Δυο μήνες μετά την ιμπεριαλιστική επέμβαση και εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πολλά από αυτά που μέχρι σήμερα ίσχυαν, ανατρέπονται. Αυτή η νέα διαμορφούμενη πραγματικότητα, τα νέα διαρκώς μεταβαλλόμενα δεδομένα, οδηγούν σε σκέψεις και κάποια πρόωρα συμπεράσματα που ο χρόνος θα δείξει αν τελικά επαληθευτούν.
Παρά τις συνεχείς πιέσεις των ΗΠΑ να εμπλέξουν στην σύγκρουση όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες, ένας μεγάλος αριθμός χωρών της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής έχουν χαράξει μια ουδέτερη πορεία. Η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, η Τουρκία, η Ινδονησία, η Νότια Αφρική, ακόμη και το Μεξικό κράτησαν αποστάσεις, αντιστεκόμενες στις πιέσεις για διπλωματική απομόνωση της Ρωσίας ή συμμετοχή στην εκστρατεία για την επιβολή κυρώσεων στην οικονομία της.
Σημειώνεται ότι οι ασιατικές εταιρείες παρέμειναν στη Ρωσία ακόμη και όταν οι δυτικές ομόλογοί τους εγκατέλειψαν μαζικά τη χώρα. Στα Ηνωμένα Έθνη, μια ομάδα αφρικανικών κρατών, μεταξύ των οποίων η Νότια Αφρική, απείχαν από ψηφίσματα με στόχο τον εξοστρακισμό του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν για την εισβολή.
Η ουδέτερη στάση όλων αυτών των χωρών έχει προκαλέσει σοκ σε πολλές δυτικές ελίτ, που είχαν συνηθίσει να δίνουν εντολές και οδηγίες σε αυτά τα κράτη για τις γεωπολιτικές θέσεις που πρέπει να λάβουν. Η περίοδος κατά την οποία η Δύση είχε, ως η μόνη υπερδύναμη κατά τη διάρκεια μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, την υποστήριξη των πάντων, έχει τελειώσει.
Όταν το 1991 ανατράπηκε η Σοβιετική Ένωση και επικράτησε η αντεπανάσταση, οι παγκόσμιες υποθέσεις οδηγήθηκαν σε μια περίοδο αμερικανικής μονοπολικής ηγεμονίας. Από το 2008 η κυρίαρχη θέση των ΗΠΑ άρχισε να κλονίζεται και να υποχωρεί. Η καπιταλιστική χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε εκείνη το χρονιά και προκάλεσε ντόμινο σε όλο τον κόσμο, προκάλεσε την υποχώρηση των ΗΠΑ, ενώ έβγαλε στο προσκήνιο και άλλες χώρες, δημιουργώντας ευκαιρίες να διαδραματίσουν πιο σημαντικό ρόλο. Η τότε νέα πραγματικότητα έφερε την ίδρυση της G20.
Εκείνη την περίοδο σχηματίζονται και οι BRICS, ένας οργανισμός μεταξύ των ταχέως αναπτυσσόμενων καπιταλιστικών οικονομιών των χωρών Βραζιλίας, Ρωσίας, Ινδίας, Κίνας και Νότιας Αφρικής. Πρόκειται για νέους παίκτες στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, που συνενώνονται μεν στα πλαίσια του διεθνούς μονοπωλιακού ανταγωνισμού και αποτελούν το 1/4 του παγκόσμιου ΑΕΠ, το 40% του πληθυσμού του πλανήτη και το 26% της έκτασης, αλλά ταυτόχρονα αναπτύσσονται και ανταγωνισμοί και κόντρες μεταξύ τους. Σημειώνεται ότι όλες αυτές οι οικονομίες χτυπήθηκαν από την καπιταλιστική οικονομική κρίση το 1997 – 1998 και οι λαοί τους δέχθηκαν σφοδρή επίθεση στα εργασιακά και κοινωνικά τους δικαιώματα. Η καπιταλιστική ανάπτυξη που ακολούθησε «πάτησε» ακριβώς πάνω στα σμπαραλιασμένα εργατικά δικαιώματα διαψεύδοντας, ιδιαίτερα τους οπορτουνιστές ανά τον κόσμο, που είδαν στους BRICS το πρότυπο ανάπτυξης και το υποτιθέμενο «αντίπαλο δέος» στον «παλιό ιμπεριαλιστικό κόσμο».
Οι χώρες Ρωσία, Ινδία και Κίνα αποτελούν τον πυρήνα αυτής της δομής και η μορφή της τριμερούς συνεργασίας τους είναι γνωστή ως RIC. Οι ίδιες χώρες είναι μέλη του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) που είναι μια ακόμη πολυπολική πλατφόρμα συνεργασίας με έμφαση στην ασφάλεια σε αντίθεση με των BRICS, που εστιάζουν στην οικονομία.
Είναι προφανές πως ο αναδυόμενος κόσμος έχει ως βάση του την πολυπολικότητα, σε αντίθεση τη μονοπολική αντίληψη της Δύσης. Στις 16 Ιουνίου 2009, οι ηγέτες των χωρών BRIC (των μετέπειτα BRICS) πραγματοποίησαν την πρώτη σύνοδο κορυφής στο Αικατερίνμπουργκ (Ρωσία) κατά την οποία εξέδωσαν δήλωση με την οποία ζητούσαν τη δημιουργία μιας «δίκαιης, δημοκρατικής και πολυπολικής παγκόσμιας τάξης». Ο Χάρτης του ΟΗΕ επί του οποίου ουσιαστικά τέθηκαν οι βάσεις του Διεθνούς Δικαίου, είχε ως όραμα την πολυπολικότητα. Η μη υλοποίησή του έγκειται στο ότι η δημοσίευσή του συνέπεσε με την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου.
Με την πολυπολικότητα αυτό που γίνεται ξεκάθαρο είναι πως «μπαίνουν» και άλλοι παίκτες στο παιχνίδι της διεκδίκησης, κάτι που είναι εις βάρος των λαών. Αναδύονται νέα κέντρα επιχειρηματικών συμφερόντων, νέες ανάγκες ανάπτυξής τους, κάτι που συνεπάγεται μεγαλύτερη ένταση των ανταγωνισμών μεταξύ τους
Είναι γεγονός πως οι λαοί, δεν έχουν να περιμένουν τίποτα θετικό. Η διασφάλιση των συμφερόντων των μονοπωλίων προϋποθέτει την ολομέτωπη αντιλαϊκή επίθεση και την εμπλοκή σε επικίνδυνους σχεδιασμούς.
H Ινδία προσφέρει ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο πολύ αυτή η στάση ουδετερότητας έχει ενοχλήσει τις ΗΠΑ. Ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν επέκρινε την Ινδία ότι φοβάται την απάντησή της στη Ρωσία, σε σύγκριση με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Ιαπωνία, που έχουν συσπειρωθεί για την ουκρανική υπόθεση.
Αν και οι Αμερικανοί πίστευαν ότι η Ινδία θα ήταν πρόθυμη να παίξει το ρόλο της ως εταίρος των ΗΠΑ, λειτουργώντας ως ανάχωμα προς την Κίνα, εντούτοις αποδεικνύεται ότι η Ινδία έχει τα δικά της συμφέροντα να προστατεύσει. Είναι σημαντικός πελάτης ρωσικών όπλων και ενέργειας, απολαμβάνοντας μια μακρά σχέση με τη Μόσχα που χρονολογείται από τον Ψυχρό Πόλεμο. Οι Ινδοί δεν θα ήθελαν να θυσιάσουν αυτούς τους δεσμούς απλώς για να κερδίσουν τον έπαινο της Ουάσιγκτον.
Πέρα από την Ινδία υπάρχουν και άλλες χώρες που επέλεξαν την ουδετερότητα, ενοχλώντας με τη στάση τους αυτή τις ΗΠΑ, όπως ένας μεγάλος αριθμός αφρικανικών χωρών. Στην ψηφοφορία του ΟΗΕ που καταδίκαζε τη Ρωσία για την εισβολή, 17 αφρικανικά κράτη επέλεξαν να απόσχουν. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ Linda Thomas-Greenfield να επικρίνει τις χώρες για την αδυναμία τους να κατανοήσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης, παραβλέποντας τις όποιες σχέσεις των χωρών αυτών με τη Ρωσία, απαιτώντας να τηρήσουν μια στάση σύμφωνη με των ΗΠΑ.
Όπως η Ινδία, τα αφρικανικά κράτη έχουν τα δικά τους συμφέροντα στη σύγκρουση, που είναι διαφορετικά από τα αντίστοιχα των ΗΠΑ. Πολλά κράτη έχουν καλές σχέσεις με τη Ρωσία και έχουν δημιουργήσει οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς με την κυβέρνηση του Πούτιν. Η Ρωσία είναι ένας σημαντικός προμηθευτής πρώτων υλών όπως το σιτάρι, ενώ απολαμβάνει δημοτικότητα ως εναλλακτική λύση στη Δύση για επενδύσεις και υποστήριξη σε θέματα ασφάλειας.
Ένα άλλο εξαιρετικά σοβαρό και ευαίσθητο ζήτημα είναι ότι ενώ πολλές δυτικές χώρες δεσμεύτηκαν να δεχτούν Ουκρανούς πρόσφυγες τον περασμένο μήνα, οι Αφρικανοί που ζουν στην Ευρώπη έχουν υποστεί ρατσισμό στα συνοριακά περάσματα ενώ προσπαθούν να ξεφύγουν από ανάλογες συγκρούσεις οι ίδιοι. Αυτό το θέμα προκαλεί μεγάλη ανησυχία σε πολλούς Αφρικανούς. Αυτό βέβαια αγνοήθηκε από την πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ Thomas-Greenfield, όταν κάλεσε τα αφρικανικά κράτη να συνταχτούν με τις ΗΠΑ.
Αυτό που συμβαίνει όλο αυτό το διάστημα και για το οποίο οι ΗΠΑ επικρίνουν τη Ρωσία για μια βάναυση, απρόκλητη εισβολή σε μια κυρίαρχη χώρα, μετά από δεκαετίες επιθετικότητας και καταχρήσεων από μέρους τους, μεγάλο μέρος του κόσμου έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αξιοπιστία των ΗΠΑ δεν υφίσταται.
Η στάση τους να ακολουθήσουν έναν άλλο δρόμο, μακριά από το ένα ή το άλλο μπλοκ, όπως αναγκάστηκαν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, δείχνει πως είναι απίθανο να επιστρέψουν ποτέ στους προηγούμενους ρόλους τους ως ικέτες ή οπαδοί της Δύσης. Οι επίδοξες μεγάλες δυνάμεις, Κίνα και Ινδία, με τα δικά τους προβλήματα σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν επιθυμούν να ακολουθήσουν τη Δύση στην παρακμή της.
Μέσω όλων όσων συμβαίνουν, αναπόφευκτα τίθεται το ερώτημα αν ξεκινά το τέλος της παγκοσμιοποίησης. Το ερώτημα αυτό απασχολεί ολοένα και πιο έντονα τον δημόσιο διάλογο σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο διεθνώς, ιδιαίτερα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την αύξηση των οικονομικών κυρώσεων της Δύσης απέναντι στη Μόσχα, εξέλιξη που εγγράφεται σε μια αλληλουχία εντάσεων και κρίσεων προς την κατεύθυνση αυτή.
Το Brexit, η προεδρική θητεία του Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες και η πανδημία διαμόρφωσαν συνθήκες αμφισβήτησης της ομαλής λειτουργίας του πλαισίου της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, Βέβαια η παγκοσμιοποίηση είχε ήδη δεχτεί δυο σοβαρά χτυπήματα από την κρίση του 2008 στις ΗΠΑ και του 2010 στην Ευρώπη. Ο πόλεμος στην Ουκρανία μοιάζει με καταλύτη για να επιταχύνει την τάση απo-παγκοσμιοποίησης.
Αν ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι προεκτάσεις του σηματοδοτούν το τέλος της παγκοσμιοποίησης όπως τη βίωσε ο πλανήτης τις τελευταίες δεκαετίες, πώς θα είναι η «νέα» κατάσταση; Αυτό το ερώτημα προς το παρόν δεν μπορεί να απαντηθεί με σιγουριά.
Η διαμόρφωση δύο πόλων («Δύση», με ΗΠΑ, Ευρώπη – «Ανατολή» με Κίνα, Ρωσία κ.ά.) είναι μια εκδοχή που μοιάζει εξαιρετικά απλουστευτική, δεδομένου ότι η Κίνα είναι στενά συνδεδεμένη τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με την Ευρώπη, παρά τους ισχυρούς δεσμούς Πεκίνου – Μόσχας. Η Κίνα να συνεχίζει κανονικά τις εμπορικές συναλλαγές της με τη Ρωσία, αποτελώντας «στήριγμα» της ρωσικής οικονομίας εξαιτίας των κυρώσεων της Δύσης. Όμως κινεζική και αμερικανική οικονομία –οι δύο ισχυρότερες του κόσμου– είναι στενά συνδεδεμένες και αλληλεξαρτώμενες σε πολλαπλά επίπεδα. Ενδεικτικό αυτού είναι ότι η Κίνα παραμένει ένας από τους βασικούς εξωτερικούς χρηματοδότες του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ. Και η Ευρώπη από την άλλη, με τη Ρωσία, έχουν ενεργειακές και οικονομικές σχέσεις που, μαζί με τη γεωγραφία, τους καθιστούν αλληλοσυνδεδεμένες. Όλα τα παραπάνω συγκλίνουν στο ότι η δημιουργία απομονωμένων στρατοπέδων ψυχροπολεμικού τύπου σε οικονομικό επίπεδο, φαντάξει εξαιρετικά δύσκολη.
Στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα, εκδηλώνονται όλες οι αντιθέσεις και αντιφάσεις του, με νέες μορφές και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ενώ ταυτόχρονα καταρρίπτονται όλες οι αστικές θεωρίες περί νέας δυναμικής του, όπως της «συμβολής της παγκοσμιοποίησης στην άμβλυνση των αντιθέσεων», της «Ευρώπης κοινό σπίτι των λαών» που θα εξασφάλιζε ειρήνη και κοινή ανοδική κοινωνική ευημερία.
Οι αντιθέσεις και αντιφάσεις που εκδηλώνονται είναι:
α. Η νέα καπιταλιστική οικονομική κρίση που εκδηλώθηκε σχεδόν σε όλα τα καπιταλιστικά κράτη, νωρίτερα από ό,τι αναμενόταν, συνεχίζεται με την προ 20ετίας δρομολόγηση σοβαρών αλλαγών στον συσχετισμό ανάμεσα στα καπιταλιστικά κράτη. Αποτέλεσμα είναι να οξύνονται οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί και αντιθέσεις για το μοίρασμα και τον έλεγχο των αγορών, με επίκεντρο τις πηγές Ενέργειας, τον ορυκτό πλούτο, τις μεταφορές, τη διαχείριση της κλιματικής αλλαγής και ό,τι σχετίζεται γενικότερα με τη διαχείριση του περιβάλλοντος και τη γενικευμένη αξιοποίηση της ψηφιοποίησης, την ονομαζόμενη «4η βιομηχανική επανάσταση».
β. Όπως αναφέρθηκε ήδη, είναι σε εξέλιξη η αναδιάταξη περιφερειακών και διεθνών οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών, πολιτικών συμμαχιών, κάτι που απαιτεί έγκαιρη και συνεχή παρακολούθηση.
γ. Σε περιφερειακό επίπεδο, με την παρέμβαση των πιο ισχυρών καπιταλιστικών κρατών, πυκνώνουν οι πολεμικές – στρατιωτικές ιμπεριαλιστικές συγκρούσεις και οι ανταγωνισμοί, που περικλείουν τον κίνδυνο ενός πιο γενικευμένου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Οι συγκρούσεις όμως αυτές εξελίσσονται -παράλληλα και ταυτόχρονα- και με διαπραγματεύσεις, με διερευνητικές συναντήσεις. Αυτές, ακόμα και αν οδηγήσουν σε συμφωνίες συναίνεσης, με περισσότερες ή λιγότερες υποχωρήσεις σε βάρος της μιας ή της άλλης πλευράς, αυτό που πετυχαίνουν είναι μια «ιμπεριαλιστική ειρήνη» με το πιστόλι στον κρόταφο των λαών, με την οποία απλά κερδίζεται χρόνος για έναν νέο γύρο οξυμένων αντιπαραθέσεων, στρατιωτικών απειλών, πολεμικών συγκρούσεων για το ποιος θα αποσπάσει το μεγαλύτερο μερίδιο στο μοίρασμα των αγορών, των πλουτοπαραγωγικών πηγών, στον έλεγχο των δρόμων μεταφοράς τους.
Χωρίς ακόμη να είναι κάτι ξεκάθαρο, η παγκόσμια κοινότητα οδεύει σε μια ανατροπή της δυτικής ηγεμονίας, όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και σε ιδεολογικό και πολιτιστικό. Η κυριαρχία του καπιταλισμού σε όλο τον κόσμο, μετά τη νίκη του στα τέλη του 20ού αιώνα, δεν μπορεί να τον απαλλάξει από τη βασική του αντίθεση και τη σήψη.
Οι λαοί, τελικοί αποδέκτες των αποφάσεων των ηγεσιών τους, καλούνται να είναι σε εγρήγορση. Είναι αυτοί που μπορούν να υπερασπιστούν την εδαφική ακεραιότητα των χωρών τους, να εκφράσουν τη διεθνιστική τους αλληλεγγύη και κοινή πάλη ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, για την πραγματική ειρήνη και την ευημερία τους. Είναι οι λαοί που μπορούν, ο καθένας στον τόπο του, να ανοίξουν το δρόμο, για μια ριζικά διαφορετική κοινωνία, χωρίς πολέμους και εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Και τελικά αυτός είναι ο μόνος δρόμος.
Γιάννης Αγγέλου
Σχης (ΜΧ) εα
ΜΒΑ, Ms’c
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου