Σπύρος Μανουσέλης
Με κριτήριο το ιδιαίτερο γνωστικό και κοινωνικό τους ενδιαφέρον, επιλέξαμε για το τέλος του έτους τρία πολυσυζητημένα βιβλία που μόλις κυκλοφόρησαν στον τόπο μας.
MATT RIDLEY
ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ
Πώς αναδύεται εξελικτικά η ευημερία
Μτφρ.: Ελσα Βιδάλη
Επιμ.: Γιάννης Παπαδόγγονας
Εκδόσεις ΠΕΚ, σελ. 416
Στην τρέχουσα ιστορική περίοδο της διεθνούς οικονομικοπολιτικής κρίσης, της υποτίμησης της ανθρώπινης εργασίας, της αποδόμησης των θεσμών της δημόσιας Υγείας και Παιδείας, της πλανητικής οικολογικής-κλιματολογικής επιβάρυνσης και της απαξίωσης των καθιερωμένων ηθικών αξιών, το να υπερασπίζεται κανείς ή και να επιχειρηματολογεί υπέρ μιας αισιόδοξης και σταθερά ανοδικής πορείας του ανθρώπινου είδους μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να θεωρηθεί ως αφελής χειρονομία απελπισίας και, στη χειρότερη, ως δόλια διανοητική προπαγάνδα.
Παρ’ όλα αυτά, ο διεθνούς φήμης αναλυτής επιστημονικών θεμάτων και επιτυχημένος συγγραφέας Ματ Ρίντλεϊ (Matt Ridley) αποφάσισε, με το ξέσπασμα της πιο πρόσφατης οικονομικής κρίσης το 2008, να γράψει ένα εκτενές βιβλίο που θα αναδεικνύει με τρόπο επιστημονικά τεκμηριωμένο τη συνολικά ανοδική πορεία της ανθρωπότητας προς την κοινωνική ευημερία και την οικονομική ανάπτυξη.
Το αποτέλεσμα ήταν το «Ορθολογική αισιοδοξία», ένα πολυσυζητημένο βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε -άψογα μεταφρασμένο και επιμελημένο- στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Στις σελίδες αυτού του σκοπίμως προκλητικού αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέροντος βιβλίου, ο Ματ Ρίντλεϊ ισχυρίζεται ότι ο αποφασιστικός παράγοντας για την ταχύτατη βιοπολιτισμική εξέλιξη του είδους μας ήταν η έμφυτη προδιάθεσή μας για ανταλλαγές προϊόντων, υπηρεσιών και ιδεών με τους άλλους ανθρώπους. Με άλλα λόγια, το εμπόριο και η οικονομία ήταν, από την πρώτη στιγμή, η κινητήρια μηχανή της ανθρώπινης Ιστορίας.
Μία κάθε άλλο παρά πρωτότυπη άποψη, που την είχαν διατυπώσει όλοι οι μεγάλοι οικονομολόγοι από τον Ανταμ Σμιθ μέχρι τον Μαρξ. Ωστόσο, η καινοφανής πρόταση που αυτό το βιβλίο επιχειρεί να θεμελιώσει είναι ότι η φιλελεύθερη οικονομία αποτελεί για το είδος μας βιολογικό πεπρωμένο αφού, σύμφωνα με τον συγγραφέα, εμφανίστηκε σχεδόν ταυτόχρονα με την εξελικτική διαφοροποίηση του είδους μας!
«Πριν από περισσότερα από 100 χιλιάδες χρόνια εμφανίστηκε, κάπου στην Αφρική, ένα φαινόμενο πρωτόγνωρο στον πλανήτη. Ενα ζωικό Είδος άρχισε να εμπλουτίζει τις συνήθειές του από γενιά σε γενιά, χωρίς να αλλάζουν (σημαντικά) τα γονίδιά του. Και αυτό έγινε δυνατό μέσω της ανταλλαγής πραγμάτων και υπηρεσιών μεταξύ των ατόμων, χάρη στην οποία το Είδος απέκτησε μια εξωτερική, συλλογική νοημοσύνη πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που μπορούσε να φιλοξενήσει ο -ομολογουμένως ευρύχωρος- εγκέφαλός του», όπως γράφει Ρίντλεϊ στη σελ. 314.
Στην εύλογη αντίρρηση, ότι η αμοιβαία επωφελής ανταλλακτική συμπεριφορά προϋποθέτει την ανάπτυξη της ανθρώπινης νοημοσύνης και της γλώσσας, ο Ρίντλεϊ απαντά ότι αυτές οι βιολογικές ικανότητες δεν αρκούν -από μόνες τους- για να εξηγηθεί η ταχύτατη και ιδιαίτερα εντυπωσιακή πρόοδος της ανθρώπινης ευημερίας. Εξάλλου, όπως υποστηρίζει, από τα διαθέσιμα παλαιοντολογικά δεδομένα δεν τεκμηριώνεται καμία ουσιαστική αλλαγή στο μέγεθος του ανθρώπινου εγκεφάλου και των βασικών νοητικών του ικανοτήτων τα τελευταία 100 χιλιάδες χρόνια.
Συνεπώς, εισηγείται την επιστημονικά ανεπιβεβαίωτη άποψη ότι η ειδοποιός διαφορά των σύγχρονων ανθρώπων (Homo sapiens) από τους μακρινούς μας προγόνους ή από τα πιο συγγενικά είδη ανθρώπων (Νεάντερταλ) δεν ήταν τόσο γονιδιακή ή εγκεφαλική αλλά μάλλον κοινωνική: μια πρωτοφανής και αποκλειστική ικανότητα του είδους μας για κοινωνική συνεργασία, καταμερισμό εργασίας και για παραγωγή-ανταλλαγή εξειδικευμένων προϊόντων που δεν παρατηρείται στα άλλα πρωτεύοντα και η οποία υπήρξε καθοριστική για την ανάπτυξη της τυπικά ανθρώπινης «συλλογικής νοημοσύνης».
Αναλύοντας, με αξιοζήλευτη ευχέρεια, το πώς η ανθρώπινη συλλογική νοημοσύνη -και δημιουργικότητα- αντιμετώπισε «επιτυχώς» όλες τις μεγάλες κρίσεις που η ίδια δημιούργησε τα τελευταία 11 χιλιάδες χρόνια, δηλαδή από την επινόηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας μέχρι τη σημερινή υπερτεχνολογική εποχή της πλανητικής δικτύωσης, ο συγγραφέας παραθέτει μια σειρά από επιχειρήματα που δικαιώνουν την «ορθολογική αισιοδοξία» του σχετικά με την υπέρβαση της τρέχουσας πλανητικής κρίσης και το λαμπρό μέλλον της ανθρωπότητας.
Δυστυχώς, υπάρχουν πολλά ιστορικά αντεπιχειρήματα και εναλλακτικές ερμηνείες που οδηγούν στην ακριβώς αντίθετη στάση: σε έναν εξίσου καλά τεκμηριωμένο «ορθολογικό πεσιμισμό».
Robert D. Kaplan
Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ
Τι μας λέει ο χάρτης για τις επερχόμενες συγκρούσεις
και τη μάχη ενάντια στο πεπρωμένο
Μετάφραση-εισαγωγή: Σπύρος Κατσούλας
Εκδόσεις Μελάνι, σελ. 604
Πόσο επηρεάζουν η γεωγραφική θέση και ο γεωφυσικός χάρτης μιας χώρας την πορεία που αυτή θα ακολουθήσει μέσα στην Ιστορία; Μπορούμε να υποστηρίξουμε πραγματικά ότι η νέα παγκοσμιοποιημένη τάξη πραγμάτων μπορεί να αψηφήσει τα γεωγραφικά και γεωπολιτικά δεδομένα;
Στην «Εκδίκηση της Γεωγραφίας» ο Ρόμπερτ Κάπλαν, παγκοσμίου φήμης δημοσιογράφος, διεθνολόγος και συγγραφέας, ιχνηλατεί την ιστορία των εστιών κρίσης του πλανήτη εξετάζοντας το κλίμα, την τοπογραφία και την εγγύτητά τους με άλλες εμπόλεμες περιοχές. Και αυτό γιατί είναι πεπεισμένος ότι δεν μπορεί να υπάρξει ρεαλιστική και έγκυρη πρόβλεψη των γεωπολιτικών εξελίξεων όταν αγνοούμε ή υποβαθμίζουμε τη γεωγραφία.
Το βιβλίο αποτελεί ένα αξιοθαύμαστο οδοιπορικό που, μέσω των συναρπαστικών αφηγήσεων και των ιδιαιτέρως ερεθιστικών αναλύσεών του, εστιάζει στη γεωγραφία και στις νέες γεωπολιτικές ισορροπίες ή εστίες σύγκρουσης που αυτή διαμορφώνει στον πλανήτη.
Στόχος των εμβριθών αναλύσεων του Κάπλαν σε αυτό το βιβλίο είναι όσοι υποστηρίζουν ή σκοπίμως προπαγανδίζουν ότι η «νέα» κατάσταση της πλανητικής παγκοσμιοποίησης δήθεν υποβαθμίζει τον ρόλο της γεωγραφίας και των ιδιόμορφων γεωπολιτικών προβλημάτων που προκύπτουν απ’ αυτή. Ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει την τεράστια σημασία που παίζει η έγκαιρη κατανόηση των γεωγραφικών σχέσεων στην πρόληψη των επερχόμενων γεωπολιτικών συγκρούσεων!
Οπως ορθά επισημαίνει ο δρ Διεθνών Σχέσεων Σπύρος Κατσούλας, στην ιδιαίτερα κατατοπιστική εισαγωγή που έγραψε για την ελληνική έκδοση του βιβλίου, το οποίο μετέφρασε ο ίδιος με τρόπο ακριβή και γλαφυρό, «μέσα από τον στρωτό του λόγο, τις ζωντανές εικόνες, τις συνεντεύξεις, τις διεισδυτικές αναλύσεις και την εμπεριστατωμένη του άποψη, ο Κάπλαν μάς ξεναγεί στα σημαντικότερα σημεία του πλανήτη, εκεί που θα εξελιχθεί το δράμα των διεθνών σχέσεων στο υπόλοιπο του εικοστού πρώτου αιώνα».
Η επιλογή της έκδοσης στα ελληνικά αυτού του πολύ σημαντικού βιβλίου δεν είναι μόνον ιστορικοπολιτικά επίκαιρη αλλά και θεραπευτική: μας βοηθά να ξεφύγουμε από τον ιδιότυπο ελληνοκεντρικό αυτισμό μας, υπενθυμίζοντάς μας ότι η υπεράσπιση των εθνικών και γεωπολιτικών συμφερόντων μας περνά αναγκαστικά μέσα από την επίγνωση της γεωγραφικής μας ιδιαιτερότητας!
Οπως επισημαίνει ο ίδιος ο Ρόμπερτ Κάπλαν στον πρόλογο που έγραψε ειδικά για την ελληνική έκδοση: «Η Ελλάδα κατέχει σημαίνουσα θέση στο βιβλίο “Η Εκδίκηση της Γεωγραφίας”. Και αυτό επειδή αναγνωρίζω την Ελλάδα ως προάγγελο των ευρύτερων γεωπολιτικών τάσεων. Προφανώς, η Ελλάδα δεν θα καθορίσει το πεπρωμένο της Ευρώπης και της Ρωσίας, θα καταδείξει όμως προς τα πού βαίνουν οι σχέσεις ισχύος μεταξύ τους, καθώς βρίσκεται εξίσου κοντά τόσο στη Μόσχα όσο και στις Βρυξέλλες. Θεωρήστε λοιπόν αυτό το βιβλίο ως την ολοκλήρωση ενός διανοητικού ταξιδιού που ξεκίνησε από την Ελλάδα, εκείνη τη μέρα που κατέβηκα από το τρένο ως ένας δεκαεννιάχρονος περιηγητής».
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στη χώρα μας έχουν μεταφραστεί και άλλα βιβλία του Κάπλαν: «Φαντάσματα των Βαλκανίων», «Η επερχόμενη αναρχία», «Πόλεμος και πολιτική» (όλα από τις εκδόσεις Ροές).
Yuval Noah Harari
Homo Deus
Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος
Mτφρ.: Μιχάλης Λαλιώτης
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 434
Στο πρώτο και πολύ επιτυχημένο διεθνώς βιβλίο του «Sapiens» -κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια- ο διάσημος Ισραηλινός ιστορικός Γιουβάλ Νώε Χαράρι μάς προσέφερε μία ιδιαιτέρως εύπεπτη ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους το οποίο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, «από ζώο έγινε άνθρωπος» και κατόπιν το κυρίαρχο και πιο καταστροφικό ζωικό είδος στον πλανήτη.
Μάλιστα, στο τελευταίο κεφάλαιο του «Sapiens», ο Χαράρι φρόντισε να προαναγγείλει το επικείμενο τέλος του σύγχρονου ανθρώπου γράφοντας: «Αυτό που πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά είναι η ιδέα ότι το επόμενο στάδιο της ιστορίας θα περιλαμβάνει όχι μόνο τεχνολογικές και οργανωτικές μεταβολές, αλλά και θεμελιώδεις μεταβολές της ανθρώπινης συνείδησης και ταυτότητας. Και οι μεταβολές αυτές μπορεί να είναι τόσο θεμελιώδεις που να θέσουν υπό αμφισβήτηση τον όρο “άνθρωπος”».
Ετσι, σήμερα, ύστερα από πολλές χιλιάδες χρόνια γόνιμων αλλά ναρκισσιστικών ψευδαισθήσεων, αυτό το περίεργο είδος δίποδων θηλαστικών, που με περισσή μετριοφροσύνη αυτοαποκαλείται Homo sapiens (Ανθρωπος έμφρων), είναι έτοιμο να απελευθερωθεί οριστικά από τους περιορισμούς της ίδιας του της φύσης και με τη βοήθεια της Βιοτεχνολογίας και της Πληροφορικής να επανασχεδιάσει το μέλλον του ως... ανθρωπόθεου (Homo Deus)!
Η τεχνολογική... θέωση
Ενώ στο πρώτο του βιβλίο ο Χαράρι παρουσίασε το πώς τα διάφορα θρησκευτικά και συλλογικά μυθεύματα περί θεϊκής δημιουργίας, νοητικής ή φυλετικής ανωτερότητας και ελευθερίας βουλήσεως συνέβαλαν στην κυριαρχία του ανθρώπινου είδους πάνω σε κάθε άλλη μορφή ζωής, στο δεύτερο βιβλίο του εξετάζει τι θα συμβεί όταν αυτές οι πανάρχαιες ψευδαισθήσεις και εμμονές μας συνδυαστούν με τις νέες πανίσχυρες τεχνολογικές μας δυνατότητες. Στο Homo Deus επιχειρεί να μας προϊδεάσει -με τρόπο δόλιο και επιστημονικά ανακριβή- για το ζοφερό παρόν και το μέλλον των ανθρώπων, οι οποίοι δεν έχουν καμία ελπίδα να επιβιώσουν ει μη μόνον ως τεχνολογικά αναβαθμισμένοι «υπεράνθρωποι» ή «θεάνθρωποι».
Το σκεπτικό του «Homo Deus» είναι αρκετά απλό: αν η νεωτερική εποχή και ο Διαφωτισμός αποδόμησαν τη θεοκρατική κοινωνία και, στην πράξη, εξάλειψαν τον Θεό από τα γήινα πράγματα, τοποθετώντας στη θέση Του τον άνθρωπο, ο οποίος επανέκτησε τη χαμένη ελευθερία βουλήσεως ως μαζάνθρωπος («πρέπει να σκεφτόμαστε για λογαριασμό μας», «οι ψηφοφόροι ξέρουν καλύτερα», «ο πελάτης έχει πάντα δίκιο», «η ομορφιά είναι υποκειμενική», «η αλήθεια είναι σχετική» κ.λπ.) και αν, κατά τον εικοστό αιώνα, η ανθρωπότητα εξάλειψε οριστικά ή έθεσε υπό έλεγχο τον λιμό, τις επιδημίες και τον πόλεμο, τότε έχει την τεχνολογική δυνατότητα να νικήσει τα γηρατειά ή και τον θάνατο: να αποκτήσει, επιτέλους, τη πολυπόθητη αθανασία και να γνωρίσει την ευδαιμονία των αθανάτων.
Επιπλέον αν ο 18ος και ο 19ος αιώνας, με τη Βιομηχανική Επανάσταση, έφεραν στο προσκήνιο την εργατική τάξη, ο 21ος αιώνας θα δημιουργήσει μια τεράστια βιομάζα από κοινωνικά «περιττούς» και «άχρηστους ανθρώπους». Μια νέα βιολογική και κοινωνική τάξη υπανθρώπων που, κατά το 2050, θα βρίσκεται στο έλεος των τεχνολογικά αναβαθμισμένων υπερανθρώπων. Ετσι, οι εξελικτικά ακατάλληλοι και κοινωνικά περιττοί Homo sapiens θα αντικατασταθούν, σταδιακά, από τους Homo Deus!
Η ανακρίβεια αυτού του μελλοντολογικού σεναρίου αποκαλύπτεται μόλις ελέγξει κανείς τις επιστημονικοφανείς προκείμενες στις οποίες στηρίζεται το (μυθ)ιστόρημα του Χαράρι, ενός πραγματικά πολυδιαβασμένου αλλά επιστημονικά και φιλοσοφικά αναλφάβητου ιστορικού.
Πράγματι, το σενάριο της επικίνδυνης δημιουργίας υπερανθρώπων είναι μη ρεαλιστικό, επειδή παρά τις εκπληκτικές προόδους της, η ανθρώπινη βιοτεχνολογία όχι μόνο δεν είναι σε θέση να προσχεδιάσει έναν τέλειο ανθρώπινο οργανισμό αλλά, επιπλέον, αγνοεί παντελώς ποια «γονίδια» καθορίζουν αυτή τη σωματική και νοητική «τελειότητα». Και το χειρότερο, θεωρείται πλέον βέβαιο ότι η καλή και εύρυθμη λειτουργία των γονιδίων μας επηρεάζεται αποφασιστικά και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον.
Οσο για τη δήθεν βιοπληροφορική διαχείριση ή τον επανασχεδιασμό του ανθρώπινου εγκεφάλου και του νου, στο άμεσο μέλλον, αυτό είναι ένα άπιαστο όνειρο: αφού δεν διαθέτουμε ούτε καν έναν κοινά αποδεκτό ορισμό της συνείδησης και του νου και αγνοούμε το πώς αυτές οι νοητικές λειτουργίες παράγονται από τον εγκέφαλό μας.
Οι σύγχρονες επιστήμες του εγκεφάλου και του νου διανύουν την παιδική τους ηλικία και θα χρειαστούν ασφαλώς πάρα πολλές δεκαετίες μέχρι να δώσουν αξιόπιστους και ασφαλείς βιοτεχνολογικούς καρπούς. Το να επιχειρήσουμε να επιταχύνουμε αυτές τις εξελίξεις με αυθαίρετες και τυφλές βιοτεχνολογικές εφαρμογές, θα δημιουργούσε μόνο τέρατα και όχι υπερανθρώπους! Αν η ανθρώπινη Ιστορία άρχισε όταν επινοήσαμε τις πρώτες θεότητες, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να τελειώσει οριστικά μόλις πιστέψουμε ότι είμαστε οι ίδιοι παντοδύναμες θεότητες.
Πηγή: efsyn.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Με κριτήριο το ιδιαίτερο γνωστικό και κοινωνικό τους ενδιαφέρον, επιλέξαμε για το τέλος του έτους τρία πολυσυζητημένα βιβλία που μόλις κυκλοφόρησαν στον τόπο μας.
******
MATT RIDLEY
ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ
Πώς αναδύεται εξελικτικά η ευημερία
Μτφρ.: Ελσα Βιδάλη
Επιμ.: Γιάννης Παπαδόγγονας
Εκδόσεις ΠΕΚ, σελ. 416
Στην τρέχουσα ιστορική περίοδο της διεθνούς οικονομικοπολιτικής κρίσης, της υποτίμησης της ανθρώπινης εργασίας, της αποδόμησης των θεσμών της δημόσιας Υγείας και Παιδείας, της πλανητικής οικολογικής-κλιματολογικής επιβάρυνσης και της απαξίωσης των καθιερωμένων ηθικών αξιών, το να υπερασπίζεται κανείς ή και να επιχειρηματολογεί υπέρ μιας αισιόδοξης και σταθερά ανοδικής πορείας του ανθρώπινου είδους μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να θεωρηθεί ως αφελής χειρονομία απελπισίας και, στη χειρότερη, ως δόλια διανοητική προπαγάνδα.
Παρ’ όλα αυτά, ο διεθνούς φήμης αναλυτής επιστημονικών θεμάτων και επιτυχημένος συγγραφέας Ματ Ρίντλεϊ (Matt Ridley) αποφάσισε, με το ξέσπασμα της πιο πρόσφατης οικονομικής κρίσης το 2008, να γράψει ένα εκτενές βιβλίο που θα αναδεικνύει με τρόπο επιστημονικά τεκμηριωμένο τη συνολικά ανοδική πορεία της ανθρωπότητας προς την κοινωνική ευημερία και την οικονομική ανάπτυξη.
Το αποτέλεσμα ήταν το «Ορθολογική αισιοδοξία», ένα πολυσυζητημένο βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε -άψογα μεταφρασμένο και επιμελημένο- στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Στις σελίδες αυτού του σκοπίμως προκλητικού αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέροντος βιβλίου, ο Ματ Ρίντλεϊ ισχυρίζεται ότι ο αποφασιστικός παράγοντας για την ταχύτατη βιοπολιτισμική εξέλιξη του είδους μας ήταν η έμφυτη προδιάθεσή μας για ανταλλαγές προϊόντων, υπηρεσιών και ιδεών με τους άλλους ανθρώπους. Με άλλα λόγια, το εμπόριο και η οικονομία ήταν, από την πρώτη στιγμή, η κινητήρια μηχανή της ανθρώπινης Ιστορίας.
Μία κάθε άλλο παρά πρωτότυπη άποψη, που την είχαν διατυπώσει όλοι οι μεγάλοι οικονομολόγοι από τον Ανταμ Σμιθ μέχρι τον Μαρξ. Ωστόσο, η καινοφανής πρόταση που αυτό το βιβλίο επιχειρεί να θεμελιώσει είναι ότι η φιλελεύθερη οικονομία αποτελεί για το είδος μας βιολογικό πεπρωμένο αφού, σύμφωνα με τον συγγραφέα, εμφανίστηκε σχεδόν ταυτόχρονα με την εξελικτική διαφοροποίηση του είδους μας!
«Πριν από περισσότερα από 100 χιλιάδες χρόνια εμφανίστηκε, κάπου στην Αφρική, ένα φαινόμενο πρωτόγνωρο στον πλανήτη. Ενα ζωικό Είδος άρχισε να εμπλουτίζει τις συνήθειές του από γενιά σε γενιά, χωρίς να αλλάζουν (σημαντικά) τα γονίδιά του. Και αυτό έγινε δυνατό μέσω της ανταλλαγής πραγμάτων και υπηρεσιών μεταξύ των ατόμων, χάρη στην οποία το Είδος απέκτησε μια εξωτερική, συλλογική νοημοσύνη πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που μπορούσε να φιλοξενήσει ο -ομολογουμένως ευρύχωρος- εγκέφαλός του», όπως γράφει Ρίντλεϊ στη σελ. 314.
Στην εύλογη αντίρρηση, ότι η αμοιβαία επωφελής ανταλλακτική συμπεριφορά προϋποθέτει την ανάπτυξη της ανθρώπινης νοημοσύνης και της γλώσσας, ο Ρίντλεϊ απαντά ότι αυτές οι βιολογικές ικανότητες δεν αρκούν -από μόνες τους- για να εξηγηθεί η ταχύτατη και ιδιαίτερα εντυπωσιακή πρόοδος της ανθρώπινης ευημερίας. Εξάλλου, όπως υποστηρίζει, από τα διαθέσιμα παλαιοντολογικά δεδομένα δεν τεκμηριώνεται καμία ουσιαστική αλλαγή στο μέγεθος του ανθρώπινου εγκεφάλου και των βασικών νοητικών του ικανοτήτων τα τελευταία 100 χιλιάδες χρόνια.
Συνεπώς, εισηγείται την επιστημονικά ανεπιβεβαίωτη άποψη ότι η ειδοποιός διαφορά των σύγχρονων ανθρώπων (Homo sapiens) από τους μακρινούς μας προγόνους ή από τα πιο συγγενικά είδη ανθρώπων (Νεάντερταλ) δεν ήταν τόσο γονιδιακή ή εγκεφαλική αλλά μάλλον κοινωνική: μια πρωτοφανής και αποκλειστική ικανότητα του είδους μας για κοινωνική συνεργασία, καταμερισμό εργασίας και για παραγωγή-ανταλλαγή εξειδικευμένων προϊόντων που δεν παρατηρείται στα άλλα πρωτεύοντα και η οποία υπήρξε καθοριστική για την ανάπτυξη της τυπικά ανθρώπινης «συλλογικής νοημοσύνης».
Αναλύοντας, με αξιοζήλευτη ευχέρεια, το πώς η ανθρώπινη συλλογική νοημοσύνη -και δημιουργικότητα- αντιμετώπισε «επιτυχώς» όλες τις μεγάλες κρίσεις που η ίδια δημιούργησε τα τελευταία 11 χιλιάδες χρόνια, δηλαδή από την επινόηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας μέχρι τη σημερινή υπερτεχνολογική εποχή της πλανητικής δικτύωσης, ο συγγραφέας παραθέτει μια σειρά από επιχειρήματα που δικαιώνουν την «ορθολογική αισιοδοξία» του σχετικά με την υπέρβαση της τρέχουσας πλανητικής κρίσης και το λαμπρό μέλλον της ανθρωπότητας.
Δυστυχώς, υπάρχουν πολλά ιστορικά αντεπιχειρήματα και εναλλακτικές ερμηνείες που οδηγούν στην ακριβώς αντίθετη στάση: σε έναν εξίσου καλά τεκμηριωμένο «ορθολογικό πεσιμισμό».
Robert D. Kaplan
Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ
Τι μας λέει ο χάρτης για τις επερχόμενες συγκρούσεις
και τη μάχη ενάντια στο πεπρωμένο
Μετάφραση-εισαγωγή: Σπύρος Κατσούλας
Εκδόσεις Μελάνι, σελ. 604
Πόσο επηρεάζουν η γεωγραφική θέση και ο γεωφυσικός χάρτης μιας χώρας την πορεία που αυτή θα ακολουθήσει μέσα στην Ιστορία; Μπορούμε να υποστηρίξουμε πραγματικά ότι η νέα παγκοσμιοποιημένη τάξη πραγμάτων μπορεί να αψηφήσει τα γεωγραφικά και γεωπολιτικά δεδομένα;
Στην «Εκδίκηση της Γεωγραφίας» ο Ρόμπερτ Κάπλαν, παγκοσμίου φήμης δημοσιογράφος, διεθνολόγος και συγγραφέας, ιχνηλατεί την ιστορία των εστιών κρίσης του πλανήτη εξετάζοντας το κλίμα, την τοπογραφία και την εγγύτητά τους με άλλες εμπόλεμες περιοχές. Και αυτό γιατί είναι πεπεισμένος ότι δεν μπορεί να υπάρξει ρεαλιστική και έγκυρη πρόβλεψη των γεωπολιτικών εξελίξεων όταν αγνοούμε ή υποβαθμίζουμε τη γεωγραφία.
Το βιβλίο αποτελεί ένα αξιοθαύμαστο οδοιπορικό που, μέσω των συναρπαστικών αφηγήσεων και των ιδιαιτέρως ερεθιστικών αναλύσεών του, εστιάζει στη γεωγραφία και στις νέες γεωπολιτικές ισορροπίες ή εστίες σύγκρουσης που αυτή διαμορφώνει στον πλανήτη.
Στόχος των εμβριθών αναλύσεων του Κάπλαν σε αυτό το βιβλίο είναι όσοι υποστηρίζουν ή σκοπίμως προπαγανδίζουν ότι η «νέα» κατάσταση της πλανητικής παγκοσμιοποίησης δήθεν υποβαθμίζει τον ρόλο της γεωγραφίας και των ιδιόμορφων γεωπολιτικών προβλημάτων που προκύπτουν απ’ αυτή. Ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει την τεράστια σημασία που παίζει η έγκαιρη κατανόηση των γεωγραφικών σχέσεων στην πρόληψη των επερχόμενων γεωπολιτικών συγκρούσεων!
Οπως ορθά επισημαίνει ο δρ Διεθνών Σχέσεων Σπύρος Κατσούλας, στην ιδιαίτερα κατατοπιστική εισαγωγή που έγραψε για την ελληνική έκδοση του βιβλίου, το οποίο μετέφρασε ο ίδιος με τρόπο ακριβή και γλαφυρό, «μέσα από τον στρωτό του λόγο, τις ζωντανές εικόνες, τις συνεντεύξεις, τις διεισδυτικές αναλύσεις και την εμπεριστατωμένη του άποψη, ο Κάπλαν μάς ξεναγεί στα σημαντικότερα σημεία του πλανήτη, εκεί που θα εξελιχθεί το δράμα των διεθνών σχέσεων στο υπόλοιπο του εικοστού πρώτου αιώνα».
Η επιλογή της έκδοσης στα ελληνικά αυτού του πολύ σημαντικού βιβλίου δεν είναι μόνον ιστορικοπολιτικά επίκαιρη αλλά και θεραπευτική: μας βοηθά να ξεφύγουμε από τον ιδιότυπο ελληνοκεντρικό αυτισμό μας, υπενθυμίζοντάς μας ότι η υπεράσπιση των εθνικών και γεωπολιτικών συμφερόντων μας περνά αναγκαστικά μέσα από την επίγνωση της γεωγραφικής μας ιδιαιτερότητας!
Οπως επισημαίνει ο ίδιος ο Ρόμπερτ Κάπλαν στον πρόλογο που έγραψε ειδικά για την ελληνική έκδοση: «Η Ελλάδα κατέχει σημαίνουσα θέση στο βιβλίο “Η Εκδίκηση της Γεωγραφίας”. Και αυτό επειδή αναγνωρίζω την Ελλάδα ως προάγγελο των ευρύτερων γεωπολιτικών τάσεων. Προφανώς, η Ελλάδα δεν θα καθορίσει το πεπρωμένο της Ευρώπης και της Ρωσίας, θα καταδείξει όμως προς τα πού βαίνουν οι σχέσεις ισχύος μεταξύ τους, καθώς βρίσκεται εξίσου κοντά τόσο στη Μόσχα όσο και στις Βρυξέλλες. Θεωρήστε λοιπόν αυτό το βιβλίο ως την ολοκλήρωση ενός διανοητικού ταξιδιού που ξεκίνησε από την Ελλάδα, εκείνη τη μέρα που κατέβηκα από το τρένο ως ένας δεκαεννιάχρονος περιηγητής».
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στη χώρα μας έχουν μεταφραστεί και άλλα βιβλία του Κάπλαν: «Φαντάσματα των Βαλκανίων», «Η επερχόμενη αναρχία», «Πόλεμος και πολιτική» (όλα από τις εκδόσεις Ροές).
Yuval Noah Harari
Homo Deus
Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος
Mτφρ.: Μιχάλης Λαλιώτης
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 434
Στο πρώτο και πολύ επιτυχημένο διεθνώς βιβλίο του «Sapiens» -κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια- ο διάσημος Ισραηλινός ιστορικός Γιουβάλ Νώε Χαράρι μάς προσέφερε μία ιδιαιτέρως εύπεπτη ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους το οποίο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, «από ζώο έγινε άνθρωπος» και κατόπιν το κυρίαρχο και πιο καταστροφικό ζωικό είδος στον πλανήτη.
Μάλιστα, στο τελευταίο κεφάλαιο του «Sapiens», ο Χαράρι φρόντισε να προαναγγείλει το επικείμενο τέλος του σύγχρονου ανθρώπου γράφοντας: «Αυτό που πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά είναι η ιδέα ότι το επόμενο στάδιο της ιστορίας θα περιλαμβάνει όχι μόνο τεχνολογικές και οργανωτικές μεταβολές, αλλά και θεμελιώδεις μεταβολές της ανθρώπινης συνείδησης και ταυτότητας. Και οι μεταβολές αυτές μπορεί να είναι τόσο θεμελιώδεις που να θέσουν υπό αμφισβήτηση τον όρο “άνθρωπος”».
Ετσι, σήμερα, ύστερα από πολλές χιλιάδες χρόνια γόνιμων αλλά ναρκισσιστικών ψευδαισθήσεων, αυτό το περίεργο είδος δίποδων θηλαστικών, που με περισσή μετριοφροσύνη αυτοαποκαλείται Homo sapiens (Ανθρωπος έμφρων), είναι έτοιμο να απελευθερωθεί οριστικά από τους περιορισμούς της ίδιας του της φύσης και με τη βοήθεια της Βιοτεχνολογίας και της Πληροφορικής να επανασχεδιάσει το μέλλον του ως... ανθρωπόθεου (Homo Deus)!
Η τεχνολογική... θέωση
Ενώ στο πρώτο του βιβλίο ο Χαράρι παρουσίασε το πώς τα διάφορα θρησκευτικά και συλλογικά μυθεύματα περί θεϊκής δημιουργίας, νοητικής ή φυλετικής ανωτερότητας και ελευθερίας βουλήσεως συνέβαλαν στην κυριαρχία του ανθρώπινου είδους πάνω σε κάθε άλλη μορφή ζωής, στο δεύτερο βιβλίο του εξετάζει τι θα συμβεί όταν αυτές οι πανάρχαιες ψευδαισθήσεις και εμμονές μας συνδυαστούν με τις νέες πανίσχυρες τεχνολογικές μας δυνατότητες. Στο Homo Deus επιχειρεί να μας προϊδεάσει -με τρόπο δόλιο και επιστημονικά ανακριβή- για το ζοφερό παρόν και το μέλλον των ανθρώπων, οι οποίοι δεν έχουν καμία ελπίδα να επιβιώσουν ει μη μόνον ως τεχνολογικά αναβαθμισμένοι «υπεράνθρωποι» ή «θεάνθρωποι».
Το σκεπτικό του «Homo Deus» είναι αρκετά απλό: αν η νεωτερική εποχή και ο Διαφωτισμός αποδόμησαν τη θεοκρατική κοινωνία και, στην πράξη, εξάλειψαν τον Θεό από τα γήινα πράγματα, τοποθετώντας στη θέση Του τον άνθρωπο, ο οποίος επανέκτησε τη χαμένη ελευθερία βουλήσεως ως μαζάνθρωπος («πρέπει να σκεφτόμαστε για λογαριασμό μας», «οι ψηφοφόροι ξέρουν καλύτερα», «ο πελάτης έχει πάντα δίκιο», «η ομορφιά είναι υποκειμενική», «η αλήθεια είναι σχετική» κ.λπ.) και αν, κατά τον εικοστό αιώνα, η ανθρωπότητα εξάλειψε οριστικά ή έθεσε υπό έλεγχο τον λιμό, τις επιδημίες και τον πόλεμο, τότε έχει την τεχνολογική δυνατότητα να νικήσει τα γηρατειά ή και τον θάνατο: να αποκτήσει, επιτέλους, τη πολυπόθητη αθανασία και να γνωρίσει την ευδαιμονία των αθανάτων.
Επιπλέον αν ο 18ος και ο 19ος αιώνας, με τη Βιομηχανική Επανάσταση, έφεραν στο προσκήνιο την εργατική τάξη, ο 21ος αιώνας θα δημιουργήσει μια τεράστια βιομάζα από κοινωνικά «περιττούς» και «άχρηστους ανθρώπους». Μια νέα βιολογική και κοινωνική τάξη υπανθρώπων που, κατά το 2050, θα βρίσκεται στο έλεος των τεχνολογικά αναβαθμισμένων υπερανθρώπων. Ετσι, οι εξελικτικά ακατάλληλοι και κοινωνικά περιττοί Homo sapiens θα αντικατασταθούν, σταδιακά, από τους Homo Deus!
Η ανακρίβεια αυτού του μελλοντολογικού σεναρίου αποκαλύπτεται μόλις ελέγξει κανείς τις επιστημονικοφανείς προκείμενες στις οποίες στηρίζεται το (μυθ)ιστόρημα του Χαράρι, ενός πραγματικά πολυδιαβασμένου αλλά επιστημονικά και φιλοσοφικά αναλφάβητου ιστορικού.
Πράγματι, το σενάριο της επικίνδυνης δημιουργίας υπερανθρώπων είναι μη ρεαλιστικό, επειδή παρά τις εκπληκτικές προόδους της, η ανθρώπινη βιοτεχνολογία όχι μόνο δεν είναι σε θέση να προσχεδιάσει έναν τέλειο ανθρώπινο οργανισμό αλλά, επιπλέον, αγνοεί παντελώς ποια «γονίδια» καθορίζουν αυτή τη σωματική και νοητική «τελειότητα». Και το χειρότερο, θεωρείται πλέον βέβαιο ότι η καλή και εύρυθμη λειτουργία των γονιδίων μας επηρεάζεται αποφασιστικά και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον.
Οσο για τη δήθεν βιοπληροφορική διαχείριση ή τον επανασχεδιασμό του ανθρώπινου εγκεφάλου και του νου, στο άμεσο μέλλον, αυτό είναι ένα άπιαστο όνειρο: αφού δεν διαθέτουμε ούτε καν έναν κοινά αποδεκτό ορισμό της συνείδησης και του νου και αγνοούμε το πώς αυτές οι νοητικές λειτουργίες παράγονται από τον εγκέφαλό μας.
Οι σύγχρονες επιστήμες του εγκεφάλου και του νου διανύουν την παιδική τους ηλικία και θα χρειαστούν ασφαλώς πάρα πολλές δεκαετίες μέχρι να δώσουν αξιόπιστους και ασφαλείς βιοτεχνολογικούς καρπούς. Το να επιχειρήσουμε να επιταχύνουμε αυτές τις εξελίξεις με αυθαίρετες και τυφλές βιοτεχνολογικές εφαρμογές, θα δημιουργούσε μόνο τέρατα και όχι υπερανθρώπους! Αν η ανθρώπινη Ιστορία άρχισε όταν επινοήσαμε τις πρώτες θεότητες, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να τελειώσει οριστικά μόλις πιστέψουμε ότι είμαστε οι ίδιοι παντοδύναμες θεότητες.
Πηγή: efsyn.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου