Tου Ζίγκμουντ Μπάουμαν
Η μόνη βεβαιότητα ειναι ότι οι κανόνες θα αλλάξουν πολλές φορές, προτού το παιχνίδι τελειώσει. Με άλλα λόγια, ο κόσμος μοιάζει να είναι λιγότερο σταθερός απ” ό,τι ήταν (ή νομίζουμε ότι ήταν). Έχασε την ενότητα και τη συνέχεια που παρουσίαζε, τότε που οι διάφορες συνιστώσες της ζωής μπορούσαν να συναρμολογηθούν σε μια ενότητα με νόημα και ό,τι συνέβαινε μπορούσε να ιχνηλατηθεί, προς τα πίσω, ως τις ρίζες του, και προς τα εμπρός, ως προς τις συνέπειές του.
Ωστόσο, οι περισσότεροι από εμάς σήμερα μαθαίνουμε εμπειρικά ότι όλες οι μορφές του κόσμου γύρω μας, όσο στερεές κι αν φαίνονται, δεν έχουν ανοσία στην αλλαγή· ότι διάφορα πράγματα έρχονται ξαφνικά και απροειδοποίητα στο επίκεντρο της προσοχής μας και εξαφανίζονται ή λησμονιούνται χωρίς να αφήσουν ίχνη· ότι αυτό που μανιωδώς επιδιώκουμε σήμερα, αύριο το γελοιοποιούμε· ότι αυτό που τη μια μέρα εκθειάζουμε, συνιστούμε και πέφτουμε με τα μούτρα πάνω του, την επόμενη μέρα το αντιμετωπίζουμε με απαρέσκεια (εάν το θυμόμαστε ακόμη)· ότι γενικά, ο χρόνος τεμαχίζεται σε επεισόδια –το καθένα με αρχή και τέλος, αλλά χωρίς προϊστορία ή μέλλον· ότι η σχέση ανάμεσα στα επεισόδια, εάν υπάρχει, είναι μικρή, και ότι ακόμη η διαδοχή τους μοιάζει τυχαία, συμπτωματική, απροσδόκητη· και αφού τα επεισόδια έρχονται από το πουθενά, πάνε κι έρχονται χωρίς να έχουν μακρόχρονες συνέπειες. Με άλλα λόγια, ο κόσμος στον οποίο ζούμε (και στη δημιουργία του οποίου συνεισφέρουμε με όσα επιδιώκουμε στη ζωή μας) φαίνεται να χαρακτηρίζεται από την αποσπασματικότητα, την ασυνέχεια και το ανακόλουθο.
Σε έναν τέτοιο κόσμο, φαίνεται σοφό και φρόνιμο να μην κάνουμε μακροπρόθεσμα σχέδια ούτε να επενδύουμε στο μακρινό μέλλον (αφού δεν μπορούμε να εικάσουμε ούτε πόσο ελκυστικοί θα είναι τότε οι τωρινοί μας στόχοι ούτε ποια θα είναι η αξία των σημερινών μας πλεονεκτημάτων)· να μη συνδεόμαστε ιδιαίτερα με κάποιον τόπο, λαό, ομάδα, επιδίωξη ή και εικόνα του εαυτού μας, όχι επειδή μπορεί να μας παρασύρει το κύμα με σηκωμένη άγκυρα, αλλά επειδή μπορεί να μην έχουμε καν άγκυρα· να κάνουμε τις σημερινές μας επιλογές όχι με βάση την επιθυμία να ελέγξουμε το μέλλον, αλλά με βάση την απροθυμία να το υποθηκεύσουμε. Με άλλα λόγια, σήμερα περισσότερο από ποτέ, “να είσαι προνοητικός” σημαίνει να αποφεύγεις τη δέσμευση. Να είσαι ελεύθερος να μετακινηθείς μόλις παρουσιαστεί ευκαιρία. Να μπορείς να φύγεις όταν πάψει να υπάρχει.
Ο σύγχρονος πολιτισμός επαναλαμβάνει ό,τι καθένας μαθαίνει, με ευχαρίστηση ή βαρυγκομώντας, από την εμπειρία του. Παρουσιάζει τον κόσμο ως συλλογή από αποσπάσματα, με την μια εικόνα να κυνηγά και να αντικαθιστά την προηγούμενη, μόνο και μόνο για ν” αντικατασταθεί κι αυτή με τη σειρά της, λίγο αργότερα. Διασημότητες εμφανίζονται και εξαφανίζονται καθημερινά, και μόνο μερικές αφήνουν τα ίχνη τους. Προβλήματα που απαιτούν αντιμετώπιση γεννιούνται κάθε ώρα και εξαφανίζονται μόλις γεννηθούν – και μαζί τους το ενδιαφέρον του κοινού. Η προσοχή έχει γίνει το σπανιότερο αγαθό. Όπως είπε ο Τζωρτζ Στάινερ, ο κόσμος μας έγινε ένα είδος “κοσμικού καζίνου”, όπου το κάθετί υπολογίζεται με σκοπό τη “μέγιστη επιρροή και την αστραπιαία αχρήστευση”· τη μέγιστη επιρροή, επειδή η φαντασία που δέχεται διαρκώς σοκ έχει μπουχτίσει, και για να διεγερθεί απαιτεί όλο και πιο δυνατές συγκινήσεις, που η κάθε μία είναι πιο καταστροφική από την προηγούμενη· και την αστραπιαία αχρήστευση, επειδή η προσοχή έχει περιορισμένη ικανότητα και πρέπει να δημιουργηθεί χώρος για να απορροφήσει νέες διασημότητες, μόδες, δυσλειτουργίες ή “προβλήματα”. [...]
Η ζωή του σύγχρονου ανθρώπου παρομοιάστηκε συχνά με ένα προσκυνηματικό ταξίδι στο χρόνο. Το δρομολόγιο όμως των προσκυνητών καθορίζεται εκ των προτέρων από τον προορισμό τους (που στην περίπτωση του σύγχρονου ανθρώπου είναι ο ιδεότυπος ενός επαγγέλματος, μια ταυτότητα). Οι προσκυνητές υπολογίζουν την κάθε τους κίνηση, έτσι ώστε να προσεγγίζουν διαρκώς τον σκοπό τους. Ο προσκυνητής κάνει τα διαδοχικά του βήματα με συνέπεια, έχοντας συνείδηση ότι κάθε βήμα έχει σημασία και ότι η σειρά τους δεν μπορεί να ανατραπεί. Οι σύγχρονοι άνδρες και γυναίκες, ακόμη κι αν το θέλουν, πολύ δύσκολα καταφέρνουν να δουν τη ζωή τους ως προσκύνημα. Μπορούμε να σχεδιάσουμε τη ζωή μας ως ταξίδι προς έναν σκοπό μόνο σε έναν κόσμο όπου έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι η διαδρομή θα παραμείνει αμετάβλητη ή θα αλλάξει λίγο στη διάρκεια της ζωής μας – και είναι ολοφάνερο ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει σήμερα. Αντίθετα, η ζωή των ανδρών και των γυναικών της εποχής μας μοιάζει περισσότερο με τουρισμό στον χρόνο: οι τουρίστες δεν μπορούν και δεν ήθελαν να αποφασίσουν εξαρχής ποια μέρη θα επισκεφθούν και με ποια σειρά: αυτό για το οποίο είναι βέβαιοι είναι ότι δεν θα σταματήσουν να μετακινούνται, αβέβαιοι πάντοτε αν ο τόπος στον οποίο φθάνουν είναι ο τελικός τους προορισμός.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Ζίγκμουντ Μπάουμαν “Και πάλι μόνοι: η ηθική μετά τη βεβαιότητα” (μεταγραφή: Ρίκα Μπενβενίστε, Κώστας Χατζηκυριάκος, εκδ. Έρασμος 1998).
.jpg)
Η μόνη βεβαιότητα ειναι ότι οι κανόνες θα αλλάξουν πολλές φορές, προτού το παιχνίδι τελειώσει. Με άλλα λόγια, ο κόσμος μοιάζει να είναι λιγότερο σταθερός απ” ό,τι ήταν (ή νομίζουμε ότι ήταν). Έχασε την ενότητα και τη συνέχεια που παρουσίαζε, τότε που οι διάφορες συνιστώσες της ζωής μπορούσαν να συναρμολογηθούν σε μια ενότητα με νόημα και ό,τι συνέβαινε μπορούσε να ιχνηλατηθεί, προς τα πίσω, ως τις ρίζες του, και προς τα εμπρός, ως προς τις συνέπειές του.
Ωστόσο, οι περισσότεροι από εμάς σήμερα μαθαίνουμε εμπειρικά ότι όλες οι μορφές του κόσμου γύρω μας, όσο στερεές κι αν φαίνονται, δεν έχουν ανοσία στην αλλαγή· ότι διάφορα πράγματα έρχονται ξαφνικά και απροειδοποίητα στο επίκεντρο της προσοχής μας και εξαφανίζονται ή λησμονιούνται χωρίς να αφήσουν ίχνη· ότι αυτό που μανιωδώς επιδιώκουμε σήμερα, αύριο το γελοιοποιούμε· ότι αυτό που τη μια μέρα εκθειάζουμε, συνιστούμε και πέφτουμε με τα μούτρα πάνω του, την επόμενη μέρα το αντιμετωπίζουμε με απαρέσκεια (εάν το θυμόμαστε ακόμη)· ότι γενικά, ο χρόνος τεμαχίζεται σε επεισόδια –το καθένα με αρχή και τέλος, αλλά χωρίς προϊστορία ή μέλλον· ότι η σχέση ανάμεσα στα επεισόδια, εάν υπάρχει, είναι μικρή, και ότι ακόμη η διαδοχή τους μοιάζει τυχαία, συμπτωματική, απροσδόκητη· και αφού τα επεισόδια έρχονται από το πουθενά, πάνε κι έρχονται χωρίς να έχουν μακρόχρονες συνέπειες. Με άλλα λόγια, ο κόσμος στον οποίο ζούμε (και στη δημιουργία του οποίου συνεισφέρουμε με όσα επιδιώκουμε στη ζωή μας) φαίνεται να χαρακτηρίζεται από την αποσπασματικότητα, την ασυνέχεια και το ανακόλουθο.
Σε έναν τέτοιο κόσμο, φαίνεται σοφό και φρόνιμο να μην κάνουμε μακροπρόθεσμα σχέδια ούτε να επενδύουμε στο μακρινό μέλλον (αφού δεν μπορούμε να εικάσουμε ούτε πόσο ελκυστικοί θα είναι τότε οι τωρινοί μας στόχοι ούτε ποια θα είναι η αξία των σημερινών μας πλεονεκτημάτων)· να μη συνδεόμαστε ιδιαίτερα με κάποιον τόπο, λαό, ομάδα, επιδίωξη ή και εικόνα του εαυτού μας, όχι επειδή μπορεί να μας παρασύρει το κύμα με σηκωμένη άγκυρα, αλλά επειδή μπορεί να μην έχουμε καν άγκυρα· να κάνουμε τις σημερινές μας επιλογές όχι με βάση την επιθυμία να ελέγξουμε το μέλλον, αλλά με βάση την απροθυμία να το υποθηκεύσουμε. Με άλλα λόγια, σήμερα περισσότερο από ποτέ, “να είσαι προνοητικός” σημαίνει να αποφεύγεις τη δέσμευση. Να είσαι ελεύθερος να μετακινηθείς μόλις παρουσιαστεί ευκαιρία. Να μπορείς να φύγεις όταν πάψει να υπάρχει.
Ο σύγχρονος πολιτισμός επαναλαμβάνει ό,τι καθένας μαθαίνει, με ευχαρίστηση ή βαρυγκομώντας, από την εμπειρία του. Παρουσιάζει τον κόσμο ως συλλογή από αποσπάσματα, με την μια εικόνα να κυνηγά και να αντικαθιστά την προηγούμενη, μόνο και μόνο για ν” αντικατασταθεί κι αυτή με τη σειρά της, λίγο αργότερα. Διασημότητες εμφανίζονται και εξαφανίζονται καθημερινά, και μόνο μερικές αφήνουν τα ίχνη τους. Προβλήματα που απαιτούν αντιμετώπιση γεννιούνται κάθε ώρα και εξαφανίζονται μόλις γεννηθούν – και μαζί τους το ενδιαφέρον του κοινού. Η προσοχή έχει γίνει το σπανιότερο αγαθό. Όπως είπε ο Τζωρτζ Στάινερ, ο κόσμος μας έγινε ένα είδος “κοσμικού καζίνου”, όπου το κάθετί υπολογίζεται με σκοπό τη “μέγιστη επιρροή και την αστραπιαία αχρήστευση”· τη μέγιστη επιρροή, επειδή η φαντασία που δέχεται διαρκώς σοκ έχει μπουχτίσει, και για να διεγερθεί απαιτεί όλο και πιο δυνατές συγκινήσεις, που η κάθε μία είναι πιο καταστροφική από την προηγούμενη· και την αστραπιαία αχρήστευση, επειδή η προσοχή έχει περιορισμένη ικανότητα και πρέπει να δημιουργηθεί χώρος για να απορροφήσει νέες διασημότητες, μόδες, δυσλειτουργίες ή “προβλήματα”. [...]
Η ζωή του σύγχρονου ανθρώπου παρομοιάστηκε συχνά με ένα προσκυνηματικό ταξίδι στο χρόνο. Το δρομολόγιο όμως των προσκυνητών καθορίζεται εκ των προτέρων από τον προορισμό τους (που στην περίπτωση του σύγχρονου ανθρώπου είναι ο ιδεότυπος ενός επαγγέλματος, μια ταυτότητα). Οι προσκυνητές υπολογίζουν την κάθε τους κίνηση, έτσι ώστε να προσεγγίζουν διαρκώς τον σκοπό τους. Ο προσκυνητής κάνει τα διαδοχικά του βήματα με συνέπεια, έχοντας συνείδηση ότι κάθε βήμα έχει σημασία και ότι η σειρά τους δεν μπορεί να ανατραπεί. Οι σύγχρονοι άνδρες και γυναίκες, ακόμη κι αν το θέλουν, πολύ δύσκολα καταφέρνουν να δουν τη ζωή τους ως προσκύνημα. Μπορούμε να σχεδιάσουμε τη ζωή μας ως ταξίδι προς έναν σκοπό μόνο σε έναν κόσμο όπου έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι η διαδρομή θα παραμείνει αμετάβλητη ή θα αλλάξει λίγο στη διάρκεια της ζωής μας – και είναι ολοφάνερο ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει σήμερα. Αντίθετα, η ζωή των ανδρών και των γυναικών της εποχής μας μοιάζει περισσότερο με τουρισμό στον χρόνο: οι τουρίστες δεν μπορούν και δεν ήθελαν να αποφασίσουν εξαρχής ποια μέρη θα επισκεφθούν και με ποια σειρά: αυτό για το οποίο είναι βέβαιοι είναι ότι δεν θα σταματήσουν να μετακινούνται, αβέβαιοι πάντοτε αν ο τόπος στον οποίο φθάνουν είναι ο τελικός τους προορισμός.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Ζίγκμουντ Μπάουμαν “Και πάλι μόνοι: η ηθική μετά τη βεβαιότητα” (μεταγραφή: Ρίκα Μπενβενίστε, Κώστας Χατζηκυριάκος, εκδ. Έρασμος 1998).
Από το REDΝotebook
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου