Του Σπύρου Λαβδιώτη
Τώρα έφθασε η χρονική στιγμή να δούμε πια ήταν η δημοσιονομική εκτροπή της Ελλάδος με στοιχεία, που της έδωσε διεθνώς την προσωνυμία του αποτυχημένου κράτους (failed nation). Ενός παραδείγματος δημόσιας κακοδιαχείρισης και διαφθοράς προς αποφυγή, και ειδική περίπτωση μελέτης στις πανεπιστημιακές αίθουσες.
Ωστόσο, η παρούσα δημοσίευση θα τεκμηριώσει ακολουθώντας τη χρονολογική σειρά των γεγονότων ότι η επικρατούσα γνώμη είναι εσφαλμένη και παραπλανητική. Η μεγαλύτερη Ελληνική Κρίση μετά τα τέλη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δεν είναι Κρίση Χρέους, ούτε οφείλεται αποκλειστικά στην κρατική ασυδοσία, όπως θεωρεί η διάχυτη ελληνική και διεθνής γνώμη παρά το πέρασμα οκτώ ετών σκληρής δοκιμασίας.
Η «ρετσινιά» όμως έμεινε και συνεχίζουν να την ενστερνίζονται ντόπια και διεθνή ΜΜΕ και δυστυχώς, η πλειονότητα των ακαδημαϊκών ακόμη και σημαντικές υπηρεσίες ερευνών.1 Η άποψη ότι το μη βιώσιμο δημόσιο χρέος οδήγησε τη χώρα στο καθεστώς της ελεγχόμενης χρεοκοπίας απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Η μη βιωσιμότητα του χρέους οφείλεται στο γεγονός ότι οι τεράστιες ζημιές των τραπεζών βαπτίσθηκαν δημόσιο χρέος. Η μεταβίβαση στους προϋπολογισμούς του ελληνικού κράτους για να τις επωμισθούν οι φορολογούμενοι αποτελεί μια από τις πιο μελανές σελίδες του θεσμού του ευρώ και της χρηματοπιστωτικής ιστορίας της Ελλάδος.
Αφετηρία, όπως θα πρέπει λογικά να αναμένεται, αποτελεί το κομβικό έτος της χρηματοπιστωτικής κρίσης 2008. Η κύρωση του κρατικού προϋπολογισμού 2008,2 δηλώνει ότι ο προϋπολογισμός ανέρχεται στο ποσό των 100 δις ευρώ, εκ των οποίων μόνο τα 40 δις ευρώ συνιστούν πιστωτικά έσοδα (δανεισμός του τρέχοντος έτους). Το Ελεγκτικό Συνέδριο στην Έκθεση του 20083 όμως διαφωνεί, και ανεβάζει τα πιστωτικά έσοδα στο ποσό των 69.7 δις ευρώ, που αντιστοιχεί στο 29% του ΑΕΠ της χώρας. Η διαφορά οφείλεται πρωταρχικά στην έκδοση του δημοσίου βραχυπρόθεσμων τίτλων δανεισμού εξωτερικού (eurocommercial papers), όπου τα χρεολύσια δεν καταγράφονται, μόνο οι τόκοι, στο ύψος του δημοσίου χρέους.
Αυτό είναι το συνολικό κονδύλι του επιλήψιμου «η Ελλάδα ζούσε πέραν των δυνατοτήτων της». Τα δημόσιο χρωστούσε 70 δις ευρώ, που περιλαμβάνει τη διαφθορά και την ανικανότητα των Ελλήνων πολιτικών κατά την άποψη του Mervin King, με ένα ΑΕΠ 243 δις ευρώ. Αυτό ήταν το ποσό του τρεχούμενου δανεισμού, πριν την μεταφορά των κολοσσιαίων ζημιών των «ελληνικών» τραπεζών στο δίκτυ του δημοσίου. Δεν είναι ευκαταφρόνητο, ούτε επαινετικό, αλλά είναι φανερό ότι το δημόσιο χρέος της χώρας ήταν διαχειρίσιμο. Ιδίως, δεν απαιτούνται τρεις δανειακές συμβάσεις συνολικού ποσού 326 δις ευρώ, για να εξυπηρετηθεί!
Ας δούμε όμως την εξέλιξη. Εισερχόμαστε στο 2009, έτος της Στατιστικής Αλχημείας, και η κύρωση του κρατικού προϋπολογισμού δίνει την εικόνα ότι σχεδόν τίποτε δεν έχει αλλάξει.4 Ο προϋπολογισμός αυξάνεται στα 108 δις ευρώ, το ΑΕΠ μειώνεται στα 237.5 δις ευρώ, και τα πιστωτικά έσοδα ελαφρώς ανοδικά στα 41 δις ευρώ. Ωστόσο, το Ελεγκτικό Συνέδριο για το 2009 παρουσιάζει ένα σκηνικό τρόμου:5 «Τα πιστωτικά έξοδα ανήλθαν στο ποσό των 105.3 δις ευρώ, που αντιστοιχεί στο 44 % του ΑΕΠ, και παρουσιάζουν απόκλιση σε σχέση με τις προβλέψεις του προϋπολογισμού κατά 64.5 δις ευρώ ή 158%». Τέλη 2008, ο νόμος 3723 των 28 δις ευρώ για τη διάσωση των τραπεζών, έχει ήδη ψηφιστεί και το Υπουργείο Οικονομικών δεν είχε ακόμη αντιληφθεί τίποτα; Απίστευτο και όμως αληθινό, 158% απόκλιση από τις προβλέψεις του! Τι είχε γίνει και δεν πήραν χαμπάρι ότι η οικονομία θα άλλαζε ριζική μορφή και θα κατέρρεε;
Πίστεψαν οι «ελληνικές» τράπεζες ήταν «εύρωστες», δεν είχαν πληγεί όπως οι άλλες, οι απρόσεκτες τράπεζες από στεγαστικά δάνεια χαμηλής πιστοληπτικής ικανότητας και εξωτικές τιτλοποιήσεις. Η ισχυρή φερεγγυότητα των τραπεζών δεν αμφισβητείται διαλαλούσε σύσσωμος ο Τύπος και επικροτούσαν οι πολιτικοί. Οι τράπεζες μας έλεγαν τότε, δεν έχουν προβλήματα, απλώς για να αντιμετωπίσουν προκλήσεις ανταγωνιστικότητας και να ενισχυθεί η ρευστότητα θα χρειαστούν προσωρινά 28 δις ευρώ (12 % του ΑΕΠ) για τη «θωράκιση» της ελληνικής οικονομίας.
Από την άλλη, το Ελεγκτικό Συνέδριο ενημερώνει ότι ο προϋπολογισμός 2009 έχει εκτροχιαστεί. Η έκδοση εντόκων γραμματίων του ελληνικού δημοσίου έχει αυξηθεί κατά 17 δις ευρώ και δεν υπάρχει καν πρόβλεψη. Η δε έκδοση των ομολόγων υπερέβη κατά 19 δις ευρώ την πρόβλεψη. Συνολικώς, ο δανεισμός του δημοσίου αυξήθηκε έναντι του προηγούμενου έτους κατά 36 δις ευρώ και δεν περιλαμβάνει τα περιβόητα ECPs των 28 δις ευρώ, των βραχυπρόθεσμων τίτλων ταμειακής διευκόλυνσης τα οποία μεταφέρθηκαν στον κωδικό «φυσικών καταστροφών». Ως συνέπεια, οι τόκοι που κατέβαλε το δημόσιο ανήλθαν σε 12.2 δις ευρώ (5.1 % του ΑΕΠ).
Το αποτέλεσμα, οι προβλέψεις εξόδων του κρατικού προϋπολογισμού (Τακτικού και Δημοσίων Επενδύσεων) που κυρώθηκε με τον ν. 3732/2008 τα οποία ανέρχονταν στο ποσό των 108 δις ευρώ, να διαμορφωθούν στον Κρατικό Απολογισμό στο ποσό των 156 δις ευρώ ή 65.6% του ΑΕΠ. Ήτοι, οι πραγματικές δαπάνες για το οικονομικό έτος 2009 παρουσίασαν μεγάλη απόκλιση 48 δις ευρώ, ή 44% αύξηση σε σχέση με τις προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών.
Τι συνέβη και έπεσε τόσο έξω στις δανειακές του υποχρεώσεις το Υπουργείο; Δεν είχαμε ούτε σεισμούς, ούτε καταποντισμούς, ούτε πόλεμο το 2009. Πως εκτινάχτηκαν τα νέα δάνεια του κράτους κατά 48 δις ευρώ, το έχουμε αναλύσει στο 7ο Μέρος. Ως υπενθύμιση, έγινε αντικατάσταση της παράτυπης εγγραφής των 28 δις ευρώ του ελλείμματος, με την πραγματική εγγραφή των 28 δις ευρώ της κρατικής ενίσχυσης των τραπεζών. Η κεφαλαιακή ενίσχυση καλύφθηκε με έκδοση νέων τίτλων του δημοσίου, που ήταν υπόχρεες οι ελληνικές τράπεζες (είχαν χάσει την πρόσβαση στις αγορές) να καταθέσουν ως ενέχυρο για να επιπλεύσουν στην επιφάνεια.
Τα υπόλοιπα 20 δις ευρώ του επιπλέον δανεισμού το Ελεγκτικό Συνέδριο, μεταξύ άλλων αναφέρει, και δύο κονδύλια. Το πρώτο, αφορά την πληρωμή 9 δις ευρώ για χρεολύσια εντόκων γραμματίων ιδιωτικού τομέα και εξόφληση δανειακής διευκόλυνσης που δεν είχαν προβλεφθεί καθόλου και δεν υπάρχει αναφορά πως προέκυψαν. Το δεύτερο, αφορά την κάλυψη αύξησης μετοχικού κεφαλαίου του ΤΕΜΠΜΕ (1.5 δις ευρώ) και του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου (180 εκατ. ευρώ).
Είναι φανερό, οι ανωτέρω επιβαρύνσεις των τραπεζών στο δημόσιο χρέος είναι άσχετες με δημοσιονομική κραιπάλη. Απορρέουν από το θεμελιώδες αμάρτημα του ευρώ, της διχοτόμησης της νομισματικής από την δημοσιονομική πολιτική: τα κράτη- μέλη έχουν ένα κοινό νόμισμα και νομισματική πολιτική, αλλά διατηρούν την εθνική ευθύνη της δημοσιονομικής πολιτικής και της φερεγγυότητας των «εγχώριων» τραπεζών. Πώς λογικώς μπορεί να επιτευχθεί αυτή η αρχή, όταν ο εποπτικός οργανισμός που είναι αρμόδιος για τις επιδόσεις τους, δεν φέρει την ευθύνη και επιπλέον δεν δανείζει στο κράτος, την ευθύνη να την έχει το κράτος και οι φορολογούμενοι του! Δεν είναι αυτός ένας ζουρλομανδύας;
Όπως είδαμε στην προηγούμενη δημοσίευση, η ατελής αρχιτεκτονική δομή του ευρώ, κυρίως η διχοτόμηση της νομισματικής από την δημοσιονομική πολιτική, όπου τα μέλη έχουν την ευθύνη της δημοσιονομικής πολιτικής, αλλά και της φερεγγυότητας των «εγχώριων» τραπεζών, συνετέλεσε τα μέγιστα στη σημερινή τραγωδία της Ελλάδος.
Αυτή είναι η «σχιζοφρένια» του νομισματικού μηχανισμού του ευρώ: τα κράτη- μέλη έχουν ένα κοινό νόμισμα και νομισματική πολιτική που καθορίζεται από μια υπερεθνική τράπεζα, αλλά αναλαμβάνουν την ευθύνη της φερεγγυότητας των δήθεν «εγχώριων» τραπεζών των υπεράκτιων εταιριών της παγκοσμιοποίησης. Όπου, το εθνικό κράτος αναλαμβάνει να διασώσει με χρήματα των φορολογουμένων του, τις απερισκεψίες και κερδοσκοπικά παιχνίδια των τραπεζών που έχουν έδρα την επικράτειά του.
Στην περίπτωση της Ελλάδος, όσα πιστωτικά ιδρύματα έχουν πάρει άδεια λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) θεωρούνται ελληνικά. Μα η ΤτΕ, δεν είναι πλέον Τράπεζα της Ελλάδος από την ένταξη της χώρας στη ζώνη του ευρώ. Έχει το περίβλημα της «Ελλάδος». Είναι μια νομισματική αρχή ανεξάρτητη (άρθ. 4 του καταστατικού),6 μια ανώνυμη πολυμετοχική εταιρία (άρθ. 1) [πάντοτε υπήρξε από την ίδρυση (1928)] της οποίας η συντριπτική πλειοψηφία του μετόχων παραμένει άγνωστη στο ελληνικό κοινό. Η γενική συνέλευση των μετόχων είναι το ανώτατο όργανο (άρθ.11) και απαγορεύεται να δανείσει ούτε σε κατάσταση ανάγκης το ελληνικό κράτος (άρθ. 46). Επίσης, δεν επιτρέπεται σε κανέναν αξιωματούχο της κυβέρνησης να ελέγξει τα βιβλία της ( άρθ. 48), και δεν έχει το δικαίωμα να εκδώσει εθνικό νόμισμα και ακολουθεί τις κατευθυντήριες γραμμές και οδηγίες της ΕΚΤ (άρθ. 2).
Η ανωτέρω αναφορά γίνεται σε σχέση με τις κεντρικές τράπεζες της Αγγλίας, Σουηδίας, Καναδά, οι οποίες είναι κρατικές και δεν ανήκουν σε ιδιωτικές ανώνυμες εταιρίες, ούτε έχουν μετοχές εισηγμένες σε χρηματιστήρια, όπως η Τράπεζα της Ελλάδος. Η μετοχή της οποίας διαπραγματεύεται pari passu με τις μετοχές του Χρηματιστηρίου Αξιών της Αθήνας, με ό, τι αυτό συνεπάγεται στη χρηματιστηριακή κερδοσκοπία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κεντρική τράπεζα του Καναδά από το 1938 ανήκει 100% στην κυβέρνηση του Καναδά, επί πρωθυπουργίας MacKenzie King.7 Ενός σπουδαίου πολιτικού ανδρός που διακυβέρνησε τη χώρα του επί 21 ολόκληρα χρόνια και, πριν 83 χρόνια μας άφησε ως παρακαταθήκη την πολύτιμη συμβουλή που ακολουθεί: Άπαξ ένα έθνος εκχωρήσει τον έλεγχο του νομίσματος και της πίστωσης δεν έχει σημασία ποιος θεσπίζει τους νόμους του κράτους. Η τοκογλυφία, άπαξ και επικρατήσει, θα συντρίψει οποιοδήποτε έθνος. Μέχρι να επανέλθει ο έλεγχος της έκδοσης του νομίσματος και της πίστωσης στην κυβέρνηση και αναγνωριστεί ως η πιο περίοπτη και ιερή ευθύνη, όλες οι συζητήσεις για εθνική κυριαρχία του Κοινοβουλίου και της Δημοκρατίας είναι ανώφελες και μάταιες.
Παρά ταύτα, οι σύγχρονοι πολιτικοί συμπράττοντας με το τραπεζικό κατεστημένο της χώρας, συνεχίζουν να ζουν στον κόσμο της ουτοπίας, μην κατανοώντας ότι το χρήμα είναι το «αίμα» της οικονομίας. Έτσι, πρώτα απεμπόλησαν το κυριαρχικό δικαίωμα της έκδοσης νομίσματος και τώρα νομοθέτησαν να πληρωθούν οι ζημιές των τραπεζών από τον ελληνικό λαό, τους φορολογούμενους, οι οποίοι δεν έφταιξαν σ» αυτή την ιστορία.
Ήταν μια ολέθρια πολιτική απόφαση η οποία οδήγησε την ελληνική κοινωνία στην εξαθλίωση και τη χώρα να βρίσκεται μπροστά στο φάσμα της απώλειας της δημόσιας περιουσίας και της σταδιακής καταστροφής του ιδιωτικού πλούτου. Οι διαδοχικές κυβερνήσεις, ανεξαρτήτως χρώματος, έθεσαν μπροστά τα συμφέροντα των τραπεζών και χρεοκόπησαν το λαό που δημοκρατικά τις εξέλεξε. Και το εξ ίσου χείριστο με την αποποίηση της κοινωνικής τους ευθύνης, συγκάλυψαν την αλήθεια με αυθαιρεσία, από κοινού με την τρόικα, τον νέο Κάλχα, περνώντας νόμο ειδικό.
Ο ειδικός νόμος ορίζει ότι τα κεφάλαια διάσωσης και οι περιβόητες εγγυήσεις, τα ανεξόφλητα δάνεια που συνεχίζουν να παραμένουν ανεξόφλητα και επαυξάνονται με τον ανατοκισμό των τόκων, δεν συμπεριλαμβάνονται στο επίσημο δημόσιο χρέος που ανακοινώνει η κυβέρνηση. Απλώς οι εγγυήσεις μεταμορφώθηκαν από τρεχούμενο δημόσιο δανεισμό σε πιστωτικά έσοδα που συσσωρεύονται το ένα επάνω στο άλλο. Κι όπως θα δούμε στη συνέχεια, ο λογαριασμός από 70 δις ευρώ το 2008 θα εκσφενδονιστεί υπεράνω των 500 δις ευρώ το 2017, αλλά δεν φαίνεται, είναι και αυτός στα άβατα, όπως, οι μυστικοί φάκελοι της Goldman Sachs.
Οι κρατικές εγγυήσεις, τα ανεξόφλητα δάνεια προς τις τράπεζες που έχουν πάρει άδεια λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδος είναι απεριόριστες, άνευ ορίου διακηρύσσει ο υπουργός οικονομικών. Διασώζοντας από τη χρεοκοπία και την πώληση των περιουσιακών στοιχείων τις τράπεζες, που διέπραξαν ίσως ένα από τα μεγαλύτερα σύγχρονα οικονομικά εγκλήματα: «οι εγγυήσεις που χορηγήθηκαν σε ανώνυμες τραπεζικές εταιρείες βάσει των διατάξεων του ν. 3723/2008, εξαιρούνται από το ανώτατο όριο των εγγυήσεων σύμφωνα με το άρθρο 17 του ν. 3845/2010».
Ας δούμε λοιπόν τι αναφέρει το άρθρο 17 του ν. 3845 της 6ης Μαΐου 2010. Κατ» αρχάς, το άρθρο 17 είναι στο Παράρτημα ΙΙΙ του ν. 3845, με τίτλο «Ελλάδα-Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής», 3 Μαΐου 2010. Μέρος Β: Πολιτικές για τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Άρθ. 17: «Η κυβέρνηση και η Τράπεζα της Ελλάδος θέτουν σε εφαρμογή ένα νέο δίκτυ ασφαλείας με στόχο τη διασφάλιση ενός υγιούς επιπέδου για τις τράπεζες. Προβλέποντας ότι οι τράπεζες μπορεί να υποστούν περαιτέρω δυσμενείς επιπτώσεις στην κερδοφορία τους, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει την κεφαλαιακή τους θέση, η κυβέρνηση θα θεσπίσει (μέχρι τις 30 Ιουνίου 2010) μέσω συγκεκριμένης νομοθεσίας και μετά από διαβούλευση με το ΔΝΤ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ΕΚΤ, ένα πλήρως ανεξάρτητο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ)».
Το άρθρο 18 διευκρινίζει: «Ο Πρωταρχικός σκοπός του ΤΧΣ είναι η διαφύλαξη της φερεγγυότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα… παρέχοντας κεφάλαιο στις τράπεζες εφόσον χρειαστεί». Εδώ έγκειται η οικονομική παραφροσύνη του απεριόριστου και η επακόλουθη συμμετοχή του δημοσίου στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου του ΤΧΣ, όπου το Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει ότι «εμφανίζεται το ποσό των 41 δις ευρώ, που κατέβαλε το Ελληνικό Δημόσιο προκειμένου να συμμετάσχει».8 Το οποίο, όπως είναι γνωστό, έγινε «φύλλο και φτερό».
Με καθυστέρηση μόνο έναν μήνα, στις 21 Ιουλίου 2010, η κυβέρνηση με τον Νόμο 3864 δίνει τις ευλογίες της για την ίδρυση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας στο οποίο θα χορηγηθούν 10 δις ευρώ.9 Εντούτοις, το ΤΧΣ, παρότι η κάλυψη του μετοχικού κεφαλαίου γίνεται από το Ελληνικό Δημόσιο, θα είναι αμιγώς ιδιωτικός φορέας ερήμην του λαού. Νέο φαινόμενο, το δημόσιο να επιδοτεί ιδιωτικούς φορείς για να επιφέρουν την καταστροφή του!
Σε μία σύμπτωση βαρυσήμαντων γεγονότων, την ίδια ημέρα της 21ης Ιουλίου 2010, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Πρόεδρος Obama υπέγραφε σε νόμο την Νομοθεσία Dodd- Frank,10 η οποία ρητώς απαγορεύει τη διάσωση των τραπεζών από τις εποπτικές αρχές, λέγοντας: «Ο Αμερικανικός λαός δεν θα του ζητηθεί ποτέ ξανά να πληρώσει το λογαριασμό για τα λάθη της Wall Street. Δεν θα υπάρξουν ξανά διασώσεις χρηματοδοτούμενες από φορολογούμενους. Τελεία και παύλα». Η πολιτική μας ηγεσία την ίδια χρονική στιγμή χωρίς σύνεση έκανε το αντίθετο και οδήγησε τη χώρα στην άβυσσο χρεοκοπώντας την ελληνική κοινωνία.
Πληροφορίες:
1 Congressional Research Service, “The Greek Debt Crisis: Overview and Implications for the United States”, Rebecca Nelson, Paul Belkin, James Jackson, August 19, 2015. Ο ρόλος των τραπεζών στη διόγκωση του ελληνικού δημοσίου χρέους απουσιάζει πλήρως. Εντούτοις, είναι αξιοσημείωτη η γενική παρατήρηση της Έκθεσης σχετικά με τη συμμετοχή του ΔΝΤ στα προγράμματα «διάσωσης»: «Ορισμένοι αναλυτές έχουν επιδείξει σκεπτικισμό όσον αφορά τη συμμετοχή του ΔΝΤ στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανόμενης χορήγησης μεγάλων δανείων σε μια ανεπτυγμένη οικονομία με μη βιώσιμο χρέος. Άλλοι αναλυτές ισχυρίζονται η χρηματοοικονομική βοήθεια του ΔΝΤ βοήθησε να αναχαιτιστεί η επιδημία της κρίσης και στο να εξασφαλιστεί η σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας».
2 Εφημερίς της Κυβερνήσεως, 294Α, Νόμος υπ» αριθμ. 3629, 24 Δεκεμβρίου 2007.
3 Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού και Ισολογισμού του Κράτους για το 2008.
4 Εφημερίς της Κυβερνήσεως 264Α Νόμος υπ» αριθμ. 3732, 24 Δεκεμβρίου 2008.
5 Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού και Ισολογισμού του Κράτους για το 2009.
6 Τράπεζα της Ελλάδος, Καταστατικό, Έκδοση, Θ» 2000.
7 MacKenzie king (1874- 1950): Ο μακροβιότερος πρωθυπουργός του Καναδά, φημισμένος για την αρχή του «βοηθήστε αυτούς που δεν μπορούν να βοηθήσουν τους εαυτούς τους». Ο MacKenzie, 10ος πρωθυπουργός, κυβέρνησε τον Καναδά κατά τις περιόδους, 1921-1926, 1926-1930 και 1935-1948.
8 Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού και Ισολογισμού του έτους 2012, σελ. 27
9 Εφημερίς της Κυβερνήσεως, Τεύχος Πρώτο, Αρ. Φύλλου 119, Νόμος υπ» αριθ. 3864, 21 Ιουλίου 2010.
10 Wall Street Journal, “Obama Signs Financial Regulation Bill”, by Victoria McGrane, July 21, 2010.
*Ο Σπύρος Λαβδιώτης διετέλεσε Former Senior Financial Analyst at Bank of Canada
Πηγή: NewEconomy
Σπύρος Λαβδιώτης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Τώρα έφθασε η χρονική στιγμή να δούμε πια ήταν η δημοσιονομική εκτροπή της Ελλάδος με στοιχεία, που της έδωσε διεθνώς την προσωνυμία του αποτυχημένου κράτους (failed nation). Ενός παραδείγματος δημόσιας κακοδιαχείρισης και διαφθοράς προς αποφυγή, και ειδική περίπτωση μελέτης στις πανεπιστημιακές αίθουσες.
Ωστόσο, η παρούσα δημοσίευση θα τεκμηριώσει ακολουθώντας τη χρονολογική σειρά των γεγονότων ότι η επικρατούσα γνώμη είναι εσφαλμένη και παραπλανητική. Η μεγαλύτερη Ελληνική Κρίση μετά τα τέλη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δεν είναι Κρίση Χρέους, ούτε οφείλεται αποκλειστικά στην κρατική ασυδοσία, όπως θεωρεί η διάχυτη ελληνική και διεθνής γνώμη παρά το πέρασμα οκτώ ετών σκληρής δοκιμασίας.
Η «ρετσινιά» όμως έμεινε και συνεχίζουν να την ενστερνίζονται ντόπια και διεθνή ΜΜΕ και δυστυχώς, η πλειονότητα των ακαδημαϊκών ακόμη και σημαντικές υπηρεσίες ερευνών.1 Η άποψη ότι το μη βιώσιμο δημόσιο χρέος οδήγησε τη χώρα στο καθεστώς της ελεγχόμενης χρεοκοπίας απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Η μη βιωσιμότητα του χρέους οφείλεται στο γεγονός ότι οι τεράστιες ζημιές των τραπεζών βαπτίσθηκαν δημόσιο χρέος. Η μεταβίβαση στους προϋπολογισμούς του ελληνικού κράτους για να τις επωμισθούν οι φορολογούμενοι αποτελεί μια από τις πιο μελανές σελίδες του θεσμού του ευρώ και της χρηματοπιστωτικής ιστορίας της Ελλάδος.
Αφετηρία, όπως θα πρέπει λογικά να αναμένεται, αποτελεί το κομβικό έτος της χρηματοπιστωτικής κρίσης 2008. Η κύρωση του κρατικού προϋπολογισμού 2008,2 δηλώνει ότι ο προϋπολογισμός ανέρχεται στο ποσό των 100 δις ευρώ, εκ των οποίων μόνο τα 40 δις ευρώ συνιστούν πιστωτικά έσοδα (δανεισμός του τρέχοντος έτους). Το Ελεγκτικό Συνέδριο στην Έκθεση του 20083 όμως διαφωνεί, και ανεβάζει τα πιστωτικά έσοδα στο ποσό των 69.7 δις ευρώ, που αντιστοιχεί στο 29% του ΑΕΠ της χώρας. Η διαφορά οφείλεται πρωταρχικά στην έκδοση του δημοσίου βραχυπρόθεσμων τίτλων δανεισμού εξωτερικού (eurocommercial papers), όπου τα χρεολύσια δεν καταγράφονται, μόνο οι τόκοι, στο ύψος του δημοσίου χρέους.
Αυτό είναι το συνολικό κονδύλι του επιλήψιμου «η Ελλάδα ζούσε πέραν των δυνατοτήτων της». Τα δημόσιο χρωστούσε 70 δις ευρώ, που περιλαμβάνει τη διαφθορά και την ανικανότητα των Ελλήνων πολιτικών κατά την άποψη του Mervin King, με ένα ΑΕΠ 243 δις ευρώ. Αυτό ήταν το ποσό του τρεχούμενου δανεισμού, πριν την μεταφορά των κολοσσιαίων ζημιών των «ελληνικών» τραπεζών στο δίκτυ του δημοσίου. Δεν είναι ευκαταφρόνητο, ούτε επαινετικό, αλλά είναι φανερό ότι το δημόσιο χρέος της χώρας ήταν διαχειρίσιμο. Ιδίως, δεν απαιτούνται τρεις δανειακές συμβάσεις συνολικού ποσού 326 δις ευρώ, για να εξυπηρετηθεί!
Τι απάτη συνέβη το 2009
Ας δούμε όμως την εξέλιξη. Εισερχόμαστε στο 2009, έτος της Στατιστικής Αλχημείας, και η κύρωση του κρατικού προϋπολογισμού δίνει την εικόνα ότι σχεδόν τίποτε δεν έχει αλλάξει.4 Ο προϋπολογισμός αυξάνεται στα 108 δις ευρώ, το ΑΕΠ μειώνεται στα 237.5 δις ευρώ, και τα πιστωτικά έσοδα ελαφρώς ανοδικά στα 41 δις ευρώ. Ωστόσο, το Ελεγκτικό Συνέδριο για το 2009 παρουσιάζει ένα σκηνικό τρόμου:5 «Τα πιστωτικά έξοδα ανήλθαν στο ποσό των 105.3 δις ευρώ, που αντιστοιχεί στο 44 % του ΑΕΠ, και παρουσιάζουν απόκλιση σε σχέση με τις προβλέψεις του προϋπολογισμού κατά 64.5 δις ευρώ ή 158%». Τέλη 2008, ο νόμος 3723 των 28 δις ευρώ για τη διάσωση των τραπεζών, έχει ήδη ψηφιστεί και το Υπουργείο Οικονομικών δεν είχε ακόμη αντιληφθεί τίποτα; Απίστευτο και όμως αληθινό, 158% απόκλιση από τις προβλέψεις του! Τι είχε γίνει και δεν πήραν χαμπάρι ότι η οικονομία θα άλλαζε ριζική μορφή και θα κατέρρεε;
Πίστεψαν οι «ελληνικές» τράπεζες ήταν «εύρωστες», δεν είχαν πληγεί όπως οι άλλες, οι απρόσεκτες τράπεζες από στεγαστικά δάνεια χαμηλής πιστοληπτικής ικανότητας και εξωτικές τιτλοποιήσεις. Η ισχυρή φερεγγυότητα των τραπεζών δεν αμφισβητείται διαλαλούσε σύσσωμος ο Τύπος και επικροτούσαν οι πολιτικοί. Οι τράπεζες μας έλεγαν τότε, δεν έχουν προβλήματα, απλώς για να αντιμετωπίσουν προκλήσεις ανταγωνιστικότητας και να ενισχυθεί η ρευστότητα θα χρειαστούν προσωρινά 28 δις ευρώ (12 % του ΑΕΠ) για τη «θωράκιση» της ελληνικής οικονομίας.
Από την άλλη, το Ελεγκτικό Συνέδριο ενημερώνει ότι ο προϋπολογισμός 2009 έχει εκτροχιαστεί. Η έκδοση εντόκων γραμματίων του ελληνικού δημοσίου έχει αυξηθεί κατά 17 δις ευρώ και δεν υπάρχει καν πρόβλεψη. Η δε έκδοση των ομολόγων υπερέβη κατά 19 δις ευρώ την πρόβλεψη. Συνολικώς, ο δανεισμός του δημοσίου αυξήθηκε έναντι του προηγούμενου έτους κατά 36 δις ευρώ και δεν περιλαμβάνει τα περιβόητα ECPs των 28 δις ευρώ, των βραχυπρόθεσμων τίτλων ταμειακής διευκόλυνσης τα οποία μεταφέρθηκαν στον κωδικό «φυσικών καταστροφών». Ως συνέπεια, οι τόκοι που κατέβαλε το δημόσιο ανήλθαν σε 12.2 δις ευρώ (5.1 % του ΑΕΠ).
Το αποτέλεσμα, οι προβλέψεις εξόδων του κρατικού προϋπολογισμού (Τακτικού και Δημοσίων Επενδύσεων) που κυρώθηκε με τον ν. 3732/2008 τα οποία ανέρχονταν στο ποσό των 108 δις ευρώ, να διαμορφωθούν στον Κρατικό Απολογισμό στο ποσό των 156 δις ευρώ ή 65.6% του ΑΕΠ. Ήτοι, οι πραγματικές δαπάνες για το οικονομικό έτος 2009 παρουσίασαν μεγάλη απόκλιση 48 δις ευρώ, ή 44% αύξηση σε σχέση με τις προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών.
Τι συνέβη και έπεσε τόσο έξω στις δανειακές του υποχρεώσεις το Υπουργείο; Δεν είχαμε ούτε σεισμούς, ούτε καταποντισμούς, ούτε πόλεμο το 2009. Πως εκτινάχτηκαν τα νέα δάνεια του κράτους κατά 48 δις ευρώ, το έχουμε αναλύσει στο 7ο Μέρος. Ως υπενθύμιση, έγινε αντικατάσταση της παράτυπης εγγραφής των 28 δις ευρώ του ελλείμματος, με την πραγματική εγγραφή των 28 δις ευρώ της κρατικής ενίσχυσης των τραπεζών. Η κεφαλαιακή ενίσχυση καλύφθηκε με έκδοση νέων τίτλων του δημοσίου, που ήταν υπόχρεες οι ελληνικές τράπεζες (είχαν χάσει την πρόσβαση στις αγορές) να καταθέσουν ως ενέχυρο για να επιπλεύσουν στην επιφάνεια.
Τα υπόλοιπα 20 δις ευρώ του επιπλέον δανεισμού το Ελεγκτικό Συνέδριο, μεταξύ άλλων αναφέρει, και δύο κονδύλια. Το πρώτο, αφορά την πληρωμή 9 δις ευρώ για χρεολύσια εντόκων γραμματίων ιδιωτικού τομέα και εξόφληση δανειακής διευκόλυνσης που δεν είχαν προβλεφθεί καθόλου και δεν υπάρχει αναφορά πως προέκυψαν. Το δεύτερο, αφορά την κάλυψη αύξησης μετοχικού κεφαλαίου του ΤΕΜΠΜΕ (1.5 δις ευρώ) και του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου (180 εκατ. ευρώ).
Είναι φανερό, οι ανωτέρω επιβαρύνσεις των τραπεζών στο δημόσιο χρέος είναι άσχετες με δημοσιονομική κραιπάλη. Απορρέουν από το θεμελιώδες αμάρτημα του ευρώ, της διχοτόμησης της νομισματικής από την δημοσιονομική πολιτική: τα κράτη- μέλη έχουν ένα κοινό νόμισμα και νομισματική πολιτική, αλλά διατηρούν την εθνική ευθύνη της δημοσιονομικής πολιτικής και της φερεγγυότητας των «εγχώριων» τραπεζών. Πώς λογικώς μπορεί να επιτευχθεί αυτή η αρχή, όταν ο εποπτικός οργανισμός που είναι αρμόδιος για τις επιδόσεις τους, δεν φέρει την ευθύνη και επιπλέον δεν δανείζει στο κράτος, την ευθύνη να την έχει το κράτος και οι φορολογούμενοι του! Δεν είναι αυτός ένας ζουρλομανδύας;
Όπως είδαμε στην προηγούμενη δημοσίευση, η ατελής αρχιτεκτονική δομή του ευρώ, κυρίως η διχοτόμηση της νομισματικής από την δημοσιονομική πολιτική, όπου τα μέλη έχουν την ευθύνη της δημοσιονομικής πολιτικής, αλλά και της φερεγγυότητας των «εγχώριων» τραπεζών, συνετέλεσε τα μέγιστα στη σημερινή τραγωδία της Ελλάδος.
Αυτή είναι η «σχιζοφρένια» του νομισματικού μηχανισμού του ευρώ: τα κράτη- μέλη έχουν ένα κοινό νόμισμα και νομισματική πολιτική που καθορίζεται από μια υπερεθνική τράπεζα, αλλά αναλαμβάνουν την ευθύνη της φερεγγυότητας των δήθεν «εγχώριων» τραπεζών των υπεράκτιων εταιριών της παγκοσμιοποίησης. Όπου, το εθνικό κράτος αναλαμβάνει να διασώσει με χρήματα των φορολογουμένων του, τις απερισκεψίες και κερδοσκοπικά παιχνίδια των τραπεζών που έχουν έδρα την επικράτειά του.
Στην περίπτωση της Ελλάδος, όσα πιστωτικά ιδρύματα έχουν πάρει άδεια λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) θεωρούνται ελληνικά. Μα η ΤτΕ, δεν είναι πλέον Τράπεζα της Ελλάδος από την ένταξη της χώρας στη ζώνη του ευρώ. Έχει το περίβλημα της «Ελλάδος». Είναι μια νομισματική αρχή ανεξάρτητη (άρθ. 4 του καταστατικού),6 μια ανώνυμη πολυμετοχική εταιρία (άρθ. 1) [πάντοτε υπήρξε από την ίδρυση (1928)] της οποίας η συντριπτική πλειοψηφία του μετόχων παραμένει άγνωστη στο ελληνικό κοινό. Η γενική συνέλευση των μετόχων είναι το ανώτατο όργανο (άρθ.11) και απαγορεύεται να δανείσει ούτε σε κατάσταση ανάγκης το ελληνικό κράτος (άρθ. 46). Επίσης, δεν επιτρέπεται σε κανέναν αξιωματούχο της κυβέρνησης να ελέγξει τα βιβλία της ( άρθ. 48), και δεν έχει το δικαίωμα να εκδώσει εθνικό νόμισμα και ακολουθεί τις κατευθυντήριες γραμμές και οδηγίες της ΕΚΤ (άρθ. 2).
Η ανωτέρω αναφορά γίνεται σε σχέση με τις κεντρικές τράπεζες της Αγγλίας, Σουηδίας, Καναδά, οι οποίες είναι κρατικές και δεν ανήκουν σε ιδιωτικές ανώνυμες εταιρίες, ούτε έχουν μετοχές εισηγμένες σε χρηματιστήρια, όπως η Τράπεζα της Ελλάδος. Η μετοχή της οποίας διαπραγματεύεται pari passu με τις μετοχές του Χρηματιστηρίου Αξιών της Αθήνας, με ό, τι αυτό συνεπάγεται στη χρηματιστηριακή κερδοσκοπία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κεντρική τράπεζα του Καναδά από το 1938 ανήκει 100% στην κυβέρνηση του Καναδά, επί πρωθυπουργίας MacKenzie King.7 Ενός σπουδαίου πολιτικού ανδρός που διακυβέρνησε τη χώρα του επί 21 ολόκληρα χρόνια και, πριν 83 χρόνια μας άφησε ως παρακαταθήκη την πολύτιμη συμβουλή που ακολουθεί: Άπαξ ένα έθνος εκχωρήσει τον έλεγχο του νομίσματος και της πίστωσης δεν έχει σημασία ποιος θεσπίζει τους νόμους του κράτους. Η τοκογλυφία, άπαξ και επικρατήσει, θα συντρίψει οποιοδήποτε έθνος. Μέχρι να επανέλθει ο έλεγχος της έκδοσης του νομίσματος και της πίστωσης στην κυβέρνηση και αναγνωριστεί ως η πιο περίοπτη και ιερή ευθύνη, όλες οι συζητήσεις για εθνική κυριαρχία του Κοινοβουλίου και της Δημοκρατίας είναι ανώφελες και μάταιες.
Παρά ταύτα, οι σύγχρονοι πολιτικοί συμπράττοντας με το τραπεζικό κατεστημένο της χώρας, συνεχίζουν να ζουν στον κόσμο της ουτοπίας, μην κατανοώντας ότι το χρήμα είναι το «αίμα» της οικονομίας. Έτσι, πρώτα απεμπόλησαν το κυριαρχικό δικαίωμα της έκδοσης νομίσματος και τώρα νομοθέτησαν να πληρωθούν οι ζημιές των τραπεζών από τον ελληνικό λαό, τους φορολογούμενους, οι οποίοι δεν έφταιξαν σ» αυτή την ιστορία.
Ήταν μια ολέθρια πολιτική απόφαση η οποία οδήγησε την ελληνική κοινωνία στην εξαθλίωση και τη χώρα να βρίσκεται μπροστά στο φάσμα της απώλειας της δημόσιας περιουσίας και της σταδιακής καταστροφής του ιδιωτικού πλούτου. Οι διαδοχικές κυβερνήσεις, ανεξαρτήτως χρώματος, έθεσαν μπροστά τα συμφέροντα των τραπεζών και χρεοκόπησαν το λαό που δημοκρατικά τις εξέλεξε. Και το εξ ίσου χείριστο με την αποποίηση της κοινωνικής τους ευθύνης, συγκάλυψαν την αλήθεια με αυθαιρεσία, από κοινού με την τρόικα, τον νέο Κάλχα, περνώντας νόμο ειδικό.
Ο ειδικός νόμος ορίζει ότι τα κεφάλαια διάσωσης και οι περιβόητες εγγυήσεις, τα ανεξόφλητα δάνεια που συνεχίζουν να παραμένουν ανεξόφλητα και επαυξάνονται με τον ανατοκισμό των τόκων, δεν συμπεριλαμβάνονται στο επίσημο δημόσιο χρέος που ανακοινώνει η κυβέρνηση. Απλώς οι εγγυήσεις μεταμορφώθηκαν από τρεχούμενο δημόσιο δανεισμό σε πιστωτικά έσοδα που συσσωρεύονται το ένα επάνω στο άλλο. Κι όπως θα δούμε στη συνέχεια, ο λογαριασμός από 70 δις ευρώ το 2008 θα εκσφενδονιστεί υπεράνω των 500 δις ευρώ το 2017, αλλά δεν φαίνεται, είναι και αυτός στα άβατα, όπως, οι μυστικοί φάκελοι της Goldman Sachs.
Οι κρατικές εγγυήσεις, τα ανεξόφλητα δάνεια προς τις τράπεζες που έχουν πάρει άδεια λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδος είναι απεριόριστες, άνευ ορίου διακηρύσσει ο υπουργός οικονομικών. Διασώζοντας από τη χρεοκοπία και την πώληση των περιουσιακών στοιχείων τις τράπεζες, που διέπραξαν ίσως ένα από τα μεγαλύτερα σύγχρονα οικονομικά εγκλήματα: «οι εγγυήσεις που χορηγήθηκαν σε ανώνυμες τραπεζικές εταιρείες βάσει των διατάξεων του ν. 3723/2008, εξαιρούνται από το ανώτατο όριο των εγγυήσεων σύμφωνα με το άρθρο 17 του ν. 3845/2010».
Ας δούμε λοιπόν τι αναφέρει το άρθρο 17 του ν. 3845 της 6ης Μαΐου 2010. Κατ» αρχάς, το άρθρο 17 είναι στο Παράρτημα ΙΙΙ του ν. 3845, με τίτλο «Ελλάδα-Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής», 3 Μαΐου 2010. Μέρος Β: Πολιτικές για τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Άρθ. 17: «Η κυβέρνηση και η Τράπεζα της Ελλάδος θέτουν σε εφαρμογή ένα νέο δίκτυ ασφαλείας με στόχο τη διασφάλιση ενός υγιούς επιπέδου για τις τράπεζες. Προβλέποντας ότι οι τράπεζες μπορεί να υποστούν περαιτέρω δυσμενείς επιπτώσεις στην κερδοφορία τους, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει την κεφαλαιακή τους θέση, η κυβέρνηση θα θεσπίσει (μέχρι τις 30 Ιουνίου 2010) μέσω συγκεκριμένης νομοθεσίας και μετά από διαβούλευση με το ΔΝΤ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ΕΚΤ, ένα πλήρως ανεξάρτητο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ)».
Το άρθρο 18 διευκρινίζει: «Ο Πρωταρχικός σκοπός του ΤΧΣ είναι η διαφύλαξη της φερεγγυότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα… παρέχοντας κεφάλαιο στις τράπεζες εφόσον χρειαστεί». Εδώ έγκειται η οικονομική παραφροσύνη του απεριόριστου και η επακόλουθη συμμετοχή του δημοσίου στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου του ΤΧΣ, όπου το Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει ότι «εμφανίζεται το ποσό των 41 δις ευρώ, που κατέβαλε το Ελληνικό Δημόσιο προκειμένου να συμμετάσχει».8 Το οποίο, όπως είναι γνωστό, έγινε «φύλλο και φτερό».
Με καθυστέρηση μόνο έναν μήνα, στις 21 Ιουλίου 2010, η κυβέρνηση με τον Νόμο 3864 δίνει τις ευλογίες της για την ίδρυση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας στο οποίο θα χορηγηθούν 10 δις ευρώ.9 Εντούτοις, το ΤΧΣ, παρότι η κάλυψη του μετοχικού κεφαλαίου γίνεται από το Ελληνικό Δημόσιο, θα είναι αμιγώς ιδιωτικός φορέας ερήμην του λαού. Νέο φαινόμενο, το δημόσιο να επιδοτεί ιδιωτικούς φορείς για να επιφέρουν την καταστροφή του!
Σε μία σύμπτωση βαρυσήμαντων γεγονότων, την ίδια ημέρα της 21ης Ιουλίου 2010, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Πρόεδρος Obama υπέγραφε σε νόμο την Νομοθεσία Dodd- Frank,10 η οποία ρητώς απαγορεύει τη διάσωση των τραπεζών από τις εποπτικές αρχές, λέγοντας: «Ο Αμερικανικός λαός δεν θα του ζητηθεί ποτέ ξανά να πληρώσει το λογαριασμό για τα λάθη της Wall Street. Δεν θα υπάρξουν ξανά διασώσεις χρηματοδοτούμενες από φορολογούμενους. Τελεία και παύλα». Η πολιτική μας ηγεσία την ίδια χρονική στιγμή χωρίς σύνεση έκανε το αντίθετο και οδήγησε τη χώρα στην άβυσσο χρεοκοπώντας την ελληνική κοινωνία.
Πληροφορίες:
1 Congressional Research Service, “The Greek Debt Crisis: Overview and Implications for the United States”, Rebecca Nelson, Paul Belkin, James Jackson, August 19, 2015. Ο ρόλος των τραπεζών στη διόγκωση του ελληνικού δημοσίου χρέους απουσιάζει πλήρως. Εντούτοις, είναι αξιοσημείωτη η γενική παρατήρηση της Έκθεσης σχετικά με τη συμμετοχή του ΔΝΤ στα προγράμματα «διάσωσης»: «Ορισμένοι αναλυτές έχουν επιδείξει σκεπτικισμό όσον αφορά τη συμμετοχή του ΔΝΤ στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανόμενης χορήγησης μεγάλων δανείων σε μια ανεπτυγμένη οικονομία με μη βιώσιμο χρέος. Άλλοι αναλυτές ισχυρίζονται η χρηματοοικονομική βοήθεια του ΔΝΤ βοήθησε να αναχαιτιστεί η επιδημία της κρίσης και στο να εξασφαλιστεί η σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας».
2 Εφημερίς της Κυβερνήσεως, 294Α, Νόμος υπ» αριθμ. 3629, 24 Δεκεμβρίου 2007.
3 Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού και Ισολογισμού του Κράτους για το 2008.
4 Εφημερίς της Κυβερνήσεως 264Α Νόμος υπ» αριθμ. 3732, 24 Δεκεμβρίου 2008.
5 Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού και Ισολογισμού του Κράτους για το 2009.
6 Τράπεζα της Ελλάδος, Καταστατικό, Έκδοση, Θ» 2000.
7 MacKenzie king (1874- 1950): Ο μακροβιότερος πρωθυπουργός του Καναδά, φημισμένος για την αρχή του «βοηθήστε αυτούς που δεν μπορούν να βοηθήσουν τους εαυτούς τους». Ο MacKenzie, 10ος πρωθυπουργός, κυβέρνησε τον Καναδά κατά τις περιόδους, 1921-1926, 1926-1930 και 1935-1948.
8 Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού και Ισολογισμού του έτους 2012, σελ. 27
9 Εφημερίς της Κυβερνήσεως, Τεύχος Πρώτο, Αρ. Φύλλου 119, Νόμος υπ» αριθ. 3864, 21 Ιουλίου 2010.
10 Wall Street Journal, “Obama Signs Financial Regulation Bill”, by Victoria McGrane, July 21, 2010.
*Ο Σπύρος Λαβδιώτης διετέλεσε Former Senior Financial Analyst at Bank of Canada
Πηγή: NewEconomy
Σπύρος Λαβδιώτης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου