Του Αντώνη Ανδρουλιδάκη
Ο Μ. Φουκώ αναφέρθηκε πρώτος στην Κοινωνία της Πειθαρχίας, στην κοινωνία δηλαδή των ανελαστικών προτύπων, που παρήγαγε τρελούς, εγκληματίες και κάθε λογής «αποκλίνοντες» από τα κυρίαρχα πρότυπα ασφάλειας. Η προσιδιάζουσα ψυχοπαθολογία του ιδεοψυχαναγκασμού πίεζε τους ανθρώπους να προσαρμοστούν στα δεκάδες «πρέπει» ενός ενοχοποιητικού υπερ-εγώ.
Στην κοινωνία αυτή, που διήρκεσε μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα, το αρχετυπικό δίλημμα-τραύμα «ασφάλεια Vs ελευθερία» λύνεται ξεκάθαρα υπέρ της ασφάλειας. Ήταν η κοινωνία των «πρέπει» που όριζε τις σχέσεις των ανθρώπων.
Ακολούθησε η «Κοινωνία της Επίδοσης», σύμφωνα με τον Τ.Μ. Χαν ή με άλλα λόγια η «κοινωνία της θετικότητας», με όλο αυτό το συρφετό της «θετικής ενέργειας», του «think positive» και «να είσαι ο εαυτός σου» και good vibesonly και Υolo κ.λπ. κ.λπ. Η κοινωνία, δηλαδή, της ναρκισσιστικής αυτοδικαίωσης που παρήγαγε κουρασμένους και καταθλιπτικούς ανθρώπους, «καμένους» από την ακραία εκμετάλλευση του ίδιου του εαυτού τους και μονοδιάστατα προσανατολισμένους στην ελευθερία… των επιλογών.
Η μεγάλη αφήγηση ή παραμύθιασμα έλεγε τώρα πως τίποτα δεν είναι αδύνατον, πως δεν υπάρχει «δεν μπορώ»-παρά μονάχα «δεν θέλω» και πως -τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο- όλα θα ακολουθούσαν μια σταθερά ανοδική πορεία -αρκεί πραγματικά να το θέλαμε. Το μότο μας δεν μπορούσε να είναι άλλο από το ολυμπιακό πεπρωμένο μας «Citius, Altius, Fortius», εκεί δηλαδή που η ιδέα πως μια απόλυτα ικανοποιητική ζωή, γεμάτη υγεία, επιτυχία και «έλεγχο», ήταν στις ατομικές αποκλειστικές μας αρμοδιότητες-δυνατότητες. Όποιος δεν τα κατάφερνε ήταν ατομικά ένοχος της αποτυχίας του καταδικασμένος από την ανεπάρκειά του και το «λίγο» του μπροστά στα τόσα πρότυπα ελευθερίας και επιλογών, που του προσφέρονταν απλόχερα. Ήταν η κοινωνία των «θέλω» που όριζε πια τις σχέσεις των ανθρώπων.
Και ξαφνικά, ένας ιός, ένα «αόρατο» νανοσωματίδιο, φαίνεται να διαλύει τις βεβαιότητες/κοινωνικές αναπαραστάσεις, που πεισματικά κουβαλούσαμε στο κεφάλι μας, επιβεβαιώνοντας την πανανθρώπινη αλήθεια ότι η υπαρξιακή αγωνία είναι τελικά μεγάλη κουφάλα στην ικανότητά της να ξεθολώνει τα γυαλιά και να επανιεραρχεί τα ουσιώδη του βίου.
Και ξαφνικά, ένας ιός, «παράγει» μια «οργανωμένη κατάθλιψη» στην οποία, περίπου, απαγορεύεται να μπορείς. Μείνε σπίτι και, όσο κι αν θες, «μην μπορείς» για να προστατεύσεις τον εαυτό σου και τους άλλους.
Κι εκεί που όλοι είχαμε πιστέψει πως κανένας πια δεν μπορεί να μας υποδείξει τον τρόπο που θα διαλέξουμε να ζούμε -αρκεί βέβαια να πετυχαίναμε τις ανάλογες «επιδόσεις»- ο ιός επιβάλλει την άρση του μοντέλου αυτού. Ο παλιός κυρίαρχος Εαυτός, που έκανε τόσα πολλά για να μπορεί να είναι ο Εαυτός του, πάει περίπατο... απ' την κρεβατοκάμαρα στο σαλόνι και μετά στην κουζίνα.
Μέσα σε λίγες μέρες οδηγούμαστε από τον αυτό-εκμεταλλευόμενο Εαυτό στον αυτό-αποκλεισμένο Εαυτό. Το μόνο που μπορούμε πια είναι να μη θέλουμε. Πρόκειται για μια νέα μορφή αυτό-καταστολής, κατά την οποία δεν απομονώνεται μονάχα όποιος αποκλίνει από τα κυρίαρχα πρότυπα (ασθενής, τρελός, εγκληματίας ή φτωχός, ανεπαρκής, αποτυχημένος) αλλά άπαντες αδιακρίτως.
Με τον τρόπο αυτό το δίλημμα «ασφάλεια Vs ελευθερία» μοιάζει να μένει ανεπίλυτο, καθώς ασφάλεια προσφέρει η εθελούσια κατάργηση της ελευθερίας μου. Και από την άλλη ελευθερία προσφέρει η κατάργηση της ασφάλειάς μου. Ασφάλεια και ελευθερία συμπυκνώνονται πια στο χωρικό σημείο του διαμερίσματός μου.
Κάπως έτσι, φαίνεται πως αναδύεται η «κοινωνία της αμφίσημης πειθαρχίας», όπου ένα εκκρεμές ανάμεσα στην ακραία ασφάλεια και την ακραία ελευθεριότητα, θα παράγει, μάλλον, τις διχασμένες μεταιχμιακές κοινωνίες του αύριο.
Εκεί όπου οι άνθρωποι θα διψούν για ασφάλεια αλλά θα «σκοτώνονται» για λίγη ελευθερία ή/και θα διψούν για ελευθερία και θα «σκοτώνονται» για λίγη ασφάλεια.
Μετέωροι στο «περίπου» της ύπαρξης, παγιδευμένοι στο ανεπίλυτο δίλημμα «ασφάλεια Vs ελευθερία».
Γιατί, ενώ ο ιός μάς υποδεικνύει με σφοδρότητα ότι είμαστε όλοι συνδεδεμένοι σε ένα αόρατο σχεσιακό πλέγμα-πεδίο, όπου η ασφάλεια και η ελευθερία τού ενός είναι σε άμεση αλληλεπίδραση με την ασφάλεια και την ελευθερία του άλλου, αυτή η σχέση δεν επιτρέπεται να ασκηθεί.
Γιατί, ενώ ο ιός αναδεικνύει ξανά τη λησμονημένη προτεραιότητα των σχέσεων, κόντρα στην κυρίαρχη μέχρι χθες προτεραιότητα του ατόμου, τώρα αυτό δεν είναι εφικτό, γιατί η πιθανότητα της σχέσης συνοδεύεται από την απειλή της μόλυνσης.
Και είναι στ’ αλήθεια τραγικό ότι τώρα που ξαναμαθαίνουμε τη σημασία των σχέσεων, τη σημασία του άλλου που επιτέλους έγινε ξανά ορατός, αυτό μοιάζει να μην έχει νόημα. Σαν να είχαμε ξεχάσει να αγκαλιαζόμαστε και τώρα που το θυμηθήκαμε αυτό, πλέον, δεν επιτρέπεται.
* Ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης είναι αναπτυξιακός και κοινωνικός ψυχολόγος – Βοηθός διδασκαλίας στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου
Πηγή: philenews.com
Αντώνης Ανδρουλιδάκης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Ο Μ. Φουκώ αναφέρθηκε πρώτος στην Κοινωνία της Πειθαρχίας, στην κοινωνία δηλαδή των ανελαστικών προτύπων, που παρήγαγε τρελούς, εγκληματίες και κάθε λογής «αποκλίνοντες» από τα κυρίαρχα πρότυπα ασφάλειας. Η προσιδιάζουσα ψυχοπαθολογία του ιδεοψυχαναγκασμού πίεζε τους ανθρώπους να προσαρμοστούν στα δεκάδες «πρέπει» ενός ενοχοποιητικού υπερ-εγώ.
Στην κοινωνία αυτή, που διήρκεσε μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα, το αρχετυπικό δίλημμα-τραύμα «ασφάλεια Vs ελευθερία» λύνεται ξεκάθαρα υπέρ της ασφάλειας. Ήταν η κοινωνία των «πρέπει» που όριζε τις σχέσεις των ανθρώπων.
Ακολούθησε η «Κοινωνία της Επίδοσης», σύμφωνα με τον Τ.Μ. Χαν ή με άλλα λόγια η «κοινωνία της θετικότητας», με όλο αυτό το συρφετό της «θετικής ενέργειας», του «think positive» και «να είσαι ο εαυτός σου» και good vibesonly και Υolo κ.λπ. κ.λπ. Η κοινωνία, δηλαδή, της ναρκισσιστικής αυτοδικαίωσης που παρήγαγε κουρασμένους και καταθλιπτικούς ανθρώπους, «καμένους» από την ακραία εκμετάλλευση του ίδιου του εαυτού τους και μονοδιάστατα προσανατολισμένους στην ελευθερία… των επιλογών.
Η μεγάλη αφήγηση ή παραμύθιασμα έλεγε τώρα πως τίποτα δεν είναι αδύνατον, πως δεν υπάρχει «δεν μπορώ»-παρά μονάχα «δεν θέλω» και πως -τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο- όλα θα ακολουθούσαν μια σταθερά ανοδική πορεία -αρκεί πραγματικά να το θέλαμε. Το μότο μας δεν μπορούσε να είναι άλλο από το ολυμπιακό πεπρωμένο μας «Citius, Altius, Fortius», εκεί δηλαδή που η ιδέα πως μια απόλυτα ικανοποιητική ζωή, γεμάτη υγεία, επιτυχία και «έλεγχο», ήταν στις ατομικές αποκλειστικές μας αρμοδιότητες-δυνατότητες. Όποιος δεν τα κατάφερνε ήταν ατομικά ένοχος της αποτυχίας του καταδικασμένος από την ανεπάρκειά του και το «λίγο» του μπροστά στα τόσα πρότυπα ελευθερίας και επιλογών, που του προσφέρονταν απλόχερα. Ήταν η κοινωνία των «θέλω» που όριζε πια τις σχέσεις των ανθρώπων.
Και ξαφνικά, ένας ιός, ένα «αόρατο» νανοσωματίδιο, φαίνεται να διαλύει τις βεβαιότητες/κοινωνικές αναπαραστάσεις, που πεισματικά κουβαλούσαμε στο κεφάλι μας, επιβεβαιώνοντας την πανανθρώπινη αλήθεια ότι η υπαρξιακή αγωνία είναι τελικά μεγάλη κουφάλα στην ικανότητά της να ξεθολώνει τα γυαλιά και να επανιεραρχεί τα ουσιώδη του βίου.
Και ξαφνικά, ένας ιός, «παράγει» μια «οργανωμένη κατάθλιψη» στην οποία, περίπου, απαγορεύεται να μπορείς. Μείνε σπίτι και, όσο κι αν θες, «μην μπορείς» για να προστατεύσεις τον εαυτό σου και τους άλλους.
Κι εκεί που όλοι είχαμε πιστέψει πως κανένας πια δεν μπορεί να μας υποδείξει τον τρόπο που θα διαλέξουμε να ζούμε -αρκεί βέβαια να πετυχαίναμε τις ανάλογες «επιδόσεις»- ο ιός επιβάλλει την άρση του μοντέλου αυτού. Ο παλιός κυρίαρχος Εαυτός, που έκανε τόσα πολλά για να μπορεί να είναι ο Εαυτός του, πάει περίπατο... απ' την κρεβατοκάμαρα στο σαλόνι και μετά στην κουζίνα.
Μέσα σε λίγες μέρες οδηγούμαστε από τον αυτό-εκμεταλλευόμενο Εαυτό στον αυτό-αποκλεισμένο Εαυτό. Το μόνο που μπορούμε πια είναι να μη θέλουμε. Πρόκειται για μια νέα μορφή αυτό-καταστολής, κατά την οποία δεν απομονώνεται μονάχα όποιος αποκλίνει από τα κυρίαρχα πρότυπα (ασθενής, τρελός, εγκληματίας ή φτωχός, ανεπαρκής, αποτυχημένος) αλλά άπαντες αδιακρίτως.
Με τον τρόπο αυτό το δίλημμα «ασφάλεια Vs ελευθερία» μοιάζει να μένει ανεπίλυτο, καθώς ασφάλεια προσφέρει η εθελούσια κατάργηση της ελευθερίας μου. Και από την άλλη ελευθερία προσφέρει η κατάργηση της ασφάλειάς μου. Ασφάλεια και ελευθερία συμπυκνώνονται πια στο χωρικό σημείο του διαμερίσματός μου.
Κάπως έτσι, φαίνεται πως αναδύεται η «κοινωνία της αμφίσημης πειθαρχίας», όπου ένα εκκρεμές ανάμεσα στην ακραία ασφάλεια και την ακραία ελευθεριότητα, θα παράγει, μάλλον, τις διχασμένες μεταιχμιακές κοινωνίες του αύριο.
Εκεί όπου οι άνθρωποι θα διψούν για ασφάλεια αλλά θα «σκοτώνονται» για λίγη ελευθερία ή/και θα διψούν για ελευθερία και θα «σκοτώνονται» για λίγη ασφάλεια.
Μετέωροι στο «περίπου» της ύπαρξης, παγιδευμένοι στο ανεπίλυτο δίλημμα «ασφάλεια Vs ελευθερία».
Γιατί, ενώ ο ιός μάς υποδεικνύει με σφοδρότητα ότι είμαστε όλοι συνδεδεμένοι σε ένα αόρατο σχεσιακό πλέγμα-πεδίο, όπου η ασφάλεια και η ελευθερία τού ενός είναι σε άμεση αλληλεπίδραση με την ασφάλεια και την ελευθερία του άλλου, αυτή η σχέση δεν επιτρέπεται να ασκηθεί.
Γιατί, ενώ ο ιός αναδεικνύει ξανά τη λησμονημένη προτεραιότητα των σχέσεων, κόντρα στην κυρίαρχη μέχρι χθες προτεραιότητα του ατόμου, τώρα αυτό δεν είναι εφικτό, γιατί η πιθανότητα της σχέσης συνοδεύεται από την απειλή της μόλυνσης.
Και είναι στ’ αλήθεια τραγικό ότι τώρα που ξαναμαθαίνουμε τη σημασία των σχέσεων, τη σημασία του άλλου που επιτέλους έγινε ξανά ορατός, αυτό μοιάζει να μην έχει νόημα. Σαν να είχαμε ξεχάσει να αγκαλιαζόμαστε και τώρα που το θυμηθήκαμε αυτό, πλέον, δεν επιτρέπεται.
* Ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης είναι αναπτυξιακός και κοινωνικός ψυχολόγος – Βοηθός διδασκαλίας στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου
Πηγή: philenews.com
Αντώνης Ανδρουλιδάκης: Σχετικά με τον Συντάκτη
