Του Κωστή Μουδάτσου
Η μελέτη του πολιτισμού είναι συνυφασμένη με όλες τις επιστήμες που καλλιέργησε ο άνθρωπος. Τον πολιτισμό μπορούμε να τον δούμε από γεωγραφική άποψη. Ταξίδια σε εδάφη εντελώς ανόμοια. Κι όμως οι συγκλίσεις είναι μεταξύ τους περισσότερες από όσο φαντάζεται κάποιος. Κάθε πολιτισμός, μικρός ή μεγάλος, μπορεί να εντοπιστεί στο χάρτη. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του γεωγραφικού χώρου τον χαρακτηρίζουν. Φυσικά, ο άνθρωπος παρεμβαίνει σ’ αυτόν το χώρο αιώνες ή ακόμη και χιλιετίες. Δεν υπάρχει μέρος αυτού του τόπου, του δικού μας, να μην έχει τα ίχνη των προγόνων μας. Αδιάκοπη εργασία στο βάθος του χρόνου. Οι γενεές πρόσθεταν κάτι τις στο πέρασμα τους. Λίγο ή πολύ. Ο μόχθος και η προσπάθεια τόσων γενεών στον γεωγραφικό χώρο μεταμορφώνει και τον ίδιο τον άνθρωπο.
Πολιτισμός στην Κρήτη σημαίνει το νησί, τη γης, τα βουνά, τη θάλασσα, το κλίμα, τη βλάστηση, τις χαλέπες, τις μαδάρες, τα φαράγγια, τα ζώα, τα πουλιά, τα λουλούδια. Ότι χαρίστηκε από την φύση στον άνθρωπο και ότι απόκτησε ο ίδιος με τον κόπο του. Ο Μινωικός πολιτισμός ήταν θαλασσοκρατικός πολιτισμός. Δώρο της φύσης που οι Μινωίτες το δέχτηκαν απαντώντας με επινοητικότητα κι εφευρετικότητα. Μπροστά στις δυσκολίες της φύσης ο Μινωίτης απάντησε υπερνικώντας τις δυσκολίες αυτές. Έτσι αποδεχόμενος την πρόκληση, με την απάντηση του, έθεσε τα θεμέλια του πολιτισμού.
Γεωπολιτισμική ενότητα είναι στη γλώσσα των ανθρωπολόγων ένας γεωγραφικός χώρος όπου κυριαρχεί ένα σύστημα ορισμένων πολιτισμικών χαρακτηριστικών.
Ένα τέτοιο βασικό χαρακτηριστικό είναι η γλώσσα. Ο ελληνικός πολιτισμός αποτελείται από πιο περιορισμένους σε έκταση πολιτισμούς, π.χ. Κρήτη, Ρούμελη, Θράκη, Ήπειρος, Κυκλάδες, Πόντος, Μακεδονία κλπ.. Αυτές οι πολύχρωμες ψηφίδες αποτελούν σχεδόν σταθερά χαρακτηριστικά των πολιτισμών. Βέβαια δεν πρέπει να πέσομε στο σφάλμα της στεγανότητας. Κάθε πολιτισμός δέχεται και εξάγει πολιτισμικά αγαθά. Στην εποχή μας η διάδοση πολιτισμικών αγαθών γίνεται με τρομερές ταχύτητες στο χώρο και στο χρόνο.
Εάν δούμε ένα γλωσσολογικό χάρτη του κόσμου θα διακρίνομε ινδοευρωπαϊκές, Αφρικανικές, Παλαιοασιατικές, Ουραλοαλταϊκές, Χαμητοσημιτικές, παλαιοασιατικές γλώσσες, γλωσσικά και ιδιωματικά απολιθώματα.
Η Ελληνική γλώσσα έχει τις ρίζες της στην Αρχαία ελληνική γλώσσα. Την πλουσιότερη και μουσικότατη γλώσσα με τα τόσα φωνήεντα.
Η Κρητική διάλεκτος χαρακτηρίζει το νησί μας. Πλούσια και μουσική διάλεκτος. Σ’ αυτήν σώζονται πολλές λέξεις από την αρχαία Ελληνική γλώσσα ενώ περιέχονται και πολλά δάνεια από τις συναναστροφές με διάφορους λαούς. Έχει τη δική της μοναδικότητα. Η ιδιότυπη προφορά απαιτεί να ξέρομε τον μηχανισμό του ιδιώματος.
Οι λαϊκοί άνθρωποι αισθάνονται χαρά σαν βλέπουν τα πνευματικά τους δημιουργήματα να διαβάζονται από όλους.
Ο Στρατής Μυριβήλης έγραφε:
«Η μαντινάδα είναι μια ποιητική ανάβρα στο στόμα των ανθρώπων εδώ. Γέροι, παλικάρια, άντρες και γυναίκες, κοπέλες και κοπέλια την έχουν στο στόμα τους. Ηρωική, ερωτική, ειρωνική, φιλοσοφική, σατυρική, αισθηματική. Είναι ένα δίστιχο που κυκλοφορεί αυθόρμητα από στόμα σε στόμα, που βρίσκει αμέσως την ανταπόκριση της από τον ακροατή, που βάζει τη σφραγίδα της απάνω σε όλες τις καταστάσεις την ζωής του κρητικού λαού.
Είναι υψηλή ποίηση στις βιοθεωρητικές ονειροπολήσεις του. Είναι κέντημα αισθητικής στην ενατένιση της ομορφιάς της ζωής και φλογερό βέλος στο ερωτικό πύρωμα της καρδιάς».
Η Κρητική διάλεκτος κρύβει την πηγαία και γνήσια ποιητική φαντασία δίνοντας πρωτότυπες και δυνατές εικόνες που προσφέρει εμπνεύσεις σε μουσικούς, σε ζωγράφους… Διακρίνεται από μεγάλη γλωσσοπλαστική και συνθετική δύναμη ενός δημιουργικού και δαιμόνιου λαού. Με τρόπο απλό και παραστατικό δίνει φιλοσοφική πνοή στο λόγο του.
Στην καθημερινή κουβέντα θαυμάζομε το ανεξάντλητο χιούμορ και την δηκτική σάτιρα, γιομάτη με πειράγματα και αστεία.
Ο Κρητικός είναι ολιγόλογος κι επιγραμματικός. Με γνωμικά, επιγράμματα, παροιμίες και μαντινάδες εκφράζεται ο λαϊκός φιλόσοφος. Είναι χιλιάδες οι μαντινάδες, τα γνωμικά και οι παροιμίες που περνούν από στόμα σε στόμα. Δείχνουν την φιλοσοφική γνώση του λαού της Κρήτης καθώς και τις πνευματικές ή ψυχικές αναζητήσεις του. Χρειάζονται μελέτες και προσπάθειες συλλογής ώστε να μας μείνει αυτός ο σπάνιος θησαυρός που μπορεί να γίνει πηγή μελέτης κι έμπνευσης στις σύγχρονες αναζητήσεις. Καμιά φορά το περιφρονημένο λαϊκό λεξιλόγιο βοηθά να απαλλάξομε τη ζωή από κίβδηλες παραποιήσεις.
Ο Νίκος Καζαντζάκης έδειξε ποια είναι η δημιουργική ανάληψη από τη λαϊκή γλώσσα. Είναι κρίμα να χαθούν όλα αυτά μέσα στο σύγχρονο χάος.
Τα τραγούδια, τα παραμύθια, οι μύθοι, οι παροιμίες, τα αινίγματα, οι επωδές, οι κατάρες, οι βλαστήμιες, οι προλήψεις με τις δεισιδαιμονίες, τα ήθη και τα έθιμα, οι συνταγές κλπ εάν μαζευτούν θα ξεπεράσουν αρκετούς τόμους. Μα για να βγουν στο φως χρειάζονται την βοήθεια πνευματικών ιδρυμάτων όπως είναι οι δημοτικοί και πανεπιστημιακοί θεσμοί. Οι μελετητές θα ξεχωρίσουν την επίδραση που είχε στη λαϊκή ψυχή ο Ερωτόκριτος και αντιστρόφως πόσα χρωστάει ο Κορνάρος στην λαϊκή φιλοσοφία.
Προβλήματα ορθογραφίας ή ερμηνευτικά θέματα χρήζουν μελέτης καθώς και εξήγηση ιδιωματικών εκφράσεων. Ίσως οι ιδιωματικές εκφράσεις αποτελέσουν αντικείμενο εξειδικευμένου λεξικού.
Οι πνευματικοί φορείς, δημοτικοί, δημόσιοι και ιδιωτικοί, μπορεί να βοηθήσουν στην διάσωση και διάδοση, στην εξέλιξη της κρητικής διαλέκτου. Η ευφωνία και η μουσικότητα της είναι απαράμιλλη. Οι εκφράσεις, οι φωνητικές δυνατότητες, οι έννοιες, την καθιστούν σπουδαίο εργαλείο στα χέρια του ικανού στιχοπλόκου ή εργάτη του λόγου.
Οι επιστήμονες δείχνουν ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου γεννιέται με τέτοιες δομές ώστε να μπορεί να αναπτύξει τη γλώσσα. Σήμερα ξέρομε την φυσιολογία του εγκεφάλου και ότι διαθέτει αυτές τις δομές. Άρα εμείς έχομε μπροστά μας πολύ δουλειά. Εργασία περιμένοντας κάτι. Οι υποθέσεις εργασίας οδηγούν σε ορισμένα αποτελέσματα είτε έτσι είτε αλλιώς. Ο δράστης δρα. Η βάση της γλώσσα είναι η ενέργεια. Το ρήμα. Με λίγα φωνήεντα και σύμφωνα και μερικούς φθόγγους εκφράζομε χιλιάδες σημασιών. Εκφράζομε χιλιάδες έννοιες, άπειρα νοήματα που μπορεί να συλλαμβάνει ο άνθρωπος. Αυτά τα λίγα και οι κανόνες μας επιτρέπουν να μάθομε γλώσσα και να εκφράζομε τα άπειρα στην επικοινωνία. Η οικονομία βέβαια στη γλώσσα δημιουργεί πλούτο. Η καταπολέμηση της υπερβολής της υπερεξειδίκευσης είναι αναγκαία για να μην γινόμαστε γραφικοί κι ακαταλαβίστικοι. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που θα εξετάζουν μαζί, όλα αυτά τα φαινόμενα και θα τα συνδέουν. Έχομε ανάγκη τις συνδέσεις που ενώνουν ότι χωρίσαμε και ότι ξεχάσαμε.
Πρέπει να ξαναβρούμε το βίωμα μας. Το ελληνικό βίωμα. Το κρητικό βίωμα. Είναι μέσα στα κύτταρα μας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Είναι οι ήχοι των κειμένων, οι ήχοι της μουσικής, ο λόγος των κειμένων. Λόγος δυνατός, ρωμαλέος αλλά και τρυφερός, γιομάτος φως κι ελπίδες.
Ας ανακαλύπτομε συνεχώς τις πολιτισμικές μας αξίες και όχι ύστερα από πολλά χρόνια και δεκαετίες.
Γι’ αυτό και οι υπεύθυνοι της ελληνικής παιδείας έχουν μεγάλη ευθύνη. Η αγνόηση της λαϊκής πνευματικής δωρεάς είναι σοβαρό λάθος. Οι άνθρωποι επικοινωνούν με τη γλώσσα και τη μουσική. Αυτή είναι η τροφή της ψυχής.
Οι δημοτικοί και άλλοι πνευματικοί φορείς, μπορεί να προβούν σε διάφορες ενέργειες :
►Έκδοση λεξικών (ερμηνευτικά, ετυμολογικά, συνώνυμα, αντιθέτων, εκφράσεων , λογοτεχνικών όρων, κλπ) της κρητικής διαλέκτου
►Έκδοση κι επανέκδοση σπουδαίων συλλογών μαντινάδας όπως εκείνες π.χ. της Μαρίας Λιουδάκι κ.α.
►Έκδοση παροιμιών, γνωμικών, μύθων, παραμυθιών, γητειών, βλαστημιών, δοξασιών, χαρακτηριστικών εκφράσεων, κλπ
► Έκδοση ριζίτικων τραγουδιών με μουσικές ταξινομήσεις
► Έκδοση έργων γραμμένων στην κρητική διάλεκτο
► Επανέκδοση της συλλογής του Ι. Κονδυλάκη με μαντινάδες, γνωμικά, ανέκδοτα κτλ
► Έκδοση έργων, κορυφαίων διανοητών, για την Κρήτη και τον πολιτισμό της.
►Καταγραφές σε χωριά, σε κάμπους και βουνά, σε συνεργασία με τους φορείς των Δήμων της Κρήτης. Τα θεμέλια μας είναι στα βουνά και η συνεργασία αλλά και οι κοινές πρωτοβουλίες με τους ορεινούς Δήμους θα προσφέρει πολύτιμους θησαυρούς .
►Έκδοση έργων νέων δημιουργών, ίσως σε μορφή συλλογικής έκδοσης. Παρότι χρειάζεται προσοχή η αποφυγή της γραφικότητας, έχει αξία να τολμήσομε προσεγμένες λαϊκές εκδόσεις σε φτηνές και προσιτές τιμές.
Πολλές πρωτοβουλίες μπορεί να αναληφτούν χωρίς πολλά έξοδα και περίσσειες προσπάθειες. Χρειάζονται όμως να έχομε αρχές και απόψεις γι αυτό που κάνομε. Όταν για παράδειγμα θέλομε να παρουσιάσομε την βιογραφία ενός σημαντικού κρητικού καλλιτέχνη ή ποιητή του παρελθόντος δεν έχομε ανάγκη τις αγιοποιήσεις ή τις καταφρόνιες. Πρέπει να τον συμπαθούμε για να μπορέσομε να μπούμε στην ουσία, του τι σημαίνει να πιστεύομε την τέχνη του. Τότε δίνομε προτεραιότητα στην κριτική σκέψη και στάση. Μας ενδιαφέρει η πνευματική στάση ενός ατόμου που παλεύει τις προηγούμενες απόψεις και προσπαθεί να δημιουργήσει νέες.
Η αγιοποίηση εμποδίζει την κριτική και η καταφρόνια την διαδικασία της ανανέωσης. Όταν τα πρόσωπα του πολιτισμού, τα καθιστούμε εικόνα για προσκύνημα με θρησκευτική ευλάβεια, τότε δεν μιλάμε για πολιτισμό παρά για νέα θρησκεία , θρησκοληψία και προσωπολατρία. Άλλωστε η προσωπολατρία όπου κι αν εκδηλωθεί καταδικάζει το όποιο πρόσωπο, άσχετα εάν παίζει θετικό ή αρνητικό ρόλο. Προκαλεί δυσαρέσκειες και ακραίες συμπεριφορές από το πρόσωπο, τους οπαδούς και τους αντιπάλους. Δεν έχομε ανάγκη να αποδείξομε την τότε αλήθεια, αλλά να μπούμε στην διαδικασία της αντίληψης, εντύπωσης, μελέτης , έμπνευσης. Η μνήμη για να είναι πηγή γνώσης, πρέπει το παρελθόν να είναι στην σκέψη μας, δηλαδή να υπάρχει κατά κάποιο τρόπο ακόμη. Ξέρομε ότι όπου δεν υπάρχει ύλη υπάρχουν κύματα φωτός!
Η γλώσσα είναι το σπουδαιότερο από τα φωνητικά όργανα του ανθρώπου. Αυτή εκτελεί το κυριότερο έργο κατά την εκφορά του λόγου. Η Αρχαία Ελληνική μιλήθηκε για πολλούς αιώνες και χρησιμοποιήθηκε από συγγραφείς που το έργο τους έμεινε στην αιωνιότητα. Πέρασε κατά καιρούς από διάφορα στάδια και στο τέλος έφτασε στην σημερινή της μορφή. Η γλώσσα ενός λαού δεν μιλιέται παντού με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Παρουσιάζει από τόπο σε τόπο διαφορές στις λέξεις, στους γραμματικούς τύπους, στην σύνταξη κτλ. Οι τοπικές μορφές που παίρνει η γλώσσα λέγονται διάλεκτοι. Έτσι λοιπόν στην Κρήτη μιλάμε την κρητική διάλεκτο με τις ομορφιές της και τις εκπληκτικές ποιητικές και μουσικές δυνατότητες της.
Ας βρούμε τρόπους να της δίνομε ζωή και πνεύμα. Μπορεί ο Δήμος με άλλους επιστημονικούς φορείς, να προτείνει τεκμηριωμένα την διδασκαλία της διαλέκτου και κορυφαίων πνευματικών έργων, γραμμένα σε αυτήν, στα σχολεία του τόπου μας, λαμβάνοντας υπ’ όψη εμπειρίες και πραχτικές από αναπτυγμένες χώρες και κορυφαία πνευματικά ιδρύματα.
Κωστής Μουδάτσος: Σχετικά με τον συντάκτη
Η μελέτη του πολιτισμού είναι συνυφασμένη με όλες τις επιστήμες που καλλιέργησε ο άνθρωπος. Τον πολιτισμό μπορούμε να τον δούμε από γεωγραφική άποψη. Ταξίδια σε εδάφη εντελώς ανόμοια. Κι όμως οι συγκλίσεις είναι μεταξύ τους περισσότερες από όσο φαντάζεται κάποιος. Κάθε πολιτισμός, μικρός ή μεγάλος, μπορεί να εντοπιστεί στο χάρτη. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του γεωγραφικού χώρου τον χαρακτηρίζουν. Φυσικά, ο άνθρωπος παρεμβαίνει σ’ αυτόν το χώρο αιώνες ή ακόμη και χιλιετίες. Δεν υπάρχει μέρος αυτού του τόπου, του δικού μας, να μην έχει τα ίχνη των προγόνων μας. Αδιάκοπη εργασία στο βάθος του χρόνου. Οι γενεές πρόσθεταν κάτι τις στο πέρασμα τους. Λίγο ή πολύ. Ο μόχθος και η προσπάθεια τόσων γενεών στον γεωγραφικό χώρο μεταμορφώνει και τον ίδιο τον άνθρωπο.
Πολιτισμός στην Κρήτη σημαίνει το νησί, τη γης, τα βουνά, τη θάλασσα, το κλίμα, τη βλάστηση, τις χαλέπες, τις μαδάρες, τα φαράγγια, τα ζώα, τα πουλιά, τα λουλούδια. Ότι χαρίστηκε από την φύση στον άνθρωπο και ότι απόκτησε ο ίδιος με τον κόπο του. Ο Μινωικός πολιτισμός ήταν θαλασσοκρατικός πολιτισμός. Δώρο της φύσης που οι Μινωίτες το δέχτηκαν απαντώντας με επινοητικότητα κι εφευρετικότητα. Μπροστά στις δυσκολίες της φύσης ο Μινωίτης απάντησε υπερνικώντας τις δυσκολίες αυτές. Έτσι αποδεχόμενος την πρόκληση, με την απάντηση του, έθεσε τα θεμέλια του πολιτισμού.
Γεωπολιτισμική ενότητα είναι στη γλώσσα των ανθρωπολόγων ένας γεωγραφικός χώρος όπου κυριαρχεί ένα σύστημα ορισμένων πολιτισμικών χαρακτηριστικών.
Ένα τέτοιο βασικό χαρακτηριστικό είναι η γλώσσα. Ο ελληνικός πολιτισμός αποτελείται από πιο περιορισμένους σε έκταση πολιτισμούς, π.χ. Κρήτη, Ρούμελη, Θράκη, Ήπειρος, Κυκλάδες, Πόντος, Μακεδονία κλπ.. Αυτές οι πολύχρωμες ψηφίδες αποτελούν σχεδόν σταθερά χαρακτηριστικά των πολιτισμών. Βέβαια δεν πρέπει να πέσομε στο σφάλμα της στεγανότητας. Κάθε πολιτισμός δέχεται και εξάγει πολιτισμικά αγαθά. Στην εποχή μας η διάδοση πολιτισμικών αγαθών γίνεται με τρομερές ταχύτητες στο χώρο και στο χρόνο.
Εάν δούμε ένα γλωσσολογικό χάρτη του κόσμου θα διακρίνομε ινδοευρωπαϊκές, Αφρικανικές, Παλαιοασιατικές, Ουραλοαλταϊκές, Χαμητοσημιτικές, παλαιοασιατικές γλώσσες, γλωσσικά και ιδιωματικά απολιθώματα.
Η Ελληνική γλώσσα έχει τις ρίζες της στην Αρχαία ελληνική γλώσσα. Την πλουσιότερη και μουσικότατη γλώσσα με τα τόσα φωνήεντα.
Η Κρητική διάλεκτος χαρακτηρίζει το νησί μας. Πλούσια και μουσική διάλεκτος. Σ’ αυτήν σώζονται πολλές λέξεις από την αρχαία Ελληνική γλώσσα ενώ περιέχονται και πολλά δάνεια από τις συναναστροφές με διάφορους λαούς. Έχει τη δική της μοναδικότητα. Η ιδιότυπη προφορά απαιτεί να ξέρομε τον μηχανισμό του ιδιώματος.
Οι λαϊκοί άνθρωποι αισθάνονται χαρά σαν βλέπουν τα πνευματικά τους δημιουργήματα να διαβάζονται από όλους.
Ο Στρατής Μυριβήλης έγραφε:
«Η μαντινάδα είναι μια ποιητική ανάβρα στο στόμα των ανθρώπων εδώ. Γέροι, παλικάρια, άντρες και γυναίκες, κοπέλες και κοπέλια την έχουν στο στόμα τους. Ηρωική, ερωτική, ειρωνική, φιλοσοφική, σατυρική, αισθηματική. Είναι ένα δίστιχο που κυκλοφορεί αυθόρμητα από στόμα σε στόμα, που βρίσκει αμέσως την ανταπόκριση της από τον ακροατή, που βάζει τη σφραγίδα της απάνω σε όλες τις καταστάσεις την ζωής του κρητικού λαού.
Είναι υψηλή ποίηση στις βιοθεωρητικές ονειροπολήσεις του. Είναι κέντημα αισθητικής στην ενατένιση της ομορφιάς της ζωής και φλογερό βέλος στο ερωτικό πύρωμα της καρδιάς».
Η Κρητική διάλεκτος κρύβει την πηγαία και γνήσια ποιητική φαντασία δίνοντας πρωτότυπες και δυνατές εικόνες που προσφέρει εμπνεύσεις σε μουσικούς, σε ζωγράφους… Διακρίνεται από μεγάλη γλωσσοπλαστική και συνθετική δύναμη ενός δημιουργικού και δαιμόνιου λαού. Με τρόπο απλό και παραστατικό δίνει φιλοσοφική πνοή στο λόγο του.
Στην καθημερινή κουβέντα θαυμάζομε το ανεξάντλητο χιούμορ και την δηκτική σάτιρα, γιομάτη με πειράγματα και αστεία.
Ο Κρητικός είναι ολιγόλογος κι επιγραμματικός. Με γνωμικά, επιγράμματα, παροιμίες και μαντινάδες εκφράζεται ο λαϊκός φιλόσοφος. Είναι χιλιάδες οι μαντινάδες, τα γνωμικά και οι παροιμίες που περνούν από στόμα σε στόμα. Δείχνουν την φιλοσοφική γνώση του λαού της Κρήτης καθώς και τις πνευματικές ή ψυχικές αναζητήσεις του. Χρειάζονται μελέτες και προσπάθειες συλλογής ώστε να μας μείνει αυτός ο σπάνιος θησαυρός που μπορεί να γίνει πηγή μελέτης κι έμπνευσης στις σύγχρονες αναζητήσεις. Καμιά φορά το περιφρονημένο λαϊκό λεξιλόγιο βοηθά να απαλλάξομε τη ζωή από κίβδηλες παραποιήσεις.
Ο Νίκος Καζαντζάκης έδειξε ποια είναι η δημιουργική ανάληψη από τη λαϊκή γλώσσα. Είναι κρίμα να χαθούν όλα αυτά μέσα στο σύγχρονο χάος.
Τα τραγούδια, τα παραμύθια, οι μύθοι, οι παροιμίες, τα αινίγματα, οι επωδές, οι κατάρες, οι βλαστήμιες, οι προλήψεις με τις δεισιδαιμονίες, τα ήθη και τα έθιμα, οι συνταγές κλπ εάν μαζευτούν θα ξεπεράσουν αρκετούς τόμους. Μα για να βγουν στο φως χρειάζονται την βοήθεια πνευματικών ιδρυμάτων όπως είναι οι δημοτικοί και πανεπιστημιακοί θεσμοί. Οι μελετητές θα ξεχωρίσουν την επίδραση που είχε στη λαϊκή ψυχή ο Ερωτόκριτος και αντιστρόφως πόσα χρωστάει ο Κορνάρος στην λαϊκή φιλοσοφία.
Προβλήματα ορθογραφίας ή ερμηνευτικά θέματα χρήζουν μελέτης καθώς και εξήγηση ιδιωματικών εκφράσεων. Ίσως οι ιδιωματικές εκφράσεις αποτελέσουν αντικείμενο εξειδικευμένου λεξικού.
Οι πνευματικοί φορείς, δημοτικοί, δημόσιοι και ιδιωτικοί, μπορεί να βοηθήσουν στην διάσωση και διάδοση, στην εξέλιξη της κρητικής διαλέκτου. Η ευφωνία και η μουσικότητα της είναι απαράμιλλη. Οι εκφράσεις, οι φωνητικές δυνατότητες, οι έννοιες, την καθιστούν σπουδαίο εργαλείο στα χέρια του ικανού στιχοπλόκου ή εργάτη του λόγου.
Οι επιστήμονες δείχνουν ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου γεννιέται με τέτοιες δομές ώστε να μπορεί να αναπτύξει τη γλώσσα. Σήμερα ξέρομε την φυσιολογία του εγκεφάλου και ότι διαθέτει αυτές τις δομές. Άρα εμείς έχομε μπροστά μας πολύ δουλειά. Εργασία περιμένοντας κάτι. Οι υποθέσεις εργασίας οδηγούν σε ορισμένα αποτελέσματα είτε έτσι είτε αλλιώς. Ο δράστης δρα. Η βάση της γλώσσα είναι η ενέργεια. Το ρήμα. Με λίγα φωνήεντα και σύμφωνα και μερικούς φθόγγους εκφράζομε χιλιάδες σημασιών. Εκφράζομε χιλιάδες έννοιες, άπειρα νοήματα που μπορεί να συλλαμβάνει ο άνθρωπος. Αυτά τα λίγα και οι κανόνες μας επιτρέπουν να μάθομε γλώσσα και να εκφράζομε τα άπειρα στην επικοινωνία. Η οικονομία βέβαια στη γλώσσα δημιουργεί πλούτο. Η καταπολέμηση της υπερβολής της υπερεξειδίκευσης είναι αναγκαία για να μην γινόμαστε γραφικοί κι ακαταλαβίστικοι. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που θα εξετάζουν μαζί, όλα αυτά τα φαινόμενα και θα τα συνδέουν. Έχομε ανάγκη τις συνδέσεις που ενώνουν ότι χωρίσαμε και ότι ξεχάσαμε.
Πρέπει να ξαναβρούμε το βίωμα μας. Το ελληνικό βίωμα. Το κρητικό βίωμα. Είναι μέσα στα κύτταρα μας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Είναι οι ήχοι των κειμένων, οι ήχοι της μουσικής, ο λόγος των κειμένων. Λόγος δυνατός, ρωμαλέος αλλά και τρυφερός, γιομάτος φως κι ελπίδες.
Ας ανακαλύπτομε συνεχώς τις πολιτισμικές μας αξίες και όχι ύστερα από πολλά χρόνια και δεκαετίες.
Γι’ αυτό και οι υπεύθυνοι της ελληνικής παιδείας έχουν μεγάλη ευθύνη. Η αγνόηση της λαϊκής πνευματικής δωρεάς είναι σοβαρό λάθος. Οι άνθρωποι επικοινωνούν με τη γλώσσα και τη μουσική. Αυτή είναι η τροφή της ψυχής.
Οι δημοτικοί και άλλοι πνευματικοί φορείς, μπορεί να προβούν σε διάφορες ενέργειες :
►Έκδοση λεξικών (ερμηνευτικά, ετυμολογικά, συνώνυμα, αντιθέτων, εκφράσεων , λογοτεχνικών όρων, κλπ) της κρητικής διαλέκτου
►Έκδοση κι επανέκδοση σπουδαίων συλλογών μαντινάδας όπως εκείνες π.χ. της Μαρίας Λιουδάκι κ.α.
►Έκδοση παροιμιών, γνωμικών, μύθων, παραμυθιών, γητειών, βλαστημιών, δοξασιών, χαρακτηριστικών εκφράσεων, κλπ
► Έκδοση ριζίτικων τραγουδιών με μουσικές ταξινομήσεις
► Έκδοση έργων γραμμένων στην κρητική διάλεκτο
► Επανέκδοση της συλλογής του Ι. Κονδυλάκη με μαντινάδες, γνωμικά, ανέκδοτα κτλ
► Έκδοση έργων, κορυφαίων διανοητών, για την Κρήτη και τον πολιτισμό της.
►Καταγραφές σε χωριά, σε κάμπους και βουνά, σε συνεργασία με τους φορείς των Δήμων της Κρήτης. Τα θεμέλια μας είναι στα βουνά και η συνεργασία αλλά και οι κοινές πρωτοβουλίες με τους ορεινούς Δήμους θα προσφέρει πολύτιμους θησαυρούς .
►Έκδοση έργων νέων δημιουργών, ίσως σε μορφή συλλογικής έκδοσης. Παρότι χρειάζεται προσοχή η αποφυγή της γραφικότητας, έχει αξία να τολμήσομε προσεγμένες λαϊκές εκδόσεις σε φτηνές και προσιτές τιμές.
Πολλές πρωτοβουλίες μπορεί να αναληφτούν χωρίς πολλά έξοδα και περίσσειες προσπάθειες. Χρειάζονται όμως να έχομε αρχές και απόψεις γι αυτό που κάνομε. Όταν για παράδειγμα θέλομε να παρουσιάσομε την βιογραφία ενός σημαντικού κρητικού καλλιτέχνη ή ποιητή του παρελθόντος δεν έχομε ανάγκη τις αγιοποιήσεις ή τις καταφρόνιες. Πρέπει να τον συμπαθούμε για να μπορέσομε να μπούμε στην ουσία, του τι σημαίνει να πιστεύομε την τέχνη του. Τότε δίνομε προτεραιότητα στην κριτική σκέψη και στάση. Μας ενδιαφέρει η πνευματική στάση ενός ατόμου που παλεύει τις προηγούμενες απόψεις και προσπαθεί να δημιουργήσει νέες.
Η αγιοποίηση εμποδίζει την κριτική και η καταφρόνια την διαδικασία της ανανέωσης. Όταν τα πρόσωπα του πολιτισμού, τα καθιστούμε εικόνα για προσκύνημα με θρησκευτική ευλάβεια, τότε δεν μιλάμε για πολιτισμό παρά για νέα θρησκεία , θρησκοληψία και προσωπολατρία. Άλλωστε η προσωπολατρία όπου κι αν εκδηλωθεί καταδικάζει το όποιο πρόσωπο, άσχετα εάν παίζει θετικό ή αρνητικό ρόλο. Προκαλεί δυσαρέσκειες και ακραίες συμπεριφορές από το πρόσωπο, τους οπαδούς και τους αντιπάλους. Δεν έχομε ανάγκη να αποδείξομε την τότε αλήθεια, αλλά να μπούμε στην διαδικασία της αντίληψης, εντύπωσης, μελέτης , έμπνευσης. Η μνήμη για να είναι πηγή γνώσης, πρέπει το παρελθόν να είναι στην σκέψη μας, δηλαδή να υπάρχει κατά κάποιο τρόπο ακόμη. Ξέρομε ότι όπου δεν υπάρχει ύλη υπάρχουν κύματα φωτός!
Η γλώσσα είναι το σπουδαιότερο από τα φωνητικά όργανα του ανθρώπου. Αυτή εκτελεί το κυριότερο έργο κατά την εκφορά του λόγου. Η Αρχαία Ελληνική μιλήθηκε για πολλούς αιώνες και χρησιμοποιήθηκε από συγγραφείς που το έργο τους έμεινε στην αιωνιότητα. Πέρασε κατά καιρούς από διάφορα στάδια και στο τέλος έφτασε στην σημερινή της μορφή. Η γλώσσα ενός λαού δεν μιλιέται παντού με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Παρουσιάζει από τόπο σε τόπο διαφορές στις λέξεις, στους γραμματικούς τύπους, στην σύνταξη κτλ. Οι τοπικές μορφές που παίρνει η γλώσσα λέγονται διάλεκτοι. Έτσι λοιπόν στην Κρήτη μιλάμε την κρητική διάλεκτο με τις ομορφιές της και τις εκπληκτικές ποιητικές και μουσικές δυνατότητες της.
Ας βρούμε τρόπους να της δίνομε ζωή και πνεύμα. Μπορεί ο Δήμος με άλλους επιστημονικούς φορείς, να προτείνει τεκμηριωμένα την διδασκαλία της διαλέκτου και κορυφαίων πνευματικών έργων, γραμμένα σε αυτήν, στα σχολεία του τόπου μας, λαμβάνοντας υπ’ όψη εμπειρίες και πραχτικές από αναπτυγμένες χώρες και κορυφαία πνευματικά ιδρύματα.
Κωστής Μουδάτσος: Σχετικά με τον συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου