 |
| Πηγή εικόνας: https://www.whatitmeanstobeamerican.org/ |
Στα τέλη του 1800, τα αποικιακά εκθέματα έγιναν δημοφιλή στον δυτικό κόσμο, που φλεγόταν να γνωρίσει τις συνήθειες και τη διαφορετικότητα των αυτόχθονων πληθυσμών. Οι παρουσιάσεις εκθεμάτων δεν περιορίστηκαν, ωστόσο, σε αντικείμενα και αναπαραστάσεις. Η διαδεδομένη συνήθεια του δυτικού πολιτισμού να υπερτονίζει τις πολιτιστικές διαφορές μεταξύ Ευρωπαϊκών και μη Ευρωπαϊκών, συχνά πρωτόγονων λαών, οδήγησε στη δημιουργία Ανθρώπινων Ζωολογικών κήπων, που παρουσίαζαν πραγματικούς ανθρώπους, ως εκθέματα.
Οι Ανθρώπινοι Ζωολογικοί κήποι ήταν δημόσιες εθνολογικές εκθέσεις, με ανθρώπους, που παρουσιάζονταν, συνήθως, στη λεγόμενη “φυσική” κατάσταση και αναπτύχθηκαν σε πολλές περιοχές του δυτικού κόσμου. Από τον 19ο, έως και τον 21ο αιώνα, αυτές οι άκρως υποτιμητικές και ρατσιστικές παραστάσεις υπήρξαν εξαιρετικά διαδεδομένες, τοποθετώντας αυτόχθονες πληθυσμούς στο μικροσκόπιο της δυτικής κουλτούρας.
Οι απαρχές
Πιο συγκεκριμένα, οι Ανθρώπινοι Ζωολογικοί κήποι είχαν τη μορφή εκθέσεων και παραστάσεων ανθρώπων, οι οποίοι συλλέγονταν στη διάρκεια ταξιδιών από τις αποικιακές περιοχές. Ένας από τους πρώτους γνωστούς ζωολογικούς κήπους ανθρώπων ήταν ο κήπος του Μοντεζούμα στο Μεξικό, που περιελάμβανε μια τεράστια συλλογή από ζώα και εκθέματα ανθρώπων. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, ο Καρδινάλιος Ιππόλυτος των Μεδίκων διατηρούσε μια συλλογή από εξωτικά ζώα και ανθρώπους διαφορετικών φυλών, που αναφέρονταν ως «Άγριοι». Μεταξύ αυτών υπήρξαν Μαυριτανοί, Τατάροι, Ινδοί, Τούρκοι και Αφρικανοί.
Πιο συγκεκριμένα, οι Ανθρώπινοι Ζωολογικοί κήποι είχαν τη μορφή εκθέσεων και παραστάσεων ανθρώπων, οι οποίοι συλλέγονταν στη διάρκεια ταξιδιών από τις αποικιακές περιοχές. Ένας από τους πρώτους γνωστούς ζωολογικούς κήπους ανθρώπων ήταν ο κήπος του Μοντεζούμα στο Μεξικό, που περιελάμβανε μια τεράστια συλλογή από ζώα και εκθέματα ανθρώπων. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, ο Καρδινάλιος Ιππόλυτος των Μεδίκων διατηρούσε μια συλλογή από εξωτικά ζώα και ανθρώπους διαφορετικών φυλών, που αναφέρονταν ως «Άγριοι». Μεταξύ αυτών υπήρξαν Μαυριτανοί, Τατάροι, Ινδοί, Τούρκοι και Αφρικανοί.
Σε πολλές περιπτώσεις, οι εκθέσεις αυτές τιτλοφορούνταν ως παραστάσεις «Φρικιών», αναδεικνύοντας μεμονωμένους ανθρώπους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η Saartjie Baartman του Namaqua, που συχνά αναφέρεται ως η Αφροδίτη Οτεντότη (Hottentot Khoi – Khoi), η οποία εμφανίζεται στο Λονδίνο και στη Γαλλία μέχρι το θάνατό της, το 1815. Ωστόσο, ο Ανθρώπινος Ζωολογικός κήπος θα γίνει ευρέως γνωστός, μετά το 1870, στη μέση της περιόδου του Νέου Ιμπεριαλισμού.
Από το 1870, οι εκθέσεις εξωτικών πληθυσμών αρχίζουν να υλοποιούνται σε διάφορες χώρες του δυτικού κόσμου. Οι Ανθρώπινοι Ζωολογικοί κήποι εμφανίζονται στο Παρίσι, το Αμβούργο, την Αμβέρσα, τη Βαρκελώνη, το Λονδίνο, το Μιλάνο και τη Νέα Υόρκη.
Η αρχή γίνεται από ένα Γερμανό επιχειρηματία και συλλέκτη εξωτικών ζώων, με το όνομα Karl Hagenbeck, ο οποίος κυριαρχούσε στην εμπορική αγορά από τα μέσα έως τα τέλη του 1800. Ο Hagenbeck ξεκίνησε το 1874 να φέρνει από τα ταξίδια του ανθρώπους από ξένες χώρες προκειμένου να συνοδεύουν τα εξωτικά ζώα, που εμπορευόταν. Οι πρώτοι «άνθρωποι- εκθέματα» του Hagenbeck ήταν γνωστοί ως Σάμι – ιθαγενείς της Φιλανδίας, οι οποίοι παρουσιάζονταν ως «πληθυσμοί σε φυσική κατάσταση». Η απήχηση των εκθέσεων ήταν τέτοια που οδήγησε τον Hagenbeck σε πλουτισμό.
Μέσα σε λίγα χρόνια, ο Γερμανός επιχειρηματίας επέκτεινε τα εκθέματα του, φέρνοντας ακόμα περισσότερους ανθρώπους, όπως Αιγύπτιους, Εσκιμόους και Βεδουίνους. Οι ιθαγενείς μεταφέρονταν μαζί με τον εξοπλισμό τους για το κυνήγι, μέρος των σπιτιών τους, καθώς και με άλλα αντικείμενα της καθημερινής τους ζωής, τα οποία χρησίμευαν στην ανάδειξη της κουλτούρας των αλλοεθνών, μέσα από τις πολιτιστικές τους πρακτικές και συνήθειες.
Ανθρώπινοι Ζωολογικοί κήποι: Η διάδοση
Αργότερα, οι εκθέσεις διαδίδονται, προκαλώντας το ενδιαφέρον στο ευρύ κοινό των πόλεων. Το 1878 και το 1889, στη Παρισινή έκθεση, παρουσιάζεται το χωριό των Νέγρων — village nègre, ενώ η Αποικιακή Έκθεση στη Μασσαλία (1906 και 1922) και στο Παρίσι (1907 και 1931) περιλαμβάνει ανθρώπους σε κλουβιά, συχνά γυμνούς ή ημίγυμνους.
Στα τέλη του 1800, η Γαλλία δημιούργησε έναν τροπικό κήπο, αφιερωμένο στην καλλιέργεια φυτών από την τεράστια αυτοκρατορία της χώρας, που περιελάμβανε τη Μαδαγασκάρη, την Ινδονησία, το Σουδάν, το Κονγκό, την Τυνησία και το Μαρόκο. Το 1907, ο κήπος έγινε μέρος της Αποικιακής Έκθεσης του Παρισιού, φιλοξενώντας αναδημιουργημένα γηγενή χωριά από τις αποικίες, που είχαν ως σκοπό να αναδείξουν τον τρόπο ζωής στις συγκεκριμένες περιοχές. Κάθε αναπαράσταση χωριού ήταν συνδεδεμένη με τα αποικιακά θέματα, περιλαμβάνοντας, ωστόσο, και γηγενείς. Οι άνθρωποι, που εμπλέκονταν στα εκθέματα είχαν το ρόλο ερμηνευτών, φορώντας κουστούμια και παίζοντας ασταμάτητα στο κοινό. Τα κοστούμια τους ήταν πιστή απομίμηση των αυθεντικών, όμως προσέφεραν περιορισμένη προστασία, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να πλήττονται και να πεθαίνουν από τις κακές συνθήκες διαβίωσης, τις ασθένειες και το κρύο.
Το 1925, μια έκθεση στο Ζωολογικό κήπο της Belle Vue στο Μάντσεστερ, στην Αγγλία, με τίτλο «Κανίβαλοι» παρουσίαζε έγχρωμους Αφρικανούς που απεικονίζονταν ως βάρβαροι, ενώ, στη διάρκεια της δεκαετία του 1930, ένα νέο είδος Ανθρώπινου Ζωολογικού κήπου εμφανίστηκε στην Αμερική, όπου οι γυμνές παρουσίες των αυτοχθόνων παρουσιάστηκαν ως «εκπαιδευτικές».
1904: Παγκόσμια Έκθεση του Σαιντ Λούις
Οι Ανθρώπινοι Ζωολογικοί κήποι δεν ήταν απλώς προϊόν του ευρωπαϊκού χώρου. Η Βόρεια Αμερική είχε τη δική της παράδοση σε αυτές. Η Παγκόσμια Έκθεση του Σαιντ Λούις, το 1904, ήταν μια διεθνής έκθεση στο Μισσούρι που, σύμφωνα με άλλες εκθέσεις της εποχής, υπήρξε ένα διασκεδαστικό θέαμα, καθώς και ένα μέσο προώθησης τόσο για τα προϊόντα όσο και για τη βιομηχανία.
Η εκδήλωση διέθετε μια ποικιλία και μια σειρά από «ζωντανά εκθέματα», συμπεριλαμβανομένων των αναδημιουργημένων Φιλιππινέζικων χωριών, που υπήρξαν μια πρωτοβουλία της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Η έκθεση περιελάμβανε περισσότερους από 1.000 Φιλιππινέζους από δεκάδες φυλές, όπως Apache και Igorot.
Οι Ανθρώπινοι Ζωολογικοί κήποι δεν ήταν απλώς προϊόν του ευρωπαϊκού χώρου. Η Βόρεια Αμερική είχε τη δική της παράδοση σε αυτές. Η Παγκόσμια Έκθεση του Σαιντ Λούις, το 1904, ήταν μια διεθνής έκθεση στο Μισσούρι που, σύμφωνα με άλλες εκθέσεις της εποχής, υπήρξε ένα διασκεδαστικό θέαμα, καθώς και ένα μέσο προώθησης τόσο για τα προϊόντα όσο και για τη βιομηχανία.
Η εκδήλωση διέθετε μια ποικιλία και μια σειρά από «ζωντανά εκθέματα», συμπεριλαμβανομένων των αναδημιουργημένων Φιλιππινέζικων χωριών, που υπήρξαν μια πρωτοβουλία της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Η έκθεση περιελάμβανε περισσότερους από 1.000 Φιλιππινέζους από δεκάδες φυλές, όπως Apache και Igorot.
Ένα από τα πιο δημοφιλή εκθέματα ήταν, πράγματι, το χωριό Igorot, μια εθνοτική ομάδα που θεωρήθηκε ως η λιγότερο πολιτισμένη. Τα έσοδα από αυτό το αξιοθέατο λέγεται ότι ξεπέρασαν τα έσοδα όλων των άλλων χωριών. Η συγκεκριμένη έκθεση παρουσίαζε ιθαγενείς με ελάχιστα ρούχα να τρώνε κρέας σκύλου, καθώς το κοινό τους φώναζε, από αγανάκτηση. Η συγκλονιστική εικόνα της παρουσίασης υπήρξε ένα καλά κατασκευασμένο ψέμα, που είχε ως στόχο να σοκάρει τη λογική του κοινού, που αποδοκίμαζε την σοκαριστική πράξη. Σύμφωνα με πληροφορίες της εποχής, κατά τη διάρκεια των επτά μηνών της έκθεσης, τα σκυλιά δίνονταν ως αποκλειστική καθημερινή τροφή στους Igorot. Αργότερα, και μετά από έντονες διαμαρτυρίες, η κυβέρνηση των ΗΠΑ στις Φιλιππίνες απαγόρευσε, τελικά, τις παραστάσεις το 1914.
Η Έκθεση του Σαιντ Λούις αποτελούνταν επίσης από μια ομάδα Αφρικανών, συμπεριλαμβανομένου ενός άνδρα από το Κονγκό με το όνομα Ota Benga. Αφού σταμάτησε η Έκθεση του Σαιντ Λούις, ο Benga μεταφέρθηκε στη Νέα Υόρκη για να συμμετάσχει σε μια έκθεση στο ζωολογικό κήπο του Μπρονξ. Ο ίδιος πίστευε ότι προσλήφθηκε για να φροντίσει τον ελέφαντα του ζωολογικού κήπου.
 |
| Ota Benga, Πηγή εικόνας: africhroyale.com |
1958: Η τελευταία έκθεση του Βελγίου
Ακόμη και στα μέσα του 20ού αιώνα, οι ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι δεν σταμάτησαν τη λειτουργία τους. Το 1958, το Βέλγιο, δημιούργησε μια έκθεση, παρουσιάζοντας εκθέματα και ανθρώπους από την αποικία του Κονγκό. Στην είσοδο του Ατόμιουμ -που στήθηκε ως «απάντηση» στον γαλλικό Πύργο του Άιφελ- και βεβαίως, στο πιο κεντρικό σημείο της έκθεσης, οι Βέλγοι είχαν στήσει επτά περίπτερα αφιερωμένα στο Κονγκό -στις εξορύξεις, τις μεταφορές και τη γεωργία- γνωστό ως «Kongorama».
Κάπου εκεί, μέσα σε «τροπικούς κήπους», «τοποθετούσαν» καθημερινά άνδρες, γυναίκες και παιδιά, ντυμένους με παραδοσιακές φορεσιές, σαν σε βιτρίνα, η οποία χωριζόταν από τους επισκέπτες με μία περίφραξη από μπαμπού. Η έκθεση του 1958 ήταν μικρότερης κλίμακας, σε σχέση με άλλες, αλλά παρόμοιου περιεχομένου. Οι Βέλγοι έστησαν ένα «τυπικό» χωριό, στο οποίο υποτίθεται ότι οι Κονγκολέζοι περνούσαν τις μέρες τους φτιάχνοντας χειροποίητες κατασκευές στις αχυρένιες καλύβες τους, ενώ οι λευκοί άνδρες και γυναίκες περνούσαν, τους χάζευαν και ως επί το πλείστον, τους χλεύαζαν.
Όπως έγραφε ένας δημοσιογράφος της εποχής «στην περίπτωση κατά την οποία δεν υπήρχε αντίδραση, τους έριχναν νομίσματα ή περνούσαν από τα ανοίγματα της περίφραξης, μπανάνες». Για τις ανάγκες της έκθεσης έφεραν από την Αφρική συνολικά 598 Κονγκολέζους: 273 άνδρες, 128 γυναίκες και 197 παιδιά. Πολλοί από αυτούς, πέθαναν λόγω των απαράδεκτων συνθηκών διαβίωσης και τα σώματά τους θάφτηκαν σ’ ένα μαζικό, χωρίς σήμανση, τάφο.
Η δρ Sarah Van Beurden, ιστορικός με πεδίο έρευνας την Κεντρική Αφρική, σημειώνει χαρακτηριστικά ότι, η αρμόδια υπηρεσία ήταν «ιδιαιτέρως ανήσυχη όσον αφορά την παραμονή ενός τόσο μεγάλου αριθμού Κονγκολέζων στο Βέλγιο». Οι Αφρικανοί διαμαρτυρήθηκαν τόσο για την καθημερινή κακοποίηση την οποία υφίσταντο, ως εκθέματα, όσο και για επιμέρους θέματα όπως η στέγαση τους στον περιορισμένο χώρο του απομωνομένου κτηρίου, όπου τους είχαν στοιβάξει. Μέχρι τον Ιούλιο, οι περισσότεροι δεν άντεξαν και γύρισαν στην πατρίδα τους. Η έκθεση του Βελγίου, που αποτελεί το τελευταίο οργανωμένο δείγμα Ανθρώπινων Ζωολογικών κήπων του σύγχρονου δυτικού κόσμου, διακόπηκε οριστικά το 1960, όταν το Κονγκό απέκτησε την ανεξαρτησία του.
Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι: Απομεινάρια στον σύγχρονο κόσμο
Ακόμα και σήμερα, εντοπίζονται απομεινάρια των Ανθρώπινων Ζωολογικών κήπων. Τον Απρίλιο του 1994, για παράδειγμα, ένα δείγμα χωριού της Ακτής Ελεφαντοστού παρουσιάστηκε ως μέρος ενός Αφρικάνικου Σαφάρι στο Port-Saint-Père, κοντά στη Nantes, στη Γαλλία, που αργότερα ονομάστηκε «Πλανήτης Αγριανθρώπων» – “Planète Sauvage”. Επιπλέον, ένα Αφρικανικό χωριό, που προοριζόταν για φεστιβάλ τέχνης και πολιτισμού, διοργανώθηκε στο Ζωολογικό κήπο του Augsburg, στη Γερμανία τον Ιούλιο του 2005, αποτελώντας αντικείμενο ευρείας κριτικής.
Επίσης, το 2007, Πυγμαίοι φιλοξενήθηκαν σε ένα ζωολογικό κήπο στο Μπραζαβίλ, στο Κονγκό, στο Φεστιβάλ Παν-Αφρικάνικης Μουσικής. Αν και τα μέλη της ομάδας των είκοσι ανθρώπων, ανάμεσά τους και ένα βρέφος ηλικίας τριών μηνών – δεν ήταν επίσημα στην έκθεση, αναγκάζονταν, ωστόσο, να συλλέγουν καυσόξυλα στο ζωολογικό κήπο για να μαγειρέψουν το φαγητό τους, ενώ, τους κινηματογραφούσαν οι τουρίστες και οι περαστικοί.
Μια ακόμα περίπτωση είναι αυτή της φυλής Jarawa, που ζει στο νησί Andaman της Ινδίας. Ένα βίντεο που κυκλοφόρησε το 2012 έδειξε εικόνες ενός ταξιδιού σαφάρι σε αυτό το νησί στον όμορφο κόλπο της Βεγγάλης, που αποτελεί ένα δημοφιλές τουριστικό αξιοθέατο. Το σαφάρι, ωστόσο, δεν παρουσίασε μόνο ζώα, αλλά επέτρεπε στους επισκέπτες να παρατηρήσουν τους ανθρώπους της φυλής Jarawa μέσα στο φυσικό τους περιβάλλον.
Αν και εξακολουθεί να ηχεί η μακρινή ανάμνηση των ανθρώπινων ζωολογικών κήπων σε όλο τον κόσμο, τέτοιες παραστάσεις είναι οριστικά καταδικαστέες. Τα κιόσκια και τα χωριά, που κατασκευάστηκαν βρίσκονται σήμερα σε ερείπια, ή απαντώνται μόνο σε ξεθωριασμένες αφίσες. Πολλοί είναι εκείνοι, ωστόσο, που υποστηρίζουν ότι τα επαίσχυντα επεισόδια και τα μέρη αυτά δεν πρέπει να θαφτούν και να ξεχαστούν, αλλά οφείλουν να παραμείνουν ως μια ζωντανή μαρτυρία για το παρελθόν και ως ένας τόπος ήσυχης ντροπής για την παγκόσμια ιστορία.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο αυτό:
Ζωολογικοί κήποι με ανθρώπους, Αναρτήθηκε από: https://m.tvxs.gr/mo/ (Τελευταία προβολή: 07/02/2021)
Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι, Αναρτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/wiki/ (Τελευταία προβολή: 07/02/2021)
Human Zoos: A Shocking History of Shame and Exploitation, Αναρτήθηκε από: https://www.cbc.ca/natureofthings/features/human-zoos-a-shocking-history-of-shame-and-exploitation (Τελευταία προβολή: 07/02/2021)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου