Ευαγγελία Τυμπλαλέξη
Τι σημαίνει «περιθωριοποιημένος»;
Έκπτωτος ενδεχομένως από κάποια συλλογικότητα…
Και ποιος τον περιθωριοποιεί εν τέλει;
Ποιος δηλαδή όρισε το κανονιστικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα κινούνται τα άτομα;
Όταν ο Ηράκλειτος εκφωνούσε «Ακούγοντας όχι εμένα αλλά τον λόγο, πεισθείτε ότι…» επικαλούταν την υπόκλιση του ακροατή στη ορθότητα των ρήσεων ή στο είδωλό του; Είναι γνωστό τοις πάσι πως αν προταθεί διάλεξη με συγκεκριμένη θεματική, θα υπάρξει αθρόα προσέλευση κοινού αν στο έδρανο ομιλεί ένας επιφανής και μη εξαιρετέος ενώ στον αντίποδα η αίθουσα θα είναι άδεια αν ομιλητής οριστεί ένας αφανής με τρύπιο παντελόνι. Έστω κι αν οι γνώσεις του δεύτερου είναι ευρύτερες και πιο εμπεριστατωμένες απ’ τη θεμελίωση του πρώτου ομιλητή. Αυτό συνιστά ταπεινοφροσύνη ή αλαζονεία και ο χαρακτηρισμός θα αποδοθεί στον ομιλητή ή στον ακροατή-αναγνώστη;
Στην εποχή της μετά-νεωτερικότητας τα κινήματα του Φιλελευθερισμού-Νεοφιλελευθερισμού έχουν αστοχήσει στο πολιτικό όραμά τους και στις διανοητικές εκτιμήσεις τους. Το αστικό σκαρίφημα έχει καταναλώσει όλα τα αποθέματά του και οι Επιστήμες εμφανίζουν αρτηριοσκλήρωση όσον αφορά σε πρόταξη ρηξικέλευθων εποικοδομητικών ιδεών αναδόμησης.
Ο μέσος άνθρωπος ψυχανεμίζεται τις μηδενικές προοπτικές του. Πριν δεκάδες χρόνια πάλεψε για να ξεφύγει απ’ την εξουσιαστική οικογένεια-την καταπιεστική σεξουαλική ηθική-τη λογοκρισία στην Τέχνη και στον Λόγο. Στις ημέρες μας έχει πιαστεί στο δόκανο μίας ανύπαρκτης ηθικής χωρίς καμία κοινωνική παρουσία-μέριμνα-πρόνοια. Ο homo economicus=οικονομικός άνθρωπος εκχωρεί τα δικαιώματά του στον ψυχολογικό άνθρωπο, ο οποίος δεν κατατρύχεται από αγωνία σχετικά με την υποχρέωση που φέρει στις επόμενες γενιές αλλά από υπαρξιακό άγχος, ξεκάθαρη τακτική της θεωρίας του Ατομικισμού. Όσο πιο άνετος κι ανεκτικός - ελεύθερος κι απελευθερωμένος δείχνει, τόσο περισσότερο σπαράσσεται από αντιπαραθέσεις νομιμοφροσύνης - εθνικής καθαρότητας - πατερναλιστικής υποβολής. Ορθά παρατηρεί ο Max Weber πως μόνο στη Δύση υπάρχει έντονη κατηγοριοποίηση - κωδικοποίηση ορθολογικών βασικών εννοιών προς σύσταση επιστημολογικών πεδίων όπως αυτά της Νομικής - Θεολογίας - Αρχιτεκτονικής - Τέχνης και άλλων με οργάνωση φεουδαλική ενίοτε και σίγουρα προσδιοριστική της επιδίωξης του κέρδους.
Σε παλαιότερο κείμενό μου, (Εν ενί λόγω, Μοναξιά…) αναφέρεται η προσέγγιση του Ντέηβιντ Ρήσμαν, ο οποίος καταλήγει σε πραγματεία του πως πρόκειται για μία και μοναδική συνισταμένη, η οποία αντικατοπτρίζεται σε τρεις συγκλίνουσες - αποκλίνουσες κοινωνικές εκδοχές.
Όλοι οι ιδεατοί τύποι κοινωνίας δια μέσω δημογραφικών δεδομένων - συμπλεγμάτων τεχνολογίας και νομικών θεσπίσεων δεν απολήγουν παρά στην πρόσδεση στο άρμα, ανεξάρτητα απ’ τις εξωγενείς διαφοροποιήσεις πληθυσμιακής ανάπτυξης ή μορφωτικής αντανάκλασης.
Ο Max Weber απ’ την πλευρά του προβαίνει στον εξής τρίπτυχο διαχωρισμό καθορισμού κοινωνικού πλαισίου με γνώμονα τη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων σαν υφιστάμενες στη Δύναμη, ως υπερπήδηση κάθε εμποδίου - στην Κυριαρχία, ως ευρεία επιβολή - στην Πειθαρχία, ως εκπαίδευση. Συνακόλουθα απορρέουν τρεις τύποι κοινωνικών υποδιαιρέσεων.
Απ’ όποια οπτική γωνία και να κοιτάξουμε η κάθε θεωρία αντλεί τις εφεδρείες της από συγκεκριμένο θησαυροφυλάκιο, το οποίο εστιάζει στην αποδοχή είτε της προσωπικότητας είτε της αγκύρωσης σε άρμα απτό, ώστε η επίτευξη της πρόσδεσης των πολλών να έχει τις λιγότερες δυνητικά απώλειες και κατ’ επέκταση η επικυριαρχία να τελεστεί υπέρ το δέον.
Ο ιδιαζόντως σκεπτόμενος που θα δυσφορεί μη χωρώντας σε κανένα απ’ τα ως άνω προτεινόμενα πλαίσιο, για τον απλό λόγο πως όχι μόνο αντιλαμβάνεται την ετεροκίνητη υπαγωγή του αλλά δεν την επιτρέπει ο ανεξάρτητος χαρακτήρας του, εμφανίζεται ως «περιθωριοποιημένος», αφού αυθαιρετεί ενάντια στο σύστημα, το οποίο έχει ωστόσο με τη σειρά του πρώτο αυθαιρετήσει επί των μαζών. Ο «περιθωριοποιημένος» δεν συναινεί στην επιφανειακή τρυφηλότητα, η οποία εκπηγάζει απ’ τη ναρκισσιστική χρεοκοπία συνειδήσεως, η οποία έχει υποβάλει την εξήγηση - ανάλυσή της στον ετεροκαθορισμό.
Ο σημερινός άνθρωπος στη Δυτική Κοινωνία έχει προβεί σε αναγωγή της απτής βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσής του στην ψυχική αυτοβελτίωση, νομίζοντας πως θα επέλθει απεγκλωβισμός απ’ τα γρανάζια της μηχανοποίησης με συμμετοχή του σε διάφορα φιλοσοφικά κινήματα - καλλιτεχνικές ανατάσεις - εσωτερική αναζήτηση. Σχήματα αντίδρασης πολυσήμαντα σε περιόδους κοινωνικής - πολιτισμικής ευμάρειας, μονοσήμαντα ωστόσο σε έκρυθμες ιστορικά - οικονομικά - πολιτικά συνθήκες, αφού αποπροσανατολίζουν απ’ την αποδέσμευση από αυτοματοποιημένη επιρροή σαν ακρογωνιαίο λίθο ενός κοινού στόχου. Άλλως ειπείν και σύμφωνα με τον Κρίστοφερ Λας «Οι επιδιώξεις αυτές, αβλαβείς από μόνες τους, αν αναγορευτούν σε πρόγραμμα και τυλιχθούν με τη ρητορεία της αυθεντικότητας και της αυτογνωσίας, σημαίνουν απομάκρυνση απ’ την πολιτική και αποκήρυξη».
Ο «περιθωριοποιημένος» λοιπόν αρνείται να αποκηρύξει το δικαίωμά του στην πάλη για εκ βάθρων αλλαγή πλεύσης. Για την πλειοψηφία η Κοινωνία δεν έχει όραμα και τα άτομά της καλλιεργούν υπερβατική προσοχή στο ΕΓΩ τους. Ο «περιθωριοποιημένος» προσηλώνει το βλέμμα του διεισδύοντας στα ατοπήματα και αποκολλά την ύπαρξή του εθελούσια προσπαθώντας να λυτρώσει την Ηθική του μη συμμετέχοντας στο ανήθικο αλισβερίσι. Ο «περιθωριοποιημένος» είναι ο αστρονόμος με την παράξενη φορεσιά στο ανυπέρβλητης σημασίας έργο του Saint-Exupery «Ο Μικρός Πρίγκηπας». Όταν ανακοίνωσε στο Διεθνές Συνέδριο Αστρονομίας την ανακάλυψη ενός νέου αστεροειδούς φορώντας παράξενα ρούχα, κανείς δεν τον αφουγκράστηκε-πίστεψε. Όταν υποχρεώθηκε ένεκα της Δικτατορίας να ενδυθεί το ευρωπαϊκού τύπου κοστουμάκι, καταχειροκροτήθηκε. Και στο επιβαλλόμενο συμπεριφορικό πλαίσιο έρχεται η Ψυχολογία, με την πολλαπλώς αμφισβητούμενη επιστημονική υπόστασή της, να νομοθετήσει αυθαίρετα το «φυσιολογικό» εάν κι εφόσον θα εμπίπτει στα προτεινόμενα ως ελεγχόμενο ενεργούμενο και στον αντίποδα το «διαταραγμένο», το οποίο εκφεύγει του διαμορφωμένου αυτοδύναμου ελέγχου. Είναι αυτό που εξηγεί ο Έριχ Φρομ στην διάκριση των μορφών της Εξουσίας: Η Αυθεντική Εξουσία, η οποία επαφίεται στην καλλιέργεια - ευαισθησία - θαυμασμό που προξενεί. Η Παράλογη Εξουσία, η οποία ερείδεται σε μηχανισμούς καταστολής που επιβάλλονται δια της βίας ή δια του επιστημονικού θεσφάτου. Είναι γνωστό πως η Επιστήμη διεκδικεί για τον εαυτό της το αδιαμφισβήτητο, παρόλο που στους ίδιους της τους κόλπους η μία έρευνα καταρρίπτει την άλλη.
Τι σημαίνει «περιθωριοποιημένος»;
Η αφηρημένη μορφή στη «διαύγαση» του Καστοριάδη ως αξεχώριστη απ’ την πολιτική βλέψη κι απ’ το πολιτικό πρόταγμά της...
Η Ποίηση όχι ως μιμητική Ιστορία αλλά ως οντολογική γένεση…
Ο Στοχαστής που ακροβατεί πέρα απ’ το καθορισμένο της Αναγκαιότητας ως «λογικά προγενέστερος»…
Αν ο αναγνώστης δέχεται άκριτα τον όρο «περιθωριοποιημένος», τότε πως θα χαρακτηρίσουμε την Κοινωνία που περιθωριοποιεί μόνη της την αυτό-θέσμισή της;
Εν είδει επιλόγου θα παραθέσω μία ευφυέστατη φράση ενός νεαρού, ως πλέον αντιπροσωπευτική: «Το ξέρεις ότι αν φοράς τις κάλτσες σου ανάποδα, τις φοράνε όλοι οι άλλοι εκτός από σένα…»
Ευαγγελία Τυμπλαλέξη: Σχετικά με τον συντάκτη
Τι σημαίνει «περιθωριοποιημένος»;
Έκπτωτος ενδεχομένως από κάποια συλλογικότητα…
Και ποιος τον περιθωριοποιεί εν τέλει;
Ποιος δηλαδή όρισε το κανονιστικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα κινούνται τα άτομα;
Όταν ο Ηράκλειτος εκφωνούσε «Ακούγοντας όχι εμένα αλλά τον λόγο, πεισθείτε ότι…» επικαλούταν την υπόκλιση του ακροατή στη ορθότητα των ρήσεων ή στο είδωλό του; Είναι γνωστό τοις πάσι πως αν προταθεί διάλεξη με συγκεκριμένη θεματική, θα υπάρξει αθρόα προσέλευση κοινού αν στο έδρανο ομιλεί ένας επιφανής και μη εξαιρετέος ενώ στον αντίποδα η αίθουσα θα είναι άδεια αν ομιλητής οριστεί ένας αφανής με τρύπιο παντελόνι. Έστω κι αν οι γνώσεις του δεύτερου είναι ευρύτερες και πιο εμπεριστατωμένες απ’ τη θεμελίωση του πρώτου ομιλητή. Αυτό συνιστά ταπεινοφροσύνη ή αλαζονεία και ο χαρακτηρισμός θα αποδοθεί στον ομιλητή ή στον ακροατή-αναγνώστη;
Στην εποχή της μετά-νεωτερικότητας τα κινήματα του Φιλελευθερισμού-Νεοφιλελευθερισμού έχουν αστοχήσει στο πολιτικό όραμά τους και στις διανοητικές εκτιμήσεις τους. Το αστικό σκαρίφημα έχει καταναλώσει όλα τα αποθέματά του και οι Επιστήμες εμφανίζουν αρτηριοσκλήρωση όσον αφορά σε πρόταξη ρηξικέλευθων εποικοδομητικών ιδεών αναδόμησης.
Ο μέσος άνθρωπος ψυχανεμίζεται τις μηδενικές προοπτικές του. Πριν δεκάδες χρόνια πάλεψε για να ξεφύγει απ’ την εξουσιαστική οικογένεια-την καταπιεστική σεξουαλική ηθική-τη λογοκρισία στην Τέχνη και στον Λόγο. Στις ημέρες μας έχει πιαστεί στο δόκανο μίας ανύπαρκτης ηθικής χωρίς καμία κοινωνική παρουσία-μέριμνα-πρόνοια. Ο homo economicus=οικονομικός άνθρωπος εκχωρεί τα δικαιώματά του στον ψυχολογικό άνθρωπο, ο οποίος δεν κατατρύχεται από αγωνία σχετικά με την υποχρέωση που φέρει στις επόμενες γενιές αλλά από υπαρξιακό άγχος, ξεκάθαρη τακτική της θεωρίας του Ατομικισμού. Όσο πιο άνετος κι ανεκτικός - ελεύθερος κι απελευθερωμένος δείχνει, τόσο περισσότερο σπαράσσεται από αντιπαραθέσεις νομιμοφροσύνης - εθνικής καθαρότητας - πατερναλιστικής υποβολής. Ορθά παρατηρεί ο Max Weber πως μόνο στη Δύση υπάρχει έντονη κατηγοριοποίηση - κωδικοποίηση ορθολογικών βασικών εννοιών προς σύσταση επιστημολογικών πεδίων όπως αυτά της Νομικής - Θεολογίας - Αρχιτεκτονικής - Τέχνης και άλλων με οργάνωση φεουδαλική ενίοτε και σίγουρα προσδιοριστική της επιδίωξης του κέρδους.
Σε παλαιότερο κείμενό μου, (Εν ενί λόγω, Μοναξιά…) αναφέρεται η προσέγγιση του Ντέηβιντ Ρήσμαν, ο οποίος καταλήγει σε πραγματεία του πως πρόκειται για μία και μοναδική συνισταμένη, η οποία αντικατοπτρίζεται σε τρεις συγκλίνουσες - αποκλίνουσες κοινωνικές εκδοχές.
- Πρώτον η κοινωνία με υψηλό αυξητικό δυναμικό. Είναι οι παραδοσιοστρεφείς, των οποίων η ευθυγράμμιση με τις κοινωνικές επιταγές ερείδεται στην εκούσια ροπή τους προς την παράδοση.
- Δεύτερον η κοινωνία της μεταβατικής πληθυσμιακής αύξησης. Είναι οι ενδοστρεφείς και τα τυπικά μέλη αυτής της συνομάδωσης εναγκαλίζονται μία τάση εσωτερίκευσης ενός συνόλου στόχων.
- Τρίτον η κοινωνία της αρχόμενης πληθυσμιακής μείωσης. Ο αντιπροσωπευτικός μοχλός της εκκινεί στην ευαίσθητη βάση των μελών να εγκολπώνονται προσδοκίες-προτιμήσεις άλλων.
Όλοι οι ιδεατοί τύποι κοινωνίας δια μέσω δημογραφικών δεδομένων - συμπλεγμάτων τεχνολογίας και νομικών θεσπίσεων δεν απολήγουν παρά στην πρόσδεση στο άρμα, ανεξάρτητα απ’ τις εξωγενείς διαφοροποιήσεις πληθυσμιακής ανάπτυξης ή μορφωτικής αντανάκλασης.
Ο Max Weber απ’ την πλευρά του προβαίνει στον εξής τρίπτυχο διαχωρισμό καθορισμού κοινωνικού πλαισίου με γνώμονα τη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων σαν υφιστάμενες στη Δύναμη, ως υπερπήδηση κάθε εμποδίου - στην Κυριαρχία, ως ευρεία επιβολή - στην Πειθαρχία, ως εκπαίδευση. Συνακόλουθα απορρέουν τρεις τύποι κοινωνικών υποδιαιρέσεων.
- Η «Παραδοσιακή Κυριαρχία», η οποία αναπαύεται στο αδιαπραγμάτευτο των παραδεδεγμένων ηθών-εθίμων-τρόπων ως δοκιμασμένες συνήθειες.
- Η «Νομική-Ορθολογική Κυριαρχία», της οποίας υποβαστάζει τη φαρέτρα η γραφειοκρατική θεμελίωση διατάξεων προς επιτήρηση-έλεγχο, γνώρισμα των σύγχρονων πλεγμάτων εξουσιαστικού μηχανισμού.
- Η «Χαρισματική Κυριαρχία», της οποίας η άσκηση θα πυροδοτηθεί από ασυνήθιστη ποιότητα μίας φιγούρας που θα αντανακλά την ηγετική του ικανότητα ως κρηπίδα έλξης πιστών.
Απ’ όποια οπτική γωνία και να κοιτάξουμε η κάθε θεωρία αντλεί τις εφεδρείες της από συγκεκριμένο θησαυροφυλάκιο, το οποίο εστιάζει στην αποδοχή είτε της προσωπικότητας είτε της αγκύρωσης σε άρμα απτό, ώστε η επίτευξη της πρόσδεσης των πολλών να έχει τις λιγότερες δυνητικά απώλειες και κατ’ επέκταση η επικυριαρχία να τελεστεί υπέρ το δέον.
Ο ιδιαζόντως σκεπτόμενος που θα δυσφορεί μη χωρώντας σε κανένα απ’ τα ως άνω προτεινόμενα πλαίσιο, για τον απλό λόγο πως όχι μόνο αντιλαμβάνεται την ετεροκίνητη υπαγωγή του αλλά δεν την επιτρέπει ο ανεξάρτητος χαρακτήρας του, εμφανίζεται ως «περιθωριοποιημένος», αφού αυθαιρετεί ενάντια στο σύστημα, το οποίο έχει ωστόσο με τη σειρά του πρώτο αυθαιρετήσει επί των μαζών. Ο «περιθωριοποιημένος» δεν συναινεί στην επιφανειακή τρυφηλότητα, η οποία εκπηγάζει απ’ τη ναρκισσιστική χρεοκοπία συνειδήσεως, η οποία έχει υποβάλει την εξήγηση - ανάλυσή της στον ετεροκαθορισμό.
Ο σημερινός άνθρωπος στη Δυτική Κοινωνία έχει προβεί σε αναγωγή της απτής βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσής του στην ψυχική αυτοβελτίωση, νομίζοντας πως θα επέλθει απεγκλωβισμός απ’ τα γρανάζια της μηχανοποίησης με συμμετοχή του σε διάφορα φιλοσοφικά κινήματα - καλλιτεχνικές ανατάσεις - εσωτερική αναζήτηση. Σχήματα αντίδρασης πολυσήμαντα σε περιόδους κοινωνικής - πολιτισμικής ευμάρειας, μονοσήμαντα ωστόσο σε έκρυθμες ιστορικά - οικονομικά - πολιτικά συνθήκες, αφού αποπροσανατολίζουν απ’ την αποδέσμευση από αυτοματοποιημένη επιρροή σαν ακρογωνιαίο λίθο ενός κοινού στόχου. Άλλως ειπείν και σύμφωνα με τον Κρίστοφερ Λας «Οι επιδιώξεις αυτές, αβλαβείς από μόνες τους, αν αναγορευτούν σε πρόγραμμα και τυλιχθούν με τη ρητορεία της αυθεντικότητας και της αυτογνωσίας, σημαίνουν απομάκρυνση απ’ την πολιτική και αποκήρυξη».
Ο «περιθωριοποιημένος» λοιπόν αρνείται να αποκηρύξει το δικαίωμά του στην πάλη για εκ βάθρων αλλαγή πλεύσης. Για την πλειοψηφία η Κοινωνία δεν έχει όραμα και τα άτομά της καλλιεργούν υπερβατική προσοχή στο ΕΓΩ τους. Ο «περιθωριοποιημένος» προσηλώνει το βλέμμα του διεισδύοντας στα ατοπήματα και αποκολλά την ύπαρξή του εθελούσια προσπαθώντας να λυτρώσει την Ηθική του μη συμμετέχοντας στο ανήθικο αλισβερίσι. Ο «περιθωριοποιημένος» είναι ο αστρονόμος με την παράξενη φορεσιά στο ανυπέρβλητης σημασίας έργο του Saint-Exupery «Ο Μικρός Πρίγκηπας». Όταν ανακοίνωσε στο Διεθνές Συνέδριο Αστρονομίας την ανακάλυψη ενός νέου αστεροειδούς φορώντας παράξενα ρούχα, κανείς δεν τον αφουγκράστηκε-πίστεψε. Όταν υποχρεώθηκε ένεκα της Δικτατορίας να ενδυθεί το ευρωπαϊκού τύπου κοστουμάκι, καταχειροκροτήθηκε. Και στο επιβαλλόμενο συμπεριφορικό πλαίσιο έρχεται η Ψυχολογία, με την πολλαπλώς αμφισβητούμενη επιστημονική υπόστασή της, να νομοθετήσει αυθαίρετα το «φυσιολογικό» εάν κι εφόσον θα εμπίπτει στα προτεινόμενα ως ελεγχόμενο ενεργούμενο και στον αντίποδα το «διαταραγμένο», το οποίο εκφεύγει του διαμορφωμένου αυτοδύναμου ελέγχου. Είναι αυτό που εξηγεί ο Έριχ Φρομ στην διάκριση των μορφών της Εξουσίας: Η Αυθεντική Εξουσία, η οποία επαφίεται στην καλλιέργεια - ευαισθησία - θαυμασμό που προξενεί. Η Παράλογη Εξουσία, η οποία ερείδεται σε μηχανισμούς καταστολής που επιβάλλονται δια της βίας ή δια του επιστημονικού θεσφάτου. Είναι γνωστό πως η Επιστήμη διεκδικεί για τον εαυτό της το αδιαμφισβήτητο, παρόλο που στους ίδιους της τους κόλπους η μία έρευνα καταρρίπτει την άλλη.
Τι σημαίνει «περιθωριοποιημένος»;
Η αφηρημένη μορφή στη «διαύγαση» του Καστοριάδη ως αξεχώριστη απ’ την πολιτική βλέψη κι απ’ το πολιτικό πρόταγμά της...
Η Ποίηση όχι ως μιμητική Ιστορία αλλά ως οντολογική γένεση…
Ο Στοχαστής που ακροβατεί πέρα απ’ το καθορισμένο της Αναγκαιότητας ως «λογικά προγενέστερος»…
Αν ο αναγνώστης δέχεται άκριτα τον όρο «περιθωριοποιημένος», τότε πως θα χαρακτηρίσουμε την Κοινωνία που περιθωριοποιεί μόνη της την αυτό-θέσμισή της;
Εν είδει επιλόγου θα παραθέσω μία ευφυέστατη φράση ενός νεαρού, ως πλέον αντιπροσωπευτική: «Το ξέρεις ότι αν φοράς τις κάλτσες σου ανάποδα, τις φοράνε όλοι οι άλλοι εκτός από σένα…»
Ευαγγελία Τυμπλαλέξη: Σχετικά με τον συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου