Σπύρος Μανουσέλης
Oι «Ημέρες Ορθολογισμού» είναι ένας ετήσιος κύκλος διαλέξεων ανοιχτών στο μη ειδικό κοινό, που ξεκίνησαν το 2014 με στόχο τη διάδοση του ορθολογικού και επιστημονικού τρόπου σκέψης αλλά και τη διασαφήνιση αμφιλεγόμενων κοινωνικών ζητημάτων τα οποία, παρά τις προόδους των επιστημών, ταλανίζουν τη σύγχρονη σκέψη.
Στο πλαίσιο των φετινών εκδηλώσεων «Ημέρες Ορθολογισμού» κλήθηκε να μιλήσει την ερχόμενη Παρασκευή, στις 7.30 μ.μ., ο Λευτέρης Ζούρος, ομότιμος καθηγητής Βιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και συγγραφέας δύο αξιόλογων βιβλίων.
Ο τίτλος της ομιλίας του είναι: Οι μεγάλες «θυσίες» στην εξέλιξη της ζωής και η μεγάλη θυσία-πρόκληση που είναι μπροστά μας.
Συνοψίζοντας ο ίδιος το περιεχόμενό της δήλωσε:
«Σύμφωνα με μια διαδεδομένη φιλοσοφική αρχή, δεν μπορούμε να αντλήσουμε μαθήματα ηθικής από τον φυσικό κόσμο (η αρχή της φυσιοκρατικής πλάνης). Θα ισχυριστώ το αντίθετο. Πρόθεσή μου είναι να επιχειρηματολογήσω υπέρ της άποψης ότι η βιολογική και η κοινωνική εξέλιξη αποτελούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος και ότι γνώση και συμπεριφορά αποτελούν προσαρμοστικά συναρμολογήματα στην πορεία της ζωής από το βακτήριο μέχρι τον άνθρωπο».
Η επιστημονική ανασυγκρότηση αυτής της διαδρομής θα μας φέρει τελικά αντιμέτωπους με το πώς θα πρέπει να διαχειριστούμε την πολιτισμική ποικιλότητα του είδους μας εμπρός στην αναπόφευκτη πορεία προς την παγκοσμιοποίηση». Με αφορμή το προκλητικό περιεχόμενο της επικείμενης ομιλίας του ζητήσαμε από τον κ. Λ. Ζούρο να μας διευκρινίσει τους στόχους της.
• Στα βιβλία σας υποστηρίζετε ότι ο Δαρβίνος ήταν βαθύτατα πεπεισμένος πως υπάρχει συνέχεια ανάμεσα στην ενστικτώδη κοινωνική συμπεριφορά των ζώων και την ανθρώπινη κοινωνική συμπεριφορά (ηθική). Η «ηθικότητά» μας είναι όντως βαθιά ριζωμένη στη βιολογία μας ή, αντίθετα, είναι ένα τυχαίο ιστορικό γεγονός;
Δεν αισθάνομαι άνετα με τη λέξη «ηθική», είναι παραφορτωμένη με παρεξηγήσεις. Προτιμώ να μιλήσω για τρόπο συμπεριφοράς μεταξύ ατόμων. Υπ’ αυτήν την έννοια μπορούμε να μιλήσουμε για αντιστοιχίες μεταξύ συμπεριφορών ζώων και ανθρώπων. Αν το κάνουμε, θα διαπιστώσουμε μια κοινή προέλευση: τη σφυρηλάτηση της συμπεριφοράς από εξελικτικές δυνάμεις, δηλαδή την επιβίωση πρωταρχικά του ατόμου και δευτερευόντως της ομάδας του.
Σε πολλά είδη ζώων (αλλά και φυτών) η εξελικτική πορεία κατέστησε την επιβίωση της ομάδας προϋπόθεση για την επιβίωση του ατόμου και επομένως η ατομική συμπεριφορά τροποποιήθηκε έτσι που να συντελεί στην επιβίωση της ομάδας. Για να εξυπηρετηθεί αυτή η συμπεριφορά, η εξέλιξη συναρμολόγησε ένστικτα σε κάποια είδη, όπως στις μέλισσες, και ικανότητες μίμησης και νόησης σε κάποια άλλα όπως στον χιμπατζή και, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, στον άνθρωπο. Για τον τελευταίο μιλούμε για «ελεύθερη βούληση», με οτιδήποτε αυτό μπορεί να σημαίνει. Δεν μπορούμε όμως να αρνηθούμε ότι και αυτή είναι συναρμολόγημα της ιστορίας του είδους μας.
Αρα ο Δαρβίνος είχε δίκιο ως προς την κοινή αιτία της κοινωνικής συμπεριφοράς (την επιβίωση του ατόμου μέσω της επιβίωσης της ομάδας) όπου και αν την βρούμε. Αν τώρα ονομάσουμε «ηθική» τη συμπεριφορά ενός ατόμου που εξυπηρετεί την επιβίωση της ομάδας, τότε σαφώς η ηθική έχει βαθιές εξελικτικές ρίζες και δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία.
• Για την επιστημονική σκέψη όμως ο φυσικός κόσμος -άρα και ο άνθρωπος- δεν έχουν τελικό σκοπό. Πώς αποφασίζουμε λοιπόν να συμπεριφερόμαστε στους συνανθρώπους μας και στα άλλα έμβια όντα σ’ έναν κόσμο χωρίς σκοπό;
Πολύ σωστά προτάξατε την επιστημονική σκέψη γιατί όντως ο σκοπός δεν έχει θέση στο πώς κάνουμε επιστήμη, θα μπορούσα μάλιστα να πω ότι η τελεονομία (ότι όλα βαίνουν προς ένα προδιαγεγραμμένο τέλος, όπου τέλος = σκοπός) είχε και έχει ένα παραλυτικό αποτέλεσμα πάνω στην επιστήμη. Υπάρχουν αυτοί, πρέπει να το παραδεχτούμε, που «πιστεύουν» στην τελεονομία και ταυτόχρονα «ασκούν» επιστήμη, που ζουν σ’ ένα δυϊσμό πραγματισμού και υπερβατισμού. Ομως αυτό το θέμα δεν είναι μέρος της ερώτησής σας, την οποία εννοώ ως πρόκληση να απαντήσω πως μπορούμε να είμαστε ηθικοί έχοντας απορρίψει την τελεονομία.
Οπως γνωρίζετε, έχω γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο για αυτό το θέμα, το «Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό». Δεν θέτω σκοπούς πέρα από ό,τι μου επιτρέπει η φυσική μου υπόσταση. Δεν δέχομαι τη ρήση του Ντοστογιέφσκι ότι αν φύγει από τη μέση ο Θεός τα πάντα είναι επιτρεπτά, γιατί ισχύει και το αντίθετο: αν μπει στη μέση ο Θεός, τα πάντα γίνονται επιτρεπτά (άρα Ιερά Εξέταση και Τζιχάντ)!
Μελετώντας την ιστορία του ανθρώπου ως μέρος της ιστορίας της ζωής μπορώ να χαράξω μια πορεία -αν θέλει κανείς μπορεί να την ονομάσει «σκοπό», αλλά τώρα ξέρουμε για τι μιλούμε- με αντικείμενο την κοινωνία στην οποία ανήκω.
Οι χωροχρονικές συντεταγμένες αυτής της κοινωνίας μπορούν να ποικίλλουν από το ένα άτομο στο άλλο, αλλά δεν μπορούν (κατά τον δικό μου γήινο ορισμό του σκοπού) να διολισθαίνουν έξω από τον υπαρκτό κόσμο. Μπορεί να είναι τόσο στενές όσο η οικογένειά μου ή ο στενός κοινωνικός μου περίγυρος και μόνο για όσο ζήσω.
Μπορεί όμως να είναι πολύ ευρύτερες: να περιλαμβάνουν όλο το ανθρώπινο γένος και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει (οργανικό και ανόργανο) και να εκτείνονται στον χρόνο για όσο οι φυσικές συνθήκες μπορούν να επιτρέψουν την επιβίωσή του. Τις αδιαμφισβήτητες αρετές αυτής της ευρύτερης οπτικής θα επιχειρήσω να αναδείξω στην ομιλία μου.
Ο Λευτέρης Ζούρος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ιδρυτικό μέλος του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Βιοηθική» του ίδιου Πανεπιστημίου και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Δίδαξε γενετική και εξελικτική βιολογία στο Πανεπιστήμιο Dalhousie του Καναδά και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Διετέλεσε διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης. Συγγραφέας δύο αξιόλογων βιβλίων, του «Ας συμφιλιωθούμε με τον Δαρβίνο» και πρόσφατα του «Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό», που κυκλοφορούν από τις έκδόσεις ΠΕΚ.
Πηγή: efsyn.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Oι «Ημέρες Ορθολογισμού» είναι ένας ετήσιος κύκλος διαλέξεων ανοιχτών στο μη ειδικό κοινό, που ξεκίνησαν το 2014 με στόχο τη διάδοση του ορθολογικού και επιστημονικού τρόπου σκέψης αλλά και τη διασαφήνιση αμφιλεγόμενων κοινωνικών ζητημάτων τα οποία, παρά τις προόδους των επιστημών, ταλανίζουν τη σύγχρονη σκέψη.
Στο πλαίσιο των φετινών εκδηλώσεων «Ημέρες Ορθολογισμού» κλήθηκε να μιλήσει την ερχόμενη Παρασκευή, στις 7.30 μ.μ., ο Λευτέρης Ζούρος, ομότιμος καθηγητής Βιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και συγγραφέας δύο αξιόλογων βιβλίων.
Ο τίτλος της ομιλίας του είναι: Οι μεγάλες «θυσίες» στην εξέλιξη της ζωής και η μεγάλη θυσία-πρόκληση που είναι μπροστά μας.
Συνοψίζοντας ο ίδιος το περιεχόμενό της δήλωσε:
«Σύμφωνα με μια διαδεδομένη φιλοσοφική αρχή, δεν μπορούμε να αντλήσουμε μαθήματα ηθικής από τον φυσικό κόσμο (η αρχή της φυσιοκρατικής πλάνης). Θα ισχυριστώ το αντίθετο. Πρόθεσή μου είναι να επιχειρηματολογήσω υπέρ της άποψης ότι η βιολογική και η κοινωνική εξέλιξη αποτελούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος και ότι γνώση και συμπεριφορά αποτελούν προσαρμοστικά συναρμολογήματα στην πορεία της ζωής από το βακτήριο μέχρι τον άνθρωπο».
Η επιστημονική ανασυγκρότηση αυτής της διαδρομής θα μας φέρει τελικά αντιμέτωπους με το πώς θα πρέπει να διαχειριστούμε την πολιτισμική ποικιλότητα του είδους μας εμπρός στην αναπόφευκτη πορεία προς την παγκοσμιοποίηση». Με αφορμή το προκλητικό περιεχόμενο της επικείμενης ομιλίας του ζητήσαμε από τον κ. Λ. Ζούρο να μας διευκρινίσει τους στόχους της.
• Στα βιβλία σας υποστηρίζετε ότι ο Δαρβίνος ήταν βαθύτατα πεπεισμένος πως υπάρχει συνέχεια ανάμεσα στην ενστικτώδη κοινωνική συμπεριφορά των ζώων και την ανθρώπινη κοινωνική συμπεριφορά (ηθική). Η «ηθικότητά» μας είναι όντως βαθιά ριζωμένη στη βιολογία μας ή, αντίθετα, είναι ένα τυχαίο ιστορικό γεγονός;
Δεν αισθάνομαι άνετα με τη λέξη «ηθική», είναι παραφορτωμένη με παρεξηγήσεις. Προτιμώ να μιλήσω για τρόπο συμπεριφοράς μεταξύ ατόμων. Υπ’ αυτήν την έννοια μπορούμε να μιλήσουμε για αντιστοιχίες μεταξύ συμπεριφορών ζώων και ανθρώπων. Αν το κάνουμε, θα διαπιστώσουμε μια κοινή προέλευση: τη σφυρηλάτηση της συμπεριφοράς από εξελικτικές δυνάμεις, δηλαδή την επιβίωση πρωταρχικά του ατόμου και δευτερευόντως της ομάδας του.
Σε πολλά είδη ζώων (αλλά και φυτών) η εξελικτική πορεία κατέστησε την επιβίωση της ομάδας προϋπόθεση για την επιβίωση του ατόμου και επομένως η ατομική συμπεριφορά τροποποιήθηκε έτσι που να συντελεί στην επιβίωση της ομάδας. Για να εξυπηρετηθεί αυτή η συμπεριφορά, η εξέλιξη συναρμολόγησε ένστικτα σε κάποια είδη, όπως στις μέλισσες, και ικανότητες μίμησης και νόησης σε κάποια άλλα όπως στον χιμπατζή και, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, στον άνθρωπο. Για τον τελευταίο μιλούμε για «ελεύθερη βούληση», με οτιδήποτε αυτό μπορεί να σημαίνει. Δεν μπορούμε όμως να αρνηθούμε ότι και αυτή είναι συναρμολόγημα της ιστορίας του είδους μας.
Αρα ο Δαρβίνος είχε δίκιο ως προς την κοινή αιτία της κοινωνικής συμπεριφοράς (την επιβίωση του ατόμου μέσω της επιβίωσης της ομάδας) όπου και αν την βρούμε. Αν τώρα ονομάσουμε «ηθική» τη συμπεριφορά ενός ατόμου που εξυπηρετεί την επιβίωση της ομάδας, τότε σαφώς η ηθική έχει βαθιές εξελικτικές ρίζες και δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία.
• Για την επιστημονική σκέψη όμως ο φυσικός κόσμος -άρα και ο άνθρωπος- δεν έχουν τελικό σκοπό. Πώς αποφασίζουμε λοιπόν να συμπεριφερόμαστε στους συνανθρώπους μας και στα άλλα έμβια όντα σ’ έναν κόσμο χωρίς σκοπό;
Πολύ σωστά προτάξατε την επιστημονική σκέψη γιατί όντως ο σκοπός δεν έχει θέση στο πώς κάνουμε επιστήμη, θα μπορούσα μάλιστα να πω ότι η τελεονομία (ότι όλα βαίνουν προς ένα προδιαγεγραμμένο τέλος, όπου τέλος = σκοπός) είχε και έχει ένα παραλυτικό αποτέλεσμα πάνω στην επιστήμη. Υπάρχουν αυτοί, πρέπει να το παραδεχτούμε, που «πιστεύουν» στην τελεονομία και ταυτόχρονα «ασκούν» επιστήμη, που ζουν σ’ ένα δυϊσμό πραγματισμού και υπερβατισμού. Ομως αυτό το θέμα δεν είναι μέρος της ερώτησής σας, την οποία εννοώ ως πρόκληση να απαντήσω πως μπορούμε να είμαστε ηθικοί έχοντας απορρίψει την τελεονομία.
Οπως γνωρίζετε, έχω γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο για αυτό το θέμα, το «Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό». Δεν θέτω σκοπούς πέρα από ό,τι μου επιτρέπει η φυσική μου υπόσταση. Δεν δέχομαι τη ρήση του Ντοστογιέφσκι ότι αν φύγει από τη μέση ο Θεός τα πάντα είναι επιτρεπτά, γιατί ισχύει και το αντίθετο: αν μπει στη μέση ο Θεός, τα πάντα γίνονται επιτρεπτά (άρα Ιερά Εξέταση και Τζιχάντ)!
Μελετώντας την ιστορία του ανθρώπου ως μέρος της ιστορίας της ζωής μπορώ να χαράξω μια πορεία -αν θέλει κανείς μπορεί να την ονομάσει «σκοπό», αλλά τώρα ξέρουμε για τι μιλούμε- με αντικείμενο την κοινωνία στην οποία ανήκω.
Οι χωροχρονικές συντεταγμένες αυτής της κοινωνίας μπορούν να ποικίλλουν από το ένα άτομο στο άλλο, αλλά δεν μπορούν (κατά τον δικό μου γήινο ορισμό του σκοπού) να διολισθαίνουν έξω από τον υπαρκτό κόσμο. Μπορεί να είναι τόσο στενές όσο η οικογένειά μου ή ο στενός κοινωνικός μου περίγυρος και μόνο για όσο ζήσω.
Μπορεί όμως να είναι πολύ ευρύτερες: να περιλαμβάνουν όλο το ανθρώπινο γένος και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει (οργανικό και ανόργανο) και να εκτείνονται στον χρόνο για όσο οι φυσικές συνθήκες μπορούν να επιτρέψουν την επιβίωσή του. Τις αδιαμφισβήτητες αρετές αυτής της ευρύτερης οπτικής θα επιχειρήσω να αναδείξω στην ομιλία μου.
Ποιος είναι
Ο Λευτέρης Ζούρος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ιδρυτικό μέλος του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Βιοηθική» του ίδιου Πανεπιστημίου και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Δίδαξε γενετική και εξελικτική βιολογία στο Πανεπιστήμιο Dalhousie του Καναδά και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Διετέλεσε διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης. Συγγραφέας δύο αξιόλογων βιβλίων, του «Ας συμφιλιωθούμε με τον Δαρβίνο» και πρόσφατα του «Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό», που κυκλοφορούν από τις έκδόσεις ΠΕΚ.
Πηγή: efsyn.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου