Γιώργος Στάμκος
Ταξιδεύοντας στην περίφημη “Κοιλάδα των Ρόδων”, που βρίσκεται στην καρδιά της Βουλγαρίας και στη σκιά της οροσειράς του Αίμου ή Στάρα Πλάνινα, έχεις πολλά αξιοθέατα για να δεις. Από τα απέραντα ροδοχώραφα, που μοσχοβολούν τον Μάιο, και τα παραδοσιακά αποστακτήρια του πολύτιμου ροδέλαιου, μέχρι τις πολυάριθμες τούμπες των θρακικών τάφων, που έδωσαν κι ένα δεύτερο όνομα στην περιοχή: Κοιλάδα των Θρακών βασιλέων.
Όσοι επιθυμούν να πάρουν μια γεύση από την πρόσφατη ιστορία των Βαλκανίων και ειδικά της Βουλγαρίας, μπορούν να επισκεφτούν το όμορφο χωριό Σίπκα, που βρίσκεται στις υπώρειες του Αίμου, δίπλα στο περίφημο Πέρασμα Σίπκα. Εδώ βρίσκεται η, μοναδική στα Βαλκάνια, ρωσική εκκλησία της Γεννήσεως, η οποία ολοκληρώθηκε το 1902, στη μνήμη των Ρώσων στρατιωτών που σκοτώθηκαν στο Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878. Αυτή η ασυνήθιστη εκκλησία, με τους κρεμμυδόσχημους χρυσούς τρούλους της, που θυμίζουν Κρεμλίνο, διαθέτει ένα καμπαναριό με ύψος 53 μέτρα, όπου η βαρύτερη καμπάνα του ζυγίζει 12 τόνους και είναι φτιαγμένη από τους κάλυκες της Μάχης της Σίπκα!
Στην μονίμως παγωμένη κορυφή, πάνω από το Πέρασμα της Σίπκα, βρίσκεται το, ύψους 32 μέτρων, “Μνημείο της Ελευθερίας”, που αποτελεί “τόπο προσκυνήματος” για χιλιάδες Βούλγαρους που το επισκέπτονται όλο το χρόνο. Κτίστηκε το Μεσοπόλεμο και είναι αφιερωμένο στους χιλιάδες Ρώσους και Βούλγαρους στρατιώτες, που σκοτώθηκαν υπερασπιζόμενοι το Πέρασμα της Σίπκα κατά τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο του 1877-78. Ένα μνημείο που θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έκφρασης του εθνικού συναισθήματος, όπως οι παλιοί ναοί.
Πέρα από αυτά τα μνημεία της περιόδου της εθνικής απελευθέρωσης της Βουλγαρίας από την οθωμανική κατοχή, η “Κοιλάδα των Ρόδων” φιλοξενεί επίσης και πολλά μνημεία της πρόσφατης κομουνιστικής εποχής. Το γιγαντιαίο άγαλμα του Ντιμιτάρ Μπλαγκόεφ, φιλόσοφου και ιδρυτή του σοσιαλιστικού κόμματος Βουλγαρίας, που βρίσκεται στο δρόμο για την Σίπκα, μοιάζει σαν οδόσημο για ένα πολύ πιο παράξενο μνημείο: τη Μπούζλουντζα, που βρίσκεται στην βουνοκορφή από πάνω του. Το άγαλμα του Μπλαγκόεφ είναι τυπικό δείγμα σοσιαλρεαλισμού με τις υπεράνθρωπες διαστάσεις του και το λιτό, εργασιακό του ντύσιμο.
Ο σοσιαλρεαλισμός στα αγάλματα διέθετε μια περίεργη σεμνοτυφία. Ακόμη και τα ημίγυμνα κορμιά των εργατών και των εργατριών δεν εξέπεμπαν ερωτισμό. Αντίθετα έσβηναν κάθε ερωτική διάθεση, όταν οι γυναίκες παρουσιάζονταν στα αγάλματα με ανύπαρκτα στήθη και χωρίς γοφούς. Το μήνυμα ήταν σαφές: αντί για άσκοπους θνησιγενείς έρωτες, ελεύθερο σεξ δίχως όρια και ιδρωμένους δυτικόφερτους χορούς στις πίστες, η ενέργεια των νέων στις χώρες του λεγόμενου “κομουνιστικού μπλοκ” θα έπρεπε να επενδύεται στα εργοστάσια, στο χτίσιμο φραγμάτων, άντε και στις κατασκευές μεγαλειωδών μνημείων, όπως αυτά εδώ. Αυτό τουλάχιστον υποστήριζε η πολιτική ηγεσία αυτών των χωρών, αν θυμηθούμε και τα λόγια του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Χρουστσόφ: “Η απόσταση που χωρίζει το σαξόφωνο από τους σουγιάδες είναι ελάχιστη”.
Η γειτονική μας Βουλγαρία είναι γεμάτη με μνημεία της κομουνιστικής εποχής. Και σε αντίθεση με άλλες, πρώην κομουνιστικές, χώρες της Ανατολικής Ευρώπης η Βουλγαρία δεν κατεδάφισε τα μνημεία της κομουνιστικής περιόδου. Όσα δεν συνέχισε να τα φροντίζει, απλά τα παραμέλησε ή τα εγκατέλειψε στο έλεος της φύσης και του χρόνου.
Αυτό συνέβη και με το, εξωπραγματικών διαστάσεων και σχήματος, μνημείο της Μπούζλουντζα. Από μακριά μοιάζει με γιγαντιαίο τσιμεντένιο πουλί, με το διαστημόπλοιο Έντερπραϊζ, ακόμη και με ιπτάμενο δίσκο, που “προσάραξε” κατά λάθος σ' αυτή τη βουνοκορφή του Αίμου. Εξαρτάται από τη φαντασία του καθενός. Σίγουρα πάντως μοιάζει σαν να βγήκε από ταινία επιστημονικής φαντασίας.
Ανεβήκαμε σ' αυτή την βουνοκορφή, όπου ο καιρός σπάνια δεν είναι οργισμένος. Όσο ανεβαίναμε οι “ψαλμοί” των ανέμων θέριευαν και λυσσομανούσαν, ενώ η θερμοκρασία άρχισε να πέφτει αισθητά κάτω από το μηδέν παρότι ήταν ακόμη τέλη Σεπτεμβρίου και είχε ήλιο.
Εδώ σε υψόμετρο 1.432 μέτρων, στη θρυλική κορυφή Μπούζλουντζα, βρίσκεται ένα φαραωνικού μεγέθους μνημείο, που από μακριά μοιάζει με... “ιπτάμενο δίσκο”! Δεν έχει όμως καμία σχέση με... εξωγήινους. Αν και πολλοί το αποκαλούν “κομμουνιστικό UFO” αυτό το εξωπραγματικό μνημείο, που έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο των 33 πιο όμορφων εγκαταλελειμμένων χώρων στον κόσμο, ήταν στην πραγματικότητα ο Οίκος-Μνημείο του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος.
Ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1974 και κόστισε 14.186.000 λέβα ή 35 εκατομμύρια δολάρια -ποσό θηριώδες για την εποχή εκείνη. Για να ισοπεδωθεί η κορυφή του βουνού από τα 1.441 στα 1.432 μέτρα, ώστε να δημιουργηθεί επίπεδος χώρος για να μπουν τα θεμέλια αυτού γιγαντιαίου κτίσματος, χρησιμοποιήθηκαν μεγάλες ποσότητες ΤΝΤ, ενώ οι εκρήξεις ακουγόταν τότε μέχρι την Ελλάδα. Θεωρήθηκε ως ένας θρίαμβος της ανθρώπινης θέλησης, της εργασίας, της τεχνολογίας και του σοσιαλισμού. Καμιά ανησυχία δεν υπήρχε τότε για τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της κατασκευής αυτού του φαραωνικού κτίσματος, που μετέβαλε τόσο δραματικά το περιβάλλον και το τοπίο της βουνοκορφής Μπούζλουντζα.
Το μνημείο, που άρχισε να κατασκευάζεται το 1974, εγκαινιάστηκε τελικά στις 23 Αυγούστου του 1981, με αφορμή την επέτειο των 90 χρόνων από την ίδρυση του Βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, υπό τον Μπλαγκόεφ, σε μυστική συνάντηση που έγινε τότε στην ίδια κορυφή. Το κτίριο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του μπρουταλιστικού αρχιτεκτονικού ρυθμού της κομουνιστικής εποχής.
Τα πρώτα χρόνια ήταν “τόπος προσκυνήματος” και σημαντικό μνημείο στην “Ιερή γεωγραφία” των Βουλγάρων κομουνιστών. Τα μωσαϊκά του μνημείου, κατασκευασμένα από γυαλί κοβαλτίου, κάλυπταν περισσότερα από χίλια τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας και παρουσίαζαν την ιστορία του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος με εικόνες που απηχούσαν το σοσιαλιστικό-ρεαλιστικό στυλ.
Μετά το 1990 όμως, και την πτώση του καθεστώτος, το κτίριο περιέπεσε σε αχρηστία. Εγκαταλείφθηκε, βανδαλίστηκε κι έπαθε σοβαρές ζημίες. Ό,τι ήταν χρήσιμο και μπορούσε να πουληθεί, ξηλώθηκε. Γκράφιτι ανακατεύτηκαν με παλιά κομουνιστικά συνθήματα. Υπάρχει πλέον ο κίνδυνος κατάρρευσης της στέγης του. Γι' αυτό και είναι κλειστό, απαγορεύεται η είσοδος σε αυτό και υπάρχει πλέον και φύλακας. Για να επισκεφθεί κανείς το εσωτερικό του θα πρέπει να πάρει ειδική άδεια από την Νομαρχία της Στάρα Ζαγόρα, στην οποία και υπάγεται.
Εγκαταλειμμένο στους παγωμένους ανέμους, τις βροχές και τα χιόνια του Αίμου, το Μνημείο της Μπούζλουντζα μοιάζει πλέον με σκηνικό ταινίας επιστημονικής φαντασίας ή με εικόνα ενός μετα-αποκαλυπτικού κόσμου. Ωστόσο όλο και περισσότεροι γοητεύονται από αυτό το ερειπωμένο σοσιαλρεαλιστικό μνημείο και θέλουν να το επισκεφθούν -και μάλιστα απ' όλο τον κόσμο. Αλλά είναι επικίνδυνο λόγω του κινδύνου κατάρρευσης των μεταλλικών πλακιδίων του.
Υπάρχει ωστόσο ελπίδα και λέγεται “Μπούζλουντζα Πρότζεκτ”. Ένα νέο σχέδιο αναστήλωσης και προστασίας του Μνημείου. Φιλοδοξία του είναι το μνημείο Μπούζλουντζα να αποτελέσει παράδειγμα για τη σωστή διατήρηση και άλλων παρόμοιων μνημείων σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Οι εργασίες συντήρησης για τη σταθεροποίηση του κτιρίου και την προετοιμασία του μνημείου για βιώσιμο τουρισμό θεωρούνται ως οι πιο βιώσιμες μακροπρόθεσμες λύσεις για την επιβίωσή του. Θα είναι βεβαίως μια επαναφορά του στη ζωή, χωρίς ωστόσο έμφαση στην προηγούμενη ιδεολογία του. Κάτι σαν αναγνώριση της “τζιν Περεστρόικα” που διέλυσε το κομουνιστικό μπλοκ...
*Φωτογραφίες: Γιώργος Στάμκος
Πηγή: tvxs.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Ταξιδεύοντας στην περίφημη “Κοιλάδα των Ρόδων”, που βρίσκεται στην καρδιά της Βουλγαρίας και στη σκιά της οροσειράς του Αίμου ή Στάρα Πλάνινα, έχεις πολλά αξιοθέατα για να δεις. Από τα απέραντα ροδοχώραφα, που μοσχοβολούν τον Μάιο, και τα παραδοσιακά αποστακτήρια του πολύτιμου ροδέλαιου, μέχρι τις πολυάριθμες τούμπες των θρακικών τάφων, που έδωσαν κι ένα δεύτερο όνομα στην περιοχή: Κοιλάδα των Θρακών βασιλέων.
Το Πέρασμα της Σίπκα
Όσοι επιθυμούν να πάρουν μια γεύση από την πρόσφατη ιστορία των Βαλκανίων και ειδικά της Βουλγαρίας, μπορούν να επισκεφτούν το όμορφο χωριό Σίπκα, που βρίσκεται στις υπώρειες του Αίμου, δίπλα στο περίφημο Πέρασμα Σίπκα. Εδώ βρίσκεται η, μοναδική στα Βαλκάνια, ρωσική εκκλησία της Γεννήσεως, η οποία ολοκληρώθηκε το 1902, στη μνήμη των Ρώσων στρατιωτών που σκοτώθηκαν στο Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878. Αυτή η ασυνήθιστη εκκλησία, με τους κρεμμυδόσχημους χρυσούς τρούλους της, που θυμίζουν Κρεμλίνο, διαθέτει ένα καμπαναριό με ύψος 53 μέτρα, όπου η βαρύτερη καμπάνα του ζυγίζει 12 τόνους και είναι φτιαγμένη από τους κάλυκες της Μάχης της Σίπκα!
Στην μονίμως παγωμένη κορυφή, πάνω από το Πέρασμα της Σίπκα, βρίσκεται το, ύψους 32 μέτρων, “Μνημείο της Ελευθερίας”, που αποτελεί “τόπο προσκυνήματος” για χιλιάδες Βούλγαρους που το επισκέπτονται όλο το χρόνο. Κτίστηκε το Μεσοπόλεμο και είναι αφιερωμένο στους χιλιάδες Ρώσους και Βούλγαρους στρατιώτες, που σκοτώθηκαν υπερασπιζόμενοι το Πέρασμα της Σίπκα κατά τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο του 1877-78. Ένα μνημείο που θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έκφρασης του εθνικού συναισθήματος, όπως οι παλιοί ναοί.
Η τέχνη του σοσιαλρεαλισμού
Πέρα από αυτά τα μνημεία της περιόδου της εθνικής απελευθέρωσης της Βουλγαρίας από την οθωμανική κατοχή, η “Κοιλάδα των Ρόδων” φιλοξενεί επίσης και πολλά μνημεία της πρόσφατης κομουνιστικής εποχής. Το γιγαντιαίο άγαλμα του Ντιμιτάρ Μπλαγκόεφ, φιλόσοφου και ιδρυτή του σοσιαλιστικού κόμματος Βουλγαρίας, που βρίσκεται στο δρόμο για την Σίπκα, μοιάζει σαν οδόσημο για ένα πολύ πιο παράξενο μνημείο: τη Μπούζλουντζα, που βρίσκεται στην βουνοκορφή από πάνω του. Το άγαλμα του Μπλαγκόεφ είναι τυπικό δείγμα σοσιαλρεαλισμού με τις υπεράνθρωπες διαστάσεις του και το λιτό, εργασιακό του ντύσιμο.
Ο σοσιαλρεαλισμός στα αγάλματα διέθετε μια περίεργη σεμνοτυφία. Ακόμη και τα ημίγυμνα κορμιά των εργατών και των εργατριών δεν εξέπεμπαν ερωτισμό. Αντίθετα έσβηναν κάθε ερωτική διάθεση, όταν οι γυναίκες παρουσιάζονταν στα αγάλματα με ανύπαρκτα στήθη και χωρίς γοφούς. Το μήνυμα ήταν σαφές: αντί για άσκοπους θνησιγενείς έρωτες, ελεύθερο σεξ δίχως όρια και ιδρωμένους δυτικόφερτους χορούς στις πίστες, η ενέργεια των νέων στις χώρες του λεγόμενου “κομουνιστικού μπλοκ” θα έπρεπε να επενδύεται στα εργοστάσια, στο χτίσιμο φραγμάτων, άντε και στις κατασκευές μεγαλειωδών μνημείων, όπως αυτά εδώ. Αυτό τουλάχιστον υποστήριζε η πολιτική ηγεσία αυτών των χωρών, αν θυμηθούμε και τα λόγια του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Χρουστσόφ: “Η απόσταση που χωρίζει το σαξόφωνο από τους σουγιάδες είναι ελάχιστη”.
Το “κομμουνιστικό UFO” της Μπούζλουντζα
Η γειτονική μας Βουλγαρία είναι γεμάτη με μνημεία της κομουνιστικής εποχής. Και σε αντίθεση με άλλες, πρώην κομουνιστικές, χώρες της Ανατολικής Ευρώπης η Βουλγαρία δεν κατεδάφισε τα μνημεία της κομουνιστικής περιόδου. Όσα δεν συνέχισε να τα φροντίζει, απλά τα παραμέλησε ή τα εγκατέλειψε στο έλεος της φύσης και του χρόνου.
Αυτό συνέβη και με το, εξωπραγματικών διαστάσεων και σχήματος, μνημείο της Μπούζλουντζα. Από μακριά μοιάζει με γιγαντιαίο τσιμεντένιο πουλί, με το διαστημόπλοιο Έντερπραϊζ, ακόμη και με ιπτάμενο δίσκο, που “προσάραξε” κατά λάθος σ' αυτή τη βουνοκορφή του Αίμου. Εξαρτάται από τη φαντασία του καθενός. Σίγουρα πάντως μοιάζει σαν να βγήκε από ταινία επιστημονικής φαντασίας.
Ανεβήκαμε σ' αυτή την βουνοκορφή, όπου ο καιρός σπάνια δεν είναι οργισμένος. Όσο ανεβαίναμε οι “ψαλμοί” των ανέμων θέριευαν και λυσσομανούσαν, ενώ η θερμοκρασία άρχισε να πέφτει αισθητά κάτω από το μηδέν παρότι ήταν ακόμη τέλη Σεπτεμβρίου και είχε ήλιο.
Εδώ σε υψόμετρο 1.432 μέτρων, στη θρυλική κορυφή Μπούζλουντζα, βρίσκεται ένα φαραωνικού μεγέθους μνημείο, που από μακριά μοιάζει με... “ιπτάμενο δίσκο”! Δεν έχει όμως καμία σχέση με... εξωγήινους. Αν και πολλοί το αποκαλούν “κομμουνιστικό UFO” αυτό το εξωπραγματικό μνημείο, που έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο των 33 πιο όμορφων εγκαταλελειμμένων χώρων στον κόσμο, ήταν στην πραγματικότητα ο Οίκος-Μνημείο του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος.
Ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1974 και κόστισε 14.186.000 λέβα ή 35 εκατομμύρια δολάρια -ποσό θηριώδες για την εποχή εκείνη. Για να ισοπεδωθεί η κορυφή του βουνού από τα 1.441 στα 1.432 μέτρα, ώστε να δημιουργηθεί επίπεδος χώρος για να μπουν τα θεμέλια αυτού γιγαντιαίου κτίσματος, χρησιμοποιήθηκαν μεγάλες ποσότητες ΤΝΤ, ενώ οι εκρήξεις ακουγόταν τότε μέχρι την Ελλάδα. Θεωρήθηκε ως ένας θρίαμβος της ανθρώπινης θέλησης, της εργασίας, της τεχνολογίας και του σοσιαλισμού. Καμιά ανησυχία δεν υπήρχε τότε για τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της κατασκευής αυτού του φαραωνικού κτίσματος, που μετέβαλε τόσο δραματικά το περιβάλλον και το τοπίο της βουνοκορφής Μπούζλουντζα.
Το μνημείο, που άρχισε να κατασκευάζεται το 1974, εγκαινιάστηκε τελικά στις 23 Αυγούστου του 1981, με αφορμή την επέτειο των 90 χρόνων από την ίδρυση του Βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, υπό τον Μπλαγκόεφ, σε μυστική συνάντηση που έγινε τότε στην ίδια κορυφή. Το κτίριο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του μπρουταλιστικού αρχιτεκτονικού ρυθμού της κομουνιστικής εποχής.
Τα πρώτα χρόνια ήταν “τόπος προσκυνήματος” και σημαντικό μνημείο στην “Ιερή γεωγραφία” των Βουλγάρων κομουνιστών. Τα μωσαϊκά του μνημείου, κατασκευασμένα από γυαλί κοβαλτίου, κάλυπταν περισσότερα από χίλια τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας και παρουσίαζαν την ιστορία του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος με εικόνες που απηχούσαν το σοσιαλιστικό-ρεαλιστικό στυλ.
Από την εγκατάλειψη και τους βανδαλισμούς στο “Μπούζλουντζα Πρότζεκτ”
Μετά το 1990 όμως, και την πτώση του καθεστώτος, το κτίριο περιέπεσε σε αχρηστία. Εγκαταλείφθηκε, βανδαλίστηκε κι έπαθε σοβαρές ζημίες. Ό,τι ήταν χρήσιμο και μπορούσε να πουληθεί, ξηλώθηκε. Γκράφιτι ανακατεύτηκαν με παλιά κομουνιστικά συνθήματα. Υπάρχει πλέον ο κίνδυνος κατάρρευσης της στέγης του. Γι' αυτό και είναι κλειστό, απαγορεύεται η είσοδος σε αυτό και υπάρχει πλέον και φύλακας. Για να επισκεφθεί κανείς το εσωτερικό του θα πρέπει να πάρει ειδική άδεια από την Νομαρχία της Στάρα Ζαγόρα, στην οποία και υπάγεται.
Εγκαταλειμμένο στους παγωμένους ανέμους, τις βροχές και τα χιόνια του Αίμου, το Μνημείο της Μπούζλουντζα μοιάζει πλέον με σκηνικό ταινίας επιστημονικής φαντασίας ή με εικόνα ενός μετα-αποκαλυπτικού κόσμου. Ωστόσο όλο και περισσότεροι γοητεύονται από αυτό το ερειπωμένο σοσιαλρεαλιστικό μνημείο και θέλουν να το επισκεφθούν -και μάλιστα απ' όλο τον κόσμο. Αλλά είναι επικίνδυνο λόγω του κινδύνου κατάρρευσης των μεταλλικών πλακιδίων του.
Υπάρχει ωστόσο ελπίδα και λέγεται “Μπούζλουντζα Πρότζεκτ”. Ένα νέο σχέδιο αναστήλωσης και προστασίας του Μνημείου. Φιλοδοξία του είναι το μνημείο Μπούζλουντζα να αποτελέσει παράδειγμα για τη σωστή διατήρηση και άλλων παρόμοιων μνημείων σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Οι εργασίες συντήρησης για τη σταθεροποίηση του κτιρίου και την προετοιμασία του μνημείου για βιώσιμο τουρισμό θεωρούνται ως οι πιο βιώσιμες μακροπρόθεσμες λύσεις για την επιβίωσή του. Θα είναι βεβαίως μια επαναφορά του στη ζωή, χωρίς ωστόσο έμφαση στην προηγούμενη ιδεολογία του. Κάτι σαν αναγνώριση της “τζιν Περεστρόικα” που διέλυσε το κομουνιστικό μπλοκ...
*Φωτογραφίες: Γιώργος Στάμκος
Πηγή: tvxs.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου