Στέλιος Ελληνιάδης
Χονδρικά, όπως φαίνεται στον χάρτη, η χερσόνησος χωρίζεται σε δύο μεγάλες «ζώνες»: τα απέραντα λιβάδια στη μία και τα δασώδη βουνά στην άλλη που κατεβαίνουν μέχρι τη θάλασσα που βρέχει τη χερσόνησο γύρω-γύρω δημιουργώντας την εντύπωση ότι η Κριμαία είναι νησί. Η Κριμαία είναι εδαφικά κατά 20% μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο, ενώ πληθυσμιακά έχει περίπου διπλάσιο αριθμό κατοίκων.
Εάν ταξιδέψεις οδικώς, από τη μία άκρη ανατολικά ως την άλλη άκρη δυτικά, έχεις την απτή αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε ένα πελώριο εργοτάξιο. Ανάμεσα σε κώνους και σημάνσεις, προσπερνάς, άλλοτε στα δεξιά και άλλοτε στα αριστερά σου, εκατοντάδες μεγάλα φορτηγά, μπουλντόζες, εκσκαφείς και γερανούς που δουλεύουν όλο το εικοσιτετράωρο κατά μήκος ενός πολυπλόκαμου άξονα με τέσσερις λωρίδες κυκλοφορίας που, παρακάμπτοντας τα αστικά κέντρα, θα σε μεταφέρει λίαν συντόμως σε όλες τις περιοχές της Ταυρικής Χερσονήσου εύκολα, γρήγορα και χωρίς διόδια.
Ο άξονας αυτός αποτελεί τη «φυσική» συνέχεια της επίσης χωρίς διόδια νέας χάι-τεκ γέφυρας, που κατασκευάστηκε σε εκπληκτικούς χρόνους, η οποία συνδέει πλέον τη ρώσικη πλευρά του αυτοκινητόδρομου που ξεκινάει από το μεγάλο βιομηχανικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ με το νεοενταχθέν στη ρώσικη επικράτεια στρατιωτικό και πολιτικό λιμάνι της Σεβαστούπολης. Στην Κριμαία, οι κεντρικοί αυτοκινητόδρομοι που έχουν ήδη παραδοθεί στην κυκλοφορία και αυτοί που είναι υπό κατασκευή αποτελούν ένα οδικό σύστημα μερικών εκατοντάδων χιλιομέτρων που στην Ελλάδα θα χρειαζόταν δεκαετίες για να ολοκληρωθεί. Βέβαια, για να μην θεωρηθεί ότι όλα στη Ρωσία γίνονται με τέτοιους ταχείς ρυθμούς, σημαντικό ρόλο στην επίσπευση είναι φανερό ότι παίζει η αποφασιστικότητα της ρώσικης εξουσίας να ενσωματώσει και να εδραιώσει με πολλαπλούς τρόπους την Ταυρίδα στη Ρώσικη Ομοσπονδία. Λόγοι γεωπολιτικοί, οικονομικοί, αλλά και ψυχολογικοί.
Η Κριμαία ουσιαστικά τελεί υπό αποκλεισμό από τη Δύση, η οποία δεν αναγνωρίζει τη ρωσική προσάρτηση και θεωρεί ότι η χερσόνησος παραμένει μέρος της Ουκρανίας. Για τους ξένους επισκέπτες αλλά και για τους κατοίκους της, συνέπεια –μεταξύ άλλων– αυτού του αποκλεισμού είναι ότι η Κριμαία είναι ακριβός προορισμός γιατί είναι απαγορευμένη ζώνη για τις διεθνείς αεροπορικές εταιρίες και εξυπηρετείται μόνο από τις ρώσικες.
Γι’ αυτούς τους λόγους, η Ρωσία επενδύει πολλαπλά στην Κριμαία. Πέρα από τους αυτοκινητόδρομους, ένα άλλο παράδειγμα αυτής της επενδυτικής επέλασης είναι το νέο αεροδρόμιο της Συμφερούπολης που από παραδοσιακός επαρχιακός αερολιμένας έγινε σε χρόνο μηδέν ένα μοντέρνας αισθητικής υπερσύγχρονο κτήριο πολλαπλών χρήσεων που θα το ζήλευαν πολλές πρωτεύουσες ευρωπαϊκών χωρών.
Επίσης, ο ταξιδιώτης από τη Ρωσία προς την Κριμαία, διασχίζοντας οδικώς τον Κιμμέριο Βόσπορο, τη θαλάσσια είσοδο στην Αζοφική Θάλασσα που στο βάθος της σε απόσταση περίπου 200 χλμ. από τη Μαύρη Θάλασσα βρίσκεται η Μαριούπολη, βλέπει πόσο έχει προχωρήσει η κατασκευή μιας δεύτερης γέφυρας, παράλληλης με την πρώτη, που από τον ερχόμενο Δεκέμβριο θα συνδέει και σιδηροδρομικώς την Ταυρίδα με τη Μόσχα και την Πετρούπολη! Στο παρελθόν, η σύνδεση αυτή γινόταν μέσω Ουκρανίας.
Σύμφωνα με πληροφορίες που κυκλοφορούν στην Κριμαία, οι γέφυρες αυτές επιτελούν και άλλους σκοπούς. Αφενός είναι άξονες μεταφοράς ταξιδιωτών και στρατιωτικών δυνάμεων, αφετέρου θα συμβάλουν στη μεταφορά ενέργειας και υδάτων που είναι απαραίτητα για τις αγροτικές καλλιέργειες και τις βιομηχανικές και οικιστικές δραστηριότητες. Η Κριμαία αντιμετωπίζει πρόβλημα από το 2014 που η Ουκρανία πήρε την απόφαση να διακόψει τη λειτουργία του καναλιού που μετέφερε νερό στη χερσόνησο από τους ανεξάντλητους πόρους του Δνείπερου που εκβάλει στη Μαύρη Θάλασσα λίγο έξω από τη νέα συνοριακή γραμμή Ρωσίας-Ουκρανίας. Επειδή το κανάλι αυτό που κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1960 κάλυπτε το 86% των υδάτινων αναγκών, το κλείσιμό του έπληξε βαρύτατα το βόρειο και ανατολικό τμήμα της χερσονήσου.
Μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης τροφοδοτούνταν με νερό από το βορρά και παρήγαγαν σημαντικές ποσότητες μιας μεγάλης γκάμας προϊόντων χάρη στο εύκρατο κλίμα της περιοχής και το εύφορο μαύρο χώμα της στέπας, από σιτηρά και ρύζι μέχρι φρούτα και αμπέλια από τα οποία βγαίνουν οι φημισμένες ποικιλίες κρασιού της Ταυρίδας. Η απότομη έλλειψη νερού -τραυματική για τον αγροτικό τομέα, μείωσε δραστικά την επάρκεια σε τρόφιμα για τα δύο εκατομμύρια κατοίκους της χερσονήσου αλλά στέρησε και από ζωτικά έσοδα τους αγρότες. Παρ’ όλο που η ρωσική κυβέρνηση έκανε έρευνες που εντόπισαν ορισμένες μεγάλες υπόγειες δεξαμενές και με μεγάλους αγωγούς μεταφέρεται το πολύτιμο υγρό από περιοχή σε περιοχή, η έλλειψη του νερού στο ένα πέμπτο περίπου των εδαφών παραμένει αισθητή και ιδιαίτερα πιεστική το καλοκαίρι που συρρέουν εκατομμύρια τουρίστες για αναψυχή.
Το πρόβλημα του ηλεκτρικού ρεύματος αντιμετωπίστηκε σε μεγάλο βαθμό με δύο εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και νέα δίκτυα παροχών βρίσκονται υπό κατασκευή. Σε επίπεδο υποδομών παρατηρείται μεγάλη κινητικότητα. Πρέπει δε να επισημανθεί ιδιαίτερα ο καλλωπισμός και η λειτουργικότητα των πόλεων. Αλλά ακούγονται και πολλές φωνές για περιβαλλοντικά προβλήματα.
Στα 85 του, χωρίς να βαρυγκομάει, ο Χριστόφορος Πουλαντζακλής μας ξενάγησε στην πόλη του που ξέρει καλά την ιστορία της που αρχίζει από την αρχαία Κερκινίτιδα, την οποία ίδρυσαν οι Μεγαρείς κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα με γείτονες Ταύρους, Κιμμέριους και Σκύθες και πήρε το σημερινό όνομά της από τον βασιλιά του Πόντου Διονύσιο Ευπάτορα, που είναι γνωστότερος ως Μιθριδάτης ο Μέγας, όταν οι Ρώσοι κυριάρχησαν στην Κριμαία και κατέλυσαν το Χανάτο των Τατάρων το 1783.
Η Ευπατορία ήταν μία από τις λίγες πόλεις που δεν είχα επισκεφτεί στις περιηγήσεις μου στην Ταυρίδα. Τόπος συμβολικός από κάθε άποψη, με κορυφώσεις και καταπτώσεις, με αλλαγές φυλών, θρησκειών και εθνών, με εισβολές, κατακτήσεις, εκχωρήσεις και ανακτήσεις που συνεχίζονται μέχρι τώρα. Με Ρώσους στην πλειονότητα (65%) και Ουκρανούς (23%) και Τατάρους (7%) δευτερευόντως, η πόλη των 100 χιλιάδων κατοίκων έχει εμφανή «σημεία» αυτής της ιστορικής και εθνολογικής ταυτότητας. Στο πολύ όμορφα διαμορφωμένο κέντρο της κατά μήκος των ακτών, δεσπόζουν μεταξύ άλλων οι δύο μεγάλες εκκλησίες, η ρωσική του Αγίου Νικολάου, φορτωμένη μέχρι την κορυφή από αποχρώσεις και ανταύγειες του χρυσού στις εικόνες και τα σκεύη της και η ελληνική του Προφήτη Ηλία, πιο λιτή και με μέτρο δομημένη και διακοσμημένη. Επίσης, ξεχωρίζει το τέμενος Τζουμά-Τζαμί που σχεδίασε ο διάσημος αρχιτέκτονας Σινάν τον 16ο αιώνα για λογαριασμό των Τατάρων που υπήρξαν σύμμαχοι και υποτελείς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και το άγαλμα του σπουδαίου Κριμαιοτάταρου ποιητή Όμηρου Γκεζλεβί (1621-1707) με το σάζι.
Η μνεία στους Έλληνες γεννήτορες είναι πανταχού παρούσα, με ονομασίες, μαιάνδρους και κολόνες που δίνουν το στίγμα της πόλης. Αλλά δεν γίνεται καθόλου να περάσουν απαρατήρητες δύο σημαντικές φάσεις της νεότερης εποχής: η σοβιετική περίοδος και οι δύο μεγάλοι πόλεμοι, ο Κριμαϊκός το 1853-56 και ο Μεγάλος Πατριωτικός το 1941-45.
Στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην Οδό Επανάστασης με τη θάλασσα από τη μία πλευρά και ένα θαυμάσιο πάρκο από την άλλη, βρίσκεται ένα βαρύ μνημείο για τους πεσόντες στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Αλλά ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το πελώριο γλυπτό σύμπλεγμα που βρίσκεται στην είσοδο της πόλης με το οποίο απεικονίζεται η δραματική επιχείρηση 700 ανδρών του στόλου της Μαύρης Θάλασσας που στις 5 Ιανουαρίου 1942 αποβιβάστηκαν στην αμμουδιά της Ευπατορίας για να ενωθούν με τους εξεγερμένους κατοίκους της πόλης και να δημιουργήσουν ένα μέτωπο αντιπερισπασμού στις γερμανικές δυνάμεις που πολιορκούσαν τη Σεβαστούπολη και το Κερτς! Η αποστολή τους επετεύχθη, κατέλαβαν προσωρινά το νότιο τμήμα της πόλης, αλλά η ξαφνική κακοκαιρία που ενέσκηψε εμπόδισε την έλευση ενισχύσεων και η άμυνά τους κατέρρευσε με μεγάλες απώλειες. Οι Γερμανοί, οι οποίοι έκτοτε αναγκάστηκαν να αναταχθούν και να απασχολούν περισσότερες δυνάμεις για να φυλάνε τα νώτα τους καθώς προήλαυναν προς το Στάλινγκραντ, ήταν αμείλικτοι. Οι εκατό περίπου αιχμάλωτοι μαχητές του κόκκινου ναυτικού μαζί με 3.000 πολίτες εκτελέστηκαν από τους ναζί. Συνολικά, στη διάρκεια της κατοχής, οι Γερμανοί δολοφόνησαν στην Ευπατορία 10.400 άτομα!
Επί Σοβιετικής Ένωσης, στη δεκαετία του 1930, η Ευπατορία επιλέχθηκε ως υγειονομικά κατάλληλος τόπος για την αναψυχή των παιδιών που περιλάμβανε την περίθαλψη και θεραπεία των ασθενέστερων. Με θαυμάσιο κλίμα, καθαρές θάλασσες, σπάνιες αμμουδιές, ιαματικά λουτρά και χωρίς κουνούπια, με τη συνδρομή ειδικευμένου νοσηλευτικού προσωπικού, μπορούσαν να καταπολεμηθούν σοβαρές ασθένειες όπως η φυματίωση. Με βάση αυτό το σκεπτικό μέχρι τη δεκαετία του 1980 δημιουργήθηκαν στην πόλη 78 κέντρα φιλοξενίας, σανατόρια τα αποκαλούν οι Ρώσοι, μέσα σε μεγάλα κατάφυτα πάρκα με όλες τις απαραίτητες υποδομές ικανά να στεγάσουν 33.000 παιδιά. Δυστυχώς, στην πλειονότητά τους, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ ιδιωτικοποιήθηκαν και περιήλθαν με αδιαφανείς διαδικασίες σε άτομα και οργανωμένες ομάδες συμφερόντων που διαπλέκονται με τις πολιτικές κάστες που διαχειρίζονται την εξουσία. Σήμερα, αυτά που ανήκαν σε κρατικούς φορείς, συνεταιρισμούς και εργοστασιακά συγκροτήματα και χρησιμοποιούνταν δωρεάν από τις οικογένειες των εργαζομένων, λειτουργούν ως μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες που φιλοξενούν μόνο όποιον έχει τη δυνατότητα να πληρώσει.
Στην Ευπατορία, η ελληνική κοινότητα ενισχύθηκε στον 19ο και 20ο αιώνα από Έλληνες που συρρέανε στην Κριμαία από διάφορες περιοχές και κυρίως από τον μικρασιατικό Πόντο. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την περίοδο 1886-1906 δήμαρχος της πόλης ήταν ο Έλληνας ευπατρίδης Νικόλαος Μαμουνάς του Ανδρέα, το επιβλητικό άγαλμα του οποίου βρίσκεται σε ευδιάκριτη θέση στο διατηρητέο τμήμα του κέντρου της πόλης. Ένας άλλος εκλεκτός Έλληνας που γεννήθηκε το 1864 στην Ευπατορία είναι ο ζωγράφος Νικόλαος Χειμώνας, γιος του Πέτρου που ήταν υπαξιωματικός στο περίφημο ελληνικό τάγμα της Μπαλακλάβα το οποίο πολέμησε ηρωικά με τους Ρώσους εναντίον Άγγλων, Γάλλων και Οθωμανών στον Κριμαϊκό Πόλεμο. Η μητέρα του Φωτεινή Βασιλικιώτη ήταν από το ελληνικό χωριό Καράν. Ο Νικόλαος σπούδασε και διέπρεψε στην Πετρούπολη όπου και συνδέθηκε στενά με τον δάσκαλό του καταξιωμένο Έλληνα ζωγράφο από τη Μαριούπολη Άρχιππο Κουιντζί. Πήρε μέρος σε εκθέσεις, βραβεύτηκε, απέκτησε τίτλο και δίδαξε μέχρι το 1919 που αναγκάστηκε να επιστρέψει στη γενέτειρά του όταν η Ρωσίδα σύζυγός του Όλγα Αλεξέεβνα Χίτροβο συνελήφθη στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου επειδή χρησιμοποιώντας τις γνωριμίες της αριστοκρατικής οικογένειάς της λειτουργούσε ως σύνδεσμος μεταφέροντας μηνύματα μεταξύ των αντεπαναστατών.
Όμως, στο δυτικό μέρος της Κριμαίας η κατάσταση ήταν εκρηκτική. Ο εμφύλιος μαινόταν και με το εκστρατευτικό σώμα του Βενιζέλου να δρα στο πλευρό των Γάλλων ιμπεριαλιστών, από τη Σεβαστούπολη ως την Οδησσό και την Ευπατορία στη μέση, κανένας Έλληνας δεν μπορούσε να αισθάνεται ασφαλής είτε ήταν με τους μπολσεβίκους είτε ήταν με τους «λευκούς» και τους ξένους. Έτσι, ο Χειμώνας εγκατέλειψε την Κριμαία και κατέφυγε στην Ελλάδα όπου λίγο αργότερα τον αναζήτησε και τον βρήκε η σύζυγός του που είχε εντωμεταξύ αφεθεί ελεύθερη. Από όλους τους ανθρωπογενείς κινδύνους γλίτωσε ο Χειμώνας, αλλά δεν μπόρεσε να γλιτώσει από τα κουνούπια της Σκύρου όπου είχαν εγκατασταθεί με την Όλγα! Το 1929 υπέκυψε στην ελονοσία. Έργα του με θέματα από Ρωσία, Ουκρανία και Ελλάδα βρίσκονται στη Ρωσία, την Ουκρανία, τη Γαλλία, τις ΗΠΑ, την Ελλάδα και στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ευπατορία.
Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η σαρωτική εκτόπιση που απογύμνωσε την Κριμαία από τις εθνικές της μειονότητες, αρκετά μέλη των οποίων –ιδίως Τάταροι, Γερμανοί και Βούλγαροι κάτοικοι της χερσονήσου- είχαν συνταχθεί με τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, συμπαρέσυρε και τους Έλληνες. Συνολικά, σύμφωνα με τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Ειδικά τρένα πηγαίνουν ανατολικά» του συνταξιδιώτη μου ερευνητή Ιβάν Τζουχά, 16.352 Έλληνες στάλθηκαν στο Καζαχστάν, το Ουζμπεκιστάν, τα Ουράλια και σε διάφορα άλλα μέρη της Σιβηρίας. Εξ αυτών, 659 προέρχονταν από την Ευπατορία. Ανάμεσά τους και η οικογένεια του Χριστόφορου Πουλαντζακλή στο σπίτι του οποίου φιλοξενηθήκαμε.
Ο Χριστόφορος με εντυπωσίασε με τη ζωτικότητα, τη ζεστασιά και τη μνήμη του, αλλά και με τη θαυμάσια βιβλιοθήκη του στην οποία ανακάλυψα εκατοντάδες αριστουργήματα της ρωσικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, φιλοσοφικά έργα και βιογραφίες μεγάλων προσωπικοτήτων από τη Σοβιετική Ένωση και όλο τον κόσμο. Επίσης, μου άνοιξε το οικογενειακό του αρχείο για να αντιγράψω τις φωτογραφίες που με ενδιέφεραν από την ομαλή αλλά και την ταραχώδη πλευρά της ζωής του. Μεταξύ αυτών και αρκετές σπάνιες φωτογραφίες από τον προσφυγικό Ελληνισμό της Τασκένδης με τον οποίο απέκτησε σχέσεις επειδή η αδελφή του που βρισκόταν εκτοπισμένη στα Ουράλια με την ιδιότητα της νοσοκόμου μεταφέρθηκε στο Ουζμπεκιστάν για να προσφέρει εκεί τις υπηρεσίες της. Έτσι ήρθε σε επαφή με τους πολιτικούς πρόσφυγες και γνώρισε τον σύζυγό της. Η οικογένεια Πουλαντζακλή μετά το τέλος της περιόδου εκτοπισμού γύρισε στην Κριμαία, όπου ζει μέχρι σήμερα ο Χριστόφορος με τις δύο ανιψιές του.
(συνεχίζεται)
Πηγή: e-dromos.gr
Στέλιος Ελληνιάδης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Χονδρικά, όπως φαίνεται στον χάρτη, η χερσόνησος χωρίζεται σε δύο μεγάλες «ζώνες»: τα απέραντα λιβάδια στη μία και τα δασώδη βουνά στην άλλη που κατεβαίνουν μέχρι τη θάλασσα που βρέχει τη χερσόνησο γύρω-γύρω δημιουργώντας την εντύπωση ότι η Κριμαία είναι νησί. Η Κριμαία είναι εδαφικά κατά 20% μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο, ενώ πληθυσμιακά έχει περίπου διπλάσιο αριθμό κατοίκων.
Εάν ταξιδέψεις οδικώς, από τη μία άκρη ανατολικά ως την άλλη άκρη δυτικά, έχεις την απτή αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε ένα πελώριο εργοτάξιο. Ανάμεσα σε κώνους και σημάνσεις, προσπερνάς, άλλοτε στα δεξιά και άλλοτε στα αριστερά σου, εκατοντάδες μεγάλα φορτηγά, μπουλντόζες, εκσκαφείς και γερανούς που δουλεύουν όλο το εικοσιτετράωρο κατά μήκος ενός πολυπλόκαμου άξονα με τέσσερις λωρίδες κυκλοφορίας που, παρακάμπτοντας τα αστικά κέντρα, θα σε μεταφέρει λίαν συντόμως σε όλες τις περιοχές της Ταυρικής Χερσονήσου εύκολα, γρήγορα και χωρίς διόδια.
Ο άξονας αυτός αποτελεί τη «φυσική» συνέχεια της επίσης χωρίς διόδια νέας χάι-τεκ γέφυρας, που κατασκευάστηκε σε εκπληκτικούς χρόνους, η οποία συνδέει πλέον τη ρώσικη πλευρά του αυτοκινητόδρομου που ξεκινάει από το μεγάλο βιομηχανικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ με το νεοενταχθέν στη ρώσικη επικράτεια στρατιωτικό και πολιτικό λιμάνι της Σεβαστούπολης. Στην Κριμαία, οι κεντρικοί αυτοκινητόδρομοι που έχουν ήδη παραδοθεί στην κυκλοφορία και αυτοί που είναι υπό κατασκευή αποτελούν ένα οδικό σύστημα μερικών εκατοντάδων χιλιομέτρων που στην Ελλάδα θα χρειαζόταν δεκαετίες για να ολοκληρωθεί. Βέβαια, για να μην θεωρηθεί ότι όλα στη Ρωσία γίνονται με τέτοιους ταχείς ρυθμούς, σημαντικό ρόλο στην επίσπευση είναι φανερό ότι παίζει η αποφασιστικότητα της ρώσικης εξουσίας να ενσωματώσει και να εδραιώσει με πολλαπλούς τρόπους την Ταυρίδα στη Ρώσικη Ομοσπονδία. Λόγοι γεωπολιτικοί, οικονομικοί, αλλά και ψυχολογικοί.
Η Κριμαία ουσιαστικά τελεί υπό αποκλεισμό από τη Δύση, η οποία δεν αναγνωρίζει τη ρωσική προσάρτηση και θεωρεί ότι η χερσόνησος παραμένει μέρος της Ουκρανίας. Για τους ξένους επισκέπτες αλλά και για τους κατοίκους της, συνέπεια –μεταξύ άλλων– αυτού του αποκλεισμού είναι ότι η Κριμαία είναι ακριβός προορισμός γιατί είναι απαγορευμένη ζώνη για τις διεθνείς αεροπορικές εταιρίες και εξυπηρετείται μόνο από τις ρώσικες.
Γι’ αυτούς τους λόγους, η Ρωσία επενδύει πολλαπλά στην Κριμαία. Πέρα από τους αυτοκινητόδρομους, ένα άλλο παράδειγμα αυτής της επενδυτικής επέλασης είναι το νέο αεροδρόμιο της Συμφερούπολης που από παραδοσιακός επαρχιακός αερολιμένας έγινε σε χρόνο μηδέν ένα μοντέρνας αισθητικής υπερσύγχρονο κτήριο πολλαπλών χρήσεων που θα το ζήλευαν πολλές πρωτεύουσες ευρωπαϊκών χωρών.
Επίσης, ο ταξιδιώτης από τη Ρωσία προς την Κριμαία, διασχίζοντας οδικώς τον Κιμμέριο Βόσπορο, τη θαλάσσια είσοδο στην Αζοφική Θάλασσα που στο βάθος της σε απόσταση περίπου 200 χλμ. από τη Μαύρη Θάλασσα βρίσκεται η Μαριούπολη, βλέπει πόσο έχει προχωρήσει η κατασκευή μιας δεύτερης γέφυρας, παράλληλης με την πρώτη, που από τον ερχόμενο Δεκέμβριο θα συνδέει και σιδηροδρομικώς την Ταυρίδα με τη Μόσχα και την Πετρούπολη! Στο παρελθόν, η σύνδεση αυτή γινόταν μέσω Ουκρανίας.
Σύμφωνα με πληροφορίες που κυκλοφορούν στην Κριμαία, οι γέφυρες αυτές επιτελούν και άλλους σκοπούς. Αφενός είναι άξονες μεταφοράς ταξιδιωτών και στρατιωτικών δυνάμεων, αφετέρου θα συμβάλουν στη μεταφορά ενέργειας και υδάτων που είναι απαραίτητα για τις αγροτικές καλλιέργειες και τις βιομηχανικές και οικιστικές δραστηριότητες. Η Κριμαία αντιμετωπίζει πρόβλημα από το 2014 που η Ουκρανία πήρε την απόφαση να διακόψει τη λειτουργία του καναλιού που μετέφερε νερό στη χερσόνησο από τους ανεξάντλητους πόρους του Δνείπερου που εκβάλει στη Μαύρη Θάλασσα λίγο έξω από τη νέα συνοριακή γραμμή Ρωσίας-Ουκρανίας. Επειδή το κανάλι αυτό που κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1960 κάλυπτε το 86% των υδάτινων αναγκών, το κλείσιμό του έπληξε βαρύτατα το βόρειο και ανατολικό τμήμα της χερσονήσου.
Μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης τροφοδοτούνταν με νερό από το βορρά και παρήγαγαν σημαντικές ποσότητες μιας μεγάλης γκάμας προϊόντων χάρη στο εύκρατο κλίμα της περιοχής και το εύφορο μαύρο χώμα της στέπας, από σιτηρά και ρύζι μέχρι φρούτα και αμπέλια από τα οποία βγαίνουν οι φημισμένες ποικιλίες κρασιού της Ταυρίδας. Η απότομη έλλειψη νερού -τραυματική για τον αγροτικό τομέα, μείωσε δραστικά την επάρκεια σε τρόφιμα για τα δύο εκατομμύρια κατοίκους της χερσονήσου αλλά στέρησε και από ζωτικά έσοδα τους αγρότες. Παρ’ όλο που η ρωσική κυβέρνηση έκανε έρευνες που εντόπισαν ορισμένες μεγάλες υπόγειες δεξαμενές και με μεγάλους αγωγούς μεταφέρεται το πολύτιμο υγρό από περιοχή σε περιοχή, η έλλειψη του νερού στο ένα πέμπτο περίπου των εδαφών παραμένει αισθητή και ιδιαίτερα πιεστική το καλοκαίρι που συρρέουν εκατομμύρια τουρίστες για αναψυχή.
Το πρόβλημα του ηλεκτρικού ρεύματος αντιμετωπίστηκε σε μεγάλο βαθμό με δύο εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και νέα δίκτυα παροχών βρίσκονται υπό κατασκευή. Σε επίπεδο υποδομών παρατηρείται μεγάλη κινητικότητα. Πρέπει δε να επισημανθεί ιδιαίτερα ο καλλωπισμός και η λειτουργικότητα των πόλεων. Αλλά ακούγονται και πολλές φωνές για περιβαλλοντικά προβλήματα.
Από την Κερκινίτιδα στην Ευπατορία
 |
| Οι δύο παράλληλες γέφυρες που συνδέουν τη νότια Ρωσία με την Κριμαία, για αυτοκίνητα και τρένα (φωτό Στ. Ελληνιάδης) |
Στα 85 του, χωρίς να βαρυγκομάει, ο Χριστόφορος Πουλαντζακλής μας ξενάγησε στην πόλη του που ξέρει καλά την ιστορία της που αρχίζει από την αρχαία Κερκινίτιδα, την οποία ίδρυσαν οι Μεγαρείς κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα με γείτονες Ταύρους, Κιμμέριους και Σκύθες και πήρε το σημερινό όνομά της από τον βασιλιά του Πόντου Διονύσιο Ευπάτορα, που είναι γνωστότερος ως Μιθριδάτης ο Μέγας, όταν οι Ρώσοι κυριάρχησαν στην Κριμαία και κατέλυσαν το Χανάτο των Τατάρων το 1783.
Η Ευπατορία ήταν μία από τις λίγες πόλεις που δεν είχα επισκεφτεί στις περιηγήσεις μου στην Ταυρίδα. Τόπος συμβολικός από κάθε άποψη, με κορυφώσεις και καταπτώσεις, με αλλαγές φυλών, θρησκειών και εθνών, με εισβολές, κατακτήσεις, εκχωρήσεις και ανακτήσεις που συνεχίζονται μέχρι τώρα. Με Ρώσους στην πλειονότητα (65%) και Ουκρανούς (23%) και Τατάρους (7%) δευτερευόντως, η πόλη των 100 χιλιάδων κατοίκων έχει εμφανή «σημεία» αυτής της ιστορικής και εθνολογικής ταυτότητας. Στο πολύ όμορφα διαμορφωμένο κέντρο της κατά μήκος των ακτών, δεσπόζουν μεταξύ άλλων οι δύο μεγάλες εκκλησίες, η ρωσική του Αγίου Νικολάου, φορτωμένη μέχρι την κορυφή από αποχρώσεις και ανταύγειες του χρυσού στις εικόνες και τα σκεύη της και η ελληνική του Προφήτη Ηλία, πιο λιτή και με μέτρο δομημένη και διακοσμημένη. Επίσης, ξεχωρίζει το τέμενος Τζουμά-Τζαμί που σχεδίασε ο διάσημος αρχιτέκτονας Σινάν τον 16ο αιώνα για λογαριασμό των Τατάρων που υπήρξαν σύμμαχοι και υποτελείς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και το άγαλμα του σπουδαίου Κριμαιοτάταρου ποιητή Όμηρου Γκεζλεβί (1621-1707) με το σάζι.
Η μνεία στους Έλληνες γεννήτορες είναι πανταχού παρούσα, με ονομασίες, μαιάνδρους και κολόνες που δίνουν το στίγμα της πόλης. Αλλά δεν γίνεται καθόλου να περάσουν απαρατήρητες δύο σημαντικές φάσεις της νεότερης εποχής: η σοβιετική περίοδος και οι δύο μεγάλοι πόλεμοι, ο Κριμαϊκός το 1853-56 και ο Μεγάλος Πατριωτικός το 1941-45.
 |
| Οι ναύτες του κόκκινου στόλου αποβιβάζονται στην παραλία της Ευπατορίας και εφορμούν κατά των Γερμανών εισβολέων (φωτό Στ. Ελληνιάδης) |
Στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην Οδό Επανάστασης με τη θάλασσα από τη μία πλευρά και ένα θαυμάσιο πάρκο από την άλλη, βρίσκεται ένα βαρύ μνημείο για τους πεσόντες στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Αλλά ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το πελώριο γλυπτό σύμπλεγμα που βρίσκεται στην είσοδο της πόλης με το οποίο απεικονίζεται η δραματική επιχείρηση 700 ανδρών του στόλου της Μαύρης Θάλασσας που στις 5 Ιανουαρίου 1942 αποβιβάστηκαν στην αμμουδιά της Ευπατορίας για να ενωθούν με τους εξεγερμένους κατοίκους της πόλης και να δημιουργήσουν ένα μέτωπο αντιπερισπασμού στις γερμανικές δυνάμεις που πολιορκούσαν τη Σεβαστούπολη και το Κερτς! Η αποστολή τους επετεύχθη, κατέλαβαν προσωρινά το νότιο τμήμα της πόλης, αλλά η ξαφνική κακοκαιρία που ενέσκηψε εμπόδισε την έλευση ενισχύσεων και η άμυνά τους κατέρρευσε με μεγάλες απώλειες. Οι Γερμανοί, οι οποίοι έκτοτε αναγκάστηκαν να αναταχθούν και να απασχολούν περισσότερες δυνάμεις για να φυλάνε τα νώτα τους καθώς προήλαυναν προς το Στάλινγκραντ, ήταν αμείλικτοι. Οι εκατό περίπου αιχμάλωτοι μαχητές του κόκκινου ναυτικού μαζί με 3.000 πολίτες εκτελέστηκαν από τους ναζί. Συνολικά, στη διάρκεια της κατοχής, οι Γερμανοί δολοφόνησαν στην Ευπατορία 10.400 άτομα!
Επί Σοβιετικής Ένωσης, στη δεκαετία του 1930, η Ευπατορία επιλέχθηκε ως υγειονομικά κατάλληλος τόπος για την αναψυχή των παιδιών που περιλάμβανε την περίθαλψη και θεραπεία των ασθενέστερων. Με θαυμάσιο κλίμα, καθαρές θάλασσες, σπάνιες αμμουδιές, ιαματικά λουτρά και χωρίς κουνούπια, με τη συνδρομή ειδικευμένου νοσηλευτικού προσωπικού, μπορούσαν να καταπολεμηθούν σοβαρές ασθένειες όπως η φυματίωση. Με βάση αυτό το σκεπτικό μέχρι τη δεκαετία του 1980 δημιουργήθηκαν στην πόλη 78 κέντρα φιλοξενίας, σανατόρια τα αποκαλούν οι Ρώσοι, μέσα σε μεγάλα κατάφυτα πάρκα με όλες τις απαραίτητες υποδομές ικανά να στεγάσουν 33.000 παιδιά. Δυστυχώς, στην πλειονότητά τους, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ ιδιωτικοποιήθηκαν και περιήλθαν με αδιαφανείς διαδικασίες σε άτομα και οργανωμένες ομάδες συμφερόντων που διαπλέκονται με τις πολιτικές κάστες που διαχειρίζονται την εξουσία. Σήμερα, αυτά που ανήκαν σε κρατικούς φορείς, συνεταιρισμούς και εργοστασιακά συγκροτήματα και χρησιμοποιούνταν δωρεάν από τις οικογένειες των εργαζομένων, λειτουργούν ως μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες που φιλοξενούν μόνο όποιον έχει τη δυνατότητα να πληρώσει.
Ανηφόρες και κατηφόρες
 |
| Ο Χριστόφορος κι ο Ιβάν στο άγαλμα του Μαμουνά (φωτό Στ. Ελληνιάδης) |
Στην Ευπατορία, η ελληνική κοινότητα ενισχύθηκε στον 19ο και 20ο αιώνα από Έλληνες που συρρέανε στην Κριμαία από διάφορες περιοχές και κυρίως από τον μικρασιατικό Πόντο. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την περίοδο 1886-1906 δήμαρχος της πόλης ήταν ο Έλληνας ευπατρίδης Νικόλαος Μαμουνάς του Ανδρέα, το επιβλητικό άγαλμα του οποίου βρίσκεται σε ευδιάκριτη θέση στο διατηρητέο τμήμα του κέντρου της πόλης. Ένας άλλος εκλεκτός Έλληνας που γεννήθηκε το 1864 στην Ευπατορία είναι ο ζωγράφος Νικόλαος Χειμώνας, γιος του Πέτρου που ήταν υπαξιωματικός στο περίφημο ελληνικό τάγμα της Μπαλακλάβα το οποίο πολέμησε ηρωικά με τους Ρώσους εναντίον Άγγλων, Γάλλων και Οθωμανών στον Κριμαϊκό Πόλεμο. Η μητέρα του Φωτεινή Βασιλικιώτη ήταν από το ελληνικό χωριό Καράν. Ο Νικόλαος σπούδασε και διέπρεψε στην Πετρούπολη όπου και συνδέθηκε στενά με τον δάσκαλό του καταξιωμένο Έλληνα ζωγράφο από τη Μαριούπολη Άρχιππο Κουιντζί. Πήρε μέρος σε εκθέσεις, βραβεύτηκε, απέκτησε τίτλο και δίδαξε μέχρι το 1919 που αναγκάστηκε να επιστρέψει στη γενέτειρά του όταν η Ρωσίδα σύζυγός του Όλγα Αλεξέεβνα Χίτροβο συνελήφθη στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου επειδή χρησιμοποιώντας τις γνωριμίες της αριστοκρατικής οικογένειάς της λειτουργούσε ως σύνδεσμος μεταφέροντας μηνύματα μεταξύ των αντεπαναστατών.
Όμως, στο δυτικό μέρος της Κριμαίας η κατάσταση ήταν εκρηκτική. Ο εμφύλιος μαινόταν και με το εκστρατευτικό σώμα του Βενιζέλου να δρα στο πλευρό των Γάλλων ιμπεριαλιστών, από τη Σεβαστούπολη ως την Οδησσό και την Ευπατορία στη μέση, κανένας Έλληνας δεν μπορούσε να αισθάνεται ασφαλής είτε ήταν με τους μπολσεβίκους είτε ήταν με τους «λευκούς» και τους ξένους. Έτσι, ο Χειμώνας εγκατέλειψε την Κριμαία και κατέφυγε στην Ελλάδα όπου λίγο αργότερα τον αναζήτησε και τον βρήκε η σύζυγός του που είχε εντωμεταξύ αφεθεί ελεύθερη. Από όλους τους ανθρωπογενείς κινδύνους γλίτωσε ο Χειμώνας, αλλά δεν μπόρεσε να γλιτώσει από τα κουνούπια της Σκύρου όπου είχαν εγκατασταθεί με την Όλγα! Το 1929 υπέκυψε στην ελονοσία. Έργα του με θέματα από Ρωσία, Ουκρανία και Ελλάδα βρίσκονται στη Ρωσία, την Ουκρανία, τη Γαλλία, τις ΗΠΑ, την Ελλάδα και στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ευπατορία.
Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η σαρωτική εκτόπιση που απογύμνωσε την Κριμαία από τις εθνικές της μειονότητες, αρκετά μέλη των οποίων –ιδίως Τάταροι, Γερμανοί και Βούλγαροι κάτοικοι της χερσονήσου- είχαν συνταχθεί με τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, συμπαρέσυρε και τους Έλληνες. Συνολικά, σύμφωνα με τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Ειδικά τρένα πηγαίνουν ανατολικά» του συνταξιδιώτη μου ερευνητή Ιβάν Τζουχά, 16.352 Έλληνες στάλθηκαν στο Καζαχστάν, το Ουζμπεκιστάν, τα Ουράλια και σε διάφορα άλλα μέρη της Σιβηρίας. Εξ αυτών, 659 προέρχονταν από την Ευπατορία. Ανάμεσά τους και η οικογένεια του Χριστόφορου Πουλαντζακλή στο σπίτι του οποίου φιλοξενηθήκαμε.
Ο Χριστόφορος με εντυπωσίασε με τη ζωτικότητα, τη ζεστασιά και τη μνήμη του, αλλά και με τη θαυμάσια βιβλιοθήκη του στην οποία ανακάλυψα εκατοντάδες αριστουργήματα της ρωσικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, φιλοσοφικά έργα και βιογραφίες μεγάλων προσωπικοτήτων από τη Σοβιετική Ένωση και όλο τον κόσμο. Επίσης, μου άνοιξε το οικογενειακό του αρχείο για να αντιγράψω τις φωτογραφίες που με ενδιέφεραν από την ομαλή αλλά και την ταραχώδη πλευρά της ζωής του. Μεταξύ αυτών και αρκετές σπάνιες φωτογραφίες από τον προσφυγικό Ελληνισμό της Τασκένδης με τον οποίο απέκτησε σχέσεις επειδή η αδελφή του που βρισκόταν εκτοπισμένη στα Ουράλια με την ιδιότητα της νοσοκόμου μεταφέρθηκε στο Ουζμπεκιστάν για να προσφέρει εκεί τις υπηρεσίες της. Έτσι ήρθε σε επαφή με τους πολιτικούς πρόσφυγες και γνώρισε τον σύζυγό της. Η οικογένεια Πουλαντζακλή μετά το τέλος της περιόδου εκτοπισμού γύρισε στην Κριμαία, όπου ζει μέχρι σήμερα ο Χριστόφορος με τις δύο ανιψιές του.
(συνεχίζεται)
Πηγή: e-dromos.gr
Στέλιος Ελληνιάδης: Σχετικά με τον Συντάκτη
!!!!!!!!!!!!!!!
ΑπάντησηΔιαγραφή