Από μαθήτρια δεν μου άρεσε ο Παλαμάς: πολύ στόμφος, υπερβολική γλωσσική χλιδή σαν επίδειξη νεόπλουτου, μεγαλοϊδεατισμός, συσσωρευμένα επίθετα άνευ λόγου και συχνά εμμονή στη φόρμα σε βάρος του περιεχομένου.
Όταν αργότερα στις σπουδες μου πληροφορήθηκα τη διαμάχη του με τον Καβάφη, σχεδόν τον αντιπάθησα.
Καμία βέβαια πρωτοτυπία στις κόντρες που ευδοκιμούν εν αφθονία στα λογοτεχνικά κυκλώματα. Κάτω από το πρόσχημα της κριτικής κρύβεται ζήλεια και φθόνος. Ο πατριάρχης των γραμμάτων λοιπόν αρχικά επιλέγει, ενδεχομένως εκ του πονηρού, το ποίημα «Να μείνει» το οποίο κρίνει ψυχαναλυτικά, μιλώντας για καταπιεσμένη ερωτική επιθυμία. Αναγνωρίζει μια πρωτοτυπία, όπως ένθερμα είχε υποστηρίξει ο Ξενόπουλος και τίποτα άλλο.
Όσο περνάει ο καιρός και ο Αλεξανδρινός κερδίζει την εκτίμηση και τον θαυμασμό των Ελλαδιτών, τόσο αρνητικός και πικρόχολος γίνεται ο Παλαμάς: «Πιστεύω να μην του λείπει η σοφία … Μα για ποιητής;… Δεν ξέρω, ίσως να κάμνω λάθος… Μάλλον για ρεπορτάζ μοιάζουν τα γραφτά του, λες και φροντίζει να μας δώσει ρεπορτάζ από τους αιώνες!… Είναι μερικά από τα σημειώματά του αυτά που πάνε να μοιάσουν σκίτσα ιδεών, που πρόκειται να γίνουν καλά τραγούδια. Μα που ο εργάτης των τ’ αφήνει μόνο σε σχέδια. όπως εύστοχα είχε σχολιάσει ο Χριστιανόπουλος «Φοβούνταν τον Καβάφη διότι διαισθανόταν ότι το μέλλον τού ανήκει» .
Και δικαιώθηκε και ο Χριστιανόπουλος και ο ίδιος που με αυτοπεποίθηση συνήθιζε να λέει: "Είμαι ο ποιητής των επόμενων γενεών". Γιατί ο ένας χαρακτηριζόταν από έναν επιδερμικό λυρισμό και ο άλλος από έναν βαθύ στοχασμό. Ο Ελληνισμός του Παλαμά είχε εδαφικούς και φυλετικούς περιορισμούς, του Καβάφη ήταν οικουμενικός. Για αυτό ο πρώτος βουλιάζει όλο και περισσότερο στην παρακμή και τη λήθη, ενώ ο δεύτερος καθημερινά γνωρίζει την παγκόσμια αποδοχή. Σήμερα όλοι ξέρουμε τι κούφια λόγια ήταν αυτές οι κριτικές. Για Παλαμάδες θα μιλούμε τώρα;
Για να μη σας κουράζω όμως με φιλολογικά ζητήματα, παραθέτω ένα περιστατικό που έχουν αφηγηθεί οι φίλοι του που πήγαιναν στο διαμέρισμα της οδού Λέψιους.. Είχε πάντα ένα ουίσκι δεύτερης ποιότητας για τους ανεπιθύμητους επισκέπτες του που το αποκαλούσε χαριτολογώντας και με τη γνωστή ειρωνεία του «Ουίσκι Παλαμάς».
Σημείωση: Σε κάποια συνέντευξή του ο Παλαμάς (που γεννήθηκε 13 Ιανουαρίου 1859) ειχε χαρακτηρίσει την ποίηση του Καβάφη ηδονική, υπονοώντας πως αν δεν ήταν ομοφυλόφιλος δεν θα τον ήξερε κανένας. Διαψεύστηκε οικτρά γιατί με τα διαχρονικά ποιήματα του Αλεξανδρινού πορευόμαστε. Ξαναδιαβάστε με την ευκαιρία τους Αλεξανδρινούς Βασιλείς και συνδέστε τους με την επικαιρότητα, για να καταλάβετε την αξία του.
Κωνσταντίνος Καβάφης «Ἀλεξανδρινοί Βασιλεῖς»
Μαζεύθηκαν οἱ Ἀλεξανδρινοι
νά δοῦν τῆς Κλεοπάτρας τά παιδιά,
τόν Καισαρίωνα, καί τά μικρά του ἀδέρφια,
Ἀλέξανδρο καί Πτολεμαῖο, πού πρώτη
φορά τά βγάζαν ἔξω στό Γυμνάσιο,
ἐκεῖ νά τά κηρύξουν βασιλεῖς,
μές στή λαμπρή παράταξι τῶν στρατιωτῶν.
Ὁ Ἀλέξανδρος – τόν εἶπαν βασιλέα
τῆς Ἀρμενίας, τῆς Μηδίας, καί τῶν Πάρθων.
Ὁ Πτολεμαῖος – τόν εἶπαν βασιλέα
τῆς Κιλικίας, τῆς Συρίας, καί τῆς Φοινίκης.
Ὁ Καισαρίων στέκονταν πιό ἐμπροστά,
ντυμένος σέ μετάξι τριανταφυλλί,
στό στήθος του ἀνθοδέσμη ἀπό ὑακίνθους,
ἡ ζώνη του διπλή σειρά σαπφείρων κι ἀμεθύστων,
δεμένα τά ποδήματά του μ’ ἄσπρες
κορδέλλες κεντημένες μέ ροδόχροα μαργαριτάρια.
Αὐτόν τόν εἶπαν πιότερο ἀπό τούς μικρούς,
αὐτόν τόν εἶπαν Βασιλέα των Βασιλέων.
Οἱ Ἀλεξανδρινοί ἔνοιωθαν βέβαια
πού ἦσαν λόγια αὐτά καί θεατρικά.
Ἀλλά ἡ μέρα ἤτανε ζεστή καί ποιητική,
ὁ οὐρανός ἕνα γαλάζιο ἀνοιχτό,
τό Ἀλεξανδρινό Γυμνάσιο ἕνα
θριαμβικό κατόρθωμα τῆς τέχνης,
τῶν αὐλικῶν ἡ πολυτέλεια ἔκτακτη,
ὁ Καισαρίων ὅλο χάρις κ’ ἐμορφιά
(τῆς Κλεοπάτρας υἱός, αἷμα τῶν Λαγιδῶν)∙
κ’ οἱ Ἀλεξανδρινοί ἔτρεχαν πιά στήν ἑορτή,
κ’ ἐνθουσιάζονταν, κ’ ἐπευφημοῦσαν
ἑλληνικά, κ’ αἰγυπτιακά, καί ποιοί ἑβραίικα,
γοητευμένοι μέ τ’ ὡραῖο θέαμα –
μ’ ὅλο πού βέβαια ἤξευραν τί ἄξιζαν αὐτά,
τί κούφια λόγια ἤσανε αὐτές ἡ βασιλεῖες.
[1912]
Μαζεύθηκαν οἱ Ἀλεξανδρινοι
νά δοῦν τῆς Κλεοπάτρας τά παιδιά,
τόν Καισαρίωνα, καί τά μικρά του ἀδέρφια,
Ἀλέξανδρο καί Πτολεμαῖο, πού πρώτη
φορά τά βγάζαν ἔξω στό Γυμνάσιο,
ἐκεῖ νά τά κηρύξουν βασιλεῖς,
μές στή λαμπρή παράταξι τῶν στρατιωτῶν.
Ὁ Ἀλέξανδρος – τόν εἶπαν βασιλέα
τῆς Ἀρμενίας, τῆς Μηδίας, καί τῶν Πάρθων.
Ὁ Πτολεμαῖος – τόν εἶπαν βασιλέα
τῆς Κιλικίας, τῆς Συρίας, καί τῆς Φοινίκης.
Ὁ Καισαρίων στέκονταν πιό ἐμπροστά,
ντυμένος σέ μετάξι τριανταφυλλί,
στό στήθος του ἀνθοδέσμη ἀπό ὑακίνθους,
ἡ ζώνη του διπλή σειρά σαπφείρων κι ἀμεθύστων,
δεμένα τά ποδήματά του μ’ ἄσπρες
κορδέλλες κεντημένες μέ ροδόχροα μαργαριτάρια.
Αὐτόν τόν εἶπαν πιότερο ἀπό τούς μικρούς,
αὐτόν τόν εἶπαν Βασιλέα των Βασιλέων.
Οἱ Ἀλεξανδρινοί ἔνοιωθαν βέβαια
πού ἦσαν λόγια αὐτά καί θεατρικά.
Ἀλλά ἡ μέρα ἤτανε ζεστή καί ποιητική,
ὁ οὐρανός ἕνα γαλάζιο ἀνοιχτό,
τό Ἀλεξανδρινό Γυμνάσιο ἕνα
θριαμβικό κατόρθωμα τῆς τέχνης,
τῶν αὐλικῶν ἡ πολυτέλεια ἔκτακτη,
ὁ Καισαρίων ὅλο χάρις κ’ ἐμορφιά
(τῆς Κλεοπάτρας υἱός, αἷμα τῶν Λαγιδῶν)∙
κ’ οἱ Ἀλεξανδρινοί ἔτρεχαν πιά στήν ἑορτή,
κ’ ἐνθουσιάζονταν, κ’ ἐπευφημοῦσαν
ἑλληνικά, κ’ αἰγυπτιακά, καί ποιοί ἑβραίικα,
γοητευμένοι μέ τ’ ὡραῖο θέαμα –
μ’ ὅλο πού βέβαια ἤξευραν τί ἄξιζαν αὐτά,
τί κούφια λόγια ἤσανε αὐτές ἡ βασιλεῖες.
[1912]
Ένα ακόμα ποίημα του Κ. Καβάφη που θα μπορούσε να ειναι η δική του απάντηση στις φιλοδοξίες και τη μικροψυχία του Παλαμά
Κωνσταντίνος Καβάφης «Η Σατραπεία»
Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος
για τα ωραία και μεγάλα έργα
η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα
ενθάρρυνσι κ’ επιτυχία να σε αρνείται·
να σ’ εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,
και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.
Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις,
(η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις),
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,
και πηαίνεις στον μονάρχην Aρταξέρξη
που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,
και σε προσφέρει σατραπείες και τέτοια.
Και συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.
Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει·
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε·
την Aγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.
Aυτά πού θα σ’ τα δώσει ο Aρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία·
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις.
ΥΓ: Ο τίτλος είναι παραφθορά από στίχο του Καβάφη.
Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος
για τα ωραία και μεγάλα έργα
η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα
ενθάρρυνσι κ’ επιτυχία να σε αρνείται·
να σ’ εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,
και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.
Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις,
(η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις),
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,
και πηαίνεις στον μονάρχην Aρταξέρξη
που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,
και σε προσφέρει σατραπείες και τέτοια.
Και συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.
Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει·
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε·
την Aγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.
Aυτά πού θα σ’ τα δώσει ο Aρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία·
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις.
ΥΓ: Ο τίτλος είναι παραφθορά από στίχο του Καβάφη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου