Του Κωστή Μουδάτσου
Τον καιρόν εκείνο της πανδημίας το διάβασμα και η μελέτη έγιναν σύντροφοι πιστοί στις ατελείωτες ώρες μοναξιάς και περισυλλογής. Ευκαιρία να ξαναμελετήσομε το θαύμα των θαυμάτων της αρχαίας ελληνικής Δημοκρατίας και τα θαυμαστά της έργα. Ο Περικλής επέβλεπε και συζητούσε με τον ιθύνων νου, τον Φειδία, με τους σπουδαίους αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη. Δεν ξεκίνησαν να ξαναχτίζουν ότι γκρέμισαν οι Πέρσες αλλά αφού θεμελίωσαν την Ακρόπολη ξεκίνησαν από το νέο ναό της Παρθένου, τον Παρθενώνα. Το παγκόσμιο σύμβολο θεμελιώθηκε το 447 πχ. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Φειδία τοποθετήθηκε το 438 και το κτίριο ολοκληρώθηκε το 432. Διαβάζω και συλλογούμαι, σκέφτομαι και αναλογίζομαι!
Ο Παρθενώνας ήταν δωρικού ρυθμού αλλά έγινε πιο περίπλοκος χάρη στη καινοτόμο ενσωμάτωση ιωνικών στοιχείων και σε σύνθετους συνδυασμούς σχεδιασμών νεωτεριστικών χαρακτηριστικών. Οι παλαιότεροι σημαντικοί ναοί είχαν έξι κολώνες μπροστά και δώδεκα η δεκατρείς σε κάθε πλάγια πλευρά. Εδώ έχομε οχτώ μπροστά και δεκαεπτά σε κάθε πλαϊνή μεριά. Έχομε μια αναλογία περίπου 4 προς 9 που χαρακτηρίζει τις σχέσεις σε όλη τη κατασκευή, συμβάλλοντας στην εξαίρετη αρμονία της.
Εγώ που δεν καταλαβαίνω και πολλά νομίζω ότι όλα είναι σε απόλυτες ευθείες και τετραγωνισμένα… Δεν είναι όμως. Οι γραμμές αποκλίνουν ανεπαίσθητα από τη ευθεία είτε είναι κάθετες, είτε οριζόντιες. Το δάπεδο φαίνεται επίπεδο αλλά είναι θολωτό. Από το κέντρο είναι δέκα εκατοστά ψηλότερο από τις πλευρικές γωνιές και πέντε εκατοστά ψηλότερο από το ανατολικό και δυτικό άκρο, ενώ οι καμπύλες του μεταδίδονται και στο θριγκό, που βρίσκεται πάνω από τους υποβασταζόμενους κίονες. Οι πλαϊνοί κίονες έχουν μια απόκλιση τουλάχιστον πέντε εκατοστών προς τα μέσα και το ίδιο ισχύει διαγωνίως και για τους ακριανούς. Οι ακριανοί έχουν μεγαλύτερο πάχος από τους άλλους και μικρότερη απόσταση από τους διπλανούς.
Το εσωτερικό του ναού περιλαμβάνει μια μπροστινή κιονοστοιχία στα ανατολικά που οδηγεί στο κεντρικό θάλαμο. Εκεί βρισκόταν το άγαλμα της Αθηνάς. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Φειδία. Πίσω υπήρχε ένας μικρότερος θάλαμος. Εκεί οδηγούσε μπαίνοντας από τα δυτικά, περνώντας από τη κιονοστοιχία της πίσω πλευράς. Γύρω από αυτούς τους θαλάμους και μέσα από την εξωτερική κιονοστοιχία εκτείνεται ένας διάδρομος στενός, στις άκρες του οποίου υπήρχαν οι δυο όψεις του ναού, δημιουργώντας την αίσθηση μιας πυκνής συστάδας κιόνων Εδώ σμίγει το ιωνικό με το δωρικό στοιχείο που ενισχυόμενο από τέσσερις μεγάλους κίονες, υποστηρίζουν την οροφή του θαλάμου στα δυτικά και την γλυπτή ζωφόρο που περιέτρεχε την οροφή του εσωτερικού οικοδομήματος, ένα καθαρά ιωνικό στοιχείο. Εξωτερικά οι λυγερές κολώνες του περιστυλίου μεταδίδουν τη λεπτή τέχνη της ιωνικής χάρης στο δωρικό διάκοσμο και η οχτάστηλη πρόσοψη φέρνει στο νου, τους πλατυμέτωπους ναούς του ιωνικού κόσμου σε αντίθεση με την συμπαγή εξάστυλη διάταξη των περισσότερων δωρικών ναών.
Τα γλυπτά αποτελούσαν μέρος του συνολικού σχεδιασμού. Παρά τις καταστροφές και τις κλοπές, οι επιστήμονες μπορούν να ανασυνθέσουν τα θέματα και να σχηματίσομε σαφή άποψη για το πώς τα χειρίστηκαν οι καλλιτέχνες της εποχής εκείνης. Γι αυτό και τα κλοπιμαία πρέπει να επιστρέψουν στο φυσικό τους χώρο!
Η εξωτερική κιονοστοιχία υποβάσταζε ενενήντα μετόπες με παραδοσιακά θέματα. Θεοί εναντίον Γιγάντων στο ανατολικό τμήμα, ‘Έλληνες εναντίον Αμαζόνων στο δυτικό, Έλληνες εναντίον Τρώων στο βόρειο, Λαπίθες εναντίον Κενταύρων στο νότιο. Τα θαύματα της τέχνης. Τα γλυπτά του ανατολικού αετώματος με τις θαυμαστές στιγμές της μυθικής ζωής της Αθηνάς, οι κεντρικές μετόπες του νότιου με σκηνές από την αθηναϊκή παράδοση , στο δυτικό ο αγώνας με το Ποσειδώνα και το μαγευτικό δώρο της Αθηνάς, η ελιά και στο σηκό το περίφημο άγαλμα της Θεάς! Η ζωφόρος που περιέβαλε το σηκό με τη συνεχόμενη σκηνή είναι τυπικό ιωνικό στοιχείο και ίσως εμφανίζεται πρώτη φορά σε δωρικό ναό της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το θέμα της προκαλεί έκπληξη. Για πρώτη φορά εμφανίζονται σε αυτή τη θέση κοινοί θνητοί! Πολλά τα μηνύματα που μεταφέρει ο Παρθενώνας, το πρώτο έργο του Περικλή στην Ακρόπολη. Για δεκαπέντε χρόνια εξασφάλιζε τη συγκατάθεση των Αθηναίων στις ειδικές συνελεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου, που ενέκριναν με τη ψήφο τους κάθε οβολό που ξοδευόταν.
Η επιβλητική είσοδος της Ακρόπολης, τα Προπύλαια δεν έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα. Ο ναός της Πολιάδος Αθηνάς, το Ερέχθειο, χτίστηκε το 421, αρκετό καιρό μετά την αποδημία του Περικλή. Ο Παρθενώνας αποτελούσε το σύμβολο της νέας Αθήνας, της πόλης της Δημοκρατίας και της θαλασσοκράτειρας. Η Θεά Αθηνά είναι η θεά των τεχνών, των επιστημών, της σοφίας, της λογικής, της ευφυΐας και της ανθρωπιάς. Ένα ανάθημα στη θεά για τη νίκη κατά των Περσών αλλά και φόρος τιμής προς τους πολίτες της πόλης, για ότι είχαν πετύχει να δημιουργήσουν.
Πάντα ο Περικλής είχε παιδαγωγικούς σκοπούς. Λένε ότι προσπάθησε να πετύχει στις εικαστικές τέχνες αυτά που έλεγε στον Επιτάφιο. Την απεικόνιση, τη περιγραφή και την εξύμνηση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και ηγεμονίας. Φαίνεται να αντανακλά με το πιο φυσικό τρόπο την πνευματική ατμόσφαιρα της εποχής. Ακόμη ο καινούργιος κόσμος εξισορροπείται με τον παλιότερο και οι συνδυασμοί των αντιθέσεων κάνουν το Παρθενώνα, τη πιο ζωντανή και πλήρη ενσάρκωση της κλασσικής ελληνικής σκέψης και εμπειρίας. Οι ιδέες στις μετόπες η στα αετώματα δίνουν τη νίκη στο πιο έξυπνο, στο πιο ευγενή και στον πιο πολιτισμένο. Ο νόμος ορίζει ότι η ύβρις τιμωρείται και αυτή η έννοια ορίζει τη βάση της τραγωδίας, της ιστορίας και της σκέψης, θρησκευτικής και κοσμικής. Η απεικόνιση ότι η ύβρις πατάσσεται από ευγενέστερες δυνάμεις κυριαρχεί. Η Αθήνα συντάσσεται με τη σωφροσύνη κατά της ύβρεως. Οι ζωντανοί άνθρωποι που απεικονίζονται, εξυψώνονται μέσω της σύνδεσης τους με τους Θεούς και τους ήρωες. Οι Αθηναίοι βλέπουν το μεγαλείο της πόλης και γίνονται εραστές της! Υπάρχει η φιλοσοφική διάθεση που θεωρεί την ανθρώπινη υπόσταση αρκετά υψηλή. Ο Σοφοκλής έχει σαν αρχή ότι στο επίκεντρο της θρησκείας δεν βρίσκεται αυτή καθαυτή η θεότητα αλλά η ανθρώπινη πράξη ευσέβειας. Οι πολίτες της Αθήνας της Δημοκρατίας ίσως να αποθεώνονται.
Στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης έχτισαν το Ωδείο που εξυπηρετούσε πολλούς σκοπούς. Αφενός αποθανατίζει τη νίκη επί των Περσών από την άλλη παρέχει στους Αθηναίους απόλαυση και ψυχαγωγία. Ο Περικλής είναι ο ηγέτης του ελληνικού διαφωτισμού που πιστεύει στη δύναμη της λογικής και της πειθούς. Απαλλαγμένος από τις κοινές δεισιδαιμονίες της εποχής, αναζητούσε φυσικές, λογικές εξηγήσεις για τα φαινόμενα που παρατηρούσε στο κόσμο. Για τους ανθρώπους της εποχής του Περικλή η Αθηνά είναι ότι καλύτερο εκπροσωπεί η Αθήνα. Οι ιδιότητες της Αθηνάς, τα νικηφόρα ανδραγαθήματα της στους πολέμους, η ευφυΐα της, η σοφία της, η αγάπη της στις τέχνες… είναι οι ιδιότητες των Αθηναίων όπως τις περιγράφει ο Περικλής στον Επιτάφιο. Ο Παρθενώνας αντιπροσωπεύει την υπερήφανη ευλάβεια με την οποία ο θριαμβευτής ΔΗΜΟΣ εκθειάζει τον εαυτό του, έτσι όπως είχε εξελιχτεί στην περίοδο της Δημοκρατίας! Στο μισό αιώνα της Δημοκρατίας!
Κωστής Μουδάτσος: Σχετικά με τον συντάκτη
Τον καιρόν εκείνο της πανδημίας το διάβασμα και η μελέτη έγιναν σύντροφοι πιστοί στις ατελείωτες ώρες μοναξιάς και περισυλλογής. Ευκαιρία να ξαναμελετήσομε το θαύμα των θαυμάτων της αρχαίας ελληνικής Δημοκρατίας και τα θαυμαστά της έργα. Ο Περικλής επέβλεπε και συζητούσε με τον ιθύνων νου, τον Φειδία, με τους σπουδαίους αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη. Δεν ξεκίνησαν να ξαναχτίζουν ότι γκρέμισαν οι Πέρσες αλλά αφού θεμελίωσαν την Ακρόπολη ξεκίνησαν από το νέο ναό της Παρθένου, τον Παρθενώνα. Το παγκόσμιο σύμβολο θεμελιώθηκε το 447 πχ. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Φειδία τοποθετήθηκε το 438 και το κτίριο ολοκληρώθηκε το 432. Διαβάζω και συλλογούμαι, σκέφτομαι και αναλογίζομαι!
Ο Παρθενώνας ήταν δωρικού ρυθμού αλλά έγινε πιο περίπλοκος χάρη στη καινοτόμο ενσωμάτωση ιωνικών στοιχείων και σε σύνθετους συνδυασμούς σχεδιασμών νεωτεριστικών χαρακτηριστικών. Οι παλαιότεροι σημαντικοί ναοί είχαν έξι κολώνες μπροστά και δώδεκα η δεκατρείς σε κάθε πλάγια πλευρά. Εδώ έχομε οχτώ μπροστά και δεκαεπτά σε κάθε πλαϊνή μεριά. Έχομε μια αναλογία περίπου 4 προς 9 που χαρακτηρίζει τις σχέσεις σε όλη τη κατασκευή, συμβάλλοντας στην εξαίρετη αρμονία της.
Εγώ που δεν καταλαβαίνω και πολλά νομίζω ότι όλα είναι σε απόλυτες ευθείες και τετραγωνισμένα… Δεν είναι όμως. Οι γραμμές αποκλίνουν ανεπαίσθητα από τη ευθεία είτε είναι κάθετες, είτε οριζόντιες. Το δάπεδο φαίνεται επίπεδο αλλά είναι θολωτό. Από το κέντρο είναι δέκα εκατοστά ψηλότερο από τις πλευρικές γωνιές και πέντε εκατοστά ψηλότερο από το ανατολικό και δυτικό άκρο, ενώ οι καμπύλες του μεταδίδονται και στο θριγκό, που βρίσκεται πάνω από τους υποβασταζόμενους κίονες. Οι πλαϊνοί κίονες έχουν μια απόκλιση τουλάχιστον πέντε εκατοστών προς τα μέσα και το ίδιο ισχύει διαγωνίως και για τους ακριανούς. Οι ακριανοί έχουν μεγαλύτερο πάχος από τους άλλους και μικρότερη απόσταση από τους διπλανούς.
Το εσωτερικό του ναού περιλαμβάνει μια μπροστινή κιονοστοιχία στα ανατολικά που οδηγεί στο κεντρικό θάλαμο. Εκεί βρισκόταν το άγαλμα της Αθηνάς. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Φειδία. Πίσω υπήρχε ένας μικρότερος θάλαμος. Εκεί οδηγούσε μπαίνοντας από τα δυτικά, περνώντας από τη κιονοστοιχία της πίσω πλευράς. Γύρω από αυτούς τους θαλάμους και μέσα από την εξωτερική κιονοστοιχία εκτείνεται ένας διάδρομος στενός, στις άκρες του οποίου υπήρχαν οι δυο όψεις του ναού, δημιουργώντας την αίσθηση μιας πυκνής συστάδας κιόνων Εδώ σμίγει το ιωνικό με το δωρικό στοιχείο που ενισχυόμενο από τέσσερις μεγάλους κίονες, υποστηρίζουν την οροφή του θαλάμου στα δυτικά και την γλυπτή ζωφόρο που περιέτρεχε την οροφή του εσωτερικού οικοδομήματος, ένα καθαρά ιωνικό στοιχείο. Εξωτερικά οι λυγερές κολώνες του περιστυλίου μεταδίδουν τη λεπτή τέχνη της ιωνικής χάρης στο δωρικό διάκοσμο και η οχτάστηλη πρόσοψη φέρνει στο νου, τους πλατυμέτωπους ναούς του ιωνικού κόσμου σε αντίθεση με την συμπαγή εξάστυλη διάταξη των περισσότερων δωρικών ναών.
Τα γλυπτά αποτελούσαν μέρος του συνολικού σχεδιασμού. Παρά τις καταστροφές και τις κλοπές, οι επιστήμονες μπορούν να ανασυνθέσουν τα θέματα και να σχηματίσομε σαφή άποψη για το πώς τα χειρίστηκαν οι καλλιτέχνες της εποχής εκείνης. Γι αυτό και τα κλοπιμαία πρέπει να επιστρέψουν στο φυσικό τους χώρο!
Η εξωτερική κιονοστοιχία υποβάσταζε ενενήντα μετόπες με παραδοσιακά θέματα. Θεοί εναντίον Γιγάντων στο ανατολικό τμήμα, ‘Έλληνες εναντίον Αμαζόνων στο δυτικό, Έλληνες εναντίον Τρώων στο βόρειο, Λαπίθες εναντίον Κενταύρων στο νότιο. Τα θαύματα της τέχνης. Τα γλυπτά του ανατολικού αετώματος με τις θαυμαστές στιγμές της μυθικής ζωής της Αθηνάς, οι κεντρικές μετόπες του νότιου με σκηνές από την αθηναϊκή παράδοση , στο δυτικό ο αγώνας με το Ποσειδώνα και το μαγευτικό δώρο της Αθηνάς, η ελιά και στο σηκό το περίφημο άγαλμα της Θεάς! Η ζωφόρος που περιέβαλε το σηκό με τη συνεχόμενη σκηνή είναι τυπικό ιωνικό στοιχείο και ίσως εμφανίζεται πρώτη φορά σε δωρικό ναό της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το θέμα της προκαλεί έκπληξη. Για πρώτη φορά εμφανίζονται σε αυτή τη θέση κοινοί θνητοί! Πολλά τα μηνύματα που μεταφέρει ο Παρθενώνας, το πρώτο έργο του Περικλή στην Ακρόπολη. Για δεκαπέντε χρόνια εξασφάλιζε τη συγκατάθεση των Αθηναίων στις ειδικές συνελεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου, που ενέκριναν με τη ψήφο τους κάθε οβολό που ξοδευόταν.
Η επιβλητική είσοδος της Ακρόπολης, τα Προπύλαια δεν έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα. Ο ναός της Πολιάδος Αθηνάς, το Ερέχθειο, χτίστηκε το 421, αρκετό καιρό μετά την αποδημία του Περικλή. Ο Παρθενώνας αποτελούσε το σύμβολο της νέας Αθήνας, της πόλης της Δημοκρατίας και της θαλασσοκράτειρας. Η Θεά Αθηνά είναι η θεά των τεχνών, των επιστημών, της σοφίας, της λογικής, της ευφυΐας και της ανθρωπιάς. Ένα ανάθημα στη θεά για τη νίκη κατά των Περσών αλλά και φόρος τιμής προς τους πολίτες της πόλης, για ότι είχαν πετύχει να δημιουργήσουν.
Πάντα ο Περικλής είχε παιδαγωγικούς σκοπούς. Λένε ότι προσπάθησε να πετύχει στις εικαστικές τέχνες αυτά που έλεγε στον Επιτάφιο. Την απεικόνιση, τη περιγραφή και την εξύμνηση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και ηγεμονίας. Φαίνεται να αντανακλά με το πιο φυσικό τρόπο την πνευματική ατμόσφαιρα της εποχής. Ακόμη ο καινούργιος κόσμος εξισορροπείται με τον παλιότερο και οι συνδυασμοί των αντιθέσεων κάνουν το Παρθενώνα, τη πιο ζωντανή και πλήρη ενσάρκωση της κλασσικής ελληνικής σκέψης και εμπειρίας. Οι ιδέες στις μετόπες η στα αετώματα δίνουν τη νίκη στο πιο έξυπνο, στο πιο ευγενή και στον πιο πολιτισμένο. Ο νόμος ορίζει ότι η ύβρις τιμωρείται και αυτή η έννοια ορίζει τη βάση της τραγωδίας, της ιστορίας και της σκέψης, θρησκευτικής και κοσμικής. Η απεικόνιση ότι η ύβρις πατάσσεται από ευγενέστερες δυνάμεις κυριαρχεί. Η Αθήνα συντάσσεται με τη σωφροσύνη κατά της ύβρεως. Οι ζωντανοί άνθρωποι που απεικονίζονται, εξυψώνονται μέσω της σύνδεσης τους με τους Θεούς και τους ήρωες. Οι Αθηναίοι βλέπουν το μεγαλείο της πόλης και γίνονται εραστές της! Υπάρχει η φιλοσοφική διάθεση που θεωρεί την ανθρώπινη υπόσταση αρκετά υψηλή. Ο Σοφοκλής έχει σαν αρχή ότι στο επίκεντρο της θρησκείας δεν βρίσκεται αυτή καθαυτή η θεότητα αλλά η ανθρώπινη πράξη ευσέβειας. Οι πολίτες της Αθήνας της Δημοκρατίας ίσως να αποθεώνονται.
Στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης έχτισαν το Ωδείο που εξυπηρετούσε πολλούς σκοπούς. Αφενός αποθανατίζει τη νίκη επί των Περσών από την άλλη παρέχει στους Αθηναίους απόλαυση και ψυχαγωγία. Ο Περικλής είναι ο ηγέτης του ελληνικού διαφωτισμού που πιστεύει στη δύναμη της λογικής και της πειθούς. Απαλλαγμένος από τις κοινές δεισιδαιμονίες της εποχής, αναζητούσε φυσικές, λογικές εξηγήσεις για τα φαινόμενα που παρατηρούσε στο κόσμο. Για τους ανθρώπους της εποχής του Περικλή η Αθηνά είναι ότι καλύτερο εκπροσωπεί η Αθήνα. Οι ιδιότητες της Αθηνάς, τα νικηφόρα ανδραγαθήματα της στους πολέμους, η ευφυΐα της, η σοφία της, η αγάπη της στις τέχνες… είναι οι ιδιότητες των Αθηναίων όπως τις περιγράφει ο Περικλής στον Επιτάφιο. Ο Παρθενώνας αντιπροσωπεύει την υπερήφανη ευλάβεια με την οποία ο θριαμβευτής ΔΗΜΟΣ εκθειάζει τον εαυτό του, έτσι όπως είχε εξελιχτεί στην περίοδο της Δημοκρατίας! Στο μισό αιώνα της Δημοκρατίας!
Κωστής Μουδάτσος: Σχετικά με τον συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου