Δευτέρα 18 Οκτωβρίου 2021

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

     Η γέφυρα του Γοργοπόταμου μετά την ανατίναξή της


Το σούρουπο της 28ης Σεπτεμβρίου του 1942, γύρω στις 8.30 μ.μ., από το αεροδρόμιο Φαγίντ της Αιγύπτου απογειώθηκαν, με προορισμό την Ηπειρωτική Ελλάδα, τρία βρετανικά αεροπλάνα, μεταφέροντας το καθένα από μια ομάδα τεσσάρων σαμποτέρ όπου ένας ήταν αρχηγός, ένας ειδικός στις ανατινάξεις, ένας χειριστής ασυρμάτου κι ένας γνώστης της ελληνικής γλώσσας.

Περασμένα μεσάνυχτα της 28ης προς 29η Σεπτεμβρίου τα αεροπλάνα βρίσκονταν πάνω από τα βουνά της Ρούμελης, με τους σαμποτέρ έτοιμους να πέσουν στα προκαθορισμένα σημεία όπου θα υπήρχαν αναμμένες φωτιές: Η πρώτη και η τρίτη ομάδα θα έπεφταν στην Γκιώνα και η δεύτερη στην περιοχή του Ν. Ζέρβα στο Σακαρέτσι. Δυστυχώς όμως τίποτα απ' όλα αυτά δε συνέβη. Φωτιές δεν εντοπίστηκαν, ρίψη αλεξιπτωτιστών δεν έγινε και ύστερα από άσκοπους γύρους δύο ωρών τα αεροπλάνα γύρισαν στη βάση τους.

Δύο ημέρες αργότερα η επιχείρηση επαναλήφθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία, με αποτέλεσμα οι δύο από τις τρεις ομάδες να πέσουν στην περιοχή της Γκιώνας. Η τρίτη έπεσε στην περιοχή του Καρπενησίου, περίπου ένα μήνα αργότερα

Άμεσοι και μακροπρόθεσμοι στόχοι της βρετανικής αποστολής

Οι τρεις ομάδες των Βρετανών Σαμποτέρ είχαν έρθει στην Ελλάδα ύστερα από απόφαση του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής με άμεσο στόχο να εκτελέσουν μια αποστολή με την κωδική ονομασία "HARLING", να ανατινάξουν, δηλαδή, μία από τις τρεις γέφυρες της Παπαδιάς, του Ασωπού ή του Γοργοπόταμου. Υπήρχε όμως κι ένας μακροπρόθεσμος στρατηγικός στόχος, όπως αποδεικνύεται από την ίδια την ιστορική εξέλιξη. Κι ο στόχος αυτός δεν ήταν άλλος από την επιδίωξη της Μεγάλης Βρετανίας να εδραιώσει την παρουσία της στη χώρα και να θέσει κάτω από τον έλεγχό της τόσο τις ανταρτικές ομάδες όσο και ευρύτερα το αντιστασιακό κίνημα. Το συμπέρασμα αυτό βγαίνει αβίαστα και από το γεγονός ότι ολόκληρης της βρετανικής αποστολής των 12 σαμποτέρ ηγούνταν οι Ε. Μάγιερς και Κρις Γουντχάουζ, δύο καθόλου τυχαίοι άνθρωποι που διατέλεσαν αρχηγοί της αγγλικής στρατιωτικής αποστολής στο ελληνικό αντάρτικο, κάνοντας ό,τι ήταν δυνατό για την εδραίωση της βρετανικής κυριαρχίας πάνω στις ελληνικές υποθέσεις.

Ενα επιπλέον γεγονός που φανερώνει τις απώτερες βρετανικές επιδιώξεις είναι και το εξής: Οι δώδεκα Αγγλοι σαμποτέρ -και κυρίως οι αρχηγοί τους- από την πρώτη στιγμή που πάτησαν το πόδι τους στην Ελλάδα, έκαναν ό,τι ήταν δυνατό για να έρθουν σε επαφή με τον δικό τους άνθρωπο, τον Ν. Ζέρβα, έχοντας την πεποίθηση ότι αυτός και οι ανταρτικές του δυνάμεις ήταν αρκετές για να εκτέλεση της αποστολής Harling. Αν δεχτούμε, μάλιστα, ως ακριβή όσα γράφει ο Richard Clogg, ούτε ο Ε. Myers «ούτε ο Woodhouse ενημερώθηκαν πριν φύγουν από το Κάιρο για την ύπαρξη του ΕΑΜ ή του στρατιωτικού του σκέλους, του ΕΛΑΣ» παρ' όλο που οι αρμόδιες βρετανικές αρχές είχαν λεπτομερείς πληροφορίες. Η τόσο προκλητική αγνόηση του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ φανερώνει και τις πραγματικές προθέσεις των Εγγλέζων.

Στο ΕΑΜ, όπως και στον ΕΛΑΣ δεν είχαν εμπιστοσύνη, πράγμα απολύτως φυσικό. Αναγκάστηκαν όμως να συνεργαστούν μαζί τους όταν διαπίστωσαν ότι ο Ζέρβας όχι μόνο δε διέθετε της απαραίτητες δυνάμεις για την ανατίναξη της γέφυρας, άρα δεν μπορούσε να αναλάβει το όλο εγχείρημα, αλλά και οι δυνάμεις του ήταν πολύ μικρότερες απ' αυτές που διέθετε ο ΕΛΑΣ.

Πρόσκληση στον Αρη

Υπό αυτές τις συνθήκες η επιχείρηση Harling μπήκε στο τελικό στάδιο προετοιμασίας της. Συγκεκριμένα, στις 12 Νοεμβρίου του 1942, ένα τμήμα 60 ανδρών του Ζέρβα και ο Αγγλος ταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ ξεκίνησαν από το Αργύρι για την Γκιώνα. Στις 14 του μηνός συναντήθηκαν στο συμφωνημένο μέρος με τον αρχηγό του ΕΛΑΣ συζήτησαν για την ανατίναξη μιας εκ των τριών γεφυρών, και ο Αρης χωρίς περιστροφές ενέταξε αμέσως τις αντάρτικες δυνάμεις που διέθετε στην επιχείρηση.

Εκ των υστέρων, βέβαια, τόσο από τους Ελληνες όσο και από τους ξένους- ειδικότερα από τους Εγγλέζους- αντιπάλους του ΕΑΜικού κινήματος επιχειρήθηκε να διαστρεβλωθεί η ιστορική αλήθεια. Ο Ζέρβας, για παράδειγμα, σε διάφορα γραπτά του της μεταπολεμικής περιόδου- και στα απομνημονεύματά του- εμφανίζει τον Αρη σαν ένα άτομο εντελώς άβουλο, που δεν μπορούσε να πάρει την παραμικρή απόφαση, αν δεν του την υπαγόρευε η ηγεσία το ΕΑΜ από την Αθήνα. Φτάνει μάλιστα στο σημείο να υποστηρίξει πως ούτε λίγο ούτε πολύ εκβίασε τον Αρη κι έτσι συμμετείχε ο ΕΛΑΣ στην επιχείρηση Στο ίδιο περίπου μήκος κύματος κινούνται και οι μαρτυρίες των Εγγλέζων, αν και ο Κρις Γουντχάουζ προσπαθεί να ευτελίσει τη συμμετοχή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση. «Οταν ο Αρης κατάλαβε- γράφει ότι η επίθεση θα γινόταν, έστω και χωρίς τις δικές του δυνάμεις, δε διακινδύνευσε ν' αφήσει τον Ζέρβα να πάρει όλη τη δόξα: προσφέρθηκε αμέσως να συνεργαστεί».

Η πραγματικότητα βεβαίως είναι εντελώς διαφορετική. Ο Σπ. Μπέκιος- Λάμπρος, που συμμετείχε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου αναφέρει με στοιχεία πως ο ΕΛΑΣ συνεργαζόταν με τους Εγγλέζους για την επιτυχία της επιχείρησης πολύ πριν συναντηθεί ο Αρης με τον Ζέρβα. Ετσι όλα αυτά που αναφέρουν οι αντίπαλοι του ΕΑΜ στερούνται σοβαρότητας, όχι μόνο γιατί ο Αρης κάθε άλλο παρά άβουλος ήταν αλλά και γιατί ο ΕΛΑΣ σήκωσε το κύριο βάρος της επιχείρησης

Η γέφυρα γκρεμίζεται

Η γέφυρα που τελικά επιλέχθηκε να ανατιναχτεί ήταν αυτή του Γοργοπόταμου. Την επιχείρηση εκτέλεσαν τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου του 1942 εκατόν πενήντα αντάρτες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, εξήντα αντάρτες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα και δώδεκα Αγγλοι σαμποτέρ, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Εντι Μάγιερς και υπαρχηγό τον ταγματάρχη Κρις ΓουντχάουζΤο σχέδιο ανατίναξης ήταν των Εγγλέζων και συγκεκριμένα του Ε. Μάγιερς που ήταν ειδικός σ' αυτού του είδους τα σαμποτάζ. Το σχέδιο όμως της επίθεσης για την κατάληψη της γέφυρας- έτσι ώστε να είναι δυνατή η υπονόμευση και ανατίναξή της- συζητήθηκε ανάμεσα στον Αρη, τον Ζέρβα και τους Βρετανούς και στην τελική του μορφή διατυπώθηκε από τον αρχηγό του ΕΛΑΣ με τη «Διαταγή Επιχείρησης», που ο ίδιος υπαγόρευσε στον Κωστούλα Αγραφιώτη (Κώστα Καβρέτζο), στις 25 Νοεμβρίου, λίγες ώρες πριν αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση.

Στη διαταγή -όπως διασώθηκε από ιστορικές μαρτυρίες προβλέπονταν τα εξής:

Το νότιο βάθρο της γέφυρας με φρουρά 80 Ιταλών και πλήρη οχύρωση ανέλαβε να καταλάβει τμήμα 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Κωστούλα.

Το βόρειο βάθρο της γέφυρας που φυλασσόταν από 30 Ιταλούς και είχε εγκατεστημένα δύο δίκαννα αντιαεροπορικά ικανά να χρησιμοποιηθούν και κατά επιγείων στόχων, ανέλαβε τμήμα 20 ανταρτών του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη.

Την υπονόμευση και ανατίναξη της γέφυρας ανέλαβαν οι ειδικευμένοι Βρετανοί σαμποτέρς στους οποίους δόθηκε βοήθεια λίγων εκπαιδευμένων ανδρών του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Επίσης, δυο ομάδες του ΕΛΑΣ, με 15 άνδρες η κάθε μία και έναν Βρετανό σαμποτέρ, ανέλαβαν να υπονομεύσουν τη σιδηροδρομική γραμμή ένα χιλιόμετρο περίπου προς το νότο κι ένα χιλιόμετρο προς το βορρά, έτσι ώστε να αποκλειστεί η δυνατότητα αποστολής ενισχύσεων στον εχθρό με τρένο. Αρχηγός της μίας ομάδας τέθηκε ο Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου) και της άλλης ο Ηρακλής (Κώστας Σκαρμούτσος). Μια ακόμη ομάδα 15 ΕΛΑΣιτών με αρχηγό το Χρυσιώτη ανέλαβε να καταστρέψει με βενζίνη την ξύλινη οδική γέφυρα του ποταμού για την περίπτωση που θα έκαναν την εμφάνισή τους από 'κει εχθρικές ενισχύσεις.

Μια ομάδα από οκτώ άνδρες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον υπασπιστή του Ζέρβα Μ. Μυριδάκη ανέλαβε να εξουδετερώσει το πολυβολείο που πιθανόν να υπήρχε. Στην περίπτωση που δεν υπήρχε πολυβολείο αποστολή της ήταν να ενισχύσει την Ομάδα Κωστούλα. Επίσης, μια ακόμη ομάδα από δέκα άνδρες του ΕΔΕΣ ανέλαβε να πλευροκοπήσει τους Ιταλούς νοτιότερα της άμυνας του νότιου βάθρου

Τέλος, γενική εφεδρεία ορίστηκε ομάδα 30 ανδρών του ΕΛΑΣ με αρχηγό το Δ. Δημητρίου- Νικηφόρο. Χρόνος έναρξης της επιχείρησης καθορίστηκε η 11η βραδινή και η γενική αρχηγία ανατέθηκε στο Ν. Ζέρβα.

Ολη η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία και ολοκληρώθηκε στις 2. 21' της 26ης Νοεμβρίου. Για να γίνει όμως αυτό κατορθωτό ρίχτηκε στη μάχη και η εφεδρική δύναμη του Νικηφόρου, αφού οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ που είχαν αναλάβει το βόρειο βάθρο της γέφυρας τρόμαξαν μπρος στα ιταλικά πυρά και υποχώρησαν. «Οι αντάρτες, που δεν ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιας μορφής επιχείρηση- θα γράψει αργότερα ο Ε. Μάγιερς δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν το έντονο πυρ και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν σ' ένα άλλο σημείο κάλυψης».

Δυο μέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας οι Ιταλοί θα γράψουν τον επίλογό της προχωρώντας στην άνανδρη μέθοδο των αντιποίνων για εκφοβισμό του λαού. Θα παραλάβουν από τις φυλακές της Λαμίας 14 πατριώτες από τους οποίους 7 θα εκτελέσουν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα. Τους υπόλοιπους θα τους εκτελέσουν στα Καστέλλια της Παρνασίδας, απ' όπου και κατάγονταν, μαζί με άλλους 10 κατοίκους.

Η σημασία της επιχείρησης

Για τη στρατιωτική σημασία που είχε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, έχουν γραφεί πολλά.

«Ηταν πολύ σημαντικό - αναφέρει Ο Ε. Μάγιερς να παρεμποδίσουμε με κάθε τρόπο τις προσπάθειες του εχθρού να ενισχύσει τις βάσεις του κατά μήκος της βορειοαφρικανικής ακτής, φέρνοντας προμήθειες διά θαλάσσης από τη Νότια Ευρώπη». Αλλά και οι Γερμανοί σε απόρρητη επίσημη έκθεσή τους, που συνέταξαν στις 9/4/1943 επιτελείς του ειδικού γραφείου Αϊνς Τσε της Θεσσαλονίκης θεωρούσαν τα σαμποτάζ των ανταρτών και ειδικά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, ενέργειες «με σκοπό να παρεμποδίσουν την ομαλή λειτουργία της επιμελητείας και τις ενισχύσεις προς το γερμανικό εκστρατευτικό σώμα στη Βόρεια Αφρική από τις στρατοπεδευμένες στην Ελλάδα γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις»

Την αντίθετη ακριβώς άποψη διατυπώνει ο Χ. Φλάισερ: «Σχεδόν σε κάθε σχετικό βιβλίο- γράφει συναντά κανείς τον στερεότυπο ισχυρισμό, ότι η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου παρέλυσε την κύρια γραμμή εφοδιασμού του Ρόμελ για έξι αποφασιστικές εβδομάδες ή μάλιστα ότι σταμάτησε τον ίδιο στην ''πορεία του για την Αλεξάνδρεια''. Στην πραγματικότητα η προέλαση του Ρόμελ είχε καθηλωθεί μήνες ενωρίτερα. Στις 25/11 η συμμαχική αντεπίθεση είχε επιτύχει την ανάκτηση ολόκληρης της Κυρηναϊκής, το Αφρικα Κορ του Ρόμελ είχε εκτοπιστεί ως την Ελ Αγκάιλα, τόσο μακριά δυτικά, ώστε ο εφοδιασμός μέσω της Ελλάδας δεν παίζει πλέον ρόλο. Ο ίδιος ο Χίτλερ εκφράζει στις 18/12/42, τη λύπη του για το ''πόσο δυσάρεστη'' ήταν η ανατίναξη της γέφυρας- αλλά μόνο σε ό,τι αφορούσε τον εφοδιασμό των στρατευμάτων στην Ελλάδα». Την ίδια άποψη με τον Φλάισερ, με παρόμοια επιχειρήματα, υποστηρίζει και ο Σ. Γρηγοριάδης

Μπορούμε, επομένως να συμπεράνουμε πως και αν ακόμη η επιχείρηση σχεδιάστηκε για να δημιουργήσει προβλήματα στο Ρόμελ, τελικά δεν μπόρεσε να εξυπηρετήσει έναν τέτοιο σκοπό. Ομως, αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις δολιοφθοράς του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, και υπήρξε ένα γεγονός σπουδαίας σημασίας για τον αγώνα του ελληνικού λαού κατά της τριπλής (γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής) κατοχής διότι αναπτέρωσε το ηθικό των απλών ανθρώπων, εξύψωσε το γόητρο των αντιστασιακών οργανώσεων και συνέβαλε στη μαζικοποίησή τους.


1. Θέμης Μαρίνος: «Αποστολή Harling- 1942 (Η Επιχείρηση του Γοργοπόταμου)», εκδόσεις «Παπαζήση», σελ. 39- 45 και 62- 70

2. R. Clogg: «Η SOE στην Ελλάδα», στο «Η Ελλάδα στη Δεκαετία 1940- 1950, Ενα Εθνος σε κρίση», εκδόσεις «Θεμέλιο», σελ. 196. Ο D. Hamson που συμμετείχε στην αποστολή Harling αναφέρει πως οι Εγγλέζοι είχαν την πληροφορία πως «κάποιος ταγματάρχης Αρης βρισκόταν στα βουνά της Κεντρικής Ελλάδας με μια ομάδα τριάντα ανδρών, όχι καλά οπλισμένων» (D. Hamson: «Με τους Ελληνες στο Γοργοπόταμο», εκδόσεις «Ελληνική Ευρωεκδοτική», σελ. 11). Καμιά πληροφορία όμως για ΕΑΜ και ΕΛΑΣ.

3. Στρατηγού Ν. Ζέρβα: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις «Μέτρον», σελ. 32- 35

4. Κρις Γουντχάουζ: «Το μήλο της Εριδος», εκδόσεις «Εξάντας», σελ. 217

5. Σπ. Μπέκιου- Λάμπρου: «Γοργοπόταμος- η αλήθεια που καίει», εκδόσεις «Τελέθριον», σελ. 73- 74

6. Δ. Δημητρίου - Νικηφόρος, «Τα φοβερά ντοκουμέντα- Γοργοπόταμος», εκδόσεις «Φυτράκη», σελ. 147- 148.

7. Για ολοκληρωμένη γνώση της διαταγής διάβασε: Σπ. Μπέκιου- Λάμπρου: «Γοργοπόταμος - η αλήθεια που καίει», εκδόσεις «Τελέθριον», σελ. 108- 109

8. Ε. Μάγιερς: «Η ελληνική περιπλοκή», εκδόσεις «Εξάντας», σελ. 76- 77

9. Ε. Μάγιερς: «Η Ελληνική Περιπλοκή», εκδόσεις «Εξάντας», σελ. 15

10. Β. Μαθιόπουλου: «Η ελληνική αντίσταση και οι σύμμαχοι», εκδόσεις «Παπαζήση», σελ. 149

11. Χ. Φλάισερ: «Στέμμα και Σβάστικα», εκδόσεις «Παπαζήση», τόμος Α', σελ. 236

12. Σ. Γρηγοριάδη: «Συνοπτική ιστορία της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, σελ. 174



Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ


Πηγή:rizospastis.gr



Η Σφήκα: Επιλογές




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου