ο φυσικός Λέοναρντ Μλόντινοφ, καθηγητής Μαθηματικών στο περίφημο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Caltech και διεθνώς επιτυχημένος εκλαϊκευτής των πιο δύσκολων επιστημονικών ιδεών, καταφέρνει να μας πείσει για τη ζωτική σημασία που έχει το να κατανοήσουμε τις μαθηματικές αρχές της εγγενούς και μη απαλείψιμης τυχαιότητας και μη γραμμικότητας όλων των πραγματικών φαινομένων.
Στις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης θα βρει μια ικανοποιητική εξήγησή του γιατί τόσο συχνά οι ιατρικές διαγνώσεις, οι δικαστικές αποφάσεις, η αξιολόγηση στο σχολείο ή στην εργασία και άλλες δήθεν αντικειμενικές αξιολογήσεις αποδεικνύονται πολύ λιγότερο αξιόπιστες απ’ ό,τι πιστεύουμε. Αποκαλύπτοντάς τις νοητικές εμμονές και τις ψυχολογικές ανάγκες που μας κάνουν να κρίνουμε λανθασμένα ό,τι συμβαίνει γύρω μας ή και μέσα μας, ο συγγραφέας διαφωτίζει με αμεσότητα και πολύ χιούμορ τα περίπλοκα αίτια της δυναμικής των πραγμάτων.
Πρόκειται για μια μοναδική περιήγηση στον κόσμο του τυχαίου το οποίο, πάρα τις φιλότιμες αλλά μάταιες προσπάθειες μας να το εξαλείψουμε ή να το ελέγξουμε με «επιστημονικά μέσα», εισβάλλει επίπονα στην πραγματικότητα.
Ενα δύσκολο -όχι νοητικά αλλά ψυχολογικά!- συγγραφικό εγχείρημα που κολυμπά κόντρα στο ρέμα της ανθρώπινης ανάγκης για γραμμικές, αιτιακές και απολύτως ελέγξιμες «εξηγήσεις», οι οποίες πολύ συχνά αποδεικνύονται είτε αναποτελεσματικές είτε μοιραίες απλοποιήσεις.
Αριστα μεταφρασμένο και επιμελημένο «Τα βήματα του μεθυσμένου» εγκαινιάζει μια νέα και πολλά υποσχόμενη σειρά μη ειδικών βιβλίων των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, οι οποίες, με ανανεωμένη εκδοτική διάθεση, συμβάλλουν στην αναβάθμιση του τρόπου σκέψης του φιλομαθούς αναγνωστικού κοινού της χώρας μας.
Για όσους ενδιαφέρονται για την επιστημολογία και τη φιλοσοφία των Μαθηματικών το όνομα του Διονύσιου Αναπολιτάνου είναι πολύ γνωστό.
Ομότιμος καθηγητής, με γνωστικό αντικείμενο τη Μεθοδολογία και Φιλοσοφία των Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών - Λογική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, που το 1986 βραβεύτηκε στις ΗΠΑ με το Johnsonian Prize in Philosophy για την καλύτερη μονογραφία στη Φιλοσοφία. Εχει γράψει και δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό επιστημονικών μελετών σε περιοδικά διεθνούς κύρους και συλλογικούς τόμους.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια ενδιαφέρουσα συλλογή από σχετικά σύντομα κείμενα και μελέτες ευρύτερου φιλοσοφικού ενδιαφέροντος με τίτλο «Λαβύρινθοι, γνωσιολογικά ρήγματα, φιλοσοφικά σπαράγματα και παραμυθίες».
Πρόκειται για 29 κείμενα Φιλοσοφίας, γραμμένα μεταξύ 1980 και 2016, αυστηρά επιλεγμένα από τον ίδιο για το ευρύτερο γνωσιολογικό ενδιαφέρον τους.
Τα κείμενα αυτά αφορούν διάφορες περιοχές της ιστορίας της φιλοσοφίας, της φιλοσοφίας των μαθηματικών, της φιλοσοφίας της επιστήμης, της φιλοσοφίας της ιστορίας, αλλά και στις «δύσβατες» περιοχές της ηθικής φιλοσοφίας.
Με άλλα λόγια, στη συγκεκριμένη ανθολογία μπορεί κανείς να βρει τα κείμενα του Δ. Αναπολιτάνου που σχετίζονται άμεσα ή γειτνιάζουν με τα προβλήματα της ελεύθερης βούλησης, της ευθύνης και του ρόλου της ιδεολογίας στα ανθρώπινα δρώμενα.
Οπως εξομολογείται ο συγγραφέας στον πρόλογο που έγραψε για αυτό το βιβλίο-λαβύρινθο από γόνιμες ιδέες και πνευματικές παγίδες:
«Αυτή η, σχεδόν, πολυτελής και εμμονική ενασχόληση με τη φιλοσοφία, που οφείλεται στην κρυφή (με την έννοια της καλά κρυμμένης) γοητείας της οριακότητας της δομής της, συνδυασμένη με μία (με τα χρόνια) αποκτημένη ανοχή στο μη οριστικά επιλύσιμο, αποτελούν χαρακτηριστικά της τωρινής, σχετικά ώριμης, περιόδου της πνευματικής μου ζωής».
Τα περισσότερα κείμενα που επιλέχθηκαν σε αυτόν τον τόμο διερευνούν κάποιες ιδιαίτερα επικίνδυνες «ρηγματώδεις, περιοχές» της ανθρώπινης γνώσης, περιοχές ή φιλοσοφικά προβλήματα που διακρίνονται για την οριακότητά τους.
Πάντως, κατά τον συγγραφέα, το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των περιοχών είναι ότι αποτελούν τον κατ’ εξοχήν χώρο της Φιλοσοφίας όπως, επί παραδείγματι, οι γνωστικές περιοχές που συνδέονται με τον λαβύρινθο του συνεχούς, τον γρίφο της ελεύθερης βούλησης, τον προκαθορισμό και την αιτιοκρατία, τον δεοντολογικό και αληθειακό σχετικισμό και τον, συνεχώς και αδιακόπως, διολισθαίνοντα ιστορικό χρόνο.
Μια πλούσια ανθολογία από διεισδυτικά κείμενα που ακολουθούν και αντανακλούν την πιο πρόσφατη προσωπική πνευματική περιπέτεια αυτού που τα γέννησε.
Ενα απρόσμενα αισιόδοξο πνευματικό έργο στο οποίο αναζητείται -και συχνά βρίσκεται!- το νήμα που οδηγεί όχι απλώς στην αναθεώρηση των γνωσιακών προκαταλήψεων, αλλά και στην αυτοβελτίωση των απόψεων του συγγραφέα και των αναγνωστών του.
Για την επιστημονική και κοινωνική αξία της εξελικτικής θεωρίας έχουν εκδοθεί εξαιρετικά βιβλία, στα οποία παρατίθενται εύλογα επιχειρήματα αλλά και πλήθος ακριβή στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι αποκλειστικά χάρη στην εξέλιξη μέσω φυσικής επιλογής -η λεγόμενη δαρβινική- έχει διαμορφωθεί κάθε μορφή ζωής στον πλανήτη μας.
Επιπλέον όχι μόνο αποτελεί την καλύτερη, μέχρι τώρα, αλλά και τη μοναδική επιστημονική εξήγηση για την ιστορία κάθε βιολογικού φαινομένου.
Τότε όμως γιατί, 150 χρόνια μετά τη διατύπωσή της από τον Δαρβίνο, εξακολουθούν να μαίνονται οι δημόσιες διαμάχες σχετικά με την αλήθεια των εξελικτικών εξηγήσεων;
Ο Κώστας Καμπουράκης, λαμπρός ερευνητής αυτών των φαινομένων στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, υποστηρίζει πως, μεταξύ άλλων, η ιδέα της εξέλιξης προσκρούει και ψυχολογικά στη διαίσθησή μας.
Συνεπώς δεν μπορούν πρόθυμα να την αποδεχτούν και να την κατανοήσουν όλοι οι άνθρωποι.
Επιπλέον επισημαίνει ότι η εξελικτική θεωρία, όπως κάθε άλλη επιστημονική θεωρία, είναι ένα μέσο για να κατανοήσουμε τον φυσικό κόσμο, ότι υπόκειται στον επιστημονικό έλεγχο κι επομένως θα ήταν λάθος να την υιοθετούμε δογματικά, όπως τις θρησκευτικές αποκαλύψεις.
Στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του αναπτύσσει όλες τις πτυχές της εξελικτικής θεωρίας και ιδίως εκείνες που μας ξενίζουν ή μας προκαλούν περισσότερο.
Ετσι αναλύει συστηματικά όλα τα εννοιολογικά εμπόδια που δυσκολεύουν την κατανόησή της και εξετάζει διεξοδικά τις δύσκολες σχέσεις της με τη θρησκεία.
Οπως επαναλαμβάνει ακούραστα ο συγγραφέας, επειδή από επιστημονική άποψη η ανθρώπινη ζωή δεν εξυπηρετεί κάποιο υπερφυσικό σκοπό, τότε μόνο η βαθύτερη κατανόηση της εξελικτικής θεωρίας μπορεί να μας ελευθερώσει από τη μοιρολατρία και να μας επιτρέψει να καταλάβουμε τον βιολογικό κόσμο και τη θέση μας μέσα σε αυτόν.
Μόνο έπειτα από αυτό μπορεί κανείς, εφόσον το χρειάζεται, να αποδώσει κάποιο «επιπλέον νόημα» στη ζωή των ανθρώπων μέσω της θρησκείας, της μεταφυσικής φιλοσοφίας, της τέχνης ή όπως αλλιώς επιθυμεί.
Ενα επιστημονικά ακριβές και ισορροπημένο βιβλίο για τη βιολογική εξέλιξη, που έρχεται να προσφέρει σημαντική βοήθεια σε όσους επιθυμούν να κατανοήσουν τους βιολογικούς μηχανισμούς της αλλά και τα πολλά ιδεοληπτικά εμπόδια -όχι μόνο θρησκευτικά, αλλά ψυχολογικά και ιστορικά- τα οποία συνάντησαν και συναντούν οι βαθύτατα ανατρεπτικές εξελικτικές ιδέες.
Ο Μάικλ Ντάμετ (Michael Dummett) γεννήθηκε το 1925 στο Λονδίνο και πέθανε το 2011 σε ηλικία 86 ετών.
Θεωρείται δικαίως ως ένας από τους σημαντικότερους Βρετανούς φιλοσόφους του περασμένου αιώνα αλλά και ηγετική μορφή στον αγώνα κατά του ρατσισμού και υπέρ της φυλετικής ισότητας.
Σπούδασε Φιλοσοφία, Οικονομικά και Πολιτικές Επιστήμες στο κολέγιο Christ Church της Oξφόρδης.
Αμέσως μετά την αποφοίτησή του (1950) εξελέγη fellow στο κολέγιο All Souls, ενώ το διάστημα 1950-1951 διετέλεσε και λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ. Από το 1965 έως το 1968 ο Ντάμετ και η γυναίκα του αφιέρωσαν τη ζωή τους στον αγώνα κατά του ρατσισμού.
Το 1979 ο Ντάμετ εκλέγεται καθηγητής στην έδρα Λογικής και Μεταφυσικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, από την οποία συνταξιοδοτήθηκε το 1992.
Τα περισσότερα βιβλία του αφορούν την αναλυτική φιλοσοφία και ειδικότερα αυτά που αναδεικνύουν τη μεγάλη γνωσιολογική σημασία του έργου του Φρέγκε θεωρούνται κλασικά.
Το 1999 ο Ντάμετ έλαβε τον τίτλο του ιππότη σε αναγνώριση των προσπαθειών του για την καταπολέμηση του ρατσισμού καθώς και για το φιλοσοφικό έργο του.
Στο τελευταίο βιβλίο του με τον προκλητικό τίτλο «Η φύση και το τέλος της φιλοσοφίας», που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδ. «Εκκρεμές», ο Ντάμετ διερευνά το ερώτημα τι ακριβώς κάνει σήμερα η Φιλοσοφία «δεδομένου ότι δεν προάγει τη γνώση, αλλά αποσαφηνίζει εκείνα που ήδη γνωρίζουμε».
Οπως υποστηρίζει στα πρώτα δοκίμια αυτού του τόμου, η φιλοσοφία είναι ένας ερευνητικός τομέας που δεν κάνει παρατηρήσεις, ούτε και εκτελεί πειράματα αλλά, αντιθέτως, αποσαφηνίζει τα νοήματα και διαλύει τις πιθανές ασάφειες ή τις παρανοήσεις που γεννώνται διαρκώς από τις επιστημονικές ανακαλύψεις.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν πάντως τα κείμενα αυτού του βιβλίου που εστιάζουν στις επιστημολογικές συνέπειες του έργου του Φρέγκε για τη φιλοσοφία των μαθηματικών.
Οπως όλες οι σοβαρές φιλοσοφικές μελέτες, υποστηρίζει ο Ντάμετ, έτσι και τα Μαθηματικά δεν χρειάζονται εμπειρικά δεδομένα: είναι προϊόν καθαρής σκέψης.
Και τα επιτεύγματα των Μαθηματικών θα εξακολουθούσαν να είναι εκπληκτικά ακόμη κι αν ήταν άχρηστα!
Συγχαρητήρια στον Ανδρέα Αθανασάκη για την ακριβή μετάφραση αυτού του γοητευτικού, αλλά απαιτητικού μεταφραστικά βιβλίου.
Πηγή: efsyn.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης
Πώς προέκυψε το ανθρώπινο γένος και γιατί διατηρείται στη ζωή σε έναν πλανήτη σαν τον δικό μας;
Κατέχουμε μια ειδική θέση στο Σύμπαν και το πεπρωμένο μας ορίζει να υπάρχουμε σε αυτό;
Προς τα πού οδεύουμε ως είδος και, το πιο δύσκολο ερώτημα, για ποιο λόγο;
Γνωστός στο ευρύ κοινό για τις πρωτοποριακές ζωολογικές του έρευνες ή για τη διατύπωση, κατά τη δεκαετία του 1970, της θεωρίας της κοινωνιοβιολογίας, ο Γουίλσον θεωρείται δικαίως ένας από τους πλέον παραγωγικούς και προκλητικούς επιστήμονες της εποχής μας. Με ένα πλουσιότατο ερευνητικό έργο για το οποίο τιμήθηκε, το 1990, από τη Βασιλική Ακαδημία Επιστημών της Σουηδίας με το Bραβείο Crafoord -απονέμεται σε πεδία τα οποία δεν καλύπτονται από το Βραβείο Νόμπελ.
Επίσης του έχουν απονεμηθεί περισσότερα από 100 βραβεία διεθνώς.
Παρ’ όλα αυτά, η ριζοσπαστική και αντικομφορμιστική του προσέγγιση διατυπώνεται ρητά από τις πρώτες σελίδες αυτού του βιβλίου, στις οποίες φροντίζει εξαρχής να ξεκαθαρίσει ότι:
«Η ανθρωπότητα εμφανίστηκε από μόνη της, μέσω μιας σειράς επάλληλων συμβάντων κατά την εξέλιξη. Δεν είμαστε προκαθορισμένοι να εκπληρώσουμε κάποιον σκοπό· ούτε έχουμε να δώσουμε λόγο σε οποιαδήποτε δύναμη πέρα από τον εαυτό μας. Θα μας σώσει μόνο η σοφία που βασίζεται στην αυτεπίγνωση και όχι η ευλάβεια. Δεν θα υπάρξει εξιλέωση ή δεύτερη ευκαιρία που θα μας δοθεί άνωθεν. Είναι ανόητο να θεωρούμε τον πλανήτη μας προσωρινό σταθμό προς έναν καλύτερο (επουράνιο) κόσμο. Μόνο αυτόν έχουμε να κατοικούμε και τούτο το νόημα να ξεδιπλώσουμε»!
Μολονότι η εξέλιξή κατέστησε σταδιακά το είδος μας κυρίαρχο πάνω στα άλλα ζωικά είδη και ευρύτερα στον πλανήτη μας, σήμερα έχουμε περιέλθει σε μια ιδιαίτερα δυσμενή θέση και θα έπρεπε να είναι σαφές ότι χρησιμοποιούμε όλη αυτή τη δύναμή μας καταστροφικά απέναντι σε κάθε μορφή ζωής.
Κάτι που αργά ή γρήγορα θα αποδειχτεί αυτοκαταστροφικό και για εμάς τους ίδιους.
Για τον συγγραφέα είναι σαφές ότι οι βιολογικές προσαρμογές που καθόριζαν τις άλλοτε τόσο επιτυχείς συμπεριφορές μας, σήμερα αποδεικνύονται το πιο σοβαρό εμπόδιο στην επιβίωση του είδους μας.
Γραμμένο από έναν από τους μεγαλύτερους βιολόγους της εποχής μας, το βιβλίο αποτελεί τη βαρύνουσα και άκρως ανησυχητική μαρτυρία ενός καταξιωμένου μελετητή, ο οποίος, βασιζόμενος σε πλήθος δεδομένων, υποστηρίζει:
«Δεν υπάρχει κάποιο απύθμενο μυστήριο της ζωής. Δαίμονες και θεοί δεν διεκδικούν την αφοσίωσή μας. Αντιθέτως, είμαστε αυτοδημιούργητοι, ανεξάρτητοι, μόνοι και εύθραυστοι· ένα βιολογικό είδος προσαρμοσμένο να ζει σε έναν βιολογικό κόσμο. Αυτό που έχει σημασία για τη μακροχρόνια επιβίωσή μας είναι η ευφυής αυτεπίγνωση, βασισμένη σε μεγαλύτερη ανεξαρτησία σκέψης από όση γίνεται ανεκτή σήμερα ακόμη και στις πιο προηγμένες δημοκρατικές κοινωνίες μας».
Τα βήματα του μεθυσμένου
Πώς η τυχαιότητα κυβερνά τη ζωή μας
Ποιο ρόλο έπαιξαν και παίζουν η τυχαιότητα και οι πιθανότητες όχι μόνο στην καθημερινή μας ζωή αλλά και στην επιστημονική σκέψη;
Γύρω από αυτό το θεμελιώδες ερώτημα αναπτύσσονται τα 10 κεφάλαια αυτού του γοητευτικού και ιδιαιτέρως διαφωτιστικού βιβλίου.
Ανατρέχοντας στο έργο σημαντικών θεωρητικών και μαθηματικών του παρελθόντος, όπως π.χ. του Ελβετού μαθηματικού Γιακόμπ Μπερνούλι, του Γάλλου μαθηματικού, φυσικού και φιλοσόφου Μπλεζ Πασκάλ, του Γερμανού μαθηματικού Γιόχαν Καρλ Φρίντριχ Γκάους, του Γάλλου μαθηματικού και αστρονόμου Πιερ Σιμόν Λαπλάς, του Βρετανού κληρικού και μαθηματικού Τόμας Μπέιζ, ο συγγραφέας καταφέρνει να φωτίσει το γιατί ο ανθρώπινος νους τείνει να απλοποιεί υπερβολικά, δηλαδή να παρανοεί συστηματικά την πραγματικότητα.
Με πλήθος καθημερινών παραδειγμάτων και θεωρητικών εξηγήσεων ο φυσικός Λέοναρντ Μλόντινοφ, καθηγητής Μαθηματικών στο περίφημο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Caltech και διεθνώς επιτυχημένος εκλαϊκευτής των πιο δύσκολων επιστημονικών ιδεών, καταφέρνει να μας πείσει για τη ζωτική σημασία που έχει το να κατανοήσουμε τις μαθηματικές αρχές της εγγενούς και μη απαλείψιμης τυχαιότητας και μη γραμμικότητας όλων των πραγματικών φαινομένων.
Στις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης θα βρει μια ικανοποιητική εξήγησή του γιατί τόσο συχνά οι ιατρικές διαγνώσεις, οι δικαστικές αποφάσεις, η αξιολόγηση στο σχολείο ή στην εργασία και άλλες δήθεν αντικειμενικές αξιολογήσεις αποδεικνύονται πολύ λιγότερο αξιόπιστες απ’ ό,τι πιστεύουμε. Αποκαλύπτοντάς τις νοητικές εμμονές και τις ψυχολογικές ανάγκες που μας κάνουν να κρίνουμε λανθασμένα ό,τι συμβαίνει γύρω μας ή και μέσα μας, ο συγγραφέας διαφωτίζει με αμεσότητα και πολύ χιούμορ τα περίπλοκα αίτια της δυναμικής των πραγμάτων.
Πρόκειται για μια μοναδική περιήγηση στον κόσμο του τυχαίου το οποίο, πάρα τις φιλότιμες αλλά μάταιες προσπάθειες μας να το εξαλείψουμε ή να το ελέγξουμε με «επιστημονικά μέσα», εισβάλλει επίπονα στην πραγματικότητα.
Ενα δύσκολο -όχι νοητικά αλλά ψυχολογικά!- συγγραφικό εγχείρημα που κολυμπά κόντρα στο ρέμα της ανθρώπινης ανάγκης για γραμμικές, αιτιακές και απολύτως ελέγξιμες «εξηγήσεις», οι οποίες πολύ συχνά αποδεικνύονται είτε αναποτελεσματικές είτε μοιραίες απλοποιήσεις.
Αριστα μεταφρασμένο και επιμελημένο «Τα βήματα του μεθυσμένου» εγκαινιάζει μια νέα και πολλά υποσχόμενη σειρά μη ειδικών βιβλίων των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, οι οποίες, με ανανεωμένη εκδοτική διάθεση, συμβάλλουν στην αναβάθμιση του τρόπου σκέψης του φιλομαθούς αναγνωστικού κοινού της χώρας μας.
Λαβύρινθοι, γνωσιολογικά ρήγματα, φιλοσοφικά σπαράγματα και παραμυθίες
Ομότιμος καθηγητής, με γνωστικό αντικείμενο τη Μεθοδολογία και Φιλοσοφία των Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών - Λογική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, που το 1986 βραβεύτηκε στις ΗΠΑ με το Johnsonian Prize in Philosophy για την καλύτερη μονογραφία στη Φιλοσοφία. Εχει γράψει και δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό επιστημονικών μελετών σε περιοδικά διεθνούς κύρους και συλλογικούς τόμους.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια ενδιαφέρουσα συλλογή από σχετικά σύντομα κείμενα και μελέτες ευρύτερου φιλοσοφικού ενδιαφέροντος με τίτλο «Λαβύρινθοι, γνωσιολογικά ρήγματα, φιλοσοφικά σπαράγματα και παραμυθίες».
Πρόκειται για 29 κείμενα Φιλοσοφίας, γραμμένα μεταξύ 1980 και 2016, αυστηρά επιλεγμένα από τον ίδιο για το ευρύτερο γνωσιολογικό ενδιαφέρον τους.
Τα κείμενα αυτά αφορούν διάφορες περιοχές της ιστορίας της φιλοσοφίας, της φιλοσοφίας των μαθηματικών, της φιλοσοφίας της επιστήμης, της φιλοσοφίας της ιστορίας, αλλά και στις «δύσβατες» περιοχές της ηθικής φιλοσοφίας.
Με άλλα λόγια, στη συγκεκριμένη ανθολογία μπορεί κανείς να βρει τα κείμενα του Δ. Αναπολιτάνου που σχετίζονται άμεσα ή γειτνιάζουν με τα προβλήματα της ελεύθερης βούλησης, της ευθύνης και του ρόλου της ιδεολογίας στα ανθρώπινα δρώμενα.
Οπως εξομολογείται ο συγγραφέας στον πρόλογο που έγραψε για αυτό το βιβλίο-λαβύρινθο από γόνιμες ιδέες και πνευματικές παγίδες:
«Αυτή η, σχεδόν, πολυτελής και εμμονική ενασχόληση με τη φιλοσοφία, που οφείλεται στην κρυφή (με την έννοια της καλά κρυμμένης) γοητείας της οριακότητας της δομής της, συνδυασμένη με μία (με τα χρόνια) αποκτημένη ανοχή στο μη οριστικά επιλύσιμο, αποτελούν χαρακτηριστικά της τωρινής, σχετικά ώριμης, περιόδου της πνευματικής μου ζωής».
Τα περισσότερα κείμενα που επιλέχθηκαν σε αυτόν τον τόμο διερευνούν κάποιες ιδιαίτερα επικίνδυνες «ρηγματώδεις, περιοχές» της ανθρώπινης γνώσης, περιοχές ή φιλοσοφικά προβλήματα που διακρίνονται για την οριακότητά τους.
Πάντως, κατά τον συγγραφέα, το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των περιοχών είναι ότι αποτελούν τον κατ’ εξοχήν χώρο της Φιλοσοφίας όπως, επί παραδείγματι, οι γνωστικές περιοχές που συνδέονται με τον λαβύρινθο του συνεχούς, τον γρίφο της ελεύθερης βούλησης, τον προκαθορισμό και την αιτιοκρατία, τον δεοντολογικό και αληθειακό σχετικισμό και τον, συνεχώς και αδιακόπως, διολισθαίνοντα ιστορικό χρόνο.
Μια πλούσια ανθολογία από διεισδυτικά κείμενα που ακολουθούν και αντανακλούν την πιο πρόσφατη προσωπική πνευματική περιπέτεια αυτού που τα γέννησε.
Ενα απρόσμενα αισιόδοξο πνευματικό έργο στο οποίο αναζητείται -και συχνά βρίσκεται!- το νήμα που οδηγεί όχι απλώς στην αναθεώρηση των γνωσιακών προκαταλήψεων, αλλά και στην αυτοβελτίωση των απόψεων του συγγραφέα και των αναγνωστών του.
Κατανοώντας την εξέλιξη
Επιπλέον όχι μόνο αποτελεί την καλύτερη, μέχρι τώρα, αλλά και τη μοναδική επιστημονική εξήγηση για την ιστορία κάθε βιολογικού φαινομένου.
Τότε όμως γιατί, 150 χρόνια μετά τη διατύπωσή της από τον Δαρβίνο, εξακολουθούν να μαίνονται οι δημόσιες διαμάχες σχετικά με την αλήθεια των εξελικτικών εξηγήσεων;
Ο Κώστας Καμπουράκης, λαμπρός ερευνητής αυτών των φαινομένων στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, υποστηρίζει πως, μεταξύ άλλων, η ιδέα της εξέλιξης προσκρούει και ψυχολογικά στη διαίσθησή μας.
Συνεπώς δεν μπορούν πρόθυμα να την αποδεχτούν και να την κατανοήσουν όλοι οι άνθρωποι.
Επιπλέον επισημαίνει ότι η εξελικτική θεωρία, όπως κάθε άλλη επιστημονική θεωρία, είναι ένα μέσο για να κατανοήσουμε τον φυσικό κόσμο, ότι υπόκειται στον επιστημονικό έλεγχο κι επομένως θα ήταν λάθος να την υιοθετούμε δογματικά, όπως τις θρησκευτικές αποκαλύψεις.
Στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του αναπτύσσει όλες τις πτυχές της εξελικτικής θεωρίας και ιδίως εκείνες που μας ξενίζουν ή μας προκαλούν περισσότερο.
Ετσι αναλύει συστηματικά όλα τα εννοιολογικά εμπόδια που δυσκολεύουν την κατανόησή της και εξετάζει διεξοδικά τις δύσκολες σχέσεις της με τη θρησκεία.
Οπως επαναλαμβάνει ακούραστα ο συγγραφέας, επειδή από επιστημονική άποψη η ανθρώπινη ζωή δεν εξυπηρετεί κάποιο υπερφυσικό σκοπό, τότε μόνο η βαθύτερη κατανόηση της εξελικτικής θεωρίας μπορεί να μας ελευθερώσει από τη μοιρολατρία και να μας επιτρέψει να καταλάβουμε τον βιολογικό κόσμο και τη θέση μας μέσα σε αυτόν.
Μόνο έπειτα από αυτό μπορεί κανείς, εφόσον το χρειάζεται, να αποδώσει κάποιο «επιπλέον νόημα» στη ζωή των ανθρώπων μέσω της θρησκείας, της μεταφυσικής φιλοσοφίας, της τέχνης ή όπως αλλιώς επιθυμεί.
Ενα επιστημονικά ακριβές και ισορροπημένο βιβλίο για τη βιολογική εξέλιξη, που έρχεται να προσφέρει σημαντική βοήθεια σε όσους επιθυμούν να κατανοήσουν τους βιολογικούς μηχανισμούς της αλλά και τα πολλά ιδεοληπτικά εμπόδια -όχι μόνο θρησκευτικά, αλλά ψυχολογικά και ιστορικά- τα οποία συνάντησαν και συναντούν οι βαθύτατα ανατρεπτικές εξελικτικές ιδέες.
Η φύση και το μέλλον της φιλοσοφίας
Θεωρείται δικαίως ως ένας από τους σημαντικότερους Βρετανούς φιλοσόφους του περασμένου αιώνα αλλά και ηγετική μορφή στον αγώνα κατά του ρατσισμού και υπέρ της φυλετικής ισότητας.
Σπούδασε Φιλοσοφία, Οικονομικά και Πολιτικές Επιστήμες στο κολέγιο Christ Church της Oξφόρδης.
Αμέσως μετά την αποφοίτησή του (1950) εξελέγη fellow στο κολέγιο All Souls, ενώ το διάστημα 1950-1951 διετέλεσε και λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ. Από το 1965 έως το 1968 ο Ντάμετ και η γυναίκα του αφιέρωσαν τη ζωή τους στον αγώνα κατά του ρατσισμού.
Το 1979 ο Ντάμετ εκλέγεται καθηγητής στην έδρα Λογικής και Μεταφυσικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, από την οποία συνταξιοδοτήθηκε το 1992.
Τα περισσότερα βιβλία του αφορούν την αναλυτική φιλοσοφία και ειδικότερα αυτά που αναδεικνύουν τη μεγάλη γνωσιολογική σημασία του έργου του Φρέγκε θεωρούνται κλασικά.
Το 1999 ο Ντάμετ έλαβε τον τίτλο του ιππότη σε αναγνώριση των προσπαθειών του για την καταπολέμηση του ρατσισμού καθώς και για το φιλοσοφικό έργο του.
Στο τελευταίο βιβλίο του με τον προκλητικό τίτλο «Η φύση και το τέλος της φιλοσοφίας», που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδ. «Εκκρεμές», ο Ντάμετ διερευνά το ερώτημα τι ακριβώς κάνει σήμερα η Φιλοσοφία «δεδομένου ότι δεν προάγει τη γνώση, αλλά αποσαφηνίζει εκείνα που ήδη γνωρίζουμε».
Οπως υποστηρίζει στα πρώτα δοκίμια αυτού του τόμου, η φιλοσοφία είναι ένας ερευνητικός τομέας που δεν κάνει παρατηρήσεις, ούτε και εκτελεί πειράματα αλλά, αντιθέτως, αποσαφηνίζει τα νοήματα και διαλύει τις πιθανές ασάφειες ή τις παρανοήσεις που γεννώνται διαρκώς από τις επιστημονικές ανακαλύψεις.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν πάντως τα κείμενα αυτού του βιβλίου που εστιάζουν στις επιστημολογικές συνέπειες του έργου του Φρέγκε για τη φιλοσοφία των μαθηματικών.
Οπως όλες οι σοβαρές φιλοσοφικές μελέτες, υποστηρίζει ο Ντάμετ, έτσι και τα Μαθηματικά δεν χρειάζονται εμπειρικά δεδομένα: είναι προϊόν καθαρής σκέψης.
Και τα επιτεύγματα των Μαθηματικών θα εξακολουθούσαν να είναι εκπληκτικά ακόμη κι αν ήταν άχρηστα!
Συγχαρητήρια στον Ανδρέα Αθανασάκη για την ακριβή μετάφραση αυτού του γοητευτικού, αλλά απαιτητικού μεταφραστικά βιβλίου.
Πηγή: efsyn.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου