Σπύρος Μανουσέλης
Τις τρεις «καυτές» καλοκαιρινές βιβλιοπροτάσεις της προηγούμενης εβδομάδας ακολουθούν, σήμερα, τρία εξίσου αξιόλογα –αλλά πιο «δροσιστικά»– αναγνώσματα
εκδ. ΠΕΚ, σελ. 376
Αν μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα την κεντρική σκηνή στο επιστημονικό υπερθέαμα κατείχε η Φυσική, τις τελευταίες δεκαετίες την παράσταση έχουν κλέψει οι σύγχρονες βιολογικές επιστήμες με τις εκπληκτικές ανακαλύψεις τους.
Σχεδόν καθημερινά μια νέα έρευνα των βιολογικών επιστημών –από τη μοριακή γενετική μέχρι την εξελικτική και από την εμβρυολογία μέχρι την παλαιοντολογία– έρχεται να φωτίσει κάποια άγνωστη πτυχή της πολύπλοκης οργάνωσης και της εξέλιξης της ζωής.
Το να επιχειρήσει κάποιος να παρουσιάσει σε ένα βιβλίο –και μάλιστα με τρόπο εύληπτο και γοητευτικό για τους μη ειδικούς αναγνώστες– τις πιο σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις σχετικά με τη συνολική πορεία, τη δυναμική και τις ποικίλες εκδηλώσεις της ζωής αποτελεί κυριολεκτικά συγγραφικό άθλο.
Εναν άθλο που ο καθηγητής Γιάννης Μανέτας πραγματοποίησε στο τελευταίο βιβλίο του με εξαιρετική πληρότητα και επιτυχία, όχι τόσο χάρη στην πολύχρονη διδακτική πείρα του ως πανεπιστημιακού δάσκαλου, άλλα χάρη κυρίως στην πλούσια πια συγγραφική του πείρα στην εκλαΐκευση των ανοίκειων στο ευρύ κοινό κατακτήσεων της επιστήμης.
Με τα δύο προηγούμενα και πολύ επιτυχημένα βιβλία του, «Τι θα έβλεπε η Αλίκη στη χώρα των φυτών» και «Περί φυτών αφηγήματα», που κυκλοφορούν επίσης από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, ο συγγραφέας, ομότιμος καθηγητής Φυσιολογίας των Φυτών στο Πανεπιστήμιο Πατρών, έχει δείξει ότι η ακριβής επιστημονικά σκέψη μπορεί κάλλιστα να είναι γοητευτική για το ευρύ αναγνωστικό κοινό, αρκεί βέβαια να απαλλαγεί από την επιτηδευμένη ακαδημαϊκή προσέγγιση.
Σε αντίθεση, όμως, με τα δύο προηγούμενα βιβλία που αφορούσαν αποκλειστικά τη δημιουργική διαπλοκή των επιστημονικών και μυθολογικών ιδεών των ανθρώπων για το φυτικό βασίλειο, το τελευταίο βιβλίο του εστιάζει στο σύνολο των ζωικών φαινομένων, όπως αυτά εκδηλώνονται από τους μονοκύτταρους μέχρι τους πολυκύτταρους οργανισμούς.
Πράγματι, στις σελίδες του οι αναγνώστες θα βρουν μια συστηματική και ταυτόχρονα κριτική παρουσίαση των επικρατέστερων, σήμερα, επιστημονικών προσεγγίσεων σχετικά με την προέλευση, την περίπλοκη εξέλιξη και την κάθε άλλο παρά γραμμική –και άρα προβλέψιμη!– πορεία της ζωής στον πλανήτη μας.
Υπό αυτήν ακριβώς την έννοια, γίνονται κατανοητές και περιγράφονται οι πέντε μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις που, με τρόπο εξαιρετικά βίαιο, εξάλειψαν το μεγαλύτερο μέρος των ειδών και των μορφών ζωής που κυριαρχούσαν μέχρι τότε, επιτρέποντας έτσι την ανάδυση και την επικράτηση νέων μορφών ζωής.
Αποτέλεσμα της τελευταίας, πέμπτης κατά σειρά, μαζικής εξαφάνισης ήταν και η ταχύτατη αναβάθμιση του ρόλου των θηλαστικών. Μια εντελώς απρόσμενη εξέλιξη της ζωής που οδήγησε, εξίσου απροσδόκητα, στην εμφάνιση των πρωτευόντων θηλαστικών στα οποία ανήκει και το ανθρώπινο γένος.
Αραγε, ποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από αυτή την επιστημονικά τεκμηριωμένη ανασυγκρότηση της βιολογικής εξέλιξης; Και σε ποιο βαθμό αυτά τα συμπεράσματα μπορούν να εφαρμοστούν, ειδικότερα, για την κατανόηση της σημερινής κατάστασης και της μελλοντικής πορείας της ανθρωπότητας;
Κοντολογίς, πρόκειται για ένα πυκνό κείμενο που, μεταξύ άλλων, αναζητά τις επιστημονικές απαντήσεις σε βασανιστικά ερωτήματα: Από πού προήλθε η ζωή και ποιες ήταν οι αποφασιστικές καμπές και τα ορόσημα στην ιστορία της;
Πώς διαπλέκονται η βιολογική με την πολιτισμική μας εξέλιξη, όταν εμφανίστηκε η ανθρώπινη νοημοσύνη; Και πώς μπορεί η πολιτισμική εξέλιξη να επηρεάζει τη βιολογία, την υγεία και τον ψυχισμό μας;
Υπάρχει ζωή αλλού στο Σύμπαν; Κι αν ναι, παρέμεινε απλή ή εξελίχτηκε μέχρι την εμφάνιση κάποιας μορφής νοημοσύνης και τεχνολογικού πολιτισμού; Κι αν όντως υπάρχουν ανώτεροι εξωγήινοι πολιτισμοί, γιατί δεν δίνουν σημεία ζωής; Μήπως μόνο στην περίπτωση της Γης οι συμπτώσεις ευνόησαν σκανδαλωδώς την εμφάνιση ευφυΐας; Μήπως ο ανθρώπινος νους είναι μια σπάνια, ιδιάζουσα και ίσως μοναδική περίπτωση;
Χωρίς να προϋποθέτει ειδικές επιστημονικές γνώσεις, το βιβλίο απευθύνεται στον αναγνώστη που θέλει να καταλάβει τον έμβιο κόσμο, ο οποίος όχι απλώς τον περιβάλλει αλλά και καθορίζει την ιδιαίτερη φύση του. Απευθύνεται, όμως, εξίσου και στον ειδικό αναγνώστη που είναι πρόθυμος να αναστοχαστεί γύρω από τις θεωρητικές προϋποθέσεις και τις έννοιες της βιολογικής σκέψης.
Στην τελευταία ενότητα του βιβλίου ο συγγραφέας όχι μόνο θέτει ρητά αλλά αναζητά κάποιες εύλογες απαντήσεις σε επίκαιρα για το μέλλον μας ερωτήματα: Πού μπορεί να οδηγήσει η σημερινή πλανητική κυριαρχία του είδους μας, δηλαδή η πρωτόγνωρη αλληλεπίδραση πλανητικής, γεωλογικής, βιολογικής, πολιτισμικής και τεχνολογικής εξέλιξης;
Και ο ανθρώπινος υπερπληθυσμός σε συνδυασμό με την εξάντληση των φυσικών πόρων, την κλιματική αλλαγή και την καταστροφή της βιοποικιλότητας μήπως θέτει σε κίνδυνο το μέλλον της γήινης ζωής συνολικά και του ανθρώπινου είδους ειδικότερα;
Τελικά, ως είδος έχουμε ημερομηνία λήξεως;
Μία από τις μεγαλύτερες αρετές αυτού του βιβλίου είναι, κατά τη γνώμη μας, η συστηματική παρουσίαση –με πολλά και απτά παραδείγματα– του γιατί η σύγχρονη βιολογική σκέψη είναι κατ’ ανάγκη, δηλαδή από τη φύση του αντικειμένου της, μη ντετερμινιστική!
Συνεπώς, ο συγγραφέας, αρνούμενος ως επιστήμονας να προφητεύσει το μέλλον, μας προσφέρει, εντούτοις, μια νηφάλια και ισορροπημένη ανασυγκρότηση της πρόσφατης αυτο-καταστροφικής πορείας του είδους μας.
Mτφρ. Γιάννης Κουκιάς Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σελ. 152
Πώς η άγνοια δημιουργεί νέα γνώση, η οποία παράγει μεγαλύτερη άγνοια; Και πώς το αέναο και, εν πολλοίς, αδιαφανές ανθρώπινο παιχνίδι της γνώσης με την άγνοια παράγει την αβεβαιότητα της γνώσης και, ταυτόχρονα, τη βεβαιότητα της άγνοιας; Μήπως τελικά οι άνθρωποι είμαστε γνωστικά ανεπαρκείς μηχανές που για να επιβιώσουμε οφείλουμε να παράγουμε διαρκώς νέα, ανεπαρκή και ατελή γνώση;
Το πώς απαντά κανείς σε αυτά τα διαχρονικά και εξόχως βιοπολιτικά ερωτήματα εξαρτάται, συνήθως, όχι από επιστημονικά τεκμηριωμένες γνώσεις, αλλά από τις μεταφυσικές ή και θεολογικές προκαταλήψεις του.
Ομως το ζητούμενο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, σε μια τόσο αποφασιστική καμπή της ανθρώπινης βιολογικής-γνωστικής περιπέτειας είναι να πάψουμε τη μάταιη αναζήτηση οριστικών απαντήσεων και να αποδεχτούμε συνειδητά τα εγγενή όρια και τις ιστορικές ατέλειες της κάθε γνώσης μας.
Για τον στοχαστή Εντγκάρ Μορέν, Γάλλο κοινωνικό ανθρωπολόγο, επιστημολόγο και διεθνούς φήμης προπαγανδιστή της πολύπλοκης σκέψης, αυτό το σύντομο βιβλίο αποτελεί την επιτομή και την κωδίκευση των συμπερασμάτων που προκύπτουν από το πλουσιότατο ερευνητικό έργο του σχετικά με τις βιολογικές-ανθρωπολογικές, επιστημολογικές και τις πολιτικές-ηθικές προϋποθέσεις και συνέπειες της ανθρώπινης γνώσης.
Πράγματι, τα ερωτήματα που θέτει και αντιμετωπίζει στο τελευταίο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα εξαιρετικά μεταφρασμένο και επιμελημένο από τις «Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου», είναι ακριβώς τα ίδια με αυτά που πριν από πολλές δεκαετίες τον παρακίνησαν να γράψει το πολύτομο έργο του «Η Μέθοδος», το οποίο, στο μεγαλύτερο μέρος του, κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις ίδιες εκδόσεις.
Μολονότι, όμως, τα βασανιστικά ερωτήματα παραμένουν τα ίδια, οι απαντήσεις του συγγραφέα, με την πάροδο του χρόνου, έγιναν πιο ευέλικτες και ειλικρινείς: «Ζω ολοένα και περισσότερο με τη συνειδητοποίηση και την αίσθηση της παρουσίας του αγνώστου μέσα στο γνωστό, του αινίγματος μέσα στο τετριμμένο, του μυστηρίου σε κάθε πράγμα και, κυρίως, των προόδων μιας νέας άγνοιας σε κάθε πρόοδο της γνώσης μας», γράφει ο Εντγκάρ Μορέν.
Διόλου περίεργο, λοιπόν, που σε αυτό το βιβλίο επιχειρεί, εκ νέου, μια αναγνωριστική περιπολία στα ανεξερεύνητα εδάφη της γνώσης, τα οποία διαχρονικά και σχεδόν αναπόφευκτα μας αποκαλύπτουν την αδιαίρετη ανθρωπογενή τριάδα: γνώση - άγνοια - μυστήριο!
Μια βιοανθρωπολογική και όχι βέβαια θεολογική τριάδα, στο εσωτερικό της οποίας το μυστήριο ουδόλως υποβαθμίζει ή υποτιμά τη σημασία της γνώσης που μας οδηγεί σ’ αυτό.
Αντίθετα, όπως ρητά παραδέχεται ο Μορέν, μόνο η διανοητική αίσθηση του μυστηρίου μάς επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε τις αδιαφανείς και γι’ αυτό «απόκρυφες» δυνάμεις που μας καθορίζουν και μας κατέχουν σαν εξωτερικοί και εσωτερικοί δαίμονες. Κυρίως, όμως, η παρουσία του μυστηρίου μάς τονώνει και ενισχύει την ποιητική αίσθηση της ύπαρξης.
Mτφρ. και ανθολόγηση κειμένων Χριστόδουλος Λιθαρής, πρόλογος Τεύκρος Μιχαηλίδης εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 312
Τα μαθηματικά ως αυστηρό σύστημα σκέψης υπήρξαν εξ αρχής το απαραίτητο γνωστικό εργαλείο κάθε επιστήμης και, υπό αυτή την έννοια, μας αποκαλύπτουν τα ορθολογικά θεμέλια της ανθρώπινης κατανόησης του κόσμου μας, ενώ παράλληλα αποτέλεσαν και αποτελούν έρεισμα για τις πιο ακραίες επιστημονικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις.
Ηταν επόμενο να γοητεύσουν τον Ζήνωνα, τον Αμποτ και τον Μπόρχες, προσφέροντάς τους δημιουργικά ερεθίσματα, έμπνευση και μεθόδους για τη δημιουργία ιστοριών και πειραματών σκέψης, το εύρος των οποίων καλύπτει νοητικά τον κόσμο μας από το μηδέν ώς το άπειρο, από τον άνθρωπο ώς το σύμπαν.
Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια» μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανθολογία έντεκα διάσημων διηγημάτων επιστημονικής φαντασίας, κοινός παρονομαστής των οποίων είναι η θεματική τους: όλα γεννήθηκαν με αφορμή κάποιες αφηρημένες και ιδιαιτέρως εξωτικές ιδέες από τον μαγικό κόσμο των μαθηματικών.
Μαθηματικές ιδέες που οι συγγραφείς αυτών των διηγημάτων κατάφεραν, με μεγάλη αναμφίβολα φαντασία και τέχνη, να μεταφράσουν σε πιο οικείες λογοτεχνικές εικόνες.
Τα διηγήματα που συγκροτούν αυτή την ανθολογία υπογράφουν μερικοί από τους κορυφαίους συγγραφείς του είδους: Αρθουρ Κλαρκ, Λάρι Νίβεν, Γκρέγκορι Μπένφορντ, Ρόμπερτ Χάινλαϊν, Ρούντι Ράκερ, Γκρεγκ Ιγκαν, Μάρτιν Γκάρντνερ, Αρμιν Γιόζεφ Ντόιτς, Χένρι Γκρος, Τζορτζ Ζιμπρόφσκι και Αλφρεντ Μπέστερ. Σε αυτά διαπλέκονται δημιουργικά το χιούμορ με το δράμα, οι ευφάνταστες αφηγήσεις με τις πιο ρεαλιστικές νοητικές αναζητήσεις.
Ο Χριστόδουλος Λιθαρής, πολύ έμπειρος μεταφραστής και γνωστός αρθρογράφος σε θέματα επιστημονικής φαντασίας, ανέλαβε όχι μόνο την ανθολόγηση αλλά και την άψογη μετάφραση αυτών των διηγημάτων, ενώ ο γνωστός μαθηματικός-λογοτέχνης Τεύκρος Μιχαηλίδης έγραψε τον πρόλογο για αυτή την πολύτιμη ανθολογία επιστημονικής μυθοπλασίας.
Στον πρόλογο, ο Τ. Μιχαηλίδης δεν περιορίζεται στην παρουσίαση των συγκεκριμένων και ιδιαίτερα σημαντικών διηγημάτων, αλλά αναδεικνύει την ευρύτερη σημασία της επιστημονικής μυθοπλασίας στην ανάπτυξη και την ευρύτερη κοινοποίηση των ανοίκειων επιστημονικών ιδεών, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας.
Πηγή: efsyn.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Τις τρεις «καυτές» καλοκαιρινές βιβλιοπροτάσεις της προηγούμενης εβδομάδας ακολουθούν, σήμερα, τρία εξίσου αξιόλογα –αλλά πιο «δροσιστικά»– αναγνώσματα
Γιάννης Μανέτας, Η ζωή σήμερα, άλλοτε, αλλού και στο μέλλον Η λογική των βιολογικών συστημάτων
εκδ. ΠΕΚ, σελ. 376
Αν μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα την κεντρική σκηνή στο επιστημονικό υπερθέαμα κατείχε η Φυσική, τις τελευταίες δεκαετίες την παράσταση έχουν κλέψει οι σύγχρονες βιολογικές επιστήμες με τις εκπληκτικές ανακαλύψεις τους.
Σχεδόν καθημερινά μια νέα έρευνα των βιολογικών επιστημών –από τη μοριακή γενετική μέχρι την εξελικτική και από την εμβρυολογία μέχρι την παλαιοντολογία– έρχεται να φωτίσει κάποια άγνωστη πτυχή της πολύπλοκης οργάνωσης και της εξέλιξης της ζωής.
Το να επιχειρήσει κάποιος να παρουσιάσει σε ένα βιβλίο –και μάλιστα με τρόπο εύληπτο και γοητευτικό για τους μη ειδικούς αναγνώστες– τις πιο σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις σχετικά με τη συνολική πορεία, τη δυναμική και τις ποικίλες εκδηλώσεις της ζωής αποτελεί κυριολεκτικά συγγραφικό άθλο.
Εναν άθλο που ο καθηγητής Γιάννης Μανέτας πραγματοποίησε στο τελευταίο βιβλίο του με εξαιρετική πληρότητα και επιτυχία, όχι τόσο χάρη στην πολύχρονη διδακτική πείρα του ως πανεπιστημιακού δάσκαλου, άλλα χάρη κυρίως στην πλούσια πια συγγραφική του πείρα στην εκλαΐκευση των ανοίκειων στο ευρύ κοινό κατακτήσεων της επιστήμης.
Με τα δύο προηγούμενα και πολύ επιτυχημένα βιβλία του, «Τι θα έβλεπε η Αλίκη στη χώρα των φυτών» και «Περί φυτών αφηγήματα», που κυκλοφορούν επίσης από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, ο συγγραφέας, ομότιμος καθηγητής Φυσιολογίας των Φυτών στο Πανεπιστήμιο Πατρών, έχει δείξει ότι η ακριβής επιστημονικά σκέψη μπορεί κάλλιστα να είναι γοητευτική για το ευρύ αναγνωστικό κοινό, αρκεί βέβαια να απαλλαγεί από την επιτηδευμένη ακαδημαϊκή προσέγγιση.
Σε αντίθεση, όμως, με τα δύο προηγούμενα βιβλία που αφορούσαν αποκλειστικά τη δημιουργική διαπλοκή των επιστημονικών και μυθολογικών ιδεών των ανθρώπων για το φυτικό βασίλειο, το τελευταίο βιβλίο του εστιάζει στο σύνολο των ζωικών φαινομένων, όπως αυτά εκδηλώνονται από τους μονοκύτταρους μέχρι τους πολυκύτταρους οργανισμούς.
Πράγματι, στις σελίδες του οι αναγνώστες θα βρουν μια συστηματική και ταυτόχρονα κριτική παρουσίαση των επικρατέστερων, σήμερα, επιστημονικών προσεγγίσεων σχετικά με την προέλευση, την περίπλοκη εξέλιξη και την κάθε άλλο παρά γραμμική –και άρα προβλέψιμη!– πορεία της ζωής στον πλανήτη μας.
Υπό αυτήν ακριβώς την έννοια, γίνονται κατανοητές και περιγράφονται οι πέντε μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις που, με τρόπο εξαιρετικά βίαιο, εξάλειψαν το μεγαλύτερο μέρος των ειδών και των μορφών ζωής που κυριαρχούσαν μέχρι τότε, επιτρέποντας έτσι την ανάδυση και την επικράτηση νέων μορφών ζωής.
Αποτέλεσμα της τελευταίας, πέμπτης κατά σειρά, μαζικής εξαφάνισης ήταν και η ταχύτατη αναβάθμιση του ρόλου των θηλαστικών. Μια εντελώς απρόσμενη εξέλιξη της ζωής που οδήγησε, εξίσου απροσδόκητα, στην εμφάνιση των πρωτευόντων θηλαστικών στα οποία ανήκει και το ανθρώπινο γένος.
Αραγε, ποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από αυτή την επιστημονικά τεκμηριωμένη ανασυγκρότηση της βιολογικής εξέλιξης; Και σε ποιο βαθμό αυτά τα συμπεράσματα μπορούν να εφαρμοστούν, ειδικότερα, για την κατανόηση της σημερινής κατάστασης και της μελλοντικής πορείας της ανθρωπότητας;
Κοντολογίς, πρόκειται για ένα πυκνό κείμενο που, μεταξύ άλλων, αναζητά τις επιστημονικές απαντήσεις σε βασανιστικά ερωτήματα: Από πού προήλθε η ζωή και ποιες ήταν οι αποφασιστικές καμπές και τα ορόσημα στην ιστορία της;
Πώς διαπλέκονται η βιολογική με την πολιτισμική μας εξέλιξη, όταν εμφανίστηκε η ανθρώπινη νοημοσύνη; Και πώς μπορεί η πολιτισμική εξέλιξη να επηρεάζει τη βιολογία, την υγεία και τον ψυχισμό μας;
Υπάρχει ζωή αλλού στο Σύμπαν; Κι αν ναι, παρέμεινε απλή ή εξελίχτηκε μέχρι την εμφάνιση κάποιας μορφής νοημοσύνης και τεχνολογικού πολιτισμού; Κι αν όντως υπάρχουν ανώτεροι εξωγήινοι πολιτισμοί, γιατί δεν δίνουν σημεία ζωής; Μήπως μόνο στην περίπτωση της Γης οι συμπτώσεις ευνόησαν σκανδαλωδώς την εμφάνιση ευφυΐας; Μήπως ο ανθρώπινος νους είναι μια σπάνια, ιδιάζουσα και ίσως μοναδική περίπτωση;
Χωρίς να προϋποθέτει ειδικές επιστημονικές γνώσεις, το βιβλίο απευθύνεται στον αναγνώστη που θέλει να καταλάβει τον έμβιο κόσμο, ο οποίος όχι απλώς τον περιβάλλει αλλά και καθορίζει την ιδιαίτερη φύση του. Απευθύνεται, όμως, εξίσου και στον ειδικό αναγνώστη που είναι πρόθυμος να αναστοχαστεί γύρω από τις θεωρητικές προϋποθέσεις και τις έννοιες της βιολογικής σκέψης.
Στην τελευταία ενότητα του βιβλίου ο συγγραφέας όχι μόνο θέτει ρητά αλλά αναζητά κάποιες εύλογες απαντήσεις σε επίκαιρα για το μέλλον μας ερωτήματα: Πού μπορεί να οδηγήσει η σημερινή πλανητική κυριαρχία του είδους μας, δηλαδή η πρωτόγνωρη αλληλεπίδραση πλανητικής, γεωλογικής, βιολογικής, πολιτισμικής και τεχνολογικής εξέλιξης;
Και ο ανθρώπινος υπερπληθυσμός σε συνδυασμό με την εξάντληση των φυσικών πόρων, την κλιματική αλλαγή και την καταστροφή της βιοποικιλότητας μήπως θέτει σε κίνδυνο το μέλλον της γήινης ζωής συνολικά και του ανθρώπινου είδους ειδικότερα;
Τελικά, ως είδος έχουμε ημερομηνία λήξεως;
Μία από τις μεγαλύτερες αρετές αυτού του βιβλίου είναι, κατά τη γνώμη μας, η συστηματική παρουσίαση –με πολλά και απτά παραδείγματα– του γιατί η σύγχρονη βιολογική σκέψη είναι κατ’ ανάγκη, δηλαδή από τη φύση του αντικειμένου της, μη ντετερμινιστική!
Συνεπώς, ο συγγραφέας, αρνούμενος ως επιστήμονας να προφητεύσει το μέλλον, μας προσφέρει, εντούτοις, μια νηφάλια και ισορροπημένη ανασυγκρότηση της πρόσφατης αυτο-καταστροφικής πορείας του είδους μας.
Εντγκάρ Μορέν, Γνώση - Αγνοια - Μυστήριο
Mτφρ. Γιάννης Κουκιάς Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σελ. 152
Πώς η άγνοια δημιουργεί νέα γνώση, η οποία παράγει μεγαλύτερη άγνοια; Και πώς το αέναο και, εν πολλοίς, αδιαφανές ανθρώπινο παιχνίδι της γνώσης με την άγνοια παράγει την αβεβαιότητα της γνώσης και, ταυτόχρονα, τη βεβαιότητα της άγνοιας; Μήπως τελικά οι άνθρωποι είμαστε γνωστικά ανεπαρκείς μηχανές που για να επιβιώσουμε οφείλουμε να παράγουμε διαρκώς νέα, ανεπαρκή και ατελή γνώση;
Το πώς απαντά κανείς σε αυτά τα διαχρονικά και εξόχως βιοπολιτικά ερωτήματα εξαρτάται, συνήθως, όχι από επιστημονικά τεκμηριωμένες γνώσεις, αλλά από τις μεταφυσικές ή και θεολογικές προκαταλήψεις του.
Ομως το ζητούμενο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, σε μια τόσο αποφασιστική καμπή της ανθρώπινης βιολογικής-γνωστικής περιπέτειας είναι να πάψουμε τη μάταιη αναζήτηση οριστικών απαντήσεων και να αποδεχτούμε συνειδητά τα εγγενή όρια και τις ιστορικές ατέλειες της κάθε γνώσης μας.
Για τον στοχαστή Εντγκάρ Μορέν, Γάλλο κοινωνικό ανθρωπολόγο, επιστημολόγο και διεθνούς φήμης προπαγανδιστή της πολύπλοκης σκέψης, αυτό το σύντομο βιβλίο αποτελεί την επιτομή και την κωδίκευση των συμπερασμάτων που προκύπτουν από το πλουσιότατο ερευνητικό έργο του σχετικά με τις βιολογικές-ανθρωπολογικές, επιστημολογικές και τις πολιτικές-ηθικές προϋποθέσεις και συνέπειες της ανθρώπινης γνώσης.
Πράγματι, τα ερωτήματα που θέτει και αντιμετωπίζει στο τελευταίο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα εξαιρετικά μεταφρασμένο και επιμελημένο από τις «Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου», είναι ακριβώς τα ίδια με αυτά που πριν από πολλές δεκαετίες τον παρακίνησαν να γράψει το πολύτομο έργο του «Η Μέθοδος», το οποίο, στο μεγαλύτερο μέρος του, κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις ίδιες εκδόσεις.
Μολονότι, όμως, τα βασανιστικά ερωτήματα παραμένουν τα ίδια, οι απαντήσεις του συγγραφέα, με την πάροδο του χρόνου, έγιναν πιο ευέλικτες και ειλικρινείς: «Ζω ολοένα και περισσότερο με τη συνειδητοποίηση και την αίσθηση της παρουσίας του αγνώστου μέσα στο γνωστό, του αινίγματος μέσα στο τετριμμένο, του μυστηρίου σε κάθε πράγμα και, κυρίως, των προόδων μιας νέας άγνοιας σε κάθε πρόοδο της γνώσης μας», γράφει ο Εντγκάρ Μορέν.
Διόλου περίεργο, λοιπόν, που σε αυτό το βιβλίο επιχειρεί, εκ νέου, μια αναγνωριστική περιπολία στα ανεξερεύνητα εδάφη της γνώσης, τα οποία διαχρονικά και σχεδόν αναπόφευκτα μας αποκαλύπτουν την αδιαίρετη ανθρωπογενή τριάδα: γνώση - άγνοια - μυστήριο!
Μια βιοανθρωπολογική και όχι βέβαια θεολογική τριάδα, στο εσωτερικό της οποίας το μυστήριο ουδόλως υποβαθμίζει ή υποτιμά τη σημασία της γνώσης που μας οδηγεί σ’ αυτό.
Αντίθετα, όπως ρητά παραδέχεται ο Μορέν, μόνο η διανοητική αίσθηση του μυστηρίου μάς επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε τις αδιαφανείς και γι’ αυτό «απόκρυφες» δυνάμεις που μας καθορίζουν και μας κατέχουν σαν εξωτερικοί και εσωτερικοί δαίμονες. Κυρίως, όμως, η παρουσία του μυστηρίου μάς τονώνει και ενισχύει την ποιητική αίσθηση της ύπαρξης.
Συλλογικό έργο, Ιστορίες μαθηματικής φαντασίας
Mτφρ. και ανθολόγηση κειμένων Χριστόδουλος Λιθαρής, πρόλογος Τεύκρος Μιχαηλίδης εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 312
Τα μαθηματικά ως αυστηρό σύστημα σκέψης υπήρξαν εξ αρχής το απαραίτητο γνωστικό εργαλείο κάθε επιστήμης και, υπό αυτή την έννοια, μας αποκαλύπτουν τα ορθολογικά θεμέλια της ανθρώπινης κατανόησης του κόσμου μας, ενώ παράλληλα αποτέλεσαν και αποτελούν έρεισμα για τις πιο ακραίες επιστημονικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις.
Ηταν επόμενο να γοητεύσουν τον Ζήνωνα, τον Αμποτ και τον Μπόρχες, προσφέροντάς τους δημιουργικά ερεθίσματα, έμπνευση και μεθόδους για τη δημιουργία ιστοριών και πειραματών σκέψης, το εύρος των οποίων καλύπτει νοητικά τον κόσμο μας από το μηδέν ώς το άπειρο, από τον άνθρωπο ώς το σύμπαν.
Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια» μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανθολογία έντεκα διάσημων διηγημάτων επιστημονικής φαντασίας, κοινός παρονομαστής των οποίων είναι η θεματική τους: όλα γεννήθηκαν με αφορμή κάποιες αφηρημένες και ιδιαιτέρως εξωτικές ιδέες από τον μαγικό κόσμο των μαθηματικών.
Μαθηματικές ιδέες που οι συγγραφείς αυτών των διηγημάτων κατάφεραν, με μεγάλη αναμφίβολα φαντασία και τέχνη, να μεταφράσουν σε πιο οικείες λογοτεχνικές εικόνες.
Τα διηγήματα που συγκροτούν αυτή την ανθολογία υπογράφουν μερικοί από τους κορυφαίους συγγραφείς του είδους: Αρθουρ Κλαρκ, Λάρι Νίβεν, Γκρέγκορι Μπένφορντ, Ρόμπερτ Χάινλαϊν, Ρούντι Ράκερ, Γκρεγκ Ιγκαν, Μάρτιν Γκάρντνερ, Αρμιν Γιόζεφ Ντόιτς, Χένρι Γκρος, Τζορτζ Ζιμπρόφσκι και Αλφρεντ Μπέστερ. Σε αυτά διαπλέκονται δημιουργικά το χιούμορ με το δράμα, οι ευφάνταστες αφηγήσεις με τις πιο ρεαλιστικές νοητικές αναζητήσεις.
Ο Χριστόδουλος Λιθαρής, πολύ έμπειρος μεταφραστής και γνωστός αρθρογράφος σε θέματα επιστημονικής φαντασίας, ανέλαβε όχι μόνο την ανθολόγηση αλλά και την άψογη μετάφραση αυτών των διηγημάτων, ενώ ο γνωστός μαθηματικός-λογοτέχνης Τεύκρος Μιχαηλίδης έγραψε τον πρόλογο για αυτή την πολύτιμη ανθολογία επιστημονικής μυθοπλασίας.
Στον πρόλογο, ο Τ. Μιχαηλίδης δεν περιορίζεται στην παρουσίαση των συγκεκριμένων και ιδιαίτερα σημαντικών διηγημάτων, αλλά αναδεικνύει την ευρύτερη σημασία της επιστημονικής μυθοπλασίας στην ανάπτυξη και την ευρύτερη κοινοποίηση των ανοίκειων επιστημονικών ιδεών, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας.
Πηγή: efsyn.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου