Του Πέτρου Ιωαννίδη
Είναι εφικτή μια «ιδανική» μετάβαση από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό; Ισχύει ότι ιδανικές μεταβάσεις υπάρχουν μονάχα στην θεωρία και ποτέ στην πράξη; Σε τι ωφελούν η εξιδανίκευση σχημάτων (σχήμα μετάβασης από τον σοσιαλισμό στον κομμουνισμό) και οι «φαντασιώσεις» περί ιδανικών μεταβάσεων;
Τα παραπάνω ερωτήματα προσεγγίζονται επιστημονικά στο παρακάτω άρθρο του ειδικού συνεργάτη μας Πέτρου Ιωαννίδη:
Η παραπάνω καμπύλη είναι μια κλασσική καμπύλη που υποδηλώνει την μετάβαση από μια κατάσταση Χ σε μια ποιοτικά διαφορετική κατάσταση Υ. Από μαθηματικής σκοπιάς κάθε ένα από το A,B,C,D έχει ένα νόημα, αλλά στο παρόν άρθρο δεν θα μας απασχολήσει καθόλου αυτό. Αυτό που θα μας απασχολήσει είναι τα μεταβατικά φαινόμενα καθεαυτό. Ένα πεδίο όπου γίνεται επισταμένη έρευνα όσον αφορά τα μεταβατικά φαινόμενα είναι αυτό των τεχνικών συστημάτων (συστήματα ισχύος, αυτόματος έλεγχος, ψηφιακά φίλτρα κλπ). Κι αυτό διότι η ευστάθεια των τεχνικών συστημάτων είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον τρόπο που έχει αναπτυχθεί ο δυτικός καπιταλισμός καθώς επίσης και με τον τρόπο που αναπτύσσεται οι λεγόμενες αναπτυσσόμενες οικονομίες (emerging economies). Παρατηρείται ένας «εκ-δυτικισμός».
Γιατί όμως έχει σημασία για τον δυτικό (τεχνολογικό) πολιτισμό η διασφάλιση της ευσταθούς λειτουργίας των τεχνικών του συστημάτων; Έχει σημασία διότι η ευστάθεια των τεχνικών συστημάτων είναι άρρηκτα δεμένη με την ικανότητα των βιομηχανιών να παράγουν προϊόντα. Επί παραδείγματι, για την ασφαλή λειτουργία του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού πρέπει τα επίπεδα της τάσης, της έντασης, της συχνότητας του ηλεκτρικού δικτύου να κινούνται εντός συγκεκριμένων ορίων. Σε περίπτωση που παρατηρηθεί κάποιο σφάλμα είτε λόγω αστοχίας υλικού είτε λόγω κάποιων «μη αναμενόμενων» φαινομένων (π.χ. κεραυνοί, έντονα καιρικά φαινόμενα κλπ) θα πρέπει να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία των εγκαταστάσεων ακόμα κι αν χρειαστεί μια παροδική διακοπή της ροής ισχύος προς συγκεκριμένες περιοχές, μονάδες κλπ. Δηλαδή, αυτό που κατά κύριο λόγο ενδιαφέρει αυτούς οι οποίοι σχεδιάζουν τεχνικά συστήματα και δη στην περίπτωση που αυτά γίνουν πράξη είναι η βέλτιστη δυνατή λειτουργία τους (οικονομικά αποδοτική και τεχνικά άρτια).
Μεταβατικά φαινόμενα στα τεχνικά συστήματα παρατηρούνται κατά την σύνδεση γεννητριών παραγωγής ισχύος, κατά την σύνδεση μετασχηματιστών, κατά την κατάσταση όπου η παραγόμενη ισχύς δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην ζήτηση ενέργειας κλπ. Κατά τα μεταβατικά φαινόμενα αναπτύσσονται μεγάλα ρεύματα καθώς επίσης και ηλεκτρομηχανικές καταπονήσεις στον πάσης φύσεως εξοπλισμό που χρησιμοποιείται στα τεχνικά συστήματα (καλώδια, μηχανές κλπ). Στο σημείο αυτό, η σύντομη αναφορά στα τεχνικά συστήματα θα τελειώσει. Το ζητούμενο είναι το κατά πόσο μπορεί η μελέτη των τεχνικών συστημάτων (και τα μαθηματικά που συνδέονται με αυτήν) να μας βοηθήσει να βγάλουμε ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα εντός των οποίων ζούμε.
Τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα είναι πολύ πιο περίπλοκα από τα τεχνικά συστήματα που μας περιβάλουν. Βέβαια πολλές φορές μπορεί να «πυροδοτηθούν» εξελίξεις στα συστήματα αυτά λόγω «κακής λειτουργίας» στα τεχνικά συστήματα (λ.χ. κινητοποιήσεις στην Βουλγαρία ενάντια στην ιδιωτική εταιρεία που διαχειρίζεται το δίκτυο ενέργειας λόγω των αυξήσεων στην τιμή της kWh (κιλοβατώρας) που αυτή επιβάλλει στον τελικό καταναλωτή.
Όταν τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα λειτουργούν για πολύ καιρό (μεγάλες χρονικές περίοδοι όπου δεν παρατηρούνται φαινόμενα όξυνσης ανισοτήτων, υψηλοί δείκτες ανεργίας κλπ κλπ) τότε μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε σε μια κατάσταση ισορροπίας, έστω Χ. Για διάφορους λόγους (π.χ. πραγματικά ή/και τεχνητή οικονομική κρίση) το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα τείνει να μεταβεί σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας, έστω Υ. Οι αστοί και τα επιστημονικά τους επιτελεία έχουν δημιουργήσει διάφορα μακροοικονομικά μοντέλα (π.χ. κεϋνσιανό μοντέλο και λοιπά πολλά, ο αναγνώστης μπορεί να βρει διάφορα αρκεί να ψάξει με τις λέξεις κλειδιά: (modern) macroeconomic models). Τα μοντέλα αυτά τείνουν να «ερμηνεύσουν» τον κόσμο μέσα από μια όσο το δυνατόν πιο «ολιστική» προσέγγιση. Δηλαδή, λαμβάνουν υπόψη διάφορες πτυχές της πραγματικότητας που μας περιβάλει όπως λόγου χάρη τα επιτόκια δανεισμού, τους δείκτες παραγωγής, τους δείκτες κατανάλωσης, το ΑΕΠ, χρηματοοικονομικούς δείκτες κλπ. Από κει και πέρα, οι οικονομολόγοι – σχεδιαστές – δημιουργοί αυτών των μοντέλων δημιουργούν διάφορα σενάρια με βάση τα οποία εκτιμούν τις επιπτώσεις στην εκάστοτε εξεταζόμενη μετρική ανάλογα με τον τρόπο μεταβολής των μεταβλητών η αλληλεπίδραση των οποίων παράγει κάποιο αποτέλεσμα. Τα μοντέλα αυτά, προφανώς ως αστικά μοντέλα τείνουν να εξηγούν κατά έναν «στατικό» τρόπο τις κοινωνικές και οικονομικές δομές μιας και δεν «δίνουν το περιθώριο» για policy making στους πολλούς. Απεναντίας, το προνόμιο αυτό είναι προνόμιο των λίγων και εκλεκτών οι οποίοι «αποφασίζουν» και εν συνεχεία διευθύνουν τις κοινωνίες.
Κάθε κατάσταση ισορροπίας συνδέεται με γενικότερα σχήματα που είναι βαθειά χαραγμένα συνειδητά και υποσυνείδητα στα μυαλά και τις ψυχές των ανθρώπων. Με μαρξιστικούς όρους οι καταστάσεις ισορροπίας θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως το σχετικά «στατικό» εποικοδόμημα της εκάστοτε ιστορικής περιόδου. Αυτά τα σχήματα τείνουν να υφίστανται «αλλοιώσεις» κάθε φορά που υπάρχει μια μετάβαση από μια κατάσταση σε μία άλλη κατάσταση. Στην φύση, όπως και στη ζωή, δεν υφίστανται ιδανικές μεταβάσεις. Επί παραδείγματι στα τεχνικά συστήματα δεν υπάρχουν ιδανικά φίλτρα. Στο σχήμα 2 φαίνεται ξεκάθαρα.
Τι σημασία έχουν όλα τα παραπάνω; Είναι εφικτή μια «ιδανική» μετάβαση από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό; Μπορεί μεν να μην υπάρχει ενδιάμεση εξουσία ανάμεσα στην εξουσία των αστών και αυτήν των εργατών, αλλά πρέπει να έχουμε ξεκάθαρο πως ιδανικές μεταβάσεις υπάρχουν μονάχα στην θεωρία και ποτέ στην πράξη. Αυτό ισχύει και για τα τεχνικά και για τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα. Η στάση των κομμουνιστών απέναντι στα ζητήματα αυτά είναι καίριας σημασίας, ειδικά όταν θεωρητικά τίθενται στόχοι όπως η ανατροπή μιας εξουσίας και η οικοδόμηση μιας άλλης. Στο πρόγραμμα του 15ου συνεδρίου του ΚΚΕ υπήρχε μια ξεκάθαρη περιγραφή του μεταβατικής πορείας προς τον σοσιαλισμό, χωρίς να γίνεται ούτε ρητά ούτε υπόρρητα μια αναφορά σε κάποια ενδιάμεση εξουσία. Η μεταβατική πορεία της εργατικής τάξης προς την εγκαθίδρυση και οικοδόμηση αυτού που μπορεί να ονομάζεται σοσιαλισμός – κομμουνισμός εκ των πραγμάτων πρέπει να περιλαμβάνει μια περίοδο όπου τα πάσης φύσεως ιδεολογήματα των αστών «καταρρέουν» - ανατρέπονται και την θέση τους παίρνουν νέα σχήματα ως προς το πολιτικό «πράττειν», την κοινωνική ζωή, τους τρόπου πραγμάτωσης της παραγωγικής δραστηριότητας, τους τρόπους κατανομής του συλλογικά παραγόμενου προϊόντος κλπ.
Η εξιδανίκευση σχημάτων (σχήμα μετάβασης από τον σοσιαλισμό στον κομμουνισμό που υιοθετείται στο 19ο συνέδριο του ΚΚΕ), οι «φαντασιώσεις» περί ιδανικών μεταβάσεων, οι οποίες, ειρήσθω εν παρόδω, έχουν και αυτές στην «απ’ έξω» τους λαούς, μιας και δεν τους δίνουν το περιθώριο να δράσουν ενάντια στην κατεστημένη πραγματικότητα, δεν ωφελούν σε τίποτα. Έχω την αίσθηση πως η πραγματική πρωτοπορία πρέπει να δείχνει τον δρόμο προς τον σοσιαλισμό χωρίς να τον υπαγορεύει και δη με έναν αλαζονικό (πολλές φορές) τρόπο.
Ο σοσιαλισμός – κομμουνισμός είναι υπόθεση των πολλών. Εάν κανείς αισθάνεται πρωτοπόρος πρέπει να δείχνει τον δρόμο, να «ωθεί» κι όταν χρειάζεται να θυσιάζεται (με ότι μπορεί αυτό να σημαίνει) έτσι ώστε οι πολλοί να γευτούν αυτό που τους στερεί ο βαθύτατα απάνθρωπος και πάντα κτηνώδης καπιταλισμός.
Στο σημείο αυτό αξίζει να δει ο αναγνώστης ένα απόσπασμα από μια ομιλία του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα για την βαρβαρότητα του ιμπεριαλισμού.
Μόνο τότε είναι πιθανό να καταλάβει γιατί οι αστοί των εκτέλεσαν κι ας ήταν «ντάλα μεσημέρι».
Τα παραπάνω ερωτήματα προσεγγίζονται επιστημονικά στο παρακάτω άρθρο του ειδικού συνεργάτη μας Πέτρου Ιωαννίδη:
Η παραπάνω καμπύλη είναι μια κλασσική καμπύλη που υποδηλώνει την μετάβαση από μια κατάσταση Χ σε μια ποιοτικά διαφορετική κατάσταση Υ. Από μαθηματικής σκοπιάς κάθε ένα από το A,B,C,D έχει ένα νόημα, αλλά στο παρόν άρθρο δεν θα μας απασχολήσει καθόλου αυτό. Αυτό που θα μας απασχολήσει είναι τα μεταβατικά φαινόμενα καθεαυτό. Ένα πεδίο όπου γίνεται επισταμένη έρευνα όσον αφορά τα μεταβατικά φαινόμενα είναι αυτό των τεχνικών συστημάτων (συστήματα ισχύος, αυτόματος έλεγχος, ψηφιακά φίλτρα κλπ). Κι αυτό διότι η ευστάθεια των τεχνικών συστημάτων είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον τρόπο που έχει αναπτυχθεί ο δυτικός καπιταλισμός καθώς επίσης και με τον τρόπο που αναπτύσσεται οι λεγόμενες αναπτυσσόμενες οικονομίες (emerging economies). Παρατηρείται ένας «εκ-δυτικισμός».
Γιατί όμως έχει σημασία για τον δυτικό (τεχνολογικό) πολιτισμό η διασφάλιση της ευσταθούς λειτουργίας των τεχνικών του συστημάτων; Έχει σημασία διότι η ευστάθεια των τεχνικών συστημάτων είναι άρρηκτα δεμένη με την ικανότητα των βιομηχανιών να παράγουν προϊόντα. Επί παραδείγματι, για την ασφαλή λειτουργία του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού πρέπει τα επίπεδα της τάσης, της έντασης, της συχνότητας του ηλεκτρικού δικτύου να κινούνται εντός συγκεκριμένων ορίων. Σε περίπτωση που παρατηρηθεί κάποιο σφάλμα είτε λόγω αστοχίας υλικού είτε λόγω κάποιων «μη αναμενόμενων» φαινομένων (π.χ. κεραυνοί, έντονα καιρικά φαινόμενα κλπ) θα πρέπει να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία των εγκαταστάσεων ακόμα κι αν χρειαστεί μια παροδική διακοπή της ροής ισχύος προς συγκεκριμένες περιοχές, μονάδες κλπ. Δηλαδή, αυτό που κατά κύριο λόγο ενδιαφέρει αυτούς οι οποίοι σχεδιάζουν τεχνικά συστήματα και δη στην περίπτωση που αυτά γίνουν πράξη είναι η βέλτιστη δυνατή λειτουργία τους (οικονομικά αποδοτική και τεχνικά άρτια).
Μεταβατικά φαινόμενα στα τεχνικά συστήματα παρατηρούνται κατά την σύνδεση γεννητριών παραγωγής ισχύος, κατά την σύνδεση μετασχηματιστών, κατά την κατάσταση όπου η παραγόμενη ισχύς δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην ζήτηση ενέργειας κλπ. Κατά τα μεταβατικά φαινόμενα αναπτύσσονται μεγάλα ρεύματα καθώς επίσης και ηλεκτρομηχανικές καταπονήσεις στον πάσης φύσεως εξοπλισμό που χρησιμοποιείται στα τεχνικά συστήματα (καλώδια, μηχανές κλπ). Στο σημείο αυτό, η σύντομη αναφορά στα τεχνικά συστήματα θα τελειώσει. Το ζητούμενο είναι το κατά πόσο μπορεί η μελέτη των τεχνικών συστημάτων (και τα μαθηματικά που συνδέονται με αυτήν) να μας βοηθήσει να βγάλουμε ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα εντός των οποίων ζούμε.
Τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα είναι πολύ πιο περίπλοκα από τα τεχνικά συστήματα που μας περιβάλουν. Βέβαια πολλές φορές μπορεί να «πυροδοτηθούν» εξελίξεις στα συστήματα αυτά λόγω «κακής λειτουργίας» στα τεχνικά συστήματα (λ.χ. κινητοποιήσεις στην Βουλγαρία ενάντια στην ιδιωτική εταιρεία που διαχειρίζεται το δίκτυο ενέργειας λόγω των αυξήσεων στην τιμή της kWh (κιλοβατώρας) που αυτή επιβάλλει στον τελικό καταναλωτή.
Όταν τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα λειτουργούν για πολύ καιρό (μεγάλες χρονικές περίοδοι όπου δεν παρατηρούνται φαινόμενα όξυνσης ανισοτήτων, υψηλοί δείκτες ανεργίας κλπ κλπ) τότε μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε σε μια κατάσταση ισορροπίας, έστω Χ. Για διάφορους λόγους (π.χ. πραγματικά ή/και τεχνητή οικονομική κρίση) το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα τείνει να μεταβεί σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας, έστω Υ. Οι αστοί και τα επιστημονικά τους επιτελεία έχουν δημιουργήσει διάφορα μακροοικονομικά μοντέλα (π.χ. κεϋνσιανό μοντέλο και λοιπά πολλά, ο αναγνώστης μπορεί να βρει διάφορα αρκεί να ψάξει με τις λέξεις κλειδιά: (modern) macroeconomic models). Τα μοντέλα αυτά τείνουν να «ερμηνεύσουν» τον κόσμο μέσα από μια όσο το δυνατόν πιο «ολιστική» προσέγγιση. Δηλαδή, λαμβάνουν υπόψη διάφορες πτυχές της πραγματικότητας που μας περιβάλει όπως λόγου χάρη τα επιτόκια δανεισμού, τους δείκτες παραγωγής, τους δείκτες κατανάλωσης, το ΑΕΠ, χρηματοοικονομικούς δείκτες κλπ. Από κει και πέρα, οι οικονομολόγοι – σχεδιαστές – δημιουργοί αυτών των μοντέλων δημιουργούν διάφορα σενάρια με βάση τα οποία εκτιμούν τις επιπτώσεις στην εκάστοτε εξεταζόμενη μετρική ανάλογα με τον τρόπο μεταβολής των μεταβλητών η αλληλεπίδραση των οποίων παράγει κάποιο αποτέλεσμα. Τα μοντέλα αυτά, προφανώς ως αστικά μοντέλα τείνουν να εξηγούν κατά έναν «στατικό» τρόπο τις κοινωνικές και οικονομικές δομές μιας και δεν «δίνουν το περιθώριο» για policy making στους πολλούς. Απεναντίας, το προνόμιο αυτό είναι προνόμιο των λίγων και εκλεκτών οι οποίοι «αποφασίζουν» και εν συνεχεία διευθύνουν τις κοινωνίες.
Κάθε κατάσταση ισορροπίας συνδέεται με γενικότερα σχήματα που είναι βαθειά χαραγμένα συνειδητά και υποσυνείδητα στα μυαλά και τις ψυχές των ανθρώπων. Με μαρξιστικούς όρους οι καταστάσεις ισορροπίας θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως το σχετικά «στατικό» εποικοδόμημα της εκάστοτε ιστορικής περιόδου. Αυτά τα σχήματα τείνουν να υφίστανται «αλλοιώσεις» κάθε φορά που υπάρχει μια μετάβαση από μια κατάσταση σε μία άλλη κατάσταση. Στην φύση, όπως και στη ζωή, δεν υφίστανται ιδανικές μεταβάσεις. Επί παραδείγματι στα τεχνικά συστήματα δεν υπάρχουν ιδανικά φίλτρα. Στο σχήμα 2 φαίνεται ξεκάθαρα.
Τι σημασία έχουν όλα τα παραπάνω; Είναι εφικτή μια «ιδανική» μετάβαση από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό; Μπορεί μεν να μην υπάρχει ενδιάμεση εξουσία ανάμεσα στην εξουσία των αστών και αυτήν των εργατών, αλλά πρέπει να έχουμε ξεκάθαρο πως ιδανικές μεταβάσεις υπάρχουν μονάχα στην θεωρία και ποτέ στην πράξη. Αυτό ισχύει και για τα τεχνικά και για τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα. Η στάση των κομμουνιστών απέναντι στα ζητήματα αυτά είναι καίριας σημασίας, ειδικά όταν θεωρητικά τίθενται στόχοι όπως η ανατροπή μιας εξουσίας και η οικοδόμηση μιας άλλης. Στο πρόγραμμα του 15ου συνεδρίου του ΚΚΕ υπήρχε μια ξεκάθαρη περιγραφή του μεταβατικής πορείας προς τον σοσιαλισμό, χωρίς να γίνεται ούτε ρητά ούτε υπόρρητα μια αναφορά σε κάποια ενδιάμεση εξουσία. Η μεταβατική πορεία της εργατικής τάξης προς την εγκαθίδρυση και οικοδόμηση αυτού που μπορεί να ονομάζεται σοσιαλισμός – κομμουνισμός εκ των πραγμάτων πρέπει να περιλαμβάνει μια περίοδο όπου τα πάσης φύσεως ιδεολογήματα των αστών «καταρρέουν» - ανατρέπονται και την θέση τους παίρνουν νέα σχήματα ως προς το πολιτικό «πράττειν», την κοινωνική ζωή, τους τρόπου πραγμάτωσης της παραγωγικής δραστηριότητας, τους τρόπους κατανομής του συλλογικά παραγόμενου προϊόντος κλπ.
Η εξιδανίκευση σχημάτων (σχήμα μετάβασης από τον σοσιαλισμό στον κομμουνισμό που υιοθετείται στο 19ο συνέδριο του ΚΚΕ), οι «φαντασιώσεις» περί ιδανικών μεταβάσεων, οι οποίες, ειρήσθω εν παρόδω, έχουν και αυτές στην «απ’ έξω» τους λαούς, μιας και δεν τους δίνουν το περιθώριο να δράσουν ενάντια στην κατεστημένη πραγματικότητα, δεν ωφελούν σε τίποτα. Έχω την αίσθηση πως η πραγματική πρωτοπορία πρέπει να δείχνει τον δρόμο προς τον σοσιαλισμό χωρίς να τον υπαγορεύει και δη με έναν αλαζονικό (πολλές φορές) τρόπο.
Ο σοσιαλισμός – κομμουνισμός είναι υπόθεση των πολλών. Εάν κανείς αισθάνεται πρωτοπόρος πρέπει να δείχνει τον δρόμο, να «ωθεί» κι όταν χρειάζεται να θυσιάζεται (με ότι μπορεί αυτό να σημαίνει) έτσι ώστε οι πολλοί να γευτούν αυτό που τους στερεί ο βαθύτατα απάνθρωπος και πάντα κτηνώδης καπιταλισμός.
Στο σημείο αυτό αξίζει να δει ο αναγνώστης ένα απόσπασμα από μια ομιλία του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα για την βαρβαρότητα του ιμπεριαλισμού.
Μόνο τότε είναι πιθανό να καταλάβει γιατί οι αστοί των εκτέλεσαν κι ας ήταν «ντάλα μεσημέρι».
Από τον Εργατικό Αγώνα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου