Παύλου Παπανότη, συνταξιούχου εκπαιδευτικού.
Πριν από 103 χρόνια, στις 6 Μαρτίου 1910, ένα άσημο θεσσαλικό χωριουδάκι, πάνω στη σιδηροδρομική γραμμή Λάρισας – Βόλου και λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη θεσσαλική πρωτεύουσα, έγινε ορόσημο στην ιστορία της ελληνικής αγροτιάς. Κιλελέρ ήταν το όνομα του μικρού χωριού. Αλλά μετά τα αιματηρά γεγονότα που συνέβησαν εκεί, με το πρόσχημα ότι ήταν ξενικό, του το άλλαξαν. Σήμερα το χωριό λέγεται Κυψέλη, αλλά στη συνείδηση των Ελλήνων αγροτών διατήρησε το παλιό όνομά του. Στην εξέγερση των Θεσσαλών κολίγων θα αναφερθώ στο σημερινό post.
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας τα περισσότερα εδάφη της Θεσσαλίας ήταν τουρκικά τσιφλίκια. Οι κολίγοι, γεωργοί ελληνικής καταγωγής, είχαν την υποχρέωση να καλλιεργούν τα κτήματα αλλά και το δικαίωμα να διαμένουν σ’ αυτά. Οι γαιοκτήμονες δεν μπορούσαν να τους απομακρύνουν από τα σπίτια τους ούτε να τους κατάσχουν για χρέη το σπόρο, τα γεωργικά εργαλεία ή τα ζώα τους. Επίσης οι κολίγοι είχαν το προνόμιο να βόσκουν τα κοπάδια τους στις γαίες του τσιφλικά τους.
Οι αγρότες της Θεσσαλίας ήλπιζαν ότι η απελευθέρωσή τους από τον τουρκικό ζυγό θα συνεπαγόταν αυτοδικαίως τη διανομή των κτημάτων και έτσι θα γίνονταν κύριοι της γης που καλλιεργούσαν. Όμως η πραγματικότητα διέψευσε τις ελπίδες τους. Με την ελληνοτουρκική Σύμβαση της 20ης Ιουνίου 1881, με την οποία ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος η Θεσσαλία και η Άρτα, η ελληνική κυβέρνηση είχε δεσμευτεί ότι θα σεβόταν τα περιουσιακά στοιχεία των Τούρκων γαιοκτημόνων. Αυτοί όμως άρχισαν να πωλούν σε εξευτελιστικές τιμές τα τσιφλίκια τους κυρίως σε Έλληνες κεφαλαιούχους της Διασποράς. Σε μικρό χρονικό διάστημα οι τουρκικές ιδιοκτησίες μετατράπηκαν σε αγροκτήματα Ελλήνων τσιφλικάδων. Συγχρόνως άρχισε να εφαρμόζεται στη Θεσσαλία το αστικό δίκαιο της Ελλάδας. Έτσι οι κολίγοι μεταβάλλονταν σε ελεύθερους γεωργούς, οι οποίοι όμως ήταν ακτήμονες. Η ελληνική κυβέρνηση τους αφαίρεσε δικαιώματα και προνόμια, τα οποία είχαν κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Για παράδειγμα, ο Έλληνας τσιφλικάς μπορούσε πλέον να τους κατάσχει το σπόρο, τα ζώα και τα γεωργικά εργαλεία έναντι χρεών. Διάφορα άλλα μέτρα των κυβερνήσεων του Χαρίλαου Τρικούπη επιδείνωσαν την κατάσταση των ακτημόνων Θεσσαλών αγροτών. Ο φόρος για την καλλιεργούμενη γη, που επιβάρυνε τους γαιοκτήμονες, αντικαταστάθηκε από το φόρο για τα «αροτριώντα ζώα», που τον πλήρωναν οι ακτήμονες αγρότες (Β. Σκουλάτος, Ν. Δημακόπουλος, Σ. Κόνδης, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη (1789 – 1909 ), Ο. Ε. Δ. Β., Αθήνα 2003, σ.σ. 281 – 282).
Για δεκαετίες οι ακτήμονες (=οι κολίγοι) υπέφεραν τα πάνδεινα από τα μίσθαρνα όργανα των τσιφλικάδων. Ο βουλευτής Τρικάλων Νικόλαος Ταρμπάζης σε συνεδρίαση της Βουλής την 5η Μαρτίου 1883 διεκτραγώδησε την κατάστασή τους λέγοντας μεταξύ των άλλων: « [.] Οι επιστάται του Χρηστάκη Ζωγράφου εις τινας κολίγους έθετον εις τους πόδας και σιδηράς αλύσεις, τας οποίας έθετον εις τους ίππους των».
Ο αγροτιστής ηγέτης, βουλευτής και γερουσιαστής, Δημήτριος Μπούσδρας στο βιβλίο του «Η απελευθέρωσις των σκλάβων αγροτών» έγραψε: « Οι καλλιεργηταί υπεχρεούντο να δίδωσιν εις τον γαιοκτήμονα το τρίτον ή το ήμισυ των παραγομένων καρπών, ενοίκιον διά την βοσκήν των κτηνών, μέγαν αριθμόν ορνίθων και αμνών, ικανήν ποσότητα τυρού, βουτύρου, χόρτου και αχύρου, να στέλλωσι δε ένα θήλυ μέλος της οικογενείας των ίνα ζυμώνη και ψήνη το ψωμί της επιστασίας [.]. Οι τσιφλικούχοι εξουσίαζον το σώμα των γυναικών και των θυγατέρων των κολίγων. Ούτοι ( = οι κολίγοι ) υπεχρεούντο επίσης να μην απομακρύνωνται εκ του χωρίου άνευ αδείας των επιστατών. Οσάκις υπεδέχοντο τον αφέντην, γονυπετείς εσύροντο, εκτύπων το χώμα με το μέτωπον τρεις φοράς και εφίλουν τον αριστερόν πόδα του» (εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, φύλλο της 11ης Απριλίου 1965).
Οι εξαθλιωμένοι Θεσσαλοί αγρότες σταδιακά συνειδητοποίησαν ότι μόνο με τους αγώνες τους θα βελτίωναν τις συνθήκες ζωής τους. Στην αφύπνισή τους, εκτός από τον Μαρίνο Αντύπα, συνέβαλαν και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι. Για παράδειγμα, στο Βόλο ο δικηγόρος Σοφοκλής Τριανταφυλλίδης με την εφημερίδα του «Πανθεσσαλική» ( την εξέδιδε από το 1900 έως το 1912) στάθηκε υπέρμαχος των αιτημάτων της αγροτιάς. Το 1906 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Οι κολίγοι της Θεσσαλίας», όπου τόνιζε την αναγκαιότητα αναγκαστικής απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών και διανομής τους στους ακτήμονες. Ανάλογες θέσεις εξέφραζαν και οι συντάκτες της εφημερίδας «Εργάτης»,οργάνου του Εργατικού Κέντρου Βόλου (από το 1908 έως το 1911).
Την ίδια εποχή εμφανίστηκαν στο θεσσαλικό κάμπο οι πρώτοι αγροτιστές, όπως ο γιατρός Γρίβας, ο δικηγόρος Κ. Σταμούλης κ.ά. Η περιοχή της Καρδίτσας υπήρξε η κοιτίδα του αγροτικού κινήματος. Εκεί ιδρύθηκε το 1909, με πρωτεργάτη το δικηγόρο Δημήτριο Μπούσδρα, ο πρώτος «Γεωργικός Πεδινός Σύλλογος». Τα μέλη του Συλλόγου αυτού οργάνωσαν συλλαλητήρια αρχικά στην Καρδίτσα και στη συνέχεια σε άλλες περιοχές της Θεσσαλίας, για να πιεστεί η κυβέρνηση και να εφαρμόσει επιτέλους το νόμο «περί απαλλοτριώσεως τσιφλικιών», τον οποίο είχε ψηφίσει η Βουλή το 1907 και ο οποίος έμενε ανεφάρμοστος λόγω αντίδρασης τόσο των τσιφλικάδων όσο και των πολιτικών που τους προστάτευαν. Πριν από τα δραματικά γεγονότα του Κιλελέρ ( την 6η Μαρτίου 1910 ) είχαν γίνει στην Καρδίτσα τέσσερα μεγάλα συλλαλητήρια: το Σεπτέμβριο του 1909, τον Ιανουάριο του 1910 και στις 5 και 27 Φεβρουαρίου του 1910. Στο τελευταίο η βίαιη παρέμβαση της αστυνομίας για διάλυση των διαδηλωτών είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο του αγρότη Χρήστου Σάλτα. Στις αρχές του 1910 ένα σύνθημα κυριαρχούσε στο θεσσαλικό κάμπο: «Απαλλοτρίωση».
(Συνεχίζεται)
Πριν από 103 χρόνια, στις 6 Μαρτίου 1910, ένα άσημο θεσσαλικό χωριουδάκι, πάνω στη σιδηροδρομική γραμμή Λάρισας – Βόλου και λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη θεσσαλική πρωτεύουσα, έγινε ορόσημο στην ιστορία της ελληνικής αγροτιάς. Κιλελέρ ήταν το όνομα του μικρού χωριού. Αλλά μετά τα αιματηρά γεγονότα που συνέβησαν εκεί, με το πρόσχημα ότι ήταν ξενικό, του το άλλαξαν. Σήμερα το χωριό λέγεται Κυψέλη, αλλά στη συνείδηση των Ελλήνων αγροτών διατήρησε το παλιό όνομά του. Στην εξέγερση των Θεσσαλών κολίγων θα αναφερθώ στο σημερινό post.
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας τα περισσότερα εδάφη της Θεσσαλίας ήταν τουρκικά τσιφλίκια. Οι κολίγοι, γεωργοί ελληνικής καταγωγής, είχαν την υποχρέωση να καλλιεργούν τα κτήματα αλλά και το δικαίωμα να διαμένουν σ’ αυτά. Οι γαιοκτήμονες δεν μπορούσαν να τους απομακρύνουν από τα σπίτια τους ούτε να τους κατάσχουν για χρέη το σπόρο, τα γεωργικά εργαλεία ή τα ζώα τους. Επίσης οι κολίγοι είχαν το προνόμιο να βόσκουν τα κοπάδια τους στις γαίες του τσιφλικά τους.
Οι αγρότες της Θεσσαλίας ήλπιζαν ότι η απελευθέρωσή τους από τον τουρκικό ζυγό θα συνεπαγόταν αυτοδικαίως τη διανομή των κτημάτων και έτσι θα γίνονταν κύριοι της γης που καλλιεργούσαν. Όμως η πραγματικότητα διέψευσε τις ελπίδες τους. Με την ελληνοτουρκική Σύμβαση της 20ης Ιουνίου 1881, με την οποία ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος η Θεσσαλία και η Άρτα, η ελληνική κυβέρνηση είχε δεσμευτεί ότι θα σεβόταν τα περιουσιακά στοιχεία των Τούρκων γαιοκτημόνων. Αυτοί όμως άρχισαν να πωλούν σε εξευτελιστικές τιμές τα τσιφλίκια τους κυρίως σε Έλληνες κεφαλαιούχους της Διασποράς. Σε μικρό χρονικό διάστημα οι τουρκικές ιδιοκτησίες μετατράπηκαν σε αγροκτήματα Ελλήνων τσιφλικάδων. Συγχρόνως άρχισε να εφαρμόζεται στη Θεσσαλία το αστικό δίκαιο της Ελλάδας. Έτσι οι κολίγοι μεταβάλλονταν σε ελεύθερους γεωργούς, οι οποίοι όμως ήταν ακτήμονες. Η ελληνική κυβέρνηση τους αφαίρεσε δικαιώματα και προνόμια, τα οποία είχαν κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Για παράδειγμα, ο Έλληνας τσιφλικάς μπορούσε πλέον να τους κατάσχει το σπόρο, τα ζώα και τα γεωργικά εργαλεία έναντι χρεών. Διάφορα άλλα μέτρα των κυβερνήσεων του Χαρίλαου Τρικούπη επιδείνωσαν την κατάσταση των ακτημόνων Θεσσαλών αγροτών. Ο φόρος για την καλλιεργούμενη γη, που επιβάρυνε τους γαιοκτήμονες, αντικαταστάθηκε από το φόρο για τα «αροτριώντα ζώα», που τον πλήρωναν οι ακτήμονες αγρότες (Β. Σκουλάτος, Ν. Δημακόπουλος, Σ. Κόνδης, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη (1789 – 1909 ), Ο. Ε. Δ. Β., Αθήνα 2003, σ.σ. 281 – 282).
Για δεκαετίες οι ακτήμονες (=οι κολίγοι) υπέφεραν τα πάνδεινα από τα μίσθαρνα όργανα των τσιφλικάδων. Ο βουλευτής Τρικάλων Νικόλαος Ταρμπάζης σε συνεδρίαση της Βουλής την 5η Μαρτίου 1883 διεκτραγώδησε την κατάστασή τους λέγοντας μεταξύ των άλλων: « [.] Οι επιστάται του Χρηστάκη Ζωγράφου εις τινας κολίγους έθετον εις τους πόδας και σιδηράς αλύσεις, τας οποίας έθετον εις τους ίππους των».
Ο αγροτιστής ηγέτης, βουλευτής και γερουσιαστής, Δημήτριος Μπούσδρας στο βιβλίο του «Η απελευθέρωσις των σκλάβων αγροτών» έγραψε: « Οι καλλιεργηταί υπεχρεούντο να δίδωσιν εις τον γαιοκτήμονα το τρίτον ή το ήμισυ των παραγομένων καρπών, ενοίκιον διά την βοσκήν των κτηνών, μέγαν αριθμόν ορνίθων και αμνών, ικανήν ποσότητα τυρού, βουτύρου, χόρτου και αχύρου, να στέλλωσι δε ένα θήλυ μέλος της οικογενείας των ίνα ζυμώνη και ψήνη το ψωμί της επιστασίας [.]. Οι τσιφλικούχοι εξουσίαζον το σώμα των γυναικών και των θυγατέρων των κολίγων. Ούτοι ( = οι κολίγοι ) υπεχρεούντο επίσης να μην απομακρύνωνται εκ του χωρίου άνευ αδείας των επιστατών. Οσάκις υπεδέχοντο τον αφέντην, γονυπετείς εσύροντο, εκτύπων το χώμα με το μέτωπον τρεις φοράς και εφίλουν τον αριστερόν πόδα του» (εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, φύλλο της 11ης Απριλίου 1965).
Οι εξαθλιωμένοι Θεσσαλοί αγρότες σταδιακά συνειδητοποίησαν ότι μόνο με τους αγώνες τους θα βελτίωναν τις συνθήκες ζωής τους. Στην αφύπνισή τους, εκτός από τον Μαρίνο Αντύπα, συνέβαλαν και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι. Για παράδειγμα, στο Βόλο ο δικηγόρος Σοφοκλής Τριανταφυλλίδης με την εφημερίδα του «Πανθεσσαλική» ( την εξέδιδε από το 1900 έως το 1912) στάθηκε υπέρμαχος των αιτημάτων της αγροτιάς. Το 1906 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Οι κολίγοι της Θεσσαλίας», όπου τόνιζε την αναγκαιότητα αναγκαστικής απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών και διανομής τους στους ακτήμονες. Ανάλογες θέσεις εξέφραζαν και οι συντάκτες της εφημερίδας «Εργάτης»,οργάνου του Εργατικού Κέντρου Βόλου (από το 1908 έως το 1911).
Την ίδια εποχή εμφανίστηκαν στο θεσσαλικό κάμπο οι πρώτοι αγροτιστές, όπως ο γιατρός Γρίβας, ο δικηγόρος Κ. Σταμούλης κ.ά. Η περιοχή της Καρδίτσας υπήρξε η κοιτίδα του αγροτικού κινήματος. Εκεί ιδρύθηκε το 1909, με πρωτεργάτη το δικηγόρο Δημήτριο Μπούσδρα, ο πρώτος «Γεωργικός Πεδινός Σύλλογος». Τα μέλη του Συλλόγου αυτού οργάνωσαν συλλαλητήρια αρχικά στην Καρδίτσα και στη συνέχεια σε άλλες περιοχές της Θεσσαλίας, για να πιεστεί η κυβέρνηση και να εφαρμόσει επιτέλους το νόμο «περί απαλλοτριώσεως τσιφλικιών», τον οποίο είχε ψηφίσει η Βουλή το 1907 και ο οποίος έμενε ανεφάρμοστος λόγω αντίδρασης τόσο των τσιφλικάδων όσο και των πολιτικών που τους προστάτευαν. Πριν από τα δραματικά γεγονότα του Κιλελέρ ( την 6η Μαρτίου 1910 ) είχαν γίνει στην Καρδίτσα τέσσερα μεγάλα συλλαλητήρια: το Σεπτέμβριο του 1909, τον Ιανουάριο του 1910 και στις 5 και 27 Φεβρουαρίου του 1910. Στο τελευταίο η βίαιη παρέμβαση της αστυνομίας για διάλυση των διαδηλωτών είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο του αγρότη Χρήστου Σάλτα. Στις αρχές του 1910 ένα σύνθημα κυριαρχούσε στο θεσσαλικό κάμπο: «Απαλλοτρίωση».
(Συνεχίζεται)
Πηγή: chronontoulapo
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου