Γελωτοποιός
Είναι κάποιοι που αναρωτιούνται: “Πώς μπορώ να μιλώ για τέχνη αυτούς τους χαλεπούς καιρούς;”
Όμως η τέχνη δεν είναι κάτι που κάνουν οι άνθρωποι μόνο όταν ο ήλιος λάμπει, όταν οι αγελάδες είναι παχιές και τα πουλιά κελαηδάνε. Δεν περιμένουν να λυθούν όλα τα προβλήματα, να έρθει η πολυπόθητη αέναη ευτυχία για να ξεκινήσουν να γράφουν, να ζωγραφίζουν, να παίζουν μουσική.
Όποιος περιμένει για το τρένο της ευτυχίας, της επιτυχίας, της επαγγελματικής καταξίωσης, της ασφάλειας, της αταξικής κοινωνίας και της ουτοπίας, για να κάνει τέχνη, μάλλον δεν νοιάζεται και τόσο γι’ αυτήν.
Άλλωστε φαίνεται ότι συχνά οι ίδιες οι δυσκολίες, τα πάθη, το μίσος, ο πόλεμος κι εκείνο το περιβόητο γκρέμισμα στο κενό, δημιουργούν τις συνθήκες για να γραφτεί-ζωγραφιστεί-παιχτεί κάτι καινούριο.
Στα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου (που τελικά δεν ήταν τόσο μεγάλος όσο ο δεύτερος), μέσα στη φρίκη, στις λάσπες, στις οβίδες και στα αέρια μουστάρδας, γράφτηκαν αριστουργήματα της λογοτεχνίας, της μουσικής, της φιλοσοφίας.
Εκεί έγραφε ο ποιητής Απολλιναίρ που γύρισε με τρυπανισμένο κρανίο, εκεί κι ο Βίτγκενσταϊν εμπνεύστηκε το Tractatus. Κι η μικρή Άννα Φρανκ έγραψε το ημερολόγιο της στη σοφίτα, λίγο πριν τη στείλουν στο στρατόπεδο, εκεί όπου κι ο Λεβί δημιούργησε το “Εάν είναι αυτός ο άνθρωπος”.
Κι ας μην περιοριζόμαστε στα αριστουργήματα, αφού στην τέχνη αυτό που έχει σημασία είναι η διαδικασία, το παιχνίδι, κι όχι το αποτέλεσμα.
Άνθρωποι πήγαιναν στον πόλεμο κουβαλώντας και τη φυσαρμόνικα ή την κιθάρα. Όπως κάποια παιδιά-πρόσφυγες, που αναγκάστηκαν ν’ αφήσουν το σπίτι τους, αλλά πήραν μαζί τους το βιολί, για να παίζουν μπρος στον φράχτη της Ειδομένης την “Ωδή στη Χαρά”, τον ύμνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που τους απορρίπτει.
Οι σκλάβοι τραγουδούσαν στις φυτείες της Αμερικής κι όταν γυρνούσαν στα παραπήγματα το βράδυ ξεκινούσαν να χορεύουν, παρά την κούραση και την ανελευθερία, ή μπορεί εξαιτίας αυτών.
Η τέχνη είναι φάρμακο και το χρειάζονται οι άνθρωποι που τυραννιούνται.
Μπορεί η τυραννία να είναι μόνο ο έρωτας, αυτός που ενέπνευσε τα περισσότερα βιβλία, τραγούδια, φιλμ. Μόνο ο έρωτας; Αυτός δεν είναι μέγιστος τύραννος κι ανίκητος στις μάχες;
Μπορεί να είναι η φτώχεια, η αδικία κι η δυστυχία, η ανάγκη να ονειρευτούμε κάτι πιο όμορφο, πιο ωραίο, απ’ αυτό που ζούμε. Σ’ έναν τέλειο κόσμο, όπως ποτέ δεν θα υπάρξει, τι θα έγραφαν οι άνθρωποι; Οι Ελόι, στην κοινωνία που φαντάστηκε ο Ουέλς, ήταν χαμένοι μέσα στην αποχαύνωση της ευτυχίας τους.
Μπορεί να είναι το υπαρξιακό κενό, εκείνη η αίσθηση της ελαφρότητας, που σε κάνει να γυρεύεις νοήματα.
Λόγοι πολλοί υπάρχουν, αφορμές κι αιτίες. Κάποιες φορές μοιάζει αναίτιο, παράλογο, άσκοπο. Αν η ερώτηση είναι γιατί γράφουμε, γιατί κάνουμε τέχνη, η απάντηση μπορεί να είναι: Γιατί είμαστε άνθρωποι, ζώα παράλογα, άλλοτε χαμερπή άλλοτε υψιπετή.
Η τέχνη, κάθε τέχνη, είναι πρώτα απ’ όλα παιχνίδι.
Κανείς δεν θα ρωτήσει ένα παιδί γιατί παίζει. Οι ψυχολόγοι ίσως να ισχυριστούν ότι το κάνει για να μάθει, για να κοινωνικοποιηθεί, για να προετοιμαστεί. Όμως τα παιδιά έχουν άλλη γνώμη. Παίζουν γιατί έτσι χαίρονται.
Οι ενήλικοι ξεχνάμε να παίξουμε. Βουτηγμένοι ως το λαιμό μέσα στα προβλήματα και τις υποχρεώσεις προτιμάμε να αναλώνουμε τον χρόνο μας στους επίπεδους ανθρώπους της τηλεόρασης, αν έχουμε χρόνο.
Και καθώς έχουμε συνδέσει την τέχνη με το αποτέλεσμα της, τραγουδάμε μόνο στο μπάνιο μην τυχόν και δεν ακουστούμε τόσο άρτιοι όσο τα Είδωλα.
Γιατί να γράψεις κάτι όταν υπάρχουν τόσα αριστουργήματα; Πώς θα φτάσεις στο επίπεδο συγγραφέων που ίσως είναι αδύνατο να πλησιάσεις;
Η τέχνη όμως δεν είναι πρωταθλητισμός. Δεν παίζεις για να κερδίσεις, για να σε επευφημήσουν. Παίζεις γιατί αισθάνεσαι ωραία, αισθάνεσαι καλύτερα, όταν το κάνεις.
Ρωτάει ο θάνατος τον ποιητή, λίγο πριν τον πάρει:
– Νομίζεις ότι τα ποιήματα σου θα μείνουν στην αιωνιότητα;
– Δεν ξέρω. Αλλά ξέρω ότι πολλές φορές, τραγουδώντας τα ποιήματα μου, έζησα την αιωνιότητα.
Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που του αρέσει να διηγείται ιστορίες.
Μπορεί η μουσική να είναι η τέχνη η πιο παγκόσμια, η πιο άμεση, η πιο κατακλυστική, αλλά η συγγραφή είναι η τέχνη η πιο ανθρώπινη.
Υπάρχουν άνθρωποι που ποτέ δεν άκουσαν μουσική κι άλλοι που ποτέ δεν είδαν πίνακα ζωγραφικής, εκ γενετής αποκλεισμένοι απ’ αυτές τις αισθήσεις.
Όμως δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει ακούσει-δει-διαβάσει, να μην έχει σκεφτεί μια ιστορία. Είτε παραμύθι είτε μύθο είτε μυθοπλασία είτε φαντασίωση.
Οι επιστήμες έπλασαν τον σύγχρονο κόσμο, αλλά οι μύθοι συνεχίζουν να ορίζουν τον άνθρωπο.
Η Φυσική του Αριστοτέλη είναι ξεπερασμένη πλέον, αλλά η Αντιγόνη πάντα θα μας συγκινεί. Γιατί μπορεί ν’ αλλάξαμε το περιβάλλον μας, αλλά εμείς παραμείναμε ίδιοι.
Ίδια δειλοί και θαρραλέοι, ίδια ρομαντικοί και κυνικοί, ίδια ηρωικοί και προδοτικοί, ίδια ερωτευμένοι, ίδια παράλογοι.
Είναι κάποιοι που αναρωτιούνται: “Πώς μπορώ να μιλώ για τέχνη αυτούς τους χαλεπούς καιρούς;”
Οι καιροί είναι εφήμεροι, όπως κι εμείς. Κι αν όλοι οι άνθρωποι έκαναν τέχνη, με τον δικό τους τρόπο, τότε ίσως να υπήρχαν λιγότεροι πόλεμοι και δυστυχία, ίσως να μην ήταν τόσο χαλεποί, οι καιροί. Κι ίσως ν’ αγγίζαμε πιο συχνά εκείνη την μικρή αιωνιότητα που περιγράφει ο ποιητής.
– Πώς μπορείς να μιλάς για τέχνη;
– Πώς μπορώ ν’ αντέξω χωρίς αυτήν;
Συνεχίζουμε, λοιπόν, να παίζουμε και να γράφουμε, σε χαλεπούς και νεφελώδεις καιρούς.
Το Συνεργείο Δημιουργικής Γραφής ξαναρχίζει, από τις 8 Μαρτίου, με ανοιξιάτικο καιρό.
Όποιος θέλει μπορεί να συμμετέχει στο παιχνίδι μας. Πού θα φτάσουμε δεν γνωρίζω, αλλά σίγουρα θα περάσουμε καλά στη διαδρομή…
… Γράφοντας ιστορίες, ό,τι καιρό κι αν κάνει
Γελωτοποιός
Είναι κάποιοι που αναρωτιούνται: “Πώς μπορώ να μιλώ για τέχνη αυτούς τους χαλεπούς καιρούς;”
Όμως η τέχνη δεν είναι κάτι που κάνουν οι άνθρωποι μόνο όταν ο ήλιος λάμπει, όταν οι αγελάδες είναι παχιές και τα πουλιά κελαηδάνε. Δεν περιμένουν να λυθούν όλα τα προβλήματα, να έρθει η πολυπόθητη αέναη ευτυχία για να ξεκινήσουν να γράφουν, να ζωγραφίζουν, να παίζουν μουσική.
Όποιος περιμένει για το τρένο της ευτυχίας, της επιτυχίας, της επαγγελματικής καταξίωσης, της ασφάλειας, της αταξικής κοινωνίας και της ουτοπίας, για να κάνει τέχνη, μάλλον δεν νοιάζεται και τόσο γι’ αυτήν.
Άλλωστε φαίνεται ότι συχνά οι ίδιες οι δυσκολίες, τα πάθη, το μίσος, ο πόλεμος κι εκείνο το περιβόητο γκρέμισμα στο κενό, δημιουργούν τις συνθήκες για να γραφτεί-ζωγραφιστεί-παιχτεί κάτι καινούριο.
Στα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου (που τελικά δεν ήταν τόσο μεγάλος όσο ο δεύτερος), μέσα στη φρίκη, στις λάσπες, στις οβίδες και στα αέρια μουστάρδας, γράφτηκαν αριστουργήματα της λογοτεχνίας, της μουσικής, της φιλοσοφίας.
Εκεί έγραφε ο ποιητής Απολλιναίρ που γύρισε με τρυπανισμένο κρανίο, εκεί κι ο Βίτγκενσταϊν εμπνεύστηκε το Tractatus. Κι η μικρή Άννα Φρανκ έγραψε το ημερολόγιο της στη σοφίτα, λίγο πριν τη στείλουν στο στρατόπεδο, εκεί όπου κι ο Λεβί δημιούργησε το “Εάν είναι αυτός ο άνθρωπος”.
~~
Κι ας μην περιοριζόμαστε στα αριστουργήματα, αφού στην τέχνη αυτό που έχει σημασία είναι η διαδικασία, το παιχνίδι, κι όχι το αποτέλεσμα. Άνθρωποι πήγαιναν στον πόλεμο κουβαλώντας και τη φυσαρμόνικα ή την κιθάρα. Όπως κάποια παιδιά-πρόσφυγες, που αναγκάστηκαν ν’ αφήσουν το σπίτι τους, αλλά πήραν μαζί τους το βιολί, για να παίζουν μπρος στον φράχτη της Ειδομένης την “Ωδή στη Χαρά”, τον ύμνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που τους απορρίπτει.
Οι σκλάβοι τραγουδούσαν στις φυτείες της Αμερικής κι όταν γυρνούσαν στα παραπήγματα το βράδυ ξεκινούσαν να χορεύουν, παρά την κούραση και την ανελευθερία, ή μπορεί εξαιτίας αυτών.
Η τέχνη είναι φάρμακο και το χρειάζονται οι άνθρωποι που τυραννιούνται.
Μπορεί η τυραννία να είναι μόνο ο έρωτας, αυτός που ενέπνευσε τα περισσότερα βιβλία, τραγούδια, φιλμ. Μόνο ο έρωτας; Αυτός δεν είναι μέγιστος τύραννος κι ανίκητος στις μάχες; Μπορεί να είναι η φτώχεια, η αδικία κι η δυστυχία, η ανάγκη να ονειρευτούμε κάτι πιο όμορφο, πιο ωραίο, απ’ αυτό που ζούμε. Σ’ έναν τέλειο κόσμο, όπως ποτέ δεν θα υπάρξει, τι θα έγραφαν οι άνθρωποι; Οι Ελόι, στην κοινωνία που φαντάστηκε ο Ουέλς, ήταν χαμένοι μέσα στην αποχαύνωση της ευτυχίας τους.
Μπορεί να είναι το υπαρξιακό κενό, εκείνη η αίσθηση της ελαφρότητας, που σε κάνει να γυρεύεις νοήματα.
Λόγοι πολλοί υπάρχουν, αφορμές κι αιτίες. Κάποιες φορές μοιάζει αναίτιο, παράλογο, άσκοπο. Αν η ερώτηση είναι γιατί γράφουμε, γιατί κάνουμε τέχνη, η απάντηση μπορεί να είναι: Γιατί είμαστε άνθρωποι, ζώα παράλογα, άλλοτε χαμερπή άλλοτε υψιπετή.
~~
Η τέχνη, κάθε τέχνη, είναι πρώτα απ’ όλα παιχνίδι.
Κανείς δεν θα ρωτήσει ένα παιδί γιατί παίζει. Οι ψυχολόγοι ίσως να ισχυριστούν ότι το κάνει για να μάθει, για να κοινωνικοποιηθεί, για να προετοιμαστεί. Όμως τα παιδιά έχουν άλλη γνώμη. Παίζουν γιατί έτσι χαίρονται.
Οι ενήλικοι ξεχνάμε να παίξουμε. Βουτηγμένοι ως το λαιμό μέσα στα προβλήματα και τις υποχρεώσεις προτιμάμε να αναλώνουμε τον χρόνο μας στους επίπεδους ανθρώπους της τηλεόρασης, αν έχουμε χρόνο.
Και καθώς έχουμε συνδέσει την τέχνη με το αποτέλεσμα της, τραγουδάμε μόνο στο μπάνιο μην τυχόν και δεν ακουστούμε τόσο άρτιοι όσο τα Είδωλα.
Γιατί να γράψεις κάτι όταν υπάρχουν τόσα αριστουργήματα; Πώς θα φτάσεις στο επίπεδο συγγραφέων που ίσως είναι αδύνατο να πλησιάσεις;
Η τέχνη όμως δεν είναι πρωταθλητισμός. Δεν παίζεις για να κερδίσεις, για να σε επευφημήσουν. Παίζεις γιατί αισθάνεσαι ωραία, αισθάνεσαι καλύτερα, όταν το κάνεις.
Ρωτάει ο θάνατος τον ποιητή, λίγο πριν τον πάρει:
– Νομίζεις ότι τα ποιήματα σου θα μείνουν στην αιωνιότητα;
– Δεν ξέρω. Αλλά ξέρω ότι πολλές φορές, τραγουδώντας τα ποιήματα μου, έζησα την αιωνιότητα.
~~
Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που του αρέσει να διηγείται ιστορίες.
Μπορεί η μουσική να είναι η τέχνη η πιο παγκόσμια, η πιο άμεση, η πιο κατακλυστική, αλλά η συγγραφή είναι η τέχνη η πιο ανθρώπινη.
Υπάρχουν άνθρωποι που ποτέ δεν άκουσαν μουσική κι άλλοι που ποτέ δεν είδαν πίνακα ζωγραφικής, εκ γενετής αποκλεισμένοι απ’ αυτές τις αισθήσεις.
Όμως δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει ακούσει-δει-διαβάσει, να μην έχει σκεφτεί μια ιστορία. Είτε παραμύθι είτε μύθο είτε μυθοπλασία είτε φαντασίωση.
Οι επιστήμες έπλασαν τον σύγχρονο κόσμο, αλλά οι μύθοι συνεχίζουν να ορίζουν τον άνθρωπο.
Η Φυσική του Αριστοτέλη είναι ξεπερασμένη πλέον, αλλά η Αντιγόνη πάντα θα μας συγκινεί. Γιατί μπορεί ν’ αλλάξαμε το περιβάλλον μας, αλλά εμείς παραμείναμε ίδιοι.
Ίδια δειλοί και θαρραλέοι, ίδια ρομαντικοί και κυνικοί, ίδια ηρωικοί και προδοτικοί, ίδια ερωτευμένοι, ίδια παράλογοι.
~~
Είναι κάποιοι που αναρωτιούνται: “Πώς μπορώ να μιλώ για τέχνη αυτούς τους χαλεπούς καιρούς;”
Οι καιροί είναι εφήμεροι, όπως κι εμείς. Κι αν όλοι οι άνθρωποι έκαναν τέχνη, με τον δικό τους τρόπο, τότε ίσως να υπήρχαν λιγότεροι πόλεμοι και δυστυχία, ίσως να μην ήταν τόσο χαλεποί, οι καιροί. Κι ίσως ν’ αγγίζαμε πιο συχνά εκείνη την μικρή αιωνιότητα που περιγράφει ο ποιητής.
– Πώς μπορείς να μιλάς για τέχνη;
– Πώς μπορώ ν’ αντέξω χωρίς αυτήν;
Συνεχίζουμε, λοιπόν, να παίζουμε και να γράφουμε, σε χαλεπούς και νεφελώδεις καιρούς.
Το Συνεργείο Δημιουργικής Γραφής ξαναρχίζει, από τις 8 Μαρτίου, με ανοιξιάτικο καιρό.
Όποιος θέλει μπορεί να συμμετέχει στο παιχνίδι μας. Πού θα φτάσουμε δεν γνωρίζω, αλλά σίγουρα θα περάσουμε καλά στη διαδρομή…
… Γράφοντας ιστορίες, ό,τι καιρό κι αν κάνει
Γελωτοποιός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου