Σπύρος Μανουσέλης
Οι ζωγραφικοί πίνακες που παρουσιάζουμε ανήκουν στην περίφημη «Καυτή Εκθεση» (Hot Exhibition), μια σειρά από ανατρεπτικά έργα του Αυστριακού ψηφιακού καλλιτέχνη Αλπερ Ντόσταλ (Alper Dostal). Πρόκειται για μια καλλιτεχνική μεταφορά της καταστροφικής επίδρασης της κλιματικής αλλαγής: η υπερβολική άνοδος της θερμοκρασίας δεν καταστρέφει μόνο το περιβάλλον αλλά και τα επιτεύγματα του ανθρώπινου νου, όπως το λιώσιμο των αριστουργημάτων του Πικάσο, του Νταλί, του Βαν Γκογκ και άλλων διάσημων ζωγράφων
Μια σειρά από ενδιαφέρουσες έρευνες μας αποκαλύπτουν τους νευροψυχολογικούς μηχανισμούς που επιτρέπουν στις εποχιακές αυξομοιώσεις της θερμοκρασίας να επηρεάζουν σημαντικά την ανθρώπινη συμπεριφορά: η υψηλή θερμοκρασία αυξάνει την επιθετικότητα, τροποποιεί τις διανθρώπινες και τις κοινωνικά παγιωμένες αλληλεπιδράσεις μας, ακόμα και τις καταναλωτικές μας διαθέσεις.
Το ότι η ψυχολογική μας διάθεση και η κοινωνική συμπεριφορά μας μπορούν να επηρεάζονται και να μεταβάλλονται σημαντικά από τις αλλαγές της θερμοκρασίας είναι μια σημαντική ανακάλυψη με απρόσμενες πολιτικές συνέπειες και, ενδεχομένως, εξηγεί τα (φαινομενικά) ανορθολογικά πολιτικά διλήμματα τόσο των ψηφοφόρων όσο και των κομμάτων στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές στον τόπο μας. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να εξηγηθεί ο ωμός κλιματικός-ψυχολογικός εκβιασμός «ή αυτοδύναμη Ν.Δ. ή εκλογές ξανά στις 15 Αυγούστου»;
Μήπως, στις επόμενες εκλογές, εκτός από τα ιδιοτελή ταξικά, επαγγελματικά και τα ευμετάβλητα μικροπολιτικά συμφέροντα, θα πρέπει να ληφθούν σοβαρότερα υπόψη και οι ιδιαίτερες κλιματικές και ψυχολογικές συνθήκες που, όπως διαπιστώσαμε στις πρόσφατες εκλογές, επηρεάζουν σημαντικά τις πολιτικές επιλογές των ψηφοφόρων;
H καλοκαιρινή άνοδος της θερμοκρασίας επιδρά ποικιλοτρόπως στη σωματική ευεξία και την ψυχολογική μας διάθεση, η οποία, όπως θα δούμε, εκδηλώνεται με μια σειρά από τυπικά καλοκαιρινές συμπεριφορές και παθήσεις, που κάθε άλλο συνειδητές και ελέγξιμες από εμάς τους ίδιους πρέπει να θεωρούνται. Διόλου τυχαία, η καθημερινή μας γλώσσα βρίθει εκφράσεων που περιγράφουν και συσχετίζουν σαφώς την ψυχολογική-νοητική μας διάθεση με τη θερμοκρασία: «θερμοκέφαλοι», «το αίμα μου βράζει» κ.ά.
Καθημερινές γλωσσικές εκφράσεις που, ενώ λειτουργούν μεταφορικά, εκφράζουν την επαρκώς επιβεβαιωμένη, όχι μόνο εμπειρικά αλλά και επιστημονικά, άποψη του κοινού νου ότι οι αλλαγές στη θερμοκρασία του περιβάλλοντος επηρεάζουν σε τέτοιο βαθμό το σώμα και τον εγκέφαλό μας, ώστε τελικά μπορούν να καθορίζουν -χωρίς να το συνειδητοποιούμε πάντοτε!- όχι απλώς την προσωπική ψυχολογική μας στάση αλλά και τη συλλογική κοινωνική μας συμπεριφορά.
Στη Φυσιολογία και στην Ιατρική, ο όρος «ηλίαση» διαφοροποιείται από τον όρο «θερμοπληξία» και, μολονότι, τα κλινικά τους συμπτώματα παρουσιάζουν κάποιες ομοιότητες, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους.
Κοινός παρονομαστής και στόχος αυτών των δύο παθολογικών καταστάσεων είναι ασφαλώς τα θερμορυθμιστικά κέντρα του εγκεφάλου, τα οποία βρίσκονται στον υποθάλαμο και λειτουργούν από κοινού σαν ένας ευαίσθητος θερμοστάτης, ο οποίος, υπό φυσιολογικές συνθήκες, είναι ρυθμισμένος ώστε να κρατά σταθερή τη θερμοκρασία μας στους περίπου 37°C.
Αν, όμως, η ηλίαση οφείλεται στην παρατεταμένη έκθεση της κεφαλής και του αυχένα στην ηλιακή ακτινοβολία κατά τις πιο θερμές ώρες της ημέρας (ιδιαίτερα το μεσημέρι), η θερμοπληξία ανήκει στην κατηγορία των σοβαρών θερμικών κακώσεων που λαμβάνουν χώρα όταν το σώμα μας βρεθεί σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες και σε εξίσου υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία (πάνω από 70%).
Στην περίπτωση της θερμοπληξίας, η θερμοκρασία του σώματος ανεβαίνει ανεξέλεγκτα και ξεπερνά τους 40 βαθμούς Κελσίου (υπερθερμία), με αποτέλεσμα να επισυμβαίνουν σοβαρές διαταραχές στη λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και συνεπώς να δημιουργούνται ανεπανόρθωτες βλάβες στον εγκέφαλο και στα άλλα όργανα του οργανισμού.
Από φυσιολογικής απόψεως, κάθε ανθρώπινος οργανισμός πρέπει να είναι σε θέση να διατηρεί τη μέση εσωτερική θερμοκρασία του (36,8 ± 0,4 °C), με τη βοήθεια των ειδικών θερμορυθμιστικών συστημάτων που διαθέτει ο οργανισμός.
Τον κεντρικό έλεγχο όλων αυτών των συστημάτων έχει ο εγκέφαλός μας, και ειδικότερα ο υποθάλαμος. Χάρη σε αυτό το εγκεφαλικό ομοιοστατικό σύστημα, μπορούμε να ζούμε σε εντελώς διαφορετικά οικολογικά περιβάλλοντα και σε μεγάλες διακυμάνσεις της εξωτερικής θερμοκρασίας, από τους παγωμένους Πόλους έως τον καυτό Ισημερινό.
Ειδικότερα, όταν το σώμα μας βρεθεί σε υψηλές θερμοκρασίες, μπορεί να διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία του καταφεύγοντας σε μια σειρά από συγκεκριμένες σωματικές προσαρμογές: μπορεί να αποβάλλει θερμότητα περιορίζοντας τις εσωτερικές καύσεις, επιβραδύνοντας τον μεταβολισμό, διευρύνοντας τα μικρά αγγεία και βέβαια αυξάνοντας την εφίδρωση.
H αποβολή θερμότητας από το ανθρώπινο σώμα μέσω της έκκρισης ιδρώτα γίνεται, ως γνωστόν, μέσω των ιδρωτοποιών αδένων, οι οποίοι ενεργοποιούνται μετά την επίδραση ειδικών νευρικών ερεθισμάτων, όπως π.χ. η έκκριση ειδικών ορμονών, της αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης, οι οποίες, όταν συγκεντρώνονται επαρκώς, μπορούν να επενεργούν ερεθιστικά τόσο στους ιδρωτοποιούς αδένες όσο και στα εγκεφαλικά κέντρα ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος.
Πράγματι, για την καλή λειτουργία της εφίδρωσης είναι αποφασιστικός ο ρόλος των συμπαθητικών νευρικών ινών, οι οποίες συνδέονται με τα θερμορυθμιστικά κέντρα στον υποθάλαμο και απολήγουν στους περιφερικούς ιδρωτοποιούς αδένες. Ωστόσο, ο βαθμός της εφίδρωσης διαφέρει από άτομο σε άτομο και εξαρτάται από ιδιοσυγκρασιακές αλλά και παθολογικές παραμέτρους.
Η λεγόμενη «ιδιοσυγκρασιακή υπεριδρωσία», δηλαδή η υπερβολική και ενοχλητική εφίδρωση που δεν οφείλεται σε κάποια εμφανή παθολογικά αίτια, εμφανίζεται σε φυσιολογικά άτομα που στη ζωή τους βιώνουν έντονες συγκινησιακές και αγχογόνες καταστάσεις και συνήθως εκδηλώνεται τοπικά (στις μασχάλες, τα πόδια ή και τα χέρια).
Μια συμμετρική, αλλά αντίθετη σωματική αντίδραση είναι ό,τι στην Ιατρική περιγράφεται ως «ανιδρωσία»: πρόκειται για τη δραματική μείωση του ποσού του εκκρινόμενου ιδρώτα και την απουσία των φυσιολογικών αντανακλαστικών της έκκρισης ιδρώτα παρά την επίδραση ιδρωποιητικών παραγόντων, όπως π.χ. οι υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος. Αυτό το παθολογικό σύμπτωμα, επειδή είναι σπάνιο, αντιμετωπίζεται συνήθως με μεγάλη επιπολαιότητα, χρήζει όμως άμεσης ιατρικής διερεύνησης επειδή συχνά υποκρύπτει κάποιο σοβαρό ιατρικό νόσημα.
Εκτός, όμως, από τέτοιες ακραίες περιπτώσεις, η καλοκαιρινή άνοδος της θερμοκρασίας μπορεί να επηρεάσει ποικιλοτρόπως τη σωματική και την ψυχολογική μας κατάσταση, κάτι που εκδηλώνεται σε μια σειρά από αυτόματες καλοκαιρινές συμπεριφορές, οι οποίες κάθε άλλο παρά προσωπικές ή συνειδητές επιλογές μας πρέπει να θεωρούνται.
Η καλοκαιρινή αύξηση της θερμοκρασίας συνοδεύεται, κατά κανόνα, από μια σειρά από αξιοπερίεργες ψυχοσωματικές αλλαγές, οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά όχι μόνο τις ψυχοσωματικές μας διαθέσεις αλλά και τις βασικές κοινωνικές μας συμπεριφορές.
Για παράδειγμα, οι πρωτοποριακές έρευνες του Ισραηλινού ψυχολόγου Yonat Zwebner, στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, κατέληξαν στο απροσδόκητο συμπέρασμα ότι όσο αυξάνει εποχικά η θερμοκρασία τόσο αυξάνει και η τάση των ανθρώπων να καταναλώνουν.
Επιπλέον, οι σχετικές έρευνες έδειξαν ότι από την αύξηση της θερμοκρασίας δεν επηρεάζονται μόνο οι καταναλωτικές συνήθειες των ανθρώπων, αλλά και η τιμή που οι καταναλωτές είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν για την απόκτηση ενός προϊόντος. Αυτό έγινε σαφές από ένα άλλο πείραμα, το οποίο έδειξε περίτρανα ότι οι περισσότεροι εθελοντές ήταν πολύ πιο πρόθυμοι να αγοράσουν ακριβότερα ένα προϊόν όταν στο κατάστημα η θερμοκρασία ήταν υψηλότερη, π.χ. 26°C, απ’ ό,τι αν, στον ίδιο χώρο, η θερμοκρασία ήταν 18°C. Η θερμοκρασία, ωστόσο, δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που επηρεάζει τα καταναλωτικά μας ήθη το καλοκαίρι.
Αλλοι εξίσου σημαντικοί παράγοντες είναι η σαφώς μεγαλύτερη διάρκεια της ημέρας και το αν βρισκόμαστε σε διακοπές. Οι οποίοι, από κοινού με την άνοδο της θερμοκρασίας, αυξάνουν σημαντικά τη συνήθη επιθυμία μας για κατανάλωση.
Η ευδιαθεσία που, συνήθως, συνεπάγεται η προοδευτική άνοδος της θερμοκρασίας κατά τους θερινούς μήνες συμβάλλει σημαντικά στην αυξημένη εξωστρέφεια των περισσότερων ανθρώπων, με αποτέλεσμα το καλοκαίρι να εμφανιζόμαστε πολύ πιο κοινωνικοί και ανοιχτοί απέναντι στους άλλους.
Αυτό το, μέχρι σήμερα, μόνο προσωπικά επιβεβαιωμένο γεγονός αποφάσισαν να ελέγξουν πειραματικά δύο ψυχολόγοι από την Ολλανδία. Οι Hans Ijzerman και Gun Semin, κορυφαίοι ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, ζήτησαν από πολλούς εθελοντές να σκεφτούν έντονα ένα πολύ γνωστό τους πρόσωπο και να σημειώσουν σε μια ειδική κλίμακα από αλληλο-διαπλεκόμενους κύκλους το πόσο οικεία και τρυφερά συναισθήματα έτρεφαν γι’ αυτό το πρόσωπο.
Οπως διαπίστωσαν οι Ολλανδοί ερευνητές, αν οι εθελοντές, ενώ έκαναν αυτές τις σκέψεις, κρατούσαν στα χέρια τους ένα ζεστό φλιτζάνι ή, εναλλακτικά, ένα κρύο φλιτζάνι με κάποιο ρόφημα, οι σχετικές απαντήσεις τους ήταν πολύ διαφορετικές: τα θερμά τους αισθήματα για κάποια πρόσωπα επηρεάζονταν σημαντικά από τη θερμοκρασία του ροφήματος!
Σε ανάλογα πειράματα στις ΗΠΑ, οι καθηγητές Κοινωνικής Ψυχολογίας Lawrence Williams και Gun Semin έδειξαν ότι το αίσθημα της θερμότητας, εκτός του ότι συνοδεύεται από έντονα φιλικά αισθήματα -ή μήπως τα γεννά;- συμβάλλει επιπλέον στην ανάπτυξη αισθημάτων αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης για τους άλλους.
Αν, όμως, η ήπια αύξηση της θερμοκρασίας και η επαφή με κάποια θερμά αντικείμενα μπορούν να δημιουργούν ένα γλυκό αίσθημα οικειότητας και αλληλεγγύης που μας προδιαθέτει θετικά απέναντι στους άλλους, η υπερβολική και άρα ασφυκτική άνοδος της θερμοκρασίας δημιουργεί, συνήθως, τα αντίθετα συναισθήματα: δυσφορία και επιθετικότητα απέναντι στους άλλους!
Η στενή εξάρτηση των εκδηλώσεων της ανθρώπινης επιθετικότητας από την ασυνήθιστη αύξηση της θερμοκρασίας, που, ως γνωστόν, δημιουργεί ασφυκτικές συνθήκες, έχει επιβεβαιωθεί από διάφορα πολυετή περάματα στις ΗΠΑ, όπως αυτά των Nathan De Wall και Brad Bushman, καθώς και από τις ψυχολογικές αναλύσεις της εγκληματικότητας του Jon Cotton.
Ο τελευταίος, αναλύοντας τα στατιστικά δεδομένα της Αστυνομίας των ΗΠΑ σχετικά με τις συνθήκες όπου λαμβάνουν χώρα κάποια εγκλήματα, κατέληξε στο εντυπωσιακό συμπέρασμα ότι τα πιο βίαια εγκλήματα -δολοφονίες και ένοπλες κλοπές με φόνο- έχουν πολύ αυξημένη πιθανότητα να συμβούν και συνήθως συμβαίνουν όταν η θερμοκρασία στον χώρο του εγκλήματος είναι γύρω στους 30°C.
Ενώ οι έρευνες ενός άλλου κορυφαίου Αμερικανού ψυχολόγου, του Graig Anderson, έδειξαν πως ο κίνδυνος εκδήλωσης εγκληματικών ενεργειών αυξάνει με την προοδευτική αύξηση της θερμοκρασίας.
Αναμφίβολα, οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες δημιουργούν μεγάλη ψυχοσωματική δυσφορία και επομένως διευκολύνουν τη βίαιη έκφραση της πιο πρώιμης ανθρώπινης επιθετικότητας.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), η πενταετία 2015-2019 ήταν η πιο ζεστή πενταετία που έχει καταγραφεί ποτέ σε πλανητική κλίμακα στην καταγεγραμμένη ιστορία. Διόλου περίεργο, λοιπόν, ότι οι μετεωρολόγοι κατέγραψαν τις προηγούμενες ημέρες κάποια αξιοσημείωτα ιστορικά ρεκόρ: την περασμένη Πέμπτη, στις 4 Ιουλίου, η θερμοκρασία ξεπέρασε τους 32,2 βαθμούς Κελσίου στο Ανκορατζ, τη μεγαλύτερη πόλη της Αλάσκας!
Περίπου τις ίδιες μέρες, στην Ευρώπη, η θερμοκρασία ανέβηκε σε ασυνήθιστα ύψη και τα θερμόμετρα χτύπησαν «κόκκινο», φτάνοντας τους 45 βαθμούς Κελσίου στη Γαλλία, ενώ επί σειρά ημερών ξεπέρασε τους 40°C σε Ισπανία, Ιταλία και Ελλάδα. Με αποτέλεσμα απανωτά κύματα από καύσωνες να σαρώνουν αρκετές πόλεις της κεντρικής και της νότιας Ευρώπης. Στη συνήθως εύκρατη Μεσόγειο ειδικότερα, οι θερμοκρασίες που καταγράφονται είναι πολύ υψηλές -ακόμη και για το καλοκαίρι- ενώ προκαλούνται ήδη απανωτές πυρκαγιές και περίοδοι παρατεταμένης ξηρασίας. Καταστροφικά κλιματικά-οικολογικά φαινόμενα που, από φέτος και για πολλά χρόνια, αναμένεται να ενταθούν πλήττοντας θανάσιμα το σύνολο της ζωής στη νότια Ευρώπη και στη δυτική Τουρκία.
Μολονότι τα πρόσφατα κύματα καύσωνα που πλήττουν τη νότια Ευρώπη είναι πολύ δύσκολο να αποδοθούν με τρόπο ακριβή και επιστημονικά αναμφισβήτητο στην πλανητική κλιματική αλλαγή, εντούτοις είναι «αναμφίβολα το λογικό επακόλουθο ακραίων καιρικών φαινομένων και (στο άμεσο μέλλον) τα κύματα καύσωνα θα γίνουν πολύ πιο έντονα, πιο παρατεταμένα, θα αρχίζουν νωρίτερα και θα τελειώνουν αργότερα», όπως ομολόγησε στη Γενεύη η Κλερ Νάλις, εκπρόσωπος του WMO.
Πράγματι, οι χώρες της Μεσογείου αποτελούν όχι μόνο την ιδιότυπη γεωγραφικά και γεωπολιτικά γέφυρα και τον δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά και σημείο σύγκλισης και επίκεντρο πολλών περίπλοκων και ιδιαίτερα βίαιων ατμοσφαιρικών και οικολογικών καταστροφών. Συνεπώς, στο άμεσο μέλλον, χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία προβλέπεται να υποστούν πολύ βαρύτερα απ’ ό,τι άλλες ευρωπαϊκές τις ολέθριες συνέπειες της πλανητικής κλιματικής κρίσης.
Πηγή: efsyn.gr
Σπύρος Μανουσέλης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Οι ζωγραφικοί πίνακες που παρουσιάζουμε ανήκουν στην περίφημη «Καυτή Εκθεση» (Hot Exhibition), μια σειρά από ανατρεπτικά έργα του Αυστριακού ψηφιακού καλλιτέχνη Αλπερ Ντόσταλ (Alper Dostal). Πρόκειται για μια καλλιτεχνική μεταφορά της καταστροφικής επίδρασης της κλιματικής αλλαγής: η υπερβολική άνοδος της θερμοκρασίας δεν καταστρέφει μόνο το περιβάλλον αλλά και τα επιτεύγματα του ανθρώπινου νου, όπως το λιώσιμο των αριστουργημάτων του Πικάσο, του Νταλί, του Βαν Γκογκ και άλλων διάσημων ζωγράφων
Μια σειρά από ενδιαφέρουσες έρευνες μας αποκαλύπτουν τους νευροψυχολογικούς μηχανισμούς που επιτρέπουν στις εποχιακές αυξομοιώσεις της θερμοκρασίας να επηρεάζουν σημαντικά την ανθρώπινη συμπεριφορά: η υψηλή θερμοκρασία αυξάνει την επιθετικότητα, τροποποιεί τις διανθρώπινες και τις κοινωνικά παγιωμένες αλληλεπιδράσεις μας, ακόμα και τις καταναλωτικές μας διαθέσεις.
Το ότι η ψυχολογική μας διάθεση και η κοινωνική συμπεριφορά μας μπορούν να επηρεάζονται και να μεταβάλλονται σημαντικά από τις αλλαγές της θερμοκρασίας είναι μια σημαντική ανακάλυψη με απρόσμενες πολιτικές συνέπειες και, ενδεχομένως, εξηγεί τα (φαινομενικά) ανορθολογικά πολιτικά διλήμματα τόσο των ψηφοφόρων όσο και των κομμάτων στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές στον τόπο μας. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να εξηγηθεί ο ωμός κλιματικός-ψυχολογικός εκβιασμός «ή αυτοδύναμη Ν.Δ. ή εκλογές ξανά στις 15 Αυγούστου»;
Μήπως, στις επόμενες εκλογές, εκτός από τα ιδιοτελή ταξικά, επαγγελματικά και τα ευμετάβλητα μικροπολιτικά συμφέροντα, θα πρέπει να ληφθούν σοβαρότερα υπόψη και οι ιδιαίτερες κλιματικές και ψυχολογικές συνθήκες που, όπως διαπιστώσαμε στις πρόσφατες εκλογές, επηρεάζουν σημαντικά τις πολιτικές επιλογές των ψηφοφόρων;
Γιατί η υπερβολική άνοδος της θερμοκρασίας μας βαρά στο... κεφάλι
H καλοκαιρινή άνοδος της θερμοκρασίας επιδρά ποικιλοτρόπως στη σωματική ευεξία και την ψυχολογική μας διάθεση, η οποία, όπως θα δούμε, εκδηλώνεται με μια σειρά από τυπικά καλοκαιρινές συμπεριφορές και παθήσεις, που κάθε άλλο συνειδητές και ελέγξιμες από εμάς τους ίδιους πρέπει να θεωρούνται. Διόλου τυχαία, η καθημερινή μας γλώσσα βρίθει εκφράσεων που περιγράφουν και συσχετίζουν σαφώς την ψυχολογική-νοητική μας διάθεση με τη θερμοκρασία: «θερμοκέφαλοι», «το αίμα μου βράζει» κ.ά.
Καθημερινές γλωσσικές εκφράσεις που, ενώ λειτουργούν μεταφορικά, εκφράζουν την επαρκώς επιβεβαιωμένη, όχι μόνο εμπειρικά αλλά και επιστημονικά, άποψη του κοινού νου ότι οι αλλαγές στη θερμοκρασία του περιβάλλοντος επηρεάζουν σε τέτοιο βαθμό το σώμα και τον εγκέφαλό μας, ώστε τελικά μπορούν να καθορίζουν -χωρίς να το συνειδητοποιούμε πάντοτε!- όχι απλώς την προσωπική ψυχολογική μας στάση αλλά και τη συλλογική κοινωνική μας συμπεριφορά.
Πώς αντιμετωπίζεται η σωματική υπερθερμία;
Στη Φυσιολογία και στην Ιατρική, ο όρος «ηλίαση» διαφοροποιείται από τον όρο «θερμοπληξία» και, μολονότι, τα κλινικά τους συμπτώματα παρουσιάζουν κάποιες ομοιότητες, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους.
Κοινός παρονομαστής και στόχος αυτών των δύο παθολογικών καταστάσεων είναι ασφαλώς τα θερμορυθμιστικά κέντρα του εγκεφάλου, τα οποία βρίσκονται στον υποθάλαμο και λειτουργούν από κοινού σαν ένας ευαίσθητος θερμοστάτης, ο οποίος, υπό φυσιολογικές συνθήκες, είναι ρυθμισμένος ώστε να κρατά σταθερή τη θερμοκρασία μας στους περίπου 37°C.
Αν, όμως, η ηλίαση οφείλεται στην παρατεταμένη έκθεση της κεφαλής και του αυχένα στην ηλιακή ακτινοβολία κατά τις πιο θερμές ώρες της ημέρας (ιδιαίτερα το μεσημέρι), η θερμοπληξία ανήκει στην κατηγορία των σοβαρών θερμικών κακώσεων που λαμβάνουν χώρα όταν το σώμα μας βρεθεί σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες και σε εξίσου υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία (πάνω από 70%).
Στην περίπτωση της θερμοπληξίας, η θερμοκρασία του σώματος ανεβαίνει ανεξέλεγκτα και ξεπερνά τους 40 βαθμούς Κελσίου (υπερθερμία), με αποτέλεσμα να επισυμβαίνουν σοβαρές διαταραχές στη λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και συνεπώς να δημιουργούνται ανεπανόρθωτες βλάβες στον εγκέφαλο και στα άλλα όργανα του οργανισμού.
Από φυσιολογικής απόψεως, κάθε ανθρώπινος οργανισμός πρέπει να είναι σε θέση να διατηρεί τη μέση εσωτερική θερμοκρασία του (36,8 ± 0,4 °C), με τη βοήθεια των ειδικών θερμορυθμιστικών συστημάτων που διαθέτει ο οργανισμός.
Τον κεντρικό έλεγχο όλων αυτών των συστημάτων έχει ο εγκέφαλός μας, και ειδικότερα ο υποθάλαμος. Χάρη σε αυτό το εγκεφαλικό ομοιοστατικό σύστημα, μπορούμε να ζούμε σε εντελώς διαφορετικά οικολογικά περιβάλλοντα και σε μεγάλες διακυμάνσεις της εξωτερικής θερμοκρασίας, από τους παγωμένους Πόλους έως τον καυτό Ισημερινό.
Ειδικότερα, όταν το σώμα μας βρεθεί σε υψηλές θερμοκρασίες, μπορεί να διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία του καταφεύγοντας σε μια σειρά από συγκεκριμένες σωματικές προσαρμογές: μπορεί να αποβάλλει θερμότητα περιορίζοντας τις εσωτερικές καύσεις, επιβραδύνοντας τον μεταβολισμό, διευρύνοντας τα μικρά αγγεία και βέβαια αυξάνοντας την εφίδρωση.
H αποβολή θερμότητας από το ανθρώπινο σώμα μέσω της έκκρισης ιδρώτα γίνεται, ως γνωστόν, μέσω των ιδρωτοποιών αδένων, οι οποίοι ενεργοποιούνται μετά την επίδραση ειδικών νευρικών ερεθισμάτων, όπως π.χ. η έκκριση ειδικών ορμονών, της αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης, οι οποίες, όταν συγκεντρώνονται επαρκώς, μπορούν να επενεργούν ερεθιστικά τόσο στους ιδρωτοποιούς αδένες όσο και στα εγκεφαλικά κέντρα ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος.
Πράγματι, για την καλή λειτουργία της εφίδρωσης είναι αποφασιστικός ο ρόλος των συμπαθητικών νευρικών ινών, οι οποίες συνδέονται με τα θερμορυθμιστικά κέντρα στον υποθάλαμο και απολήγουν στους περιφερικούς ιδρωτοποιούς αδένες. Ωστόσο, ο βαθμός της εφίδρωσης διαφέρει από άτομο σε άτομο και εξαρτάται από ιδιοσυγκρασιακές αλλά και παθολογικές παραμέτρους.
Η λεγόμενη «ιδιοσυγκρασιακή υπεριδρωσία», δηλαδή η υπερβολική και ενοχλητική εφίδρωση που δεν οφείλεται σε κάποια εμφανή παθολογικά αίτια, εμφανίζεται σε φυσιολογικά άτομα που στη ζωή τους βιώνουν έντονες συγκινησιακές και αγχογόνες καταστάσεις και συνήθως εκδηλώνεται τοπικά (στις μασχάλες, τα πόδια ή και τα χέρια).
Μια συμμετρική, αλλά αντίθετη σωματική αντίδραση είναι ό,τι στην Ιατρική περιγράφεται ως «ανιδρωσία»: πρόκειται για τη δραματική μείωση του ποσού του εκκρινόμενου ιδρώτα και την απουσία των φυσιολογικών αντανακλαστικών της έκκρισης ιδρώτα παρά την επίδραση ιδρωποιητικών παραγόντων, όπως π.χ. οι υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος. Αυτό το παθολογικό σύμπτωμα, επειδή είναι σπάνιο, αντιμετωπίζεται συνήθως με μεγάλη επιπολαιότητα, χρήζει όμως άμεσης ιατρικής διερεύνησης επειδή συχνά υποκρύπτει κάποιο σοβαρό ιατρικό νόσημα.
Εκτός, όμως, από τέτοιες ακραίες περιπτώσεις, η καλοκαιρινή άνοδος της θερμοκρασίας μπορεί να επηρεάσει ποικιλοτρόπως τη σωματική και την ψυχολογική μας κατάσταση, κάτι που εκδηλώνεται σε μια σειρά από αυτόματες καλοκαιρινές συμπεριφορές, οι οποίες κάθε άλλο παρά προσωπικές ή συνειδητές επιλογές μας πρέπει να θεωρούνται.
Επωαστήριο αλληλεγγύης και εγκλήματος
Η καλοκαιρινή αύξηση της θερμοκρασίας συνοδεύεται, κατά κανόνα, από μια σειρά από αξιοπερίεργες ψυχοσωματικές αλλαγές, οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά όχι μόνο τις ψυχοσωματικές μας διαθέσεις αλλά και τις βασικές κοινωνικές μας συμπεριφορές.
Για παράδειγμα, οι πρωτοποριακές έρευνες του Ισραηλινού ψυχολόγου Yonat Zwebner, στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, κατέληξαν στο απροσδόκητο συμπέρασμα ότι όσο αυξάνει εποχικά η θερμοκρασία τόσο αυξάνει και η τάση των ανθρώπων να καταναλώνουν.
Επιπλέον, οι σχετικές έρευνες έδειξαν ότι από την αύξηση της θερμοκρασίας δεν επηρεάζονται μόνο οι καταναλωτικές συνήθειες των ανθρώπων, αλλά και η τιμή που οι καταναλωτές είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν για την απόκτηση ενός προϊόντος. Αυτό έγινε σαφές από ένα άλλο πείραμα, το οποίο έδειξε περίτρανα ότι οι περισσότεροι εθελοντές ήταν πολύ πιο πρόθυμοι να αγοράσουν ακριβότερα ένα προϊόν όταν στο κατάστημα η θερμοκρασία ήταν υψηλότερη, π.χ. 26°C, απ’ ό,τι αν, στον ίδιο χώρο, η θερμοκρασία ήταν 18°C. Η θερμοκρασία, ωστόσο, δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που επηρεάζει τα καταναλωτικά μας ήθη το καλοκαίρι.
Αλλοι εξίσου σημαντικοί παράγοντες είναι η σαφώς μεγαλύτερη διάρκεια της ημέρας και το αν βρισκόμαστε σε διακοπές. Οι οποίοι, από κοινού με την άνοδο της θερμοκρασίας, αυξάνουν σημαντικά τη συνήθη επιθυμία μας για κατανάλωση.
Η ευδιαθεσία που, συνήθως, συνεπάγεται η προοδευτική άνοδος της θερμοκρασίας κατά τους θερινούς μήνες συμβάλλει σημαντικά στην αυξημένη εξωστρέφεια των περισσότερων ανθρώπων, με αποτέλεσμα το καλοκαίρι να εμφανιζόμαστε πολύ πιο κοινωνικοί και ανοιχτοί απέναντι στους άλλους.
Αυτό το, μέχρι σήμερα, μόνο προσωπικά επιβεβαιωμένο γεγονός αποφάσισαν να ελέγξουν πειραματικά δύο ψυχολόγοι από την Ολλανδία. Οι Hans Ijzerman και Gun Semin, κορυφαίοι ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, ζήτησαν από πολλούς εθελοντές να σκεφτούν έντονα ένα πολύ γνωστό τους πρόσωπο και να σημειώσουν σε μια ειδική κλίμακα από αλληλο-διαπλεκόμενους κύκλους το πόσο οικεία και τρυφερά συναισθήματα έτρεφαν γι’ αυτό το πρόσωπο.
Οπως διαπίστωσαν οι Ολλανδοί ερευνητές, αν οι εθελοντές, ενώ έκαναν αυτές τις σκέψεις, κρατούσαν στα χέρια τους ένα ζεστό φλιτζάνι ή, εναλλακτικά, ένα κρύο φλιτζάνι με κάποιο ρόφημα, οι σχετικές απαντήσεις τους ήταν πολύ διαφορετικές: τα θερμά τους αισθήματα για κάποια πρόσωπα επηρεάζονταν σημαντικά από τη θερμοκρασία του ροφήματος!
Σε ανάλογα πειράματα στις ΗΠΑ, οι καθηγητές Κοινωνικής Ψυχολογίας Lawrence Williams και Gun Semin έδειξαν ότι το αίσθημα της θερμότητας, εκτός του ότι συνοδεύεται από έντονα φιλικά αισθήματα -ή μήπως τα γεννά;- συμβάλλει επιπλέον στην ανάπτυξη αισθημάτων αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης για τους άλλους.
Αν, όμως, η ήπια αύξηση της θερμοκρασίας και η επαφή με κάποια θερμά αντικείμενα μπορούν να δημιουργούν ένα γλυκό αίσθημα οικειότητας και αλληλεγγύης που μας προδιαθέτει θετικά απέναντι στους άλλους, η υπερβολική και άρα ασφυκτική άνοδος της θερμοκρασίας δημιουργεί, συνήθως, τα αντίθετα συναισθήματα: δυσφορία και επιθετικότητα απέναντι στους άλλους!
Η στενή εξάρτηση των εκδηλώσεων της ανθρώπινης επιθετικότητας από την ασυνήθιστη αύξηση της θερμοκρασίας, που, ως γνωστόν, δημιουργεί ασφυκτικές συνθήκες, έχει επιβεβαιωθεί από διάφορα πολυετή περάματα στις ΗΠΑ, όπως αυτά των Nathan De Wall και Brad Bushman, καθώς και από τις ψυχολογικές αναλύσεις της εγκληματικότητας του Jon Cotton.
Ο τελευταίος, αναλύοντας τα στατιστικά δεδομένα της Αστυνομίας των ΗΠΑ σχετικά με τις συνθήκες όπου λαμβάνουν χώρα κάποια εγκλήματα, κατέληξε στο εντυπωσιακό συμπέρασμα ότι τα πιο βίαια εγκλήματα -δολοφονίες και ένοπλες κλοπές με φόνο- έχουν πολύ αυξημένη πιθανότητα να συμβούν και συνήθως συμβαίνουν όταν η θερμοκρασία στον χώρο του εγκλήματος είναι γύρω στους 30°C.
Ενώ οι έρευνες ενός άλλου κορυφαίου Αμερικανού ψυχολόγου, του Graig Anderson, έδειξαν πως ο κίνδυνος εκδήλωσης εγκληματικών ενεργειών αυξάνει με την προοδευτική αύξηση της θερμοκρασίας.
Αναμφίβολα, οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες δημιουργούν μεγάλη ψυχοσωματική δυσφορία και επομένως διευκολύνουν τη βίαιη έκφραση της πιο πρώιμης ανθρώπινης επιθετικότητας.
Η συντελούμενη κλιματική καταστροφή της Μεσογείου
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), η πενταετία 2015-2019 ήταν η πιο ζεστή πενταετία που έχει καταγραφεί ποτέ σε πλανητική κλίμακα στην καταγεγραμμένη ιστορία. Διόλου περίεργο, λοιπόν, ότι οι μετεωρολόγοι κατέγραψαν τις προηγούμενες ημέρες κάποια αξιοσημείωτα ιστορικά ρεκόρ: την περασμένη Πέμπτη, στις 4 Ιουλίου, η θερμοκρασία ξεπέρασε τους 32,2 βαθμούς Κελσίου στο Ανκορατζ, τη μεγαλύτερη πόλη της Αλάσκας!
Περίπου τις ίδιες μέρες, στην Ευρώπη, η θερμοκρασία ανέβηκε σε ασυνήθιστα ύψη και τα θερμόμετρα χτύπησαν «κόκκινο», φτάνοντας τους 45 βαθμούς Κελσίου στη Γαλλία, ενώ επί σειρά ημερών ξεπέρασε τους 40°C σε Ισπανία, Ιταλία και Ελλάδα. Με αποτέλεσμα απανωτά κύματα από καύσωνες να σαρώνουν αρκετές πόλεις της κεντρικής και της νότιας Ευρώπης. Στη συνήθως εύκρατη Μεσόγειο ειδικότερα, οι θερμοκρασίες που καταγράφονται είναι πολύ υψηλές -ακόμη και για το καλοκαίρι- ενώ προκαλούνται ήδη απανωτές πυρκαγιές και περίοδοι παρατεταμένης ξηρασίας. Καταστροφικά κλιματικά-οικολογικά φαινόμενα που, από φέτος και για πολλά χρόνια, αναμένεται να ενταθούν πλήττοντας θανάσιμα το σύνολο της ζωής στη νότια Ευρώπη και στη δυτική Τουρκία.
Μολονότι τα πρόσφατα κύματα καύσωνα που πλήττουν τη νότια Ευρώπη είναι πολύ δύσκολο να αποδοθούν με τρόπο ακριβή και επιστημονικά αναμφισβήτητο στην πλανητική κλιματική αλλαγή, εντούτοις είναι «αναμφίβολα το λογικό επακόλουθο ακραίων καιρικών φαινομένων και (στο άμεσο μέλλον) τα κύματα καύσωνα θα γίνουν πολύ πιο έντονα, πιο παρατεταμένα, θα αρχίζουν νωρίτερα και θα τελειώνουν αργότερα», όπως ομολόγησε στη Γενεύη η Κλερ Νάλις, εκπρόσωπος του WMO.
Πράγματι, οι χώρες της Μεσογείου αποτελούν όχι μόνο την ιδιότυπη γεωγραφικά και γεωπολιτικά γέφυρα και τον δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά και σημείο σύγκλισης και επίκεντρο πολλών περίπλοκων και ιδιαίτερα βίαιων ατμοσφαιρικών και οικολογικών καταστροφών. Συνεπώς, στο άμεσο μέλλον, χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία προβλέπεται να υποστούν πολύ βαρύτερα απ’ ό,τι άλλες ευρωπαϊκές τις ολέθριες συνέπειες της πλανητικής κλιματικής κρίσης.
Πηγή: efsyn.gr
Σπύρος Μανουσέλης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου