Aleksandre Iashagashvili
Απλουστεύοντας συχνά την ηθική σκέψη, οι άνθρωποι συνηθίζουμε να χωρίζουμε τις πράξεις μας σε καλές και σε κακές. Είναι, όμως, τα πράγματα πάντα τόσο απλά;
Η παρατήρηση των ανθρώπινων πράξεων φαίνεται να δίνει μια περισσότερο περίπλοκη εικόνα της ηθικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πράξεις των μεγάλων ηρώων. Ένας ήρωας θυσιάζει τη ζωή του για να σώσει άλλους ανθρώπους, κάτι που αντικειμενικά θα μπορούσε να θεωρηθεί πολύ καλή πράξη. Ωστόσο, τούτο δεν θα μπορούσε να σημαίνει ότι όποιος δεν θυσιάζει τη ζωή του για άλλους είναι εξ ορισμού κακός.
Ας σκεφτούμε τώρα την περίπτωση ενός συνηθισμένου ανταγωνισμού στον χώρο των επιχειρήσεων. Αν ένας επιχειρηματίας έχει επιτυχίες και προοδεύει, αυτό σίγουρα θα ζημιώσει τον ανταγωνιστή του. Φυσικά, αυτή η πρόοδος προκαλεί αμφίσημα αισθήματα, καθώς αφενός βλάπτει άλλον, αφετέρου είναι αποτέλεσμα μιας ευγενούς άμιλλας. Εάν, μάλιστα, του αποτυχημένου επιχειρηματία η ζωή καταστραφεί, η πράξη του πρώτου θα θεωρηθεί εντελώς κακοήθης. Ωστόσο, τούτο δεν θα μπορούσε πάλι να σημαίνει ότι όποιος παραιτείται από τον ανταγωνισμό είναι εξ ορισμού καλός.
Συνεπώς, σύμφωνα με τον Φινλανδό φιλόσοφο Georg Henrik von Wright, υπάρχει μια κατηγορία πράξεων που είναι ηθικά αδιάφορες. Οι πράξεις αυτές δεν είναι ούτε ηθικά υποχρεωτικές, αλλά και ούτε ηθικά απαγορευμένες. Έτσι, κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να κάνει τις ηρωικές πράξεις αυτοθυσίας, αλλά αν τις κάνει εννοείται ότι θα θεωρηθεί πάρα πολύ καλός. Με τον ίδιο τρόπο, κανένας δεν μπορεί να απαγορεύσει τον ανταγωνισμό, αλλά θα θεωρηθεί πάρα πολύ κακός όποιος καταστρέφει τον ανταγωνιστή του.
Εξ ίσου αξιοπρόσεκτη φαίνεται η παρατήρηση του Αμερικανού φιλοσόφου Roderick Milton Chisholm σχετικά με την αξία των ηθικά αδιάφορων πράξεων. Ας υποθέσουμε ότι ένας φοιτητής κάνει μια χάρη και δανείζει το βιβλίο του σε έναν συμφοιτητή του, χωρίς αυτό να αποτελεί το καθήκον του. Ας σκεφτούμε τώρα έναν ναυαγοσώστη που κάνοντας το χρέος του σώζει τη ζωή ενός μικρού παιδιού. Δεν είναι καθόλου δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πόσο πιο αξιέπαινη και αξιόλογη είναι η δεύτερη καλή πράξη που είναι υποχρεωτική σε σχέση με την πρώτη καλή πράξη που είναι μη υποχρεωτική.
Μια ενδεικτική ταξινόμηση των ηθικών πράξεων που συμπερασματικά προτείνεται από τον Chisholm φαίνεται αρκετά κατατοπιστική. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο υπάρχει (1) το υποχρεωτικό που είναι καλό να το κάνουμε και κακό να μην το κάνουμε, (2) το απαγορευμένο - υποχρεωτικό να μην το κάνουμε, (3) το επιτρεπτό - μη απαγορευμένο να το κάνουμε, (4) το προαιρετικό ή το αδιάφορο - ούτε υποχρεωτικό, ούτε απαγορευμένο και ούτε καλό ούτε κακό να το κάνουμε ή να μην το κάνουμε. Η τελευταία αυτή κατηγορία διαιρείται (α) σε υπερβολικό που είναι καλό αλλά μη υποχρεωτικό και (β) σε κακόηθες που είναι κακό αλλά μη απαγορευμένο.
Φαίνεται πλέον ξεκάθαρα πόσο σύνθετες και περίπλοκες είναι οι ανθρώπινες πράξεις. Για αυτόν τον λόγο, χρειάζεται πολλή σκέψη και ακριβέστερο ζύγισμα προτού κρίνουμε ή κατακρίνουμε τον εαυτό μας ή τους άλλους. Ήδη από τα χρόνια των κορυφαίων Ελλήνων φιλοσόφων, εκείνο που η φιλοσοφία έχει προσφέρει στην ανθρωπότητα είναι ακριβώς η αμφισβήτηση του υποψιασμένου στοχαστή, ιδίως δε για τις πράξεις μας που συνήθως εμείς στην καθημερινότητά μας δεν τις προσέχουμε καν ή εάν τις προσέχουμε τις ελέγχουμε με πολλή επιπολαιότητα.
Κείμενο: Aleksandre Iashagashvili
Απλουστεύοντας συχνά την ηθική σκέψη, οι άνθρωποι συνηθίζουμε να χωρίζουμε τις πράξεις μας σε καλές και σε κακές. Είναι, όμως, τα πράγματα πάντα τόσο απλά;
Η παρατήρηση των ανθρώπινων πράξεων φαίνεται να δίνει μια περισσότερο περίπλοκη εικόνα της ηθικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πράξεις των μεγάλων ηρώων. Ένας ήρωας θυσιάζει τη ζωή του για να σώσει άλλους ανθρώπους, κάτι που αντικειμενικά θα μπορούσε να θεωρηθεί πολύ καλή πράξη. Ωστόσο, τούτο δεν θα μπορούσε να σημαίνει ότι όποιος δεν θυσιάζει τη ζωή του για άλλους είναι εξ ορισμού κακός.
Ας σκεφτούμε τώρα την περίπτωση ενός συνηθισμένου ανταγωνισμού στον χώρο των επιχειρήσεων. Αν ένας επιχειρηματίας έχει επιτυχίες και προοδεύει, αυτό σίγουρα θα ζημιώσει τον ανταγωνιστή του. Φυσικά, αυτή η πρόοδος προκαλεί αμφίσημα αισθήματα, καθώς αφενός βλάπτει άλλον, αφετέρου είναι αποτέλεσμα μιας ευγενούς άμιλλας. Εάν, μάλιστα, του αποτυχημένου επιχειρηματία η ζωή καταστραφεί, η πράξη του πρώτου θα θεωρηθεί εντελώς κακοήθης. Ωστόσο, τούτο δεν θα μπορούσε πάλι να σημαίνει ότι όποιος παραιτείται από τον ανταγωνισμό είναι εξ ορισμού καλός.
Συνεπώς, σύμφωνα με τον Φινλανδό φιλόσοφο Georg Henrik von Wright, υπάρχει μια κατηγορία πράξεων που είναι ηθικά αδιάφορες. Οι πράξεις αυτές δεν είναι ούτε ηθικά υποχρεωτικές, αλλά και ούτε ηθικά απαγορευμένες. Έτσι, κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να κάνει τις ηρωικές πράξεις αυτοθυσίας, αλλά αν τις κάνει εννοείται ότι θα θεωρηθεί πάρα πολύ καλός. Με τον ίδιο τρόπο, κανένας δεν μπορεί να απαγορεύσει τον ανταγωνισμό, αλλά θα θεωρηθεί πάρα πολύ κακός όποιος καταστρέφει τον ανταγωνιστή του.
Εξ ίσου αξιοπρόσεκτη φαίνεται η παρατήρηση του Αμερικανού φιλοσόφου Roderick Milton Chisholm σχετικά με την αξία των ηθικά αδιάφορων πράξεων. Ας υποθέσουμε ότι ένας φοιτητής κάνει μια χάρη και δανείζει το βιβλίο του σε έναν συμφοιτητή του, χωρίς αυτό να αποτελεί το καθήκον του. Ας σκεφτούμε τώρα έναν ναυαγοσώστη που κάνοντας το χρέος του σώζει τη ζωή ενός μικρού παιδιού. Δεν είναι καθόλου δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πόσο πιο αξιέπαινη και αξιόλογη είναι η δεύτερη καλή πράξη που είναι υποχρεωτική σε σχέση με την πρώτη καλή πράξη που είναι μη υποχρεωτική.
Μια ενδεικτική ταξινόμηση των ηθικών πράξεων που συμπερασματικά προτείνεται από τον Chisholm φαίνεται αρκετά κατατοπιστική. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο υπάρχει (1) το υποχρεωτικό που είναι καλό να το κάνουμε και κακό να μην το κάνουμε, (2) το απαγορευμένο - υποχρεωτικό να μην το κάνουμε, (3) το επιτρεπτό - μη απαγορευμένο να το κάνουμε, (4) το προαιρετικό ή το αδιάφορο - ούτε υποχρεωτικό, ούτε απαγορευμένο και ούτε καλό ούτε κακό να το κάνουμε ή να μην το κάνουμε. Η τελευταία αυτή κατηγορία διαιρείται (α) σε υπερβολικό που είναι καλό αλλά μη υποχρεωτικό και (β) σε κακόηθες που είναι κακό αλλά μη απαγορευμένο.
Φαίνεται πλέον ξεκάθαρα πόσο σύνθετες και περίπλοκες είναι οι ανθρώπινες πράξεις. Για αυτόν τον λόγο, χρειάζεται πολλή σκέψη και ακριβέστερο ζύγισμα προτού κρίνουμε ή κατακρίνουμε τον εαυτό μας ή τους άλλους. Ήδη από τα χρόνια των κορυφαίων Ελλήνων φιλοσόφων, εκείνο που η φιλοσοφία έχει προσφέρει στην ανθρωπότητα είναι ακριβώς η αμφισβήτηση του υποψιασμένου στοχαστή, ιδίως δε για τις πράξεις μας που συνήθως εμείς στην καθημερινότητά μας δεν τις προσέχουμε καν ή εάν τις προσέχουμε τις ελέγχουμε με πολλή επιπολαιότητα.
Κείμενο: Aleksandre Iashagashvili
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου