Βασίλης Μακρίδης
Στις 19 Αυγούστου 1991 στην τότε Σοβιετική Ένωση εκδηλώθηκε στρατιωτικό-πολιτικό πραξικόπημα που στρεφόταν κατά του εκλεγμένου (και, τελικά, μοναδικού στην Ιστορία) Προέδρου της χώρας, Μιχαήλ Γκορμπατσόβ. Αφορμή γι’ αυτό στάθηκε, κατά τα λεγόμενα της ομάδας πρωτοβουλίας για το πραξικόπημα, η διαφαινόμενη διάλυση του κράτους της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ), την οποία προωθούσε ο Γκορμπατσόβ μέσω της υπογραφής μιας νέας συμφωνίας ανάμεσα στις Ενωσιακές Δημοκρατίες που αποτελούσαν τότε την ΕΣΣΔ και η οποία ήταν προγραμματισμένο να πραγματοποιηθεί μόλις 2 μέρες αργότερα, στις 21 Αυγούστου 1991.
Η ομάδα αυτή αυτοπαρουσιάστηκε με τα αρχικά Γκε-Κα-Τσε-Πε (ρωσ.: ГКЧП — Государственный Комитет Чрезвычайного Положения, Κρατική Επιτροπή Έκτακτης Κατάστασης). Για την οικονομία του κειμένου, στο εξής θα χρησιμοποιούμε την ελληνική συντομογραφία – ΚΕΕΚ, όταν αναφερόμαστε στη συγκεκριμένη Επιτροπή.
Μέλη της ήταν σημαίνοντα στελέχη του τότε Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ), της κυβέρνησης και του κρατικού μηχανισμού. Στον στενό πυρήνα της ΚΕΕΚ συμμετείχαν 8 άτομα, τα οποία απαριθμούνται παρακάτω:
1. Γιανάεβ, Γκενάντι Ιβάνοβττς (1937 -2010) – Αντιπρόεδρος της ΕΣΣΔ, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής (ΚΕ) του ΚΚΣΕ,
2. Μπακλάνοβ, Ολέγκ Ντμίτριεβιτς (1932 – 2021) – Α’ Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Άμυνας της ΕΣΣΔ, μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
3. Κριουτσκόβ, Βλαντίμιρ Αλεξάντροβιτς (1924 – 2007) – επικεφαλής της KGB (Υπηρεσίας Κρατικής Ασφάλειας), μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
4. Πάβλοβ, Βαλεντίν Σεργκέγεβιτς (1937 – 2003) – Πρωθυπουργός της ΕΣΣΔ, μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
5. Πούγκο, Μπορίς Κάρλοβιτς (1937 – 1991) – Υπουργός Εσωτερικών, μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
6. Σταροντούμπτσεβ, Βασίλι Αλεξάντροβιτς (1931 – 2011) – Πρόεδρος της Αγροτικής Ένωσης της ΕΣΣΔ, μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
7. Τιζιακόβ, Αλεξάντρ Ιβάνοβιτς (1926 – 2019) – Πρόεδρος της Ένωσης Κρατικών Επιχειρήσεων, Βιομηχανικών Εγκαταστάσεων, Κατασκευών και Μεταφορών και Επικοινωνιών της ΕΣΣΔ και
8. Γιάζοβ, Ντμίτρι Τιμοφέγεβιτς (1924 – 2020) – Υπουργός Άμυνας της ΕΣΣΔ.
Η παραπάνω Επιτροπή, στις 19/08/2021 και ενώ ο Πρόεδρος της χώρας Μιχαήλ Γκορμπατσόβ βρισκόταν για ολιγοήμερες διακοπές στο τουριστικό θέρετρο Φόρος (ή Φορός, όπως τονίζεται στα Ρωσικά) της Κριμαίας, έχοντας με το μέρος τους τμήμα των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας και των μυστικών υπηρεσιών της χώρας, κατέλαβε με πραξικόπημα την εξουσία, ανακοινώνοντας επίσημα ότι ο Πρόεδρος Γκορμπατσόβ δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του «για λόγους υγείας» και ότι η Επιτροπή αναλάμβανε την εξουσία, δήθεν, «μέχρι να βελτιωθεί η υγεία» του Προέδρου.
Στα σχέδια της ΚΕΕΚ συμπεριλαμβάνονταν: η απομόνωση του Προέδρου της ΕΣΣΔ στην Κριμαία, η αποτροπή της όποιας αντίδρασης του Προέδρου της Ρωσικής Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας – ΡΣΟΣΔ, Μπορίς Γέλτσιν και η κατάληψη μέσω των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας στρατηγικής σημασίας εγκαταστάσεων εντός της Μόσχας, συμπεριλαμβανομένου και του ραδιοτηλεοπτικού μεγάρου στη συνοικία Οστάνκινο.
Ωστόσο, από την πρώτη στιγμή φαινόταν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά στο όλο σκηνικό. Η συνέντευξη Τύπου που διοργάνωσε η ηγετική ομάδα της ΚΕΕΚ αποδείχθηκε ως ένα επικοινωνιακό «πατατράκ». Αφενός κανείς δεν έδωσε μια πειστική απάντηση στο ερώτημα περί της υγείας του Προέδρου Γκορμπατσόβ, ενώ τα τρεμάμενα χέρια του Γκενάντι Γιανάεβ την ώρα που απαντούσε στις ερωτήσεις των Σοβιετικών και ξένων δημοσιογράφων δήλωναν κάτι παραπάνω από αμηχανία…
Τα υπόλοιπα γεγονότα είναι λίγο ως πολύ γνωστά και από το οπτικοακουστικό υλικό των τηλεοπτικών ρεπορτάζ της εποχής: την ώρα που στους δρόμους της Μόσχας κυκλοφορούσαν τανκ και οχήματα μεταφοράς προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων της ΕΣΣΔ, μερικές δεκάδες χιλιάδες πολιτών βγήκαν στους δρόμους και περικύκλωσαν το κτήριο του Λευκού Οίκου της Μόσχας (έδρα, τότε, του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΡΣΟΣΔ), αντιτασσόμενοι στο πραξικόπημα και προβάλλοντας τα αιτήματα για δημοκρατία και ελευθερία (κατά την τότε επικρατούσα αντίληψή τους περί αυτών). Οι στρατιωτικές μονάδες που βρίσκονταν εντός της πόλης της Μόσχας και αρχικά είχαν στραφεί εναντίον του πλήθους των πολιτών, σταδιακά άρχισαν να απειθαρχούν και να αρνούνται να χτυπήσουν συμπολίτες τους. Η όποια σχετική υποστήριξη είχε η ηγετική ομάδα της ΚΕΕΚ από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας εκμηδενίστηκε πολύ γρήγορα. Ο Μπορίς Γέλτσιν, αρπάζοντας την ευκαιρία ελέω της απουσίας και της απομόνωσης του κυριότερου, μέχρι τότε, πολιτικού του αντιπάλου (Μιχαήλ Γκορμπατσόβ), συμπεριφέρεται ως «χαλίφης στη θέση του χαλίφη» και διατάσσει την επιστροφή των στρατιωτικών μονάδων στη βάση τους. Το διάταγμα εκφωνεί, μέσω μεγαφώνων που στήθηκαν στο κτήριο του Λευκού Οίκου, ο Α“ Αναπληρωτής Πρωθυπουργός της ΡΣΟΣΔ (και εκ των πλησιέστερων συνεργατών του Γέλτσιν) Γκενάντι Μπούρμπουλις.
Το πραξικόπημα-μαριονέτα (όπως αποδείχθηκε εκ του αποτελέσματος) ολοκληρώθηκε στις 21 Αυγούστου 1991. Σε χρόνο-ρεκόρ συνελήφθησαν τα 7 από τα 8 μέλη της ηγετικής ομάδας της ΚΕΕΚ. Ο όγδοος της «παρέας», Μπορίς Πούγκο, αυτοκτόνησε μαζί με τη γυναίκα του στις 22 του μήνα, την ώρα που, με εντολή της Γενικής Εισαγγελίας της ΕΣΣΔ ομάδα συνεργατών της KGB της ΡΣΟΣΔ είχε μεταβεί στο σπίτι του για να τον συλλάβει.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόβ επέστρεψε, τελικά, στη Μόσχα, όμως το σκηνικό είχε ήδη στηθεί πίσω από την πλάτη του και εν τη απουσία του: μέσα στους επόμενους μήνες οι ηγέτες των πρώην Ενωσιακών Δημοκρατιών, οι ίδιοι που είχαν συμφωνήσει να υπογράψουν στις 21 Αυγούστου τη νέα Ενωσιακή Συμφωνία, ανακοίνωναν ο ένας πίσω από τον άλλον την «ανεξαρτησία» τους από τη Μόσχα. Μέχρι το τέλος του 1991 ο Γκορμπατσόβ είχε μείνει, επί της ουσίας, ως ένας «Πρόεδρος χωρίς χώρα». Το τελειωτικό χτύπημα γι’ αυτόν ήταν η λεγόμενη Συμφωνία της Μπιελοβιέζα (στα σύνορα Λευκορωσίας και Πολωνίας), εκεί όπου οι Πρόεδροι της ΡΣΟΣΔ (Μπορίς Γέλτσιν), της Ουκρανίας (Λεονίντ Κραβτσούκ) και της Λευκορωσίας (Στανισλάβ Σουσκέβιτς) αποφάσισαν οριστικά τον διαχωρισμό των κρατών τους και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας τους. Στις 25 Δεκεμβρίου 1991, ανήμερα των «καθ’ ημάς» Χριστουγέννων (οι ορθόδοξοι κάτοικοι των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ τα γιορτάζουν στις 7 Ιανουαρίου), ο Μιχαήλ Γκορμπατσόβ ανακοινώνει, με τηλεοπτικό του διάγγελμα, την παραίτησή του από το αξίωμα του Πρόεδρου της ΕΣΣΔ. Του έμελλε να είναι ο πρώτος, αλλά και ο τελευταίος Πρόεδρος που γεννήθηκε, μεγαλούργησε, αλλά και διαλύθηκε τόσο άδοξα μέσα στον 20ό αιώνα και σε ένα διάστημα κάτι παραπάνω από 70 ετών.
Η τύχη της ηγετικής ομάδας του πραξικοπήματος (με την εξαίρεση, φυσικά, του αυτόχειρα Πούγκο) ήταν, τελικά, πολύ καλύτερη από αυτήν που θα περίμενε κανείς για μια ομάδα ανθρώπων που επιχείρησαν δια της βίας να ανατρέψουν τη νόμιμη εξουσίας μιας χώρας. Όλοι τους καταδικάστηκαν σε ολιγοετείς φυλακίσεις (κάποιοι, μάλιστα, απλώς σε κατ’ οίκον περιορισμό) και, τελικά, με απόφαση της Ανώτατης Δούμας της Ρωσικής Ομοσπονδίας από τις 23 Φεβρουαρίου 1994 χορηγήθηκε γενική αμνηστία σε όσους συμμετείχαν στο πραξικόπημα. Η δίκη των μελών της ΚΕΕΚ ολοκληρώθηκε τυπικά στις 6 Μαΐου του ίδιου έτους με επιβεβαίωση της αμνηστίας. Τα μέλη της ΚΕΕΚ και οι υποστηρικτές και συμπαθούντες αυτή ξεκίνησαν καινούργια ζωή: άλλοι ασχολήθηκαν με τις επιχειρήσεις, άλλοι έγιναν συγγραφείς, άλλοι αγρότες κοκ. Όλοι, πάντως, βρήκαν μια θέση στη ζωή και την κοινωνία της νέας Ρωσίας, ωσάν να μην είχε συμβεί τίποτε λίγα χρόνια πριν… Τελευταίος επιζών της ηγετικής ομάδας ήταν ο Ολέγκ Μπακλάνοβ, που έφυγε από τη ζωή στις 28 Ιουλίου 2021 σε ηλικία 89 ετών, ενώ περίπου 1 χρόνο νωρίτερα (2020) είχε πεθάνει και ο Ντμίτρι Γιάζοβ.
Ο κόσμος μας τα τελευταία 30 χρόνια έχει αλλάξει δραματικά: το – τότε – σοσιαλιστικό στρατόπεδο διαλύθηκε στα εξ ων συνετέθη. Τρία ομοσπονδιακά κράτη (ΕΣΣΔ, Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία) «έσπασαν» σε αρκετά «νεότευκτα» «ανεξάρτητα» κράτη. Ο κόσμος έγινε μονοπολικός, με μοναδικό κράτος-ηγεμόνα τις ΗΠΑ. Ο καπιταλισμός έζησε την παλινόρθωσή του σε χώρες, όπου επί δεκάδες χρόνια γινόταν (με τα όποια λάθη και ανακολουθίες) προσπάθεια οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Ο εθνικισμός, ο πολιτικός και θρησκευτικός φανατισμός και η μισαλλοδοξία άρχισαν να κερδίζουν έδαφος σε πολλά σημεία του κόσμου. Η Υφήλιος έχασε την ισορροπία της πρώτης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο περιόδου. Το φαινόμενο της τρομοκρατίας έγινε παγκόσμιο, ενώ η προσφυγιά και η οικονομική μετανάστευση από τις χώρες-παρίες του παγκόσμιου συστήματος άρχισε να λαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Οι αλλαγές στον κόσμο ήταν πολλές και, όπως φαίνεται και από τον παραπάνω μίνι «κατάλογο», κάθε άλλο παρά προς το καλύτερο…
Βεβαίως τα τελευταία χρόνια βλέπουμε και διαφόρων μορφών αντιδράσεις απέναντι στη «μονοκρατορία» των ΗΠΑ και του δυτικού κόσμου, άλλες με θετικό, σε γενικές γραμμές, πρόσημο και άλλες με άκρως αρνητικό, πολιτικά και ιδεολογικά. Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Αφγανιστάν με την, προσώρας, επικράτηση των μισαλλόδοξων και άκρως αντιδραστικών Ταλιμπάν στην εξουσία, είναι ένα από τα δεύτερα παραδείγματα. Η εμφάνιση στον παγκόσμιο πολιτικό στίβο ισχυρών χωρών, όπως η Ρωσία και η Κίνα, που προβάλλουν ένα διαφορετικό παράδειγμα διεθνών σχέσεων από αυτό της «συλλογικής Δύσης» ανήκει, μάλλον, στην πρώτη ομάδα και, ανεξαρτήτως της σχέσης που μπορεί να έχει ο/η καθένας/-μιά προς το πολιτικό και οικονομικό σύστημα αυτών των χωρών, η αντίληψή τους για το πώς πρέπει να οικοδομούνται οι διεθνείς σχέσεις είναι πολύ πιο «ανθρώπινη» και ταιριαστή με τα συμφέροντα της μεγάλης πλειονότητας των κρατών του κόσμου, συγκριτικά με την αντίστοιχη «δυτική» εκδοχή…
Στο επόμενο σημείωμά μας για το ίδιο θέμα, θα ασχοληθούμε περισσότερο με τους – άμεσους ή έμμεσους – συμμέτοχους των γεγονότων τον Αύγουστο του 1991 στην τότε ΕΣΣΔ και θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τα αίτια που οδήγησαν όχι μόνο στο συγκεκριμένο πραξικόπημα, αλλά και στην πλήρη αλλαγή του μέχρι τότε status quo στον κόσμο.
Στις 19 Αυγούστου 1991 στην τότε Σοβιετική Ένωση εκδηλώθηκε στρατιωτικό-πολιτικό πραξικόπημα που στρεφόταν κατά του εκλεγμένου (και, τελικά, μοναδικού στην Ιστορία) Προέδρου της χώρας, Μιχαήλ Γκορμπατσόβ. Αφορμή γι’ αυτό στάθηκε, κατά τα λεγόμενα της ομάδας πρωτοβουλίας για το πραξικόπημα, η διαφαινόμενη διάλυση του κράτους της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ), την οποία προωθούσε ο Γκορμπατσόβ μέσω της υπογραφής μιας νέας συμφωνίας ανάμεσα στις Ενωσιακές Δημοκρατίες που αποτελούσαν τότε την ΕΣΣΔ και η οποία ήταν προγραμματισμένο να πραγματοποιηθεί μόλις 2 μέρες αργότερα, στις 21 Αυγούστου 1991.
Η ομάδα αυτή αυτοπαρουσιάστηκε με τα αρχικά Γκε-Κα-Τσε-Πε (ρωσ.: ГКЧП — Государственный Комитет Чрезвычайного Положения, Κρατική Επιτροπή Έκτακτης Κατάστασης). Για την οικονομία του κειμένου, στο εξής θα χρησιμοποιούμε την ελληνική συντομογραφία – ΚΕΕΚ, όταν αναφερόμαστε στη συγκεκριμένη Επιτροπή.
Μέλη της ήταν σημαίνοντα στελέχη του τότε Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ), της κυβέρνησης και του κρατικού μηχανισμού. Στον στενό πυρήνα της ΚΕΕΚ συμμετείχαν 8 άτομα, τα οποία απαριθμούνται παρακάτω:
1. Γιανάεβ, Γκενάντι Ιβάνοβττς (1937 -2010) – Αντιπρόεδρος της ΕΣΣΔ, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής (ΚΕ) του ΚΚΣΕ,
2. Μπακλάνοβ, Ολέγκ Ντμίτριεβιτς (1932 – 2021) – Α’ Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Άμυνας της ΕΣΣΔ, μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
3. Κριουτσκόβ, Βλαντίμιρ Αλεξάντροβιτς (1924 – 2007) – επικεφαλής της KGB (Υπηρεσίας Κρατικής Ασφάλειας), μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
4. Πάβλοβ, Βαλεντίν Σεργκέγεβιτς (1937 – 2003) – Πρωθυπουργός της ΕΣΣΔ, μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
5. Πούγκο, Μπορίς Κάρλοβιτς (1937 – 1991) – Υπουργός Εσωτερικών, μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
6. Σταροντούμπτσεβ, Βασίλι Αλεξάντροβιτς (1931 – 2011) – Πρόεδρος της Αγροτικής Ένωσης της ΕΣΣΔ, μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ,
7. Τιζιακόβ, Αλεξάντρ Ιβάνοβιτς (1926 – 2019) – Πρόεδρος της Ένωσης Κρατικών Επιχειρήσεων, Βιομηχανικών Εγκαταστάσεων, Κατασκευών και Μεταφορών και Επικοινωνιών της ΕΣΣΔ και
8. Γιάζοβ, Ντμίτρι Τιμοφέγεβιτς (1924 – 2020) – Υπουργός Άμυνας της ΕΣΣΔ.
Η παραπάνω Επιτροπή, στις 19/08/2021 και ενώ ο Πρόεδρος της χώρας Μιχαήλ Γκορμπατσόβ βρισκόταν για ολιγοήμερες διακοπές στο τουριστικό θέρετρο Φόρος (ή Φορός, όπως τονίζεται στα Ρωσικά) της Κριμαίας, έχοντας με το μέρος τους τμήμα των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας και των μυστικών υπηρεσιών της χώρας, κατέλαβε με πραξικόπημα την εξουσία, ανακοινώνοντας επίσημα ότι ο Πρόεδρος Γκορμπατσόβ δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του «για λόγους υγείας» και ότι η Επιτροπή αναλάμβανε την εξουσία, δήθεν, «μέχρι να βελτιωθεί η υγεία» του Προέδρου.
Στα σχέδια της ΚΕΕΚ συμπεριλαμβάνονταν: η απομόνωση του Προέδρου της ΕΣΣΔ στην Κριμαία, η αποτροπή της όποιας αντίδρασης του Προέδρου της Ρωσικής Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας – ΡΣΟΣΔ, Μπορίς Γέλτσιν και η κατάληψη μέσω των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας στρατηγικής σημασίας εγκαταστάσεων εντός της Μόσχας, συμπεριλαμβανομένου και του ραδιοτηλεοπτικού μεγάρου στη συνοικία Οστάνκινο.
Ωστόσο, από την πρώτη στιγμή φαινόταν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά στο όλο σκηνικό. Η συνέντευξη Τύπου που διοργάνωσε η ηγετική ομάδα της ΚΕΕΚ αποδείχθηκε ως ένα επικοινωνιακό «πατατράκ». Αφενός κανείς δεν έδωσε μια πειστική απάντηση στο ερώτημα περί της υγείας του Προέδρου Γκορμπατσόβ, ενώ τα τρεμάμενα χέρια του Γκενάντι Γιανάεβ την ώρα που απαντούσε στις ερωτήσεις των Σοβιετικών και ξένων δημοσιογράφων δήλωναν κάτι παραπάνω από αμηχανία…
Τα υπόλοιπα γεγονότα είναι λίγο ως πολύ γνωστά και από το οπτικοακουστικό υλικό των τηλεοπτικών ρεπορτάζ της εποχής: την ώρα που στους δρόμους της Μόσχας κυκλοφορούσαν τανκ και οχήματα μεταφοράς προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων της ΕΣΣΔ, μερικές δεκάδες χιλιάδες πολιτών βγήκαν στους δρόμους και περικύκλωσαν το κτήριο του Λευκού Οίκου της Μόσχας (έδρα, τότε, του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΡΣΟΣΔ), αντιτασσόμενοι στο πραξικόπημα και προβάλλοντας τα αιτήματα για δημοκρατία και ελευθερία (κατά την τότε επικρατούσα αντίληψή τους περί αυτών). Οι στρατιωτικές μονάδες που βρίσκονταν εντός της πόλης της Μόσχας και αρχικά είχαν στραφεί εναντίον του πλήθους των πολιτών, σταδιακά άρχισαν να απειθαρχούν και να αρνούνται να χτυπήσουν συμπολίτες τους. Η όποια σχετική υποστήριξη είχε η ηγετική ομάδα της ΚΕΕΚ από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας εκμηδενίστηκε πολύ γρήγορα. Ο Μπορίς Γέλτσιν, αρπάζοντας την ευκαιρία ελέω της απουσίας και της απομόνωσης του κυριότερου, μέχρι τότε, πολιτικού του αντιπάλου (Μιχαήλ Γκορμπατσόβ), συμπεριφέρεται ως «χαλίφης στη θέση του χαλίφη» και διατάσσει την επιστροφή των στρατιωτικών μονάδων στη βάση τους. Το διάταγμα εκφωνεί, μέσω μεγαφώνων που στήθηκαν στο κτήριο του Λευκού Οίκου, ο Α“ Αναπληρωτής Πρωθυπουργός της ΡΣΟΣΔ (και εκ των πλησιέστερων συνεργατών του Γέλτσιν) Γκενάντι Μπούρμπουλις.
Το πραξικόπημα-μαριονέτα (όπως αποδείχθηκε εκ του αποτελέσματος) ολοκληρώθηκε στις 21 Αυγούστου 1991. Σε χρόνο-ρεκόρ συνελήφθησαν τα 7 από τα 8 μέλη της ηγετικής ομάδας της ΚΕΕΚ. Ο όγδοος της «παρέας», Μπορίς Πούγκο, αυτοκτόνησε μαζί με τη γυναίκα του στις 22 του μήνα, την ώρα που, με εντολή της Γενικής Εισαγγελίας της ΕΣΣΔ ομάδα συνεργατών της KGB της ΡΣΟΣΔ είχε μεταβεί στο σπίτι του για να τον συλλάβει.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόβ επέστρεψε, τελικά, στη Μόσχα, όμως το σκηνικό είχε ήδη στηθεί πίσω από την πλάτη του και εν τη απουσία του: μέσα στους επόμενους μήνες οι ηγέτες των πρώην Ενωσιακών Δημοκρατιών, οι ίδιοι που είχαν συμφωνήσει να υπογράψουν στις 21 Αυγούστου τη νέα Ενωσιακή Συμφωνία, ανακοίνωναν ο ένας πίσω από τον άλλον την «ανεξαρτησία» τους από τη Μόσχα. Μέχρι το τέλος του 1991 ο Γκορμπατσόβ είχε μείνει, επί της ουσίας, ως ένας «Πρόεδρος χωρίς χώρα». Το τελειωτικό χτύπημα γι’ αυτόν ήταν η λεγόμενη Συμφωνία της Μπιελοβιέζα (στα σύνορα Λευκορωσίας και Πολωνίας), εκεί όπου οι Πρόεδροι της ΡΣΟΣΔ (Μπορίς Γέλτσιν), της Ουκρανίας (Λεονίντ Κραβτσούκ) και της Λευκορωσίας (Στανισλάβ Σουσκέβιτς) αποφάσισαν οριστικά τον διαχωρισμό των κρατών τους και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας τους. Στις 25 Δεκεμβρίου 1991, ανήμερα των «καθ’ ημάς» Χριστουγέννων (οι ορθόδοξοι κάτοικοι των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ τα γιορτάζουν στις 7 Ιανουαρίου), ο Μιχαήλ Γκορμπατσόβ ανακοινώνει, με τηλεοπτικό του διάγγελμα, την παραίτησή του από το αξίωμα του Πρόεδρου της ΕΣΣΔ. Του έμελλε να είναι ο πρώτος, αλλά και ο τελευταίος Πρόεδρος που γεννήθηκε, μεγαλούργησε, αλλά και διαλύθηκε τόσο άδοξα μέσα στον 20ό αιώνα και σε ένα διάστημα κάτι παραπάνω από 70 ετών.
Η τύχη της ηγετικής ομάδας του πραξικοπήματος (με την εξαίρεση, φυσικά, του αυτόχειρα Πούγκο) ήταν, τελικά, πολύ καλύτερη από αυτήν που θα περίμενε κανείς για μια ομάδα ανθρώπων που επιχείρησαν δια της βίας να ανατρέψουν τη νόμιμη εξουσίας μιας χώρας. Όλοι τους καταδικάστηκαν σε ολιγοετείς φυλακίσεις (κάποιοι, μάλιστα, απλώς σε κατ’ οίκον περιορισμό) και, τελικά, με απόφαση της Ανώτατης Δούμας της Ρωσικής Ομοσπονδίας από τις 23 Φεβρουαρίου 1994 χορηγήθηκε γενική αμνηστία σε όσους συμμετείχαν στο πραξικόπημα. Η δίκη των μελών της ΚΕΕΚ ολοκληρώθηκε τυπικά στις 6 Μαΐου του ίδιου έτους με επιβεβαίωση της αμνηστίας. Τα μέλη της ΚΕΕΚ και οι υποστηρικτές και συμπαθούντες αυτή ξεκίνησαν καινούργια ζωή: άλλοι ασχολήθηκαν με τις επιχειρήσεις, άλλοι έγιναν συγγραφείς, άλλοι αγρότες κοκ. Όλοι, πάντως, βρήκαν μια θέση στη ζωή και την κοινωνία της νέας Ρωσίας, ωσάν να μην είχε συμβεί τίποτε λίγα χρόνια πριν… Τελευταίος επιζών της ηγετικής ομάδας ήταν ο Ολέγκ Μπακλάνοβ, που έφυγε από τη ζωή στις 28 Ιουλίου 2021 σε ηλικία 89 ετών, ενώ περίπου 1 χρόνο νωρίτερα (2020) είχε πεθάνει και ο Ντμίτρι Γιάζοβ.
Ο κόσμος μας τα τελευταία 30 χρόνια έχει αλλάξει δραματικά: το – τότε – σοσιαλιστικό στρατόπεδο διαλύθηκε στα εξ ων συνετέθη. Τρία ομοσπονδιακά κράτη (ΕΣΣΔ, Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία) «έσπασαν» σε αρκετά «νεότευκτα» «ανεξάρτητα» κράτη. Ο κόσμος έγινε μονοπολικός, με μοναδικό κράτος-ηγεμόνα τις ΗΠΑ. Ο καπιταλισμός έζησε την παλινόρθωσή του σε χώρες, όπου επί δεκάδες χρόνια γινόταν (με τα όποια λάθη και ανακολουθίες) προσπάθεια οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Ο εθνικισμός, ο πολιτικός και θρησκευτικός φανατισμός και η μισαλλοδοξία άρχισαν να κερδίζουν έδαφος σε πολλά σημεία του κόσμου. Η Υφήλιος έχασε την ισορροπία της πρώτης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο περιόδου. Το φαινόμενο της τρομοκρατίας έγινε παγκόσμιο, ενώ η προσφυγιά και η οικονομική μετανάστευση από τις χώρες-παρίες του παγκόσμιου συστήματος άρχισε να λαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Οι αλλαγές στον κόσμο ήταν πολλές και, όπως φαίνεται και από τον παραπάνω μίνι «κατάλογο», κάθε άλλο παρά προς το καλύτερο…
Βεβαίως τα τελευταία χρόνια βλέπουμε και διαφόρων μορφών αντιδράσεις απέναντι στη «μονοκρατορία» των ΗΠΑ και του δυτικού κόσμου, άλλες με θετικό, σε γενικές γραμμές, πρόσημο και άλλες με άκρως αρνητικό, πολιτικά και ιδεολογικά. Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Αφγανιστάν με την, προσώρας, επικράτηση των μισαλλόδοξων και άκρως αντιδραστικών Ταλιμπάν στην εξουσία, είναι ένα από τα δεύτερα παραδείγματα. Η εμφάνιση στον παγκόσμιο πολιτικό στίβο ισχυρών χωρών, όπως η Ρωσία και η Κίνα, που προβάλλουν ένα διαφορετικό παράδειγμα διεθνών σχέσεων από αυτό της «συλλογικής Δύσης» ανήκει, μάλλον, στην πρώτη ομάδα και, ανεξαρτήτως της σχέσης που μπορεί να έχει ο/η καθένας/-μιά προς το πολιτικό και οικονομικό σύστημα αυτών των χωρών, η αντίληψή τους για το πώς πρέπει να οικοδομούνται οι διεθνείς σχέσεις είναι πολύ πιο «ανθρώπινη» και ταιριαστή με τα συμφέροντα της μεγάλης πλειονότητας των κρατών του κόσμου, συγκριτικά με την αντίστοιχη «δυτική» εκδοχή…
Στο επόμενο σημείωμά μας για το ίδιο θέμα, θα ασχοληθούμε περισσότερο με τους – άμεσους ή έμμεσους – συμμέτοχους των γεγονότων τον Αύγουστο του 1991 στην τότε ΕΣΣΔ και θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τα αίτια που οδήγησαν όχι μόνο στο συγκεκριμένο πραξικόπημα, αλλά και στην πλήρη αλλαγή του μέχρι τότε status quo στον κόσμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου