Συραγώ Λιάτσικου
Οι Zαπατίστας επιστρέφουν; Ο Λεωνίδας Οικονομάκης, μέλος των Social Waste και μεταδιδακτορικός ερευνητής Ανθρωπολογίας, μιλάει στο koutipandoras.gr με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση της δημιουργίας 11 νέων αυτόνομων περιοχών στην Τσιάπας του Μεξικό και περιγράφει τις εξελίξεις στο Ζαπατίστικο κίνημα.
Σε τι κατάσταση βρίσκεται το κίνημα των Ζαπατίστας και ποια τα προτάγματά του; Πως αντιλαμβάνονται τη σχέση των αυτοχθόνων με το περιβάλλον, σε μια περίοδο όπου οι πληγές από την καταστροφή του Αμαζονίου είναι ανοιχτές και η καπιταλιστική δραστηριότητα καταστρέφει ολοένα και περισσότερο τη πηγή ζωής του πλανήτη; Πώς είναι η ζωή στις κοινότητές τους και οι μεταξύ τους σχέσεις; Με ποια κινήματα αλληλεπιδρούν στην παρούσα πολιτική συγκυρία στο Μεξικό;
Ήταν 1η Γενάρη του 1994, η ίδια ακριβώς ημέρα που τέθηκε σε ισχύ η καταστροφική Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής (NAFTA), που για πρώτη φορά γνωρίσαμε τον Ζαπατιστικό Στρατό Εθνικής Απελευθέρωσης (EZLN) που ξεσηκώθηκε στην Τσιάπας του Μεξικό.
Ο αγώνας των ιθαγενών για ισότητα, ελευθερία, αξιοπρέπεια και αυτονομία άρχισε να παίρνει τη δικιά του μορφή μέσα από τις αυτόνομες περιοχές των Ζαπατίστας, όπου ισότιμα γυναίκες και άντρες οικοδομούν εδώ και όλα αυτά τα χρόνια αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες μέσα από τη συλλογική τους δράση.
Ενώ το τελευταίο διάστημα οι Ζαπατίστας κρατούσαν στάση σιγής, με τα νέα τους ανακοινωθέντα μας αιφνιδίασαν ευχάριστα. Τέσσερα νέα ανακοινωθέντα, μεταξύ 10 και 15 Αυγούστου, με την υπογραφή του Υποδιοικητή Γκαλεάνο (μέχρι πρότινος Μάρκος) ήρθαν να ταράξουν τα νερά.
«Οι κοινότητες των Ζαπατίστας (επαν)εμφανίζονται» προανήγγειλε ο Υποδιοικητής και λίγες μέρες μετά, ανακοινώνεται η δημιουργία 11 νέων αυτόνομων περιοχών, εξέλιξη που αποτελεί τομή για το Ζαπατίστικο κίνημα.
Με την αφορμή αυτή, το koutipandoras.gr συζητά με τον Λεωνίδα Οικονομάκη, μέλος των Social Waste, ενός συγκροτήματος που κάνει ένα «hip hop επικίνδυνο», όπως έχουν πει οι ίδοι, με στίχους και τραγούδια που κάνουν κοινωνικοπολιτική παρέμβαση και στόχο να επηρεάσουν συνειδήσεις, στο πλευρό κινημάτων που έχουν δημιουργηθεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Ο Λεωνίδας Οικονομάκης εκτός από μουσικός, είναι και μεταδιδακτορικός ερευνητής Ανθρωπολογίας, με την έρευνά του να επικεντρώνεται στα κοινωνικά κινήματα, την αυτονομία, τις επαναστάσεις και τις πολιτικές εξελίξεις στη Λατινική Αμερική.
Η περίπτωση των Ζαπατίστας και το κίνημα για το νερό στη Βολιβία είναι δύο από τις βασικές ερευνητικές του δραστηριότητες, που είχε ως αποτέλεσμα και τη συγγραφή του βιβλίου «Political Strategies and Social Movements in Latin America: The Zapatistas and Bolivian Cocaleros». Έχει ζήσει στις αυτόνομες περιοχές της Τσιάπας και έχει δει τον τρόπο που λειτουργούν από κοντά, έχει υπάρξει μάλιστα περήφανος μαθητής σε Σχολείο των Ζαπατίστας, του Αυτόνομου Αντάρτικου Ζαπατίστικου Κέντρου Ισπανικών και Γλωσσών Μάγιας (Centro de Español y Lenguas Mayas Rebelde Autónomo Zapatista — CELMRAZ.). Μέσα από την εμπειρία του, μιλάει για τις πρόσφατες εξελίξεις στις αυτόνομες περιοχές της Τσιάπας, τη ζωή και τη δράση μέσα σ' αυτές, τις πολιτικές εξελίξεις στο Μεξικό και τις αντιστάσεις των αυτόχθονων, την πορεία και κατεύθυνση του κινήματος των Ζαπατίστας και τα ζητήματα που τους απασχολούν.
- Σε ποια κατάσταση βρίσκεται το κίνημα των Ζαπατίστας και ποια είναι η νέα εξέλιξη που ανακοίνωσαν;
Το Ζαπατίστικο κίνημα από το 2006 και μέχρι το 2012 (διακυβέρνηση PAN, Προεδρεία Καλντερόν) πέρασε μια μακρά περίοδο εσωτερικής οργανωτικής δουλειάς και αναζήτησης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μην “ανοίγεται” προς τα έξω, και σχεδόν να ξεχαστεί. Έχω γνωρίσει εικοσάχρονα παιδιά στο Μεξικό κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, που δε γνώριζαν ποιοι είναι οι Ζαπατίστας. Αυτό θα ήταν αδιανόητο από το 1994 και μέχρι το 2006 που βρίσκονταν συνεχώς στο πολιτικό προσκήνιο της χώρας. Η εξάχρονη σιγή λοιπόν ίσως εξυπηρέτησε και λίγο το κράτος που “ησύχασε” από τους Ζαπατίστας και κάπως το συνέφερε να ξεχαστούν – μήπως και αποδυναμωθούν.
Το 2012 επανήλθαν με την εντυπωσιακή “πορεία της σιωπής” όταν και μια ωραία πρωία εμφανίστηκαν 40.000 Ζαπατίστας που είχαν “κατέβει” από τις κοινότητες και έκαναν πορεία σε 7 πόλεις της Τσιάπας, τις ίδιες που είχαν καταλάβει το 1994, μέσα σε απόλυτη σιγή. Μόλις είχε κερδίσει τις εκλογές το PRI του Πένια Νιέτο που πλασαρίστηκε σαν “άφθαρτο νέο πρόσωπο” ενός διεφθαρμένου κατά τα άλλα κόμματος, και το μήνυμα των Ζαπατίστας ήταν: είμαστε ακόμα εδώ. Ακολούθησε ένα εντυπωσιακό “άνοιγμα” στον κόσμο: με τα Μικρά Ζαπατίστικα Σχολεία στα οποία συμμετείχαν χιλιάδες ακτιβιστές από όλο τον κόσμο (όπου είχα την τύχη να συμμετάσχω και εγώ), τις συναντήσεις των γυναικών που αγωνίζονται, τη συνάντηση των καλλιτεχνών και το φεστιβάλ σινεμά και λοιπά.
Έπειτα ακολούθησε η στήριξη της Μαριτσούι, μιας ιθαγενούς γυναίκας ως υποψήφιας Προέδρου της χώρας, σε συνεργασία με το Εθνικό Ιθαγενικό Κογκρέσο, και από τις εκλογές και μετά (τις κέρδισε η MORENA του Λόπες Ομπραδόρ) είχαμε σιγή. Έκλεισαν και την πρόσβαση στις κοινότητες, πλέον προσβάσιμο ήταν μόνο το Καμπαμέντο της Ρεαλιδάδ, μέχρι και την ανακοίνωση της εγκαθίδρυσης 11 νέων αυτόνομων Ζαπατίστικων κέντρων, 7 καρακόλ και 4 δήμων. Φαίνεται λοιπόν ότι η σιγή και ο αποκλεισμός της πρόσβασης έκρυβε εσωτερική οργανωτική δουλειά και εντυπωσιακή επέκταση τόσο κοινωνική όσο και γεωγραφική, την πιο ιστορική από το 2003 και μετά.
- Η επιλογή των Ζαπατίστας να δημιουργήσουν νέες κοινότητες, να επεκταθούν και σε άλλες περιοχές, αποτελεί τομή για το κίνημα. Πως προέκυψε η απόφαση αυτή;
Δε γνωρίζουμε πώς προέκυψε ακριβώς. Από τα λεγόμενα του Υποδιοικητή Μοισές φαίνεται ότι ήταν ανάγκη οργανωτική η οποία αντικατοπτρίζει την κοινωνική και γεωγραφική επέκταση του κινήματος, αλλά και την οργανωτική δουλειά που έχει γίνει όλα αυτά τα χρόνια. Δείχνει ότι οι Ζαπατίστας όχι μόνο δεν “ξεχάστηκαν” και δεν αποδυναμώθηκαν, αλλά ενισχύονται σημαντικά.
- Τί συμβαίνει στο Μεξικό και τί αντίκτυπο έχει για τους αυτόχθονες η θητεία του προέδρου της χώρας;
Ο νέος Πρόεδρος, ο ΑΜΛΟ όπως τον αποκαλούν από τα αρχικά του ονόματός του (Αντρές Μανουέλ Λόπες Οπραδόρ) προέρχεται από τη Μεξικάνικη συστημική αριστερά και το PRD. Έχει ξαναβρεθεί κοντά στο να κερδίσει εκλογές (το 2006 κυρίως που έχασε με 1% περιπου διαφορά από τον Καλντερόν) όπως έχει βρεθεί κοντά και στους Ζαπατίστας πριν θεωρήσουν οι ίδιοι ότι τους πρόδωσε. Αργότερα ιδρύει τη MORENA και καταφέρνει να κερδίσει τις εκλογές του 2018 με μεγάλη διαφορά. Έχει δηλώσει αντινεοφιλελεύθερος, όχι όμως και αντικαπιταλιστής φυσικά, και φιλοδοξεί να σηματοδοτήσει η Προεδρεία του την πολιτική ιστορία της χώρας, όπως έκαναν και η Μεξικάνικη Επανάσταση (1910) , η Μεταρρύθμιση (1858) που οδήγησε στο διαχωρισμό Κράτους-Εκκλησίας, αλλά και η απελευθέρωση από τους Ισπανούς (1821). Γι’αυτό και έχει ονομάσει την εξαετία του, 4ο Μετασχηματισμό. Έχει κάνει σημαία τη μάχη ενάντια στη διαφθορά, τον εκδημοκρατισμό της χώρας, και έχει δηλώσει ότι είναι ενάντια στις εξορύξεις με τη μέθοδο fracking.
Σημαία του αποτελούν και τρία megaprojects επίσης: το Τρένο Μάγια, που ουσιαστικά έχει να κάνει με την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής (και των τουριστικών πρότζεκτ που την ακολουθούν) από το Κανκούν ως την Οαχάκα, το Τρένο του Ισθμού που επίσης έχει να κάνει με την κατασκευή διπλής σιδηροδρομικής γραμμής μεγάλης ταχύτητας για τη μεταφορά εμπορευμάτων κυρίως στον Ισθμό του Τεουαντεπέκ που είναι το μικρότερο κομμάτι γης μεταξύ ατλαντικού και ειρηνικού στο Μεξικό δημιουργώντας έτσι ένας “σιδηροδρομικό ισθμό,” καθώς και το πρόγραμμα “Sembrando Vida-Φυτεύοντας Ζωή” που έχει να κάνει με τη χρηματοδότηση περίπου 12.000 αγροτών σε 4 πολιτείες της χώρας (μεταξύ των οποίων και η Τσιάπας) για την καλλιέργεια συγκεκριμένων δέντρων για ξυλεία και φρούτα (ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται μέσω συγκεκριμένης τράπεζας την οποία και κατηγορούν τον ΑΜΛΟ οι Ζαπατίστας οτι ευνοεί.
Αυτά τα πρότζεκτ, μαζί και άλλα μικρότερα megaprojects που αφορούν στην κατασκευή φραγμάτων υδροηλεκτρικών, στην εξόρυξη μεταλλευμάτων και λοιπά, σημαίνουν για τους ιθαγενείς πληθυσμούς ό,τι σήμαιναν πάντα αυτά τα πρότζεκτ: καταστροφή του περιβάλλοντος (τα δυο πρώτα), αποστέρηση πόρων, εκμετάλλευση από το μεγάλο κεφάλαιο που αναλαμβάνει να τα φέρει εις πέρας, πολιτική εξάρτηση (το τρίτο) και θάνατο. Έχουμε τη δολοφονία και τη σύλληψη ενός σημαντικού αριθμού ιθαγενών ακτιβιστών που αντιστέκονται στα πρότζεκτ αυτά και κάποιοι από αυτούς είναι πολιτικοί σύμμαχοι του Ζαπατισμού (όπως ο δημοσιογράφος Samir Flores Soberanes που δολοφονήθηκε στην Πολιτεία Μορέλος), υπό την Προεδρεία ενός “αριστερού” Προέδρου.
Ο ίδιος ο Πρόεδρος δεν τα παρουσιάζει ακριβώς έτσι τα πράγματα βέβαια, όπως ποτέ κανένας Πρόεδρος δε θα τα παρουσίαζε έτσι, μιλάει για ανάπτυξη, μείωση της φτώχειας και λοιπά. Οι Ζαπατίστας βέβαια – σε αντίθεση με ορισμένες “δικές μας” τοπικές κοινότητες αν θέλεις - έχουν αντιληφθεί τι σημαίνει αυτή η “ανάπτυξη” για αυτούς και λένε με νόημα: “εμείς δεν ονειρευόμαστε να γίνουμε σερβιτόροι και καμαριέρες στα μεγάλα ξενοδοχεία που φέρνουν στη γη μας πρότζεκτ όπως το τρένο Μάγια.”
- Για τι έκταση μιλαμε πλέον ότι βρίσκεται κάτω από ζαπατιστική διοίκηση; Από που και με ποιά μέσα έχει αποκτηθεί αυτή η γη;
Η περιοχή που “ελέγχεται” από τις Ζαπατίστικες κοινότητες δε μπορεί να “μετρηθεί” γιατί δεν είναι ομοιογενής γεωγραφικά. Φανταστείτε οτι η Τσιάπας έχει την έκταση της Ιρλανδίας, έχει 4-5 εκατομμύρια πληθυσμό, και μέχρι τώρα γνωρίζαμε οτι 300.000-400.000 από αυτούς ήταν οργανωμένες βάσεις Ζαπατίστικες. Επίσης δεν σημαίνει ότι όλοι αυτοί ζουν σε κοινότητες που είναι 100% Ζαπατίστικες, εγώ προσωπικά έχω ζήσει ή επισκεφτεί κοινότητες που ήταν 70% Ζαπατίστικες και 30% όχι, ενώ οι διπλανές τους ήταν 50%-50% και οι παραδιπλανές πιθανώς 100%.
Πλέον με την επέκταση δε γνωρίζουμε ακριβώς πόσοι είναι οι Ζαπατίστας. Δεν δίνουν και επίσημα στοιχεία δημοσίως ξέρετε, για ευνόητους λόγους. Μεγάλο μέρος των κοινοτήτων βρίσκεται σε “ανακτημένη γη”, γη δηλαδή η οποία μέχρι την εξέγερση του 1994 ανήκε σε μεγαλογαιοκτήμονες οι οποίοι είχαν ημι-φεουδαρχικές σχέσεις με τους ιθαγενείς που δούλευαν τη γη. Άλλες κοινότητες έχουν επιλέξει να προσχωρήσουν στο Ζαπατισμό μαζί με τη γη στην οποία ζουν από πάντα. Πάλι εξαρτάται από την κοινότητα.
- Πρόκειται για μια πολιτική επιλογή του ζαπατιστικού κινήματος να ανοιχτεί ξανά στην κοινωνία μέσω της περεταίρω οικοδόμησης της αυτόνομης αυτοδιοίκησής τους;
Φαίνεται ότι κάνουν ένα κάλεσμα στην τοπική και διεθνή κοινωνία των πολιτών να τους βοηθήσει είτε στέλνοντας υλικά, είτε με εθελοντική εργασία, είτε στέλνοντας χρήματα, στην οικοδόμηση των νέων Ζαπατίσικων κέντρων. Δεν ξέρουμε περισσότερες λεπτομέρειες. Περιμένουμε νεότερο σχετικό ανακοινωθέν.
- Τι έχει αλλάξει στον τρόπο διοίκησης και τη δομή των ζαπατίστας στο πέρασμα από τον υποδιοικητή Μάρκος στον υποδιοικητή Γκαλεάνο;
Ο Μάρκος και ο Γκαλεάνο είναι το ίδιο πρόσωπο. Είναι συνήθης τακτική των ανταρτών να υιοθετούν ψευδώνυμα, συνήθως τιμώντας πεσόντες φίλους και συντρόφους παίρνοντας το όνομά τους. Αυτό συνέβη και τώρα, ο Μάρκος υιοθέτησε το ψευδώνυμο ενός δασκάλου από τη Ρεαλιδάδ που δολοφονήθηκε σχετικά πρόσφατα, για να τον τιμήσει. Που και ο ίδιος ο δάσκαλος κατά πάσα πιθανότητα υιοθέτησε το ψευδώνυμο από το όνομα του γνωστού Ουρουγουανού συγγραφέα- φίλου των Ζαπατίστας.
Δεν είναι και η πρώτη φορά που ο Μάρκος αλλάζει ψευδώνυμο- πριν ονομαστεί Μάρκος, είχε το ψευδώνυμο Ζακαρίας – αλλά αυτές είναι παλιότερες ιστορίες που δεν είναι πολύ γνωστές ούτε στο Μεξικό και φυσικά ούτε και στην Ελλάδα. Διοικητικά δεν αλλάζει λοιπόν τίποτα με το πέρασμα από το Μάρκος στο Γκαλεάνο, αυτό που αλλάζει είναι ότι ο Μάρκος κάνει ένα βήμα πίσω και το ρόλο του “νούμερο 1 Υποδιοικητή” αν θέλεις, αναλαμβάνει πλέον ο Μοϊσές, που είναι και ιθαγενής σε αντίθεση με το Μάρκος.
- Ο σεβασμός στη φύση και η πάλη απέναντι σε πολιτικές που καταστρέφουν το περιβάλλον αποτελούν βασικά ταυτοτικά χαρακτηριστικά των Ζαπατίστας. Υπάρχουν αυτή την περίοδο περιπτώσεις περιβαλλοντικής υποβάθμισης στο Μεξικό και πώς επηρεάζουν αυτές; Υπάρχουν σημάδια αντίστασης σε αυτές;
Υπάρχουν και μάλιστα πολλές τέτοιες περιπτώσεις και από τη μια και από την άλλη μεριά. Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για μια τεράστια, αχανή χώρα, πλουσιότατη σε πρώτες ύλες τις οποίες εκμεταλεύεται το διεθνές κεφάλαιο από την Ισπανική Κατάκτηση κιόλας. Και φυσικά υπάρχει και αντίσταση, κυρίως από τους ιθαγενείς, τους φοιτητές, αλλά και όλους τους προοδευτικούς ανθρώπους της χώρας. Αυτή την αντίσταση προσπαθούν να “ενώσουν” οι Ζαπατίστας μέσω του Εθνικού Ιθαγενικού Κογκρέσου το οποίο έχει κάνει άνοιγμα και σε οργανώσεις και πρωτοβουλίες και μη ιθαγενών. Η επόμενη μάλιστα συνάντηση είναι προγραμματισμένη να γίνει στην περιοχή του Ισθμού του Τεουαντεπέκ. Όχι τυχαία βέβαια.
- Οι Ζαπατίστας παίρνουν θέση στις πρώτες γραμμές του αγώνα ενάντια στην κλιματική αλλαγή σε συνάρτηση της πάλης ενάντια στον καπιταλισμό. Οι πρόσφατες πυρκαγιές στον Αμαζόνιο, μάλιστα, επιβεβαιώνουν μια τέτοια ανάλυση. Με ποιον τρόπο εντάσσουν την πάλη ενάντια στην κλιματική αλλαγή στην καθημερινότητα και τις δράσεις τους;
Οι Ζαπατίστας όπως και άλλοι ιθαγενείς πληθυσμοί με τους οποίους έχω ζήσει και τους οποίους έχω μελετήσει εγώ (κυρίως στη Βολιβία και τον Ισημερινό) έχουν μια ιδιαίτερη σχέση με τη φύση. Πέρα από τα ανιμιστικά χαρακτηριστικά που πιθανώς να της προσδίδουν, δεν αντιμετωπίζουν το φυσικό τους περιβάλλον ως “φυσικό πάρκο” το οποίο προστατεύεται και δεν “αγγίζεται.” Αντιθέτως, αξιοποιούν τις πρώτες ύλες που τους δίνει το περιβάλλον τους για να επιβιώσουν: κόβουν τα δέντρα για να φτιάξουν σπίτια, αλλά και για τη φωτιά, κυνηγούν, καλλιεργούν τη γη, υφαίνουν ρούχα με το μαλλί των προβάτων κλπ.
Συγγνώμη που χαλάω τη “δυτική αστική φαντασίωση,” αλλά δεν έχουν αποστειρωμένη σχέση με το περιβάλλον τους, το αξιοποιούν και το “εκμεταλλεύονται” αν θέλεις. Φυσικά, το προστατεύουν κιόλας, έτσι ώστε να μπορούν και “αύριο” να έχουν δέντρα, ζώα, ποτάμια κλπ. Έτσι έκανε πάντα ο άνθρωπος, διαφορετικά ο όποιος πολιτισμός του θα είχε “φαγωθεί” όπως οι ναοί και οι πολιτείες των Μάγιας που μόλις εγκαταλείφθησαν τους “κατάπιε” η ζούγκλα με τη βλάστησή της.
Ο νέος ανθρωπολογικός τύπος του “καταναλωτικού ανθρώπου” είναι ο μόνος που εκμεταλλεύεται το περιβάλλον του μέχρι καταστροφής αφήνοντας πίσω του συντρίμια και μη επουλώσιμες πληγές. Γι’αυτό και ο πλανήτης κινδυνεύει με αφανισμό μέσα στην επόμενη εκατονταετία. Οι Ζαπατίστας το έχουν αντιληφθεί και δηλώνουν οτι η μάχη για την επιβίωση του πλανήτη είναι απαραίτητα μάχη ενάντια στο σύστημα που τον καταστρέφει, τον καπιταλισμό δηλαδή. “Ή με τη φύση θα είμαστε ή με το σύστημα αυτό, και τα δυο δε γίνονται.”
- Ποια είναι η διασύνδεσή τους με παγκόσμια περιβαλλοντικά κινήματα;
Πάντα αποτελούσαν σημείο αναφοράς για το παγκόσμιο αντικαπιταλισιτκό κίνημα. Όχι απαραίτητα το αυστηρά περιβαλλοντικό. Εξάλλου η θέση τους είναι ξεκάθαρη: για την επιβίωση του πλανήτη πρέπει να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό. Αυτός είναι που τον καταστρέφει. Συνδέουν δηλαδή το πολιτικό με το οικολογικό, και αποστασιοποιούνται αν θέλεις έτσι από ένα οικολογικό κίνημα που δεν είναι και αντικαπιταλιστικό. Σε ένα πεπερασμένο πλανήτη άλλωστε, δε μπορούμε να έχουμε απεριόριστους φυσικούς πόρους για εκμετάλλευση.
- Ένα από τα πρώτα πράγματα που προέκυψαν από την ένοπλη εξέγερση το 1994 ήταν ο Επαναστατικός Νόμος των Γυναικών. Ο νόμος αυτός διατύπωσε 10 νέους κανόνες δίνοντας στις γυναίκες πρωτοφανή εξουσία στις ζωές τους. Πως αποτυπώνονται οι ριζοσπαστικές αλλαγές στις σχέσεις των δύο φύλων στην καθημερινότητα εντός των κοινοτήτων τους;
Ισχύει αυτό. Μάλιστα ο νόμος των γυναικών επιβλήθηκε από τις γυναίκες Ζαπατίστας πριν ακόμα από την εξέγερση, από το 1993 ήδη. Σήμερα λοιπόν, σε μια πρώην (και εν πολλοίς ακόμη και σήμερα) πολύ συντηρητική και ανδροκραοτούμενη κατά τα άλλα κοινωνία και περιοχή, το 50% των στρατιωτικών διοικητών του EZLN είναι γυναίκες, ενώ έχουμε επίσης γυναίκες δασκάλες, νοσοκόμες, εκλεγμένες εκπροσώπους των κοινοτήτων τους, και οτι άλλο θες. Αυτό θα ήταν αδιανόητο στην Τσιάπας,αλλά και στο Μεξικό ακόμα, χωρίς το Ζαπατίστικο κίνημα.
- Το προηγούμενο διάστημα συζητήθηκε πολύ η στήριξη της υποψηφιότητας της Maria de Jesus Patricio Martinez, μίας ιθαγενούς γυναίκας στις προεδρικές εκλογές του 2018. Πρόκειται για μια αλλαγή στρατηγικής του ζαπατιστικού κινήματος αναφορικά με τις εκλογές ή αποτελεί κίνηση τακτικής;
Όπως αποδεικνύει και η πρόσφατη κοινωνική και γεωγραφική επέκταση του κινήματος φυσικά και δεν επρόκειτο για αλλαγή στρατηγικής η υποστήριξη της υποψηφιότητας της Μαριτσούι. Δεν αποφάσισαν δηλαδή να εγκαταλείψουν την αυτονομία και να στραφούν στον εκλογικό αγώνα, όπως φοβήθηκαν αρκετοί. Ούτε και είναι η πρώτη φορά που υποστηρίζουν την υποψηφιότητα κάποιου πολιτικού αν θέλεις. Το είχαν ξανακάνει το 1994-95 υποστηρίζοντας την υποψηφιότητα (προτείνοντάς του τη μάλιστα) του δικηγόρου και δημοσιογράφου Αμάδο Αβεντάνιο για Κυβερνήτη της Τσιάπας. Αυτές οι πρωτοβουλίες αποτελούν μάλλον προσπάθειες να “τραβήξουν την προσοχή” αλλά και να “ταράξουν τα νερά” της Μεξικάνικης πολιτικής σκηνής η οποία είναι ανδροκρατούμενη, και αποκλείει εν πολλοίς τους ιθαγενείς πληθυσμούς.
*Ο Λεωνίδας Οικονομάκης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής, στο Πανεπιστήμιο Durham, στο τμήμα Ανθρωπολογίας. Επίσης είναι ράπερ στο ελληνικό χιπ-χοπ σχήμα «Social Waste» και μέλος της συντακτικής ομάδας του «Roar Magazine». Είναι συγγραφέας του βιβλίου Political Strategies and Social Movements in Latin America: The Zapatistas and Bolivian Cocaleros (Palgrave Macmillan, 2019), η ελληνική μετάφραση του οποίου αναμένεται να εκδοθεί μέσα στο 2020 από τον εκδοτικό οίκο «Ακυβέρνητες Πολιτείες».
Πηγή: koutipandoras.gr
Συραγώ Λιάτσικου: Σχετικά με το Συντάκτη
Οι Zαπατίστας επιστρέφουν; Ο Λεωνίδας Οικονομάκης, μέλος των Social Waste και μεταδιδακτορικός ερευνητής Ανθρωπολογίας, μιλάει στο koutipandoras.gr με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση της δημιουργίας 11 νέων αυτόνομων περιοχών στην Τσιάπας του Μεξικό και περιγράφει τις εξελίξεις στο Ζαπατίστικο κίνημα.
Σε τι κατάσταση βρίσκεται το κίνημα των Ζαπατίστας και ποια τα προτάγματά του; Πως αντιλαμβάνονται τη σχέση των αυτοχθόνων με το περιβάλλον, σε μια περίοδο όπου οι πληγές από την καταστροφή του Αμαζονίου είναι ανοιχτές και η καπιταλιστική δραστηριότητα καταστρέφει ολοένα και περισσότερο τη πηγή ζωής του πλανήτη; Πώς είναι η ζωή στις κοινότητές τους και οι μεταξύ τους σχέσεις; Με ποια κινήματα αλληλεπιδρούν στην παρούσα πολιτική συγκυρία στο Μεξικό;
Ήταν 1η Γενάρη του 1994, η ίδια ακριβώς ημέρα που τέθηκε σε ισχύ η καταστροφική Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής (NAFTA), που για πρώτη φορά γνωρίσαμε τον Ζαπατιστικό Στρατό Εθνικής Απελευθέρωσης (EZLN) που ξεσηκώθηκε στην Τσιάπας του Μεξικό.
Ο αγώνας των ιθαγενών για ισότητα, ελευθερία, αξιοπρέπεια και αυτονομία άρχισε να παίρνει τη δικιά του μορφή μέσα από τις αυτόνομες περιοχές των Ζαπατίστας, όπου ισότιμα γυναίκες και άντρες οικοδομούν εδώ και όλα αυτά τα χρόνια αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες μέσα από τη συλλογική τους δράση.
Ενώ το τελευταίο διάστημα οι Ζαπατίστας κρατούσαν στάση σιγής, με τα νέα τους ανακοινωθέντα μας αιφνιδίασαν ευχάριστα. Τέσσερα νέα ανακοινωθέντα, μεταξύ 10 και 15 Αυγούστου, με την υπογραφή του Υποδιοικητή Γκαλεάνο (μέχρι πρότινος Μάρκος) ήρθαν να ταράξουν τα νερά.
«Οι κοινότητες των Ζαπατίστας (επαν)εμφανίζονται» προανήγγειλε ο Υποδιοικητής και λίγες μέρες μετά, ανακοινώνεται η δημιουργία 11 νέων αυτόνομων περιοχών, εξέλιξη που αποτελεί τομή για το Ζαπατίστικο κίνημα.
Με την αφορμή αυτή, το koutipandoras.gr συζητά με τον Λεωνίδα Οικονομάκη, μέλος των Social Waste, ενός συγκροτήματος που κάνει ένα «hip hop επικίνδυνο», όπως έχουν πει οι ίδοι, με στίχους και τραγούδια που κάνουν κοινωνικοπολιτική παρέμβαση και στόχο να επηρεάσουν συνειδήσεις, στο πλευρό κινημάτων που έχουν δημιουργηθεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Ο Λεωνίδας Οικονομάκης εκτός από μουσικός, είναι και μεταδιδακτορικός ερευνητής Ανθρωπολογίας, με την έρευνά του να επικεντρώνεται στα κοινωνικά κινήματα, την αυτονομία, τις επαναστάσεις και τις πολιτικές εξελίξεις στη Λατινική Αμερική.
Η περίπτωση των Ζαπατίστας και το κίνημα για το νερό στη Βολιβία είναι δύο από τις βασικές ερευνητικές του δραστηριότητες, που είχε ως αποτέλεσμα και τη συγγραφή του βιβλίου «Political Strategies and Social Movements in Latin America: The Zapatistas and Bolivian Cocaleros». Έχει ζήσει στις αυτόνομες περιοχές της Τσιάπας και έχει δει τον τρόπο που λειτουργούν από κοντά, έχει υπάρξει μάλιστα περήφανος μαθητής σε Σχολείο των Ζαπατίστας, του Αυτόνομου Αντάρτικου Ζαπατίστικου Κέντρου Ισπανικών και Γλωσσών Μάγιας (Centro de Español y Lenguas Mayas Rebelde Autónomo Zapatista — CELMRAZ.). Μέσα από την εμπειρία του, μιλάει για τις πρόσφατες εξελίξεις στις αυτόνομες περιοχές της Τσιάπας, τη ζωή και τη δράση μέσα σ' αυτές, τις πολιτικές εξελίξεις στο Μεξικό και τις αντιστάσεις των αυτόχθονων, την πορεία και κατεύθυνση του κινήματος των Ζαπατίστας και τα ζητήματα που τους απασχολούν.
Ζαπατίστας, η επιστροφή;
- Σε ποια κατάσταση βρίσκεται το κίνημα των Ζαπατίστας και ποια είναι η νέα εξέλιξη που ανακοίνωσαν;
Το Ζαπατίστικο κίνημα από το 2006 και μέχρι το 2012 (διακυβέρνηση PAN, Προεδρεία Καλντερόν) πέρασε μια μακρά περίοδο εσωτερικής οργανωτικής δουλειάς και αναζήτησης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μην “ανοίγεται” προς τα έξω, και σχεδόν να ξεχαστεί. Έχω γνωρίσει εικοσάχρονα παιδιά στο Μεξικό κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, που δε γνώριζαν ποιοι είναι οι Ζαπατίστας. Αυτό θα ήταν αδιανόητο από το 1994 και μέχρι το 2006 που βρίσκονταν συνεχώς στο πολιτικό προσκήνιο της χώρας. Η εξάχρονη σιγή λοιπόν ίσως εξυπηρέτησε και λίγο το κράτος που “ησύχασε” από τους Ζαπατίστας και κάπως το συνέφερε να ξεχαστούν – μήπως και αποδυναμωθούν.
Το 2012 επανήλθαν με την εντυπωσιακή “πορεία της σιωπής” όταν και μια ωραία πρωία εμφανίστηκαν 40.000 Ζαπατίστας που είχαν “κατέβει” από τις κοινότητες και έκαναν πορεία σε 7 πόλεις της Τσιάπας, τις ίδιες που είχαν καταλάβει το 1994, μέσα σε απόλυτη σιγή. Μόλις είχε κερδίσει τις εκλογές το PRI του Πένια Νιέτο που πλασαρίστηκε σαν “άφθαρτο νέο πρόσωπο” ενός διεφθαρμένου κατά τα άλλα κόμματος, και το μήνυμα των Ζαπατίστας ήταν: είμαστε ακόμα εδώ. Ακολούθησε ένα εντυπωσιακό “άνοιγμα” στον κόσμο: με τα Μικρά Ζαπατίστικα Σχολεία στα οποία συμμετείχαν χιλιάδες ακτιβιστές από όλο τον κόσμο (όπου είχα την τύχη να συμμετάσχω και εγώ), τις συναντήσεις των γυναικών που αγωνίζονται, τη συνάντηση των καλλιτεχνών και το φεστιβάλ σινεμά και λοιπά.
Έπειτα ακολούθησε η στήριξη της Μαριτσούι, μιας ιθαγενούς γυναίκας ως υποψήφιας Προέδρου της χώρας, σε συνεργασία με το Εθνικό Ιθαγενικό Κογκρέσο, και από τις εκλογές και μετά (τις κέρδισε η MORENA του Λόπες Ομπραδόρ) είχαμε σιγή. Έκλεισαν και την πρόσβαση στις κοινότητες, πλέον προσβάσιμο ήταν μόνο το Καμπαμέντο της Ρεαλιδάδ, μέχρι και την ανακοίνωση της εγκαθίδρυσης 11 νέων αυτόνομων Ζαπατίστικων κέντρων, 7 καρακόλ και 4 δήμων. Φαίνεται λοιπόν ότι η σιγή και ο αποκλεισμός της πρόσβασης έκρυβε εσωτερική οργανωτική δουλειά και εντυπωσιακή επέκταση τόσο κοινωνική όσο και γεωγραφική, την πιο ιστορική από το 2003 και μετά.
- Η επιλογή των Ζαπατίστας να δημιουργήσουν νέες κοινότητες, να επεκταθούν και σε άλλες περιοχές, αποτελεί τομή για το κίνημα. Πως προέκυψε η απόφαση αυτή;
Δε γνωρίζουμε πώς προέκυψε ακριβώς. Από τα λεγόμενα του Υποδιοικητή Μοισές φαίνεται ότι ήταν ανάγκη οργανωτική η οποία αντικατοπτρίζει την κοινωνική και γεωγραφική επέκταση του κινήματος, αλλά και την οργανωτική δουλειά που έχει γίνει όλα αυτά τα χρόνια. Δείχνει ότι οι Ζαπατίστας όχι μόνο δεν “ξεχάστηκαν” και δεν αποδυναμώθηκαν, αλλά ενισχύονται σημαντικά.
- Τί συμβαίνει στο Μεξικό και τί αντίκτυπο έχει για τους αυτόχθονες η θητεία του προέδρου της χώρας;
Ο νέος Πρόεδρος, ο ΑΜΛΟ όπως τον αποκαλούν από τα αρχικά του ονόματός του (Αντρές Μανουέλ Λόπες Οπραδόρ) προέρχεται από τη Μεξικάνικη συστημική αριστερά και το PRD. Έχει ξαναβρεθεί κοντά στο να κερδίσει εκλογές (το 2006 κυρίως που έχασε με 1% περιπου διαφορά από τον Καλντερόν) όπως έχει βρεθεί κοντά και στους Ζαπατίστας πριν θεωρήσουν οι ίδιοι ότι τους πρόδωσε. Αργότερα ιδρύει τη MORENA και καταφέρνει να κερδίσει τις εκλογές του 2018 με μεγάλη διαφορά. Έχει δηλώσει αντινεοφιλελεύθερος, όχι όμως και αντικαπιταλιστής φυσικά, και φιλοδοξεί να σηματοδοτήσει η Προεδρεία του την πολιτική ιστορία της χώρας, όπως έκαναν και η Μεξικάνικη Επανάσταση (1910) , η Μεταρρύθμιση (1858) που οδήγησε στο διαχωρισμό Κράτους-Εκκλησίας, αλλά και η απελευθέρωση από τους Ισπανούς (1821). Γι’αυτό και έχει ονομάσει την εξαετία του, 4ο Μετασχηματισμό. Έχει κάνει σημαία τη μάχη ενάντια στη διαφθορά, τον εκδημοκρατισμό της χώρας, και έχει δηλώσει ότι είναι ενάντια στις εξορύξεις με τη μέθοδο fracking.
Σημαία του αποτελούν και τρία megaprojects επίσης: το Τρένο Μάγια, που ουσιαστικά έχει να κάνει με την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής (και των τουριστικών πρότζεκτ που την ακολουθούν) από το Κανκούν ως την Οαχάκα, το Τρένο του Ισθμού που επίσης έχει να κάνει με την κατασκευή διπλής σιδηροδρομικής γραμμής μεγάλης ταχύτητας για τη μεταφορά εμπορευμάτων κυρίως στον Ισθμό του Τεουαντεπέκ που είναι το μικρότερο κομμάτι γης μεταξύ ατλαντικού και ειρηνικού στο Μεξικό δημιουργώντας έτσι ένας “σιδηροδρομικό ισθμό,” καθώς και το πρόγραμμα “Sembrando Vida-Φυτεύοντας Ζωή” που έχει να κάνει με τη χρηματοδότηση περίπου 12.000 αγροτών σε 4 πολιτείες της χώρας (μεταξύ των οποίων και η Τσιάπας) για την καλλιέργεια συγκεκριμένων δέντρων για ξυλεία και φρούτα (ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται μέσω συγκεκριμένης τράπεζας την οποία και κατηγορούν τον ΑΜΛΟ οι Ζαπατίστας οτι ευνοεί.
Αυτά τα πρότζεκτ, μαζί και άλλα μικρότερα megaprojects που αφορούν στην κατασκευή φραγμάτων υδροηλεκτρικών, στην εξόρυξη μεταλλευμάτων και λοιπά, σημαίνουν για τους ιθαγενείς πληθυσμούς ό,τι σήμαιναν πάντα αυτά τα πρότζεκτ: καταστροφή του περιβάλλοντος (τα δυο πρώτα), αποστέρηση πόρων, εκμετάλλευση από το μεγάλο κεφάλαιο που αναλαμβάνει να τα φέρει εις πέρας, πολιτική εξάρτηση (το τρίτο) και θάνατο. Έχουμε τη δολοφονία και τη σύλληψη ενός σημαντικού αριθμού ιθαγενών ακτιβιστών που αντιστέκονται στα πρότζεκτ αυτά και κάποιοι από αυτούς είναι πολιτικοί σύμμαχοι του Ζαπατισμού (όπως ο δημοσιογράφος Samir Flores Soberanes που δολοφονήθηκε στην Πολιτεία Μορέλος), υπό την Προεδρεία ενός “αριστερού” Προέδρου.
Ο ίδιος ο Πρόεδρος δεν τα παρουσιάζει ακριβώς έτσι τα πράγματα βέβαια, όπως ποτέ κανένας Πρόεδρος δε θα τα παρουσίαζε έτσι, μιλάει για ανάπτυξη, μείωση της φτώχειας και λοιπά. Οι Ζαπατίστας βέβαια – σε αντίθεση με ορισμένες “δικές μας” τοπικές κοινότητες αν θέλεις - έχουν αντιληφθεί τι σημαίνει αυτή η “ανάπτυξη” για αυτούς και λένε με νόημα: “εμείς δεν ονειρευόμαστε να γίνουμε σερβιτόροι και καμαριέρες στα μεγάλα ξενοδοχεία που φέρνουν στη γη μας πρότζεκτ όπως το τρένο Μάγια.”
- Για τι έκταση μιλαμε πλέον ότι βρίσκεται κάτω από ζαπατιστική διοίκηση; Από που και με ποιά μέσα έχει αποκτηθεί αυτή η γη;
Η περιοχή που “ελέγχεται” από τις Ζαπατίστικες κοινότητες δε μπορεί να “μετρηθεί” γιατί δεν είναι ομοιογενής γεωγραφικά. Φανταστείτε οτι η Τσιάπας έχει την έκταση της Ιρλανδίας, έχει 4-5 εκατομμύρια πληθυσμό, και μέχρι τώρα γνωρίζαμε οτι 300.000-400.000 από αυτούς ήταν οργανωμένες βάσεις Ζαπατίστικες. Επίσης δεν σημαίνει ότι όλοι αυτοί ζουν σε κοινότητες που είναι 100% Ζαπατίστικες, εγώ προσωπικά έχω ζήσει ή επισκεφτεί κοινότητες που ήταν 70% Ζαπατίστικες και 30% όχι, ενώ οι διπλανές τους ήταν 50%-50% και οι παραδιπλανές πιθανώς 100%.
Πλέον με την επέκταση δε γνωρίζουμε ακριβώς πόσοι είναι οι Ζαπατίστας. Δεν δίνουν και επίσημα στοιχεία δημοσίως ξέρετε, για ευνόητους λόγους. Μεγάλο μέρος των κοινοτήτων βρίσκεται σε “ανακτημένη γη”, γη δηλαδή η οποία μέχρι την εξέγερση του 1994 ανήκε σε μεγαλογαιοκτήμονες οι οποίοι είχαν ημι-φεουδαρχικές σχέσεις με τους ιθαγενείς που δούλευαν τη γη. Άλλες κοινότητες έχουν επιλέξει να προσχωρήσουν στο Ζαπατισμό μαζί με τη γη στην οποία ζουν από πάντα. Πάλι εξαρτάται από την κοινότητα.
- Πρόκειται για μια πολιτική επιλογή του ζαπατιστικού κινήματος να ανοιχτεί ξανά στην κοινωνία μέσω της περεταίρω οικοδόμησης της αυτόνομης αυτοδιοίκησής τους;
Φαίνεται ότι κάνουν ένα κάλεσμα στην τοπική και διεθνή κοινωνία των πολιτών να τους βοηθήσει είτε στέλνοντας υλικά, είτε με εθελοντική εργασία, είτε στέλνοντας χρήματα, στην οικοδόμηση των νέων Ζαπατίσικων κέντρων. Δεν ξέρουμε περισσότερες λεπτομέρειες. Περιμένουμε νεότερο σχετικό ανακοινωθέν.
- Τι έχει αλλάξει στον τρόπο διοίκησης και τη δομή των ζαπατίστας στο πέρασμα από τον υποδιοικητή Μάρκος στον υποδιοικητή Γκαλεάνο;
Ο Μάρκος και ο Γκαλεάνο είναι το ίδιο πρόσωπο. Είναι συνήθης τακτική των ανταρτών να υιοθετούν ψευδώνυμα, συνήθως τιμώντας πεσόντες φίλους και συντρόφους παίρνοντας το όνομά τους. Αυτό συνέβη και τώρα, ο Μάρκος υιοθέτησε το ψευδώνυμο ενός δασκάλου από τη Ρεαλιδάδ που δολοφονήθηκε σχετικά πρόσφατα, για να τον τιμήσει. Που και ο ίδιος ο δάσκαλος κατά πάσα πιθανότητα υιοθέτησε το ψευδώνυμο από το όνομα του γνωστού Ουρουγουανού συγγραφέα- φίλου των Ζαπατίστας.
Δεν είναι και η πρώτη φορά που ο Μάρκος αλλάζει ψευδώνυμο- πριν ονομαστεί Μάρκος, είχε το ψευδώνυμο Ζακαρίας – αλλά αυτές είναι παλιότερες ιστορίες που δεν είναι πολύ γνωστές ούτε στο Μεξικό και φυσικά ούτε και στην Ελλάδα. Διοικητικά δεν αλλάζει λοιπόν τίποτα με το πέρασμα από το Μάρκος στο Γκαλεάνο, αυτό που αλλάζει είναι ότι ο Μάρκος κάνει ένα βήμα πίσω και το ρόλο του “νούμερο 1 Υποδιοικητή” αν θέλεις, αναλαμβάνει πλέον ο Μοϊσές, που είναι και ιθαγενής σε αντίθεση με το Μάρκος.
Η κλιματική αλλαγή, τα περιβαλλοντικά προβλήματα και οι αντιστάσεις
- Ο σεβασμός στη φύση και η πάλη απέναντι σε πολιτικές που καταστρέφουν το περιβάλλον αποτελούν βασικά ταυτοτικά χαρακτηριστικά των Ζαπατίστας. Υπάρχουν αυτή την περίοδο περιπτώσεις περιβαλλοντικής υποβάθμισης στο Μεξικό και πώς επηρεάζουν αυτές; Υπάρχουν σημάδια αντίστασης σε αυτές;
Υπάρχουν και μάλιστα πολλές τέτοιες περιπτώσεις και από τη μια και από την άλλη μεριά. Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για μια τεράστια, αχανή χώρα, πλουσιότατη σε πρώτες ύλες τις οποίες εκμεταλεύεται το διεθνές κεφάλαιο από την Ισπανική Κατάκτηση κιόλας. Και φυσικά υπάρχει και αντίσταση, κυρίως από τους ιθαγενείς, τους φοιτητές, αλλά και όλους τους προοδευτικούς ανθρώπους της χώρας. Αυτή την αντίσταση προσπαθούν να “ενώσουν” οι Ζαπατίστας μέσω του Εθνικού Ιθαγενικού Κογκρέσου το οποίο έχει κάνει άνοιγμα και σε οργανώσεις και πρωτοβουλίες και μη ιθαγενών. Η επόμενη μάλιστα συνάντηση είναι προγραμματισμένη να γίνει στην περιοχή του Ισθμού του Τεουαντεπέκ. Όχι τυχαία βέβαια.
- Οι Ζαπατίστας παίρνουν θέση στις πρώτες γραμμές του αγώνα ενάντια στην κλιματική αλλαγή σε συνάρτηση της πάλης ενάντια στον καπιταλισμό. Οι πρόσφατες πυρκαγιές στον Αμαζόνιο, μάλιστα, επιβεβαιώνουν μια τέτοια ανάλυση. Με ποιον τρόπο εντάσσουν την πάλη ενάντια στην κλιματική αλλαγή στην καθημερινότητα και τις δράσεις τους;
Οι Ζαπατίστας όπως και άλλοι ιθαγενείς πληθυσμοί με τους οποίους έχω ζήσει και τους οποίους έχω μελετήσει εγώ (κυρίως στη Βολιβία και τον Ισημερινό) έχουν μια ιδιαίτερη σχέση με τη φύση. Πέρα από τα ανιμιστικά χαρακτηριστικά που πιθανώς να της προσδίδουν, δεν αντιμετωπίζουν το φυσικό τους περιβάλλον ως “φυσικό πάρκο” το οποίο προστατεύεται και δεν “αγγίζεται.” Αντιθέτως, αξιοποιούν τις πρώτες ύλες που τους δίνει το περιβάλλον τους για να επιβιώσουν: κόβουν τα δέντρα για να φτιάξουν σπίτια, αλλά και για τη φωτιά, κυνηγούν, καλλιεργούν τη γη, υφαίνουν ρούχα με το μαλλί των προβάτων κλπ.
Συγγνώμη που χαλάω τη “δυτική αστική φαντασίωση,” αλλά δεν έχουν αποστειρωμένη σχέση με το περιβάλλον τους, το αξιοποιούν και το “εκμεταλλεύονται” αν θέλεις. Φυσικά, το προστατεύουν κιόλας, έτσι ώστε να μπορούν και “αύριο” να έχουν δέντρα, ζώα, ποτάμια κλπ. Έτσι έκανε πάντα ο άνθρωπος, διαφορετικά ο όποιος πολιτισμός του θα είχε “φαγωθεί” όπως οι ναοί και οι πολιτείες των Μάγιας που μόλις εγκαταλείφθησαν τους “κατάπιε” η ζούγκλα με τη βλάστησή της.
Ο νέος ανθρωπολογικός τύπος του “καταναλωτικού ανθρώπου” είναι ο μόνος που εκμεταλλεύεται το περιβάλλον του μέχρι καταστροφής αφήνοντας πίσω του συντρίμια και μη επουλώσιμες πληγές. Γι’αυτό και ο πλανήτης κινδυνεύει με αφανισμό μέσα στην επόμενη εκατονταετία. Οι Ζαπατίστας το έχουν αντιληφθεί και δηλώνουν οτι η μάχη για την επιβίωση του πλανήτη είναι απαραίτητα μάχη ενάντια στο σύστημα που τον καταστρέφει, τον καπιταλισμό δηλαδή. “Ή με τη φύση θα είμαστε ή με το σύστημα αυτό, και τα δυο δε γίνονται.”
- Ποια είναι η διασύνδεσή τους με παγκόσμια περιβαλλοντικά κινήματα;
Πάντα αποτελούσαν σημείο αναφοράς για το παγκόσμιο αντικαπιταλισιτκό κίνημα. Όχι απαραίτητα το αυστηρά περιβαλλοντικό. Εξάλλου η θέση τους είναι ξεκάθαρη: για την επιβίωση του πλανήτη πρέπει να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό. Αυτός είναι που τον καταστρέφει. Συνδέουν δηλαδή το πολιτικό με το οικολογικό, και αποστασιοποιούνται αν θέλεις έτσι από ένα οικολογικό κίνημα που δεν είναι και αντικαπιταλιστικό. Σε ένα πεπερασμένο πλανήτη άλλωστε, δε μπορούμε να έχουμε απεριόριστους φυσικούς πόρους για εκμετάλλευση.
Οι Ζαπατίστας ενάντια στις έμφυλες διακρίσεις
- Ένα από τα πρώτα πράγματα που προέκυψαν από την ένοπλη εξέγερση το 1994 ήταν ο Επαναστατικός Νόμος των Γυναικών. Ο νόμος αυτός διατύπωσε 10 νέους κανόνες δίνοντας στις γυναίκες πρωτοφανή εξουσία στις ζωές τους. Πως αποτυπώνονται οι ριζοσπαστικές αλλαγές στις σχέσεις των δύο φύλων στην καθημερινότητα εντός των κοινοτήτων τους;
Ισχύει αυτό. Μάλιστα ο νόμος των γυναικών επιβλήθηκε από τις γυναίκες Ζαπατίστας πριν ακόμα από την εξέγερση, από το 1993 ήδη. Σήμερα λοιπόν, σε μια πρώην (και εν πολλοίς ακόμη και σήμερα) πολύ συντηρητική και ανδροκραοτούμενη κατά τα άλλα κοινωνία και περιοχή, το 50% των στρατιωτικών διοικητών του EZLN είναι γυναίκες, ενώ έχουμε επίσης γυναίκες δασκάλες, νοσοκόμες, εκλεγμένες εκπροσώπους των κοινοτήτων τους, και οτι άλλο θες. Αυτό θα ήταν αδιανόητο στην Τσιάπας,αλλά και στο Μεξικό ακόμα, χωρίς το Ζαπατίστικο κίνημα.
- Το προηγούμενο διάστημα συζητήθηκε πολύ η στήριξη της υποψηφιότητας της Maria de Jesus Patricio Martinez, μίας ιθαγενούς γυναίκας στις προεδρικές εκλογές του 2018. Πρόκειται για μια αλλαγή στρατηγικής του ζαπατιστικού κινήματος αναφορικά με τις εκλογές ή αποτελεί κίνηση τακτικής;
Όπως αποδεικνύει και η πρόσφατη κοινωνική και γεωγραφική επέκταση του κινήματος φυσικά και δεν επρόκειτο για αλλαγή στρατηγικής η υποστήριξη της υποψηφιότητας της Μαριτσούι. Δεν αποφάσισαν δηλαδή να εγκαταλείψουν την αυτονομία και να στραφούν στον εκλογικό αγώνα, όπως φοβήθηκαν αρκετοί. Ούτε και είναι η πρώτη φορά που υποστηρίζουν την υποψηφιότητα κάποιου πολιτικού αν θέλεις. Το είχαν ξανακάνει το 1994-95 υποστηρίζοντας την υποψηφιότητα (προτείνοντάς του τη μάλιστα) του δικηγόρου και δημοσιογράφου Αμάδο Αβεντάνιο για Κυβερνήτη της Τσιάπας. Αυτές οι πρωτοβουλίες αποτελούν μάλλον προσπάθειες να “τραβήξουν την προσοχή” αλλά και να “ταράξουν τα νερά” της Μεξικάνικης πολιτικής σκηνής η οποία είναι ανδροκρατούμενη, και αποκλείει εν πολλοίς τους ιθαγενείς πληθυσμούς.
*Ο Λεωνίδας Οικονομάκης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής, στο Πανεπιστήμιο Durham, στο τμήμα Ανθρωπολογίας. Επίσης είναι ράπερ στο ελληνικό χιπ-χοπ σχήμα «Social Waste» και μέλος της συντακτικής ομάδας του «Roar Magazine». Είναι συγγραφέας του βιβλίου Political Strategies and Social Movements in Latin America: The Zapatistas and Bolivian Cocaleros (Palgrave Macmillan, 2019), η ελληνική μετάφραση του οποίου αναμένεται να εκδοθεί μέσα στο 2020 από τον εκδοτικό οίκο «Ακυβέρνητες Πολιτείες».
Πηγή: koutipandoras.gr
Συραγώ Λιάτσικου: Σχετικά με το Συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου