Δέσποινα Θωμά
Από πολλούς θεωρείται το θηλυκό ισοδύναμο του μυθικού Προμηθέα, και όχι άδικα. Η Μαρί Κιουρί κατάφερε, σε μια εποχή που η τριτοβάθμια εκπαίδευση ήταν για τις γυναίκες ένα σχεδόν άπιαστο όνειρο, να κερδίσει δύο βραβεία Νόμπελ και να χαρίσει στην ανθρωπότητα μία ως τότε άγνωστη μορφή ενέργειας. Με τις μελέτες της άλλαξε για πάντα τη σύγχρονη επιστήμη, έμελλε όμως να πληρώσει το ύστατο τίμημα. Επίμονη, ακατάβλητη, σχεδόν συγκινητική, η μητέρα της ραδιοχημείας έζησε -και πέθανε στις 4 Ιουλίου του 1934- για το έργο της.
Από πολλούς θεωρείται το θηλυκό ισοδύναμο του μυθικού Προμηθέα, και όχι άδικα. Η Μαρί Κιουρί κατάφερε, σε μια εποχή που η τριτοβάθμια εκπαίδευση ήταν για τις γυναίκες ένα σχεδόν άπιαστο όνειρο, να κερδίσει δύο βραβεία Νόμπελ και να χαρίσει στην ανθρωπότητα μία ως τότε άγνωστη μορφή ενέργειας. Με τις μελέτες της άλλαξε για πάντα τη σύγχρονη επιστήμη, έμελλε όμως να πληρώσει το ύστατο τίμημα. Επίμονη, ακατάβλητη, σχεδόν συγκινητική, η μητέρα της ραδιοχημείας έζησε -και πέθανε στις 4 Ιουλίου του 1934- για το έργο της.
Το Κορίτσι από την Πολωνία
 |
| H Mαρία Σκουοντόφσκα σε νεαρή ηλικία. |
Η νεαρή Μαρία ξεχώρισε από πολύ νωρίς λόγω της ευφυϊας και της εξαιρετικής μνήμης της. Ερχόταν πρώτη στα περισσότερα μαθήματα και αποφοίτησε από το σχολείο σε ηλικία μόλις 15 ετών. Γνωρίζοντας πως στην Πολωνία αποαγορευόταν στις γυναίκες να φοιτούν σε πανεπιστήμια, συμφώνησε με την εξίσου φιλομαθή αδελφή της, Μπρόνια, να δουλέψει, ωστε να πληρώσει τα δίδακτρά της σε κάποια άλλη χώρα. Σε αντάλλαγμα, η Μπρόνια θα πλήρωνε αργότερα για τις σπουδές της Μαρία.
Το σχέδιο των δύο αδελφών ήταν επιτυχές. Η Μαρία δούλεψε ως γκουβερνάντα επί μία πενταετία. Στο διάστημα αυτό είχε έναν ατυχή δεσμό με τον νεαρό γιο του συγγενικού σπιτιού, οπού εργαζόταν, Κάζιμιρ Ζοράφσκι. Η οικογένεια του Κάζιμιρ θεώρησε τον γάμο με μία τόσο φτωχή κοπέλα καταστροφικό και η σχέση έλαβε τέλος. Σύμφωνα με κάποιες πηγές ο Ζοράφσκι, που εξελίχθηκε σε σπουδαίο μαθηματικό, δεν ξεπέρασε ποτέ τη γνωριμία τους και, ως ηλικιωμένος καθηγητής πανεπιστημίου, περνούσε ώρες κοιτώντας σκεφτικός το άγαλμα της Μαρί Κιουρί έξω από το Ινστιτούτο Ραδίου.
Ζωή στο Παρίσι
Οι συνθήκες ζωής μου δεν ήταν κάτι το ανήκουστο. Ήταν η γνώριμη εμπειρία πολλών Πολωνών φοιτητών που γνώριζα…
Μετά την αποφοίτηση της Μπρόνια από το πανεπιστήμιο της Σορβόννης, σειρά είχε η Μαρία. Ξεκίνησε τις σπουδές στο Παρίσι το 1891, οπότε και υιοθέτησε το όνομα Μαρί, ώστε να προσαρμοστεί καλύτερα. Τα φοιτητικά της χρόνια ήταν ασκητικά: τρέφονταν μόνο με τσάι, ψωμί και βούτυρο, ζώντας λιτά σε μια στενόχωρη σοφίτα. Στα αυτοβιογραφικά της σημειώματα αναφέρει πως φορούσε ό,τι ρούχο υπήρχε στην κατοχή της, για να αντιμετωπίσει τους χειμώνες. Τα μαθήματα διδάσκονταν στα γαλλικά, έτσι έμαθε τη νέα γλώσσα άμεσα, για να ανταπεξέλθει στης απαιτήσεις του πανεπιστημίου. Η Μαρί παρακολουθούσε διαλέξεις τη μέρα, και τα απογεύματα παρέδιδε μαθήματα έναντι πενιχρής αμοιβής. Πήρε πτυχίο Φυσικής το 1893 και άρχισε να δουλεύει στο εργαστήριο του εφευρέτη και μετέπειτα Νομπελίστα Γκαμπριέλ Λίπμαν. Xάρη σε μια υποτροφία κατάφερε να πάρει πτυχίο Μαθηματικών έναν χρόνο μετά.
Οι συνθήκες ζωής μου δεν ήταν κάτι το ανήκουστο. Ήταν η γνώριμη εμπειρία πολλών Πολωνών φοιτητών που γνώριζα…
Μετά την αποφοίτηση της Μπρόνια από το πανεπιστήμιο της Σορβόννης, σειρά είχε η Μαρία. Ξεκίνησε τις σπουδές στο Παρίσι το 1891, οπότε και υιοθέτησε το όνομα Μαρί, ώστε να προσαρμοστεί καλύτερα. Τα φοιτητικά της χρόνια ήταν ασκητικά: τρέφονταν μόνο με τσάι, ψωμί και βούτυρο, ζώντας λιτά σε μια στενόχωρη σοφίτα. Στα αυτοβιογραφικά της σημειώματα αναφέρει πως φορούσε ό,τι ρούχο υπήρχε στην κατοχή της, για να αντιμετωπίσει τους χειμώνες. Τα μαθήματα διδάσκονταν στα γαλλικά, έτσι έμαθε τη νέα γλώσσα άμεσα, για να ανταπεξέλθει στης απαιτήσεις του πανεπιστημίου. Η Μαρί παρακολουθούσε διαλέξεις τη μέρα, και τα απογεύματα παρέδιδε μαθήματα έναντι πενιχρής αμοιβής. Πήρε πτυχίο Φυσικής το 1893 και άρχισε να δουλεύει στο εργαστήριο του εφευρέτη και μετέπειτα Νομπελίστα Γκαμπριέλ Λίπμαν. Xάρη σε μια υποτροφία κατάφερε να πάρει πτυχίο Μαθηματικών έναν χρόνο μετά.
Η Μαρία Σκουοντόβσκα γίνεται Μαρί Κιουρί
Εργαζόταν πάνω στις μαγνητικές ιδιότητες του χάλυβα, όταν γνώρισε τον καθηγητή Φυσικής και Χημείας, Πιερ Κιουρί. Η γνωριμία τους προέκυψε από την ανάγκη της Μαρί για περισσότερο εργαστηριακό χώρο, τον οποίο ο Πιερ μπόρεσε να της παράσχει. Η μεταξύ τους χημεία και το πάθος για την επιστήμη τούς έφερε γρήγορα κοντά, και το 1894 ο Πιερ της έκανε πρόταση γάμου, την οποία εκείνη αρχικά απέρριψε, φοβούμενη πως η ένωση με έναν Γάλλο θα την απομάκρυνε οριστικά από την γενέτειρά της. Εκείνο το καλοκαίρι η Μαρί επέστρεψε στην Πολωνία, στην οικογένειά της. Έλπιζε ακόμα πως θα εξασφάλιζε κάποια θέση διδάσκουσας στη Βαρσοβία, κάτι που αποδείχθηκε ακατόρθωτο λόγω του φύλου της. Έτσι, μετά από παρότρυνση του Πιερ, γύρισε στη Γαλλία, ωστε να συνεχίσει την ακαδημαϊκή της πορεία.
Το ζευγαρι παντρεύτηκε τον Ιούλιο του 1895. Αγνωστικιστές και οι δύο, απέφυγαν τη συμβατική θρησκευτική τελετή. Το φόρεμα που φορούσε η Μαρί στον γάμο της, σκούρο μπλέ αντί του συνηθισμένου λευκού, θα τη συνόδευε τα επόμενα χρόνια στο εργαστήριό της.
Ο Πιερ και η Μαρί νοίκιασαν μια μικροσκοπική σοφίτα, σε μια πολυκατοικία τεσσάρων ορόφων. Αγαπούσαν και οι δύο τα ταξίδια και τις μακρινές εκδρομές με ποδήλατα. Πέρα από αφοσιωμένος σύντροφος, ο Πιερ αποδείχθηκε και πολύτιμος συνεργάτης, σε τέτοιο βαθμό που εντέλει άφησε κατά μέρος τις προσωπικές του έρευνες, για να συμβάλλει σε αυτές της συζύγου του. Από τον ευτυχισμένο γάμο τους προέκυψαν δύο παιδιά, η Ιρέν (η οποία, όπως και η μητέρα της, επρόκειτο να βραβευτεί με Νομπελ) και η Εύα. Μητέρα και επιστήμονας ταυτόχρονα, η Μαρί Κιουρί κατέφυγε στη βοήθεια του πεθερού της, ο οποίος φρόντιζε τις κόρες της ενόσω το ζευγάρι βρισκόταν στο εργαστήριό του.
Μια άγνωστη μορφή ακτινοβολίας
Το 1896 ο φυσικός Ανρί Μπεκερέλ παρατήρησε πως τα άλατα του ουρανίου που μελετούσε εξέπεμπαν μία άγνωστη, διαπεραστική ακτινοβολία. Η ακτινοβολία αυτή έδειχνε, αντίθετα με το φθορισμό, να προέρχεται από το ίδιο το άτομο του στοιχείου. Απαρατήρητη από την υπόλοιπη επιστημονική κοινότητα, η ανακάλυψη εντυπωσίασε τη Μαρί. Η ανερχόμενη φυσικός επέλεξε τις παράξενες ακτίνες του ουρανίου σαν αντικείμενο μελέτης για τη διδακτορική της εργασία.
H Μαρί Κιουρί, σε μια εποχή που η δομή του ατόμου ήταν ακόμα πρακτικά άγνωστη, έκανε μια απλή αλλά ιδιοφυή υπόθεση: πως έπρεπε να υπάρχουν, πέρα από το ουράνιο, και άλλα στοιχεία που δίνουν ακτίνες Μπεκερέλ. Σε μια άθλια τσίγκινη αποθήκη, το ζεύγος Κιουρί επεξεργάστηκε πάνω από τέσσερις τόνους μεταλλεύματος, του ορυκτού πισσουρανίτη. Ο στόχος ήταν να απομονωθουν νέα, ενεργότερα στοιχεία από το ουράνιο. Πρώτο απομονώσαν το πολώνιο, που ονομάστηκε έτσι «προς τιμήν της πατρίδας ενός από εμάς».
Απολαμβάναμε να μπαίνουμε στο εργαστήριο τη νύχτα… Τα δοχεία λαμπύριζαν, έμοιαζαν με νεραϊδένια φώτα.
Το 1896 ο φυσικός Ανρί Μπεκερέλ παρατήρησε πως τα άλατα του ουρανίου που μελετούσε εξέπεμπαν μία άγνωστη, διαπεραστική ακτινοβολία. Η ακτινοβολία αυτή έδειχνε, αντίθετα με το φθορισμό, να προέρχεται από το ίδιο το άτομο του στοιχείου. Απαρατήρητη από την υπόλοιπη επιστημονική κοινότητα, η ανακάλυψη εντυπωσίασε τη Μαρί. Η ανερχόμενη φυσικός επέλεξε τις παράξενες ακτίνες του ουρανίου σαν αντικείμενο μελέτης για τη διδακτορική της εργασία.
H Μαρί Κιουρί, σε μια εποχή που η δομή του ατόμου ήταν ακόμα πρακτικά άγνωστη, έκανε μια απλή αλλά ιδιοφυή υπόθεση: πως έπρεπε να υπάρχουν, πέρα από το ουράνιο, και άλλα στοιχεία που δίνουν ακτίνες Μπεκερέλ. Σε μια άθλια τσίγκινη αποθήκη, το ζεύγος Κιουρί επεξεργάστηκε πάνω από τέσσερις τόνους μεταλλεύματος, του ορυκτού πισσουρανίτη. Ο στόχος ήταν να απομονωθουν νέα, ενεργότερα στοιχεία από το ουράνιο. Πρώτο απομονώσαν το πολώνιο, που ονομάστηκε έτσι «προς τιμήν της πατρίδας ενός από εμάς».
Απολαμβάναμε να μπαίνουμε στο εργαστήριο τη νύχτα… Τα δοχεία λαμπύριζαν, έμοιαζαν με νεραϊδένια φώτα.
Ανακάλυψη του Ραδίου
Περαιτέρω έρευνες οδήγησαν στην ανακάλυψη μιας δραστικότερης ουσίας, την οποία ονόμασαν ράδιο, οπότε και οι Κιουρί χρησιμοποίησαν, για πρώτη φορά, τον όρο ραδιενέργεια. Από όλο το απόθεμα πισσουρανίτη που διέθεταν, ο Πιερ και η Μαρί κατάφεραν να απομονώσουν μόλις 100 χιλιοστά του γραμμαρίου χλωριούχου ραδίου. Η διαδικασία ήταν χρονοβόρα και κοπιώδης. Ο πισσουρανίτης έπρεπε να διαλυθεί σε μεγάλα δοχεία με οξύ. Η Μαρί αναφέρει πως περνούσε ώρες ατελείωτες ανακατεύοντας το μίγμα με μια ράβδο ψηλότερη από την ίδια. Σε διάστημα τεσσάρων ετών, το ζεύγος Κιουρί συνυπέγραψε 32 επιστημονικές δημοσιεύσεις σχετικές με τη ραδιενέργεια. Το 1902, η Κιουρί έγινε η πρώτη γυναίκα που πήρε διδακτορικό από το πανεπιστήμιο του Παρισιού.
Οι πολλαπλές εφαρμογές της ραδιενέργειας την ανέδειξαν άμεσα ως ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο. Παρ’ όλα αυτά οι Κιουρί δεν κατοχύρωσαν καμία πατέντα. Ήταν της άποψης πως οι επιστήμονες πρέπει να αναζητούν την αλήθεια, όχι τα χρήματα.
Περαιτέρω έρευνες οδήγησαν στην ανακάλυψη μιας δραστικότερης ουσίας, την οποία ονόμασαν ράδιο, οπότε και οι Κιουρί χρησιμοποίησαν, για πρώτη φορά, τον όρο ραδιενέργεια. Από όλο το απόθεμα πισσουρανίτη που διέθεταν, ο Πιερ και η Μαρί κατάφεραν να απομονώσουν μόλις 100 χιλιοστά του γραμμαρίου χλωριούχου ραδίου. Η διαδικασία ήταν χρονοβόρα και κοπιώδης. Ο πισσουρανίτης έπρεπε να διαλυθεί σε μεγάλα δοχεία με οξύ. Η Μαρί αναφέρει πως περνούσε ώρες ατελείωτες ανακατεύοντας το μίγμα με μια ράβδο ψηλότερη από την ίδια. Σε διάστημα τεσσάρων ετών, το ζεύγος Κιουρί συνυπέγραψε 32 επιστημονικές δημοσιεύσεις σχετικές με τη ραδιενέργεια. Το 1902, η Κιουρί έγινε η πρώτη γυναίκα που πήρε διδακτορικό από το πανεπιστήμιο του Παρισιού.
Οι πολλαπλές εφαρμογές της ραδιενέργειας την ανέδειξαν άμεσα ως ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο. Παρ’ όλα αυτά οι Κιουρί δεν κατοχύρωσαν καμία πατέντα. Ήταν της άποψης πως οι επιστήμονες πρέπει να αναζητούν την αλήθεια, όχι τα χρήματα.
Όχι ένα, αλλά δύο Νόμπελ
Από όσες προσωπικότητες έχω γνωρίσει, είναι η μόνη που δεν την έχει διαφθείρει η διασημότητα!
~Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν για την Κιουρί
Δεν είχε σχεδιαστεί εξαρχής να προταθεί για Νόμπελ Φυσικής η Μαρί Κιουρί. Το 1903, η Ακαδημία επέλεξε να δώσει υποψηφιότητα από κοινού στον Πιέρ Κιουρί και στον Ανρί Μπεκερέλ. Ο Πιερ, εντούτοις, αρνήθηκε να δεχτεί κάτι τέτοιο και απαίτησε να συμπεριληφθεί και το όνομα της γυναίκας του. Έτσι, η Μαρί Κιουρί έγινε η πρώτη γυναίκα που έλαβε το βραβείο Νόμπελ.
Από όσες προσωπικότητες έχω γνωρίσει, είναι η μόνη που δεν την έχει διαφθείρει η διασημότητα!
~Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν για την Κιουρί
Δεν είχε σχεδιαστεί εξαρχής να προταθεί για Νόμπελ Φυσικής η Μαρί Κιουρί. Το 1903, η Ακαδημία επέλεξε να δώσει υποψηφιότητα από κοινού στον Πιέρ Κιουρί και στον Ανρί Μπεκερέλ. Ο Πιερ, εντούτοις, αρνήθηκε να δεχτεί κάτι τέτοιο και απαίτησε να συμπεριληφθεί και το όνομα της γυναίκας του. Έτσι, η Μαρί Κιουρί έγινε η πρώτη γυναίκα που έλαβε το βραβείο Νόμπελ.
Εκείνη την περίοδο είχε δεθεί συναισθηματικά με τον φυσικό Πωλ Λανγκεβίν, πρώην φοιτητή του Πιερ. Η διαφορά ηλικίας και το γεγονός οτι ο Πωλ ήταν έγγαμος με τέσσερα παιδιά προκάλεσαν την κατακραυγή του τύπου και της ευρέως ξενοφοβικής Γαλλίας. Αγνοώντας την αρνητική δημοσιότητα, όμως, η Σουηδική Ακαδημία, σε αναγνώριση του τεράστιου επιστημονικού της έργου, της απένειμε το βραβείο Νόμπελ Χημείας, αυτή τη φορά για την ανακάλυψη του ραδίου και του πολωνίου. Μέχρι σήμερα, η Μαρί Κιουρί -μαζί με τον χημικό Λάινους Πώλινγκ- παραμένει ο μόνος άνθρωπος με Νόμπελ σε δύο διαφορετικές επιστήμες.
Αφανής ηρωίδα του Α’ Παγκοσμίου;
Η Μαρί Κιουρί συνεισέφερε στο έργο του Γαλλικού Ερυθρού Σταυρού, προσφέροντας τεχνογνωσία και εξοπλισμό. Διετέλεσε επικεφαλής του τμήματος ραδιολογίας, όπου συνέβαλλε στην εκπαίδευση των στρατιωτικών γιατρών και στην εγκατάσταση νέων διαγνωστικών μηχανημάτων. Προσπάθησε, επανειλημμένα, να δωρίσει το αντίτιμο των Νόμπελ της για την οικονομική υποστήριξη των γαλλικών στρατευμάτων. Παρά τη συνεισφορά της, τόσο στην επιστήμη όσο και στον πόλεμο, δεν έλαβε καμία επίσημη αναγνώριση από το γαλλικό κράτος. Όταν, μάλιστα, σε μεγάλη πια ηλικία, χρειάστηκε να γνωρίσει τον πρόεδρο των ΗΠΑ, η κυβέρνηση, θεωρώντας ντροπιαστικό η Μαρί Κιουρί να εμφανίζεται στο εξωτερικό χωρίς κανένα διακριτικό, της προσέφερε το βραβείο της Λεγεώνας της Τιμής. Η Κιουρί αρνήθηκε.
Αντί επιλόγου: Αυτοθυσία στον βωμό της γνώσης
Η ραδιενέργεια είναι εξαιρετικά διαπεραστική και μεταλλαξογόνος. Το ζεύγος Κιουρί, δουλεύοντας εκτεθειμένο σε αυτήν επί χρόνια, υπέφερε τις τρομακτικές συνέπειες. Πριν τον θάνατό του, ο Πιερ κινούταν με δυσκολία και έφερε σωματικά εγκαύματα. Πολύ σύντομα, η Μαρί άρχισε να χάνει την όραση και την ακοή της, ώσπου, σε ηλικία μόλις 66 ετών, πέθανε από απλαστική αναιμία. Tα τετράδιά της παραμένουν σήμερα τόσο ραδιενεργά, που φυλάσσονται σε προθήκες από μόλυβδο.
Η σκόνη, ο αέρας του εργαστηρίου, τα ρούχα μας, όλα γίνονται ραδιενεργά.
Η ραδιενέργεια έδωσε ελπίδες σε εκατομμύρια καρκινοπαθείς. Από τραγική ειρωνία, όμως, σφράγισε το τέλος της ζωής της γυναίκας που την ανακάλυψε. Η Μαρί Κιουρί αρνήθηκε τον εύπορο βίο που θα της εξασφάλιζε η κατοχύρωση της ευρεσιτεχνίας, διότι πίστευε πως η επιστήμη οφείλει να διακατέχεται από ιδεολογική αγνότητα. Μετά τον θάνατο του άντρα της δώρισε τη μικροποσότητα ραδίου που είχε απομονώσει για θεραπευτικούς σκοπούς. Ιδιοφυής, πολύπλευρη, συνταρακτική, η Μαρία Σκουοντόβσκα Κιουρί έζησε, έλαμψε στο πάνθεον της ανθρώπινης γνώσης, και στο όνομα του έργου της που τόσο αγαπούσε, παραχώρησε τα πάντα. Μέχρι και τον εαυτό της.
 |
Τα τετράδια της Μαρί Κιουρί, ραδιενεργά μέχρι σήμερα. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου