Σταύρος Λυγερός
Μπορεί ακόμα να μην βλέπουμε φως στην άκρη του τούνελ της πρωτοφανούς κατάστασης που βιώνουμε, αλλά κορονοϊός έχει ήδη να μας διδάξει πολλά. Το πρώτο και σημαντικότερο είναι ότι διαλύεται η αυταπάτη της μεταπολεμικής γενιάς ότι η ανθρωπότητα έχει αφήσει οριστικά πίσω της αυτά που προκαλούσαν καταστροφές στους προηγούμενους αιώνες.
Η ειρήνη που επέβαλε ο πυρηνικός ανταγωνισμός, αν και ορισμένες φορές απειλήθηκε, σε γενικές γραμμές εδραίωσε την εντύπωση πως πόλεμοι, όπως οι δύο παγκόσμιοι του 20ου αιώνα, ανήκουν οριστικά στο παρελθόν. Πόλεμοι θα γίνονται, αλλά θα είναι περιφερειακοί και δεν θα αγγίζουν τον δυτικό άνθρωπο. Προς το παρόν η εντύπωση αυτή επιβεβαιώνεται, αλλά η σταθερή διολίσθηση από τον μεταψυχροπολεμικό "μονοπολικό" κόσμο σ' έναν ολοένα και πιο ασταθή και δυνάμει άναρχο πολυπολικό κόσμο ενδέχεται να διαψεύσει μελλοντικά την πρώτη αυτή βεβαιότητα.
Η δεύτερη βεβαιότητα είναι ότι η ανθρωπότητα δεν απειλείται πλέον από φονικές πανδημίες. Κάποιου είδους επιδημίες, βεβαίως, θα εκδηλώνοντας κάθε τόσο, αλλά, λόγω της εξέλιξής της, η επιστήμη θα παρεμβαίνει γρήγορα και θα τις θέτει υπό έλεγχο, χωρίς ουσιαστικά να διασαλεύεται η καθημερινότητα τουλάχιστον του δυτικού ανθρώπου. Αυτό σε γενικές γραμμές είχε συμβεί και με τις προηγηθείσες επιδημίες, όπως και η ετήσια μικροεπιδημία γρίπης. Μπορεί όλες αυτές να άφησαν πίσω τους νεκρούς, αλλά δεν στάθηκαν ικανές να ανατρέψουν έστω και προσωρινά τον τρόπο ζωής.
Όπως μας δείχνουν τα γεγονότα, το Covid-19 ήλθε να διαψεύσει κατά τρόπο εκκωφαντικό αυτή τη βεβαιότητα. Τα όσα ζουν τους τελευταίους μήνες οι Έλληνες μαζί με όλους τους άλλους λαούς είναι πρωτόγνωρα, δεν έχουν προηγούμενο στην Ιστορία. Ορισμένοι, επικαλούμενοι αρχικά τον μάλλον μικρό αριθμό των νεκρών και το γεγονός ότι αυτοί ήταν κυρίως ηλικιωμένοι με κλονισμένη υγεία, είχαν θεωρήσει υπερβολικά τα περιοριστικά μέτρα.
Στην πορεία του χρόνου, όμως, είδαμε ποια ήταν η κατάληξη των χωρών που αρχικά είχαν επιλέξει την "ανοσία της αγέλης", δηλαδή να μη λάβουν δραστικά μέτρα. Η Βρετανία, η Σουηδία, οι ΗΠΑ, η Βραζιλία κ.α. πλήρωσαν και συνεχίζουν να πληρώνουν ακριβά σε ζωές την επιλογή τους. Έτσι, υποχρεώθηκαν με καθυστέρηση να πάνε σε lockdown, αλλά έχοντας εν τω μεταξύ θρηνήσει πολλά θύματα.
Σ' αυτό το επίπεδο η Ελλάδα είναι μάλλον τυχερή. Το γεγονός ότι στην Ιταλία η πανδημία βρισκόταν μία φάση χρονικά μπροστά ήταν ένας παράγοντας που ώθησε την κυβέρνηση Μητσοτάκη να λάβει χωρίς καθυστέρηση δραστικά περιοριστικά μέτρα και κατ' αυτόν τον τρόπο να μην έχουμε ανεξέλεγκτη εξάπλωση του ιού. Πρόκειται αναμφισβήτητα για χειρισμό, ο οποίος πιστώνεται πολιτικά στον πρωθυπουργό.
Μακάρι, όλα αυτά σε λίγους μήνες να αποτελούν παρελθόν. Οι επιστημονικές προβλέψεις, ωστόσο, μιλάνει για δεύτερο κύμα και η αναζωπύρωση που ήδη παρατηρείται παγκοσμίως φαίνεται να τους επιβεβαιώνει. Δεδομένου ότι για προφανείς οικονομικούς λόγους δεν πρόκειται να επιβληθεί και πάλι γενικό lockdown, το μόνο που μας απομένει είναι η ελπίδα πως η επιστήμη θα αντιμετωπίσει σχετικά σύντομα τον κορωνοϊό. Η ιστορία των επιδημιών, ωστόσο, μας διδάσκει ότι οι κάθε τόσο νέοι ή μεταλλαγμένοι ιοί θα απειλούν περισσότερο ή λιγότερο τη δημόσια υγεία. Με άλλα λόγια, δεν ξεμπερδεύεις οριστικά μαζί τους.
Η αλήθεια αυτή δεν έχει απλώς φιλοσοφικό χαρακτήρα. Έχει και πολύ πρακτικό. Tο πρώτο μεγάλο δίδαγμα από την πανδημία του Covid-19 είναι ότι οι χώρες οφείλουν να έχουν γρήγορα αντανακλαστικά, ένα ισχυρό σύστημα δημόσιας υγείας και δυνατότητα προμήθειας αναγκαίων υλικών, ώστε να μπορούν να προστατεύσουν τον πληθυσμό τους. Είναι αληθές ότι το νοσοκομειακό σκέλος των δημόσιων νοσοκομείων στην Ελλάδα είναι απαράδεκτο, με αποτέλεσμα πολλοί να καταφεύγουν στα ιδιωτικά. Στα δύσκολα, όμως, είναι ο δημόσιος τομέας που σηκώνει όλο το βάρος και μάλιστα προς το παρόν τουλάχιστον με επιτυχία.
Η τρίτη βεβαιότητα που διαλύεται είναι πως πρέπει να οδηγηθούμε σε ένα συρρικνωμένο κράτος, ανίκανο να εμποδίζει τον καλπασμό της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, όπως κηρύττουν οι ιεροφάντες του νεοφιλελευθερισμού. Η κριτική τους ότι το κράτος είναι εγγενώς γραφειοκρατικό, αντιπαραγωγικό κι αναποτελεσματικό έχει δόση αληθείας. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι δικαιώνεται η συνταγή τους "πονάει κεφάλι κόβεις κεφάλι".
Το κράτος έχει πράγματι την τάση να αναπτύσσει αυτά και άλλα κουσούρια, αλλά είναι αναντικατάστατο. Αυτό σημαίνει, λοιπόν, πως χρειάζεται να εξαντλούνται όλα τα περιθώρια για τη βελτίωσή του κι όχι να υποκαθίσταται από ιδιωτικές εταιρείες, οι οποίες στην ώρα της κρίσης κατά κανόνα σηκώνουν τα χέρια ψηλά. Το γεγονός ότι είναι ζωτική ανάγκη να υπάρχει ένα ισχυρό κι αποτελεσματικό κράτος αποδεικνύεται ακριβώς όταν εκδηλώνεται κρίση, όταν προκύπτει μία φυσική καταστροφή, μία πανδημία ή και μία αμιγώς οικονομική κρίση.
Θυμόμαστε τι συνέβη στις ΗΠΑ, στην μητρόπολη του άκρατου καπιταλισμού, το 2008. Οι νεοφιλελεύθεροι τραπεζίτες, που κατηγορούσαν το κράτος ότι με τον περιορισμένο ρυθμιστικό ρόλο του αποτελούσε εμπόδιο στις δουλειές τους (καζινο-καπιταλισμός), στη δύσκολη στιγμή έτρεξαν στο κράτος για να τους διασώσει. Και τους διέσωσε. Το γεγονός ότι μόλις ξεπεράστηκε η κρίση επανέλαβαν τα ίδια καμώματα δεν αλλάζει τα πράγματα.
Βλέπουμε τώρα στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες το κράτος να καλύπτει όσο γίνεται το βαρύτατο οικονομικό κόστος που έχουν προκαλέσει τα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Το συμπέρασμα είναι ότι το κράτος κάνει come back, διαλύοντας ιδεοληψίες, οι οποίες τα προηγούμενα χρόνια είχε αναγορευθεί σε αναμφισβήτητη συμβατική σοφία.
Η πανδημία, ωστόσο, διαλύει και μία τέταρτη βεβαιότητα, ότι το απολύτως ελεύθερο εμπόριο στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης είναι η άριστη λύση. Επ' αυτού θα είχα πολλά να πω, αλλά ας περιοριστώ σε μία πτυχή που την βιώσαμε το προηγούμενο διάστημα. Δεν είναι δυνατόν η παραγωγή ζωτικών υλικών για τη δημόσια υγεία –κι όχι μόνο– να γίνεται σχεδόν αποκλειστικά σε μία χώρα, εν προκειμένω στην Κίνα. Το πρόβλημα με την έλλειψη νοσοκομειακών μασκών και αναπνευστήρων ήταν ενδεικτική.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι για ζωτικής σημασίας υλικά όχι μόνο για την άμυνα, αλλά και για τη δημόσια υγεία, δεν μπορεί να είναι μοναδικό κριτήριο το κόστος. Οι σταυροφόροι της παγκοσμιοποίησης οφείλουν να προσγειωθούν στην πραγματικότητα: όπως κατέδειξε και η πανδημία, όταν έρχεται η θύελλα, κάθε χώρα κοιτάζει πρώτα τον εαυτό της κι αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει με ρητορείες και νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες.
Πηγή: SL press
Σταύρος Λυγερός: Σχετικά με τον συντάκτη
Μπορεί ακόμα να μην βλέπουμε φως στην άκρη του τούνελ της πρωτοφανούς κατάστασης που βιώνουμε, αλλά κορονοϊός έχει ήδη να μας διδάξει πολλά. Το πρώτο και σημαντικότερο είναι ότι διαλύεται η αυταπάτη της μεταπολεμικής γενιάς ότι η ανθρωπότητα έχει αφήσει οριστικά πίσω της αυτά που προκαλούσαν καταστροφές στους προηγούμενους αιώνες.
Η ειρήνη που επέβαλε ο πυρηνικός ανταγωνισμός, αν και ορισμένες φορές απειλήθηκε, σε γενικές γραμμές εδραίωσε την εντύπωση πως πόλεμοι, όπως οι δύο παγκόσμιοι του 20ου αιώνα, ανήκουν οριστικά στο παρελθόν. Πόλεμοι θα γίνονται, αλλά θα είναι περιφερειακοί και δεν θα αγγίζουν τον δυτικό άνθρωπο. Προς το παρόν η εντύπωση αυτή επιβεβαιώνεται, αλλά η σταθερή διολίσθηση από τον μεταψυχροπολεμικό "μονοπολικό" κόσμο σ' έναν ολοένα και πιο ασταθή και δυνάμει άναρχο πολυπολικό κόσμο ενδέχεται να διαψεύσει μελλοντικά την πρώτη αυτή βεβαιότητα.
Η δεύτερη βεβαιότητα είναι ότι η ανθρωπότητα δεν απειλείται πλέον από φονικές πανδημίες. Κάποιου είδους επιδημίες, βεβαίως, θα εκδηλώνοντας κάθε τόσο, αλλά, λόγω της εξέλιξής της, η επιστήμη θα παρεμβαίνει γρήγορα και θα τις θέτει υπό έλεγχο, χωρίς ουσιαστικά να διασαλεύεται η καθημερινότητα τουλάχιστον του δυτικού ανθρώπου. Αυτό σε γενικές γραμμές είχε συμβεί και με τις προηγηθείσες επιδημίες, όπως και η ετήσια μικροεπιδημία γρίπης. Μπορεί όλες αυτές να άφησαν πίσω τους νεκρούς, αλλά δεν στάθηκαν ικανές να ανατρέψουν έστω και προσωρινά τον τρόπο ζωής.
Όπως μας δείχνουν τα γεγονότα, το Covid-19 ήλθε να διαψεύσει κατά τρόπο εκκωφαντικό αυτή τη βεβαιότητα. Τα όσα ζουν τους τελευταίους μήνες οι Έλληνες μαζί με όλους τους άλλους λαούς είναι πρωτόγνωρα, δεν έχουν προηγούμενο στην Ιστορία. Ορισμένοι, επικαλούμενοι αρχικά τον μάλλον μικρό αριθμό των νεκρών και το γεγονός ότι αυτοί ήταν κυρίως ηλικιωμένοι με κλονισμένη υγεία, είχαν θεωρήσει υπερβολικά τα περιοριστικά μέτρα.
Η ανοσία της αγέλης
Στην πορεία του χρόνου, όμως, είδαμε ποια ήταν η κατάληξη των χωρών που αρχικά είχαν επιλέξει την "ανοσία της αγέλης", δηλαδή να μη λάβουν δραστικά μέτρα. Η Βρετανία, η Σουηδία, οι ΗΠΑ, η Βραζιλία κ.α. πλήρωσαν και συνεχίζουν να πληρώνουν ακριβά σε ζωές την επιλογή τους. Έτσι, υποχρεώθηκαν με καθυστέρηση να πάνε σε lockdown, αλλά έχοντας εν τω μεταξύ θρηνήσει πολλά θύματα.
Σ' αυτό το επίπεδο η Ελλάδα είναι μάλλον τυχερή. Το γεγονός ότι στην Ιταλία η πανδημία βρισκόταν μία φάση χρονικά μπροστά ήταν ένας παράγοντας που ώθησε την κυβέρνηση Μητσοτάκη να λάβει χωρίς καθυστέρηση δραστικά περιοριστικά μέτρα και κατ' αυτόν τον τρόπο να μην έχουμε ανεξέλεγκτη εξάπλωση του ιού. Πρόκειται αναμφισβήτητα για χειρισμό, ο οποίος πιστώνεται πολιτικά στον πρωθυπουργό.
Μακάρι, όλα αυτά σε λίγους μήνες να αποτελούν παρελθόν. Οι επιστημονικές προβλέψεις, ωστόσο, μιλάνει για δεύτερο κύμα και η αναζωπύρωση που ήδη παρατηρείται παγκοσμίως φαίνεται να τους επιβεβαιώνει. Δεδομένου ότι για προφανείς οικονομικούς λόγους δεν πρόκειται να επιβληθεί και πάλι γενικό lockdown, το μόνο που μας απομένει είναι η ελπίδα πως η επιστήμη θα αντιμετωπίσει σχετικά σύντομα τον κορωνοϊό. Η ιστορία των επιδημιών, ωστόσο, μας διδάσκει ότι οι κάθε τόσο νέοι ή μεταλλαγμένοι ιοί θα απειλούν περισσότερο ή λιγότερο τη δημόσια υγεία. Με άλλα λόγια, δεν ξεμπερδεύεις οριστικά μαζί τους.
Η αλήθεια αυτή δεν έχει απλώς φιλοσοφικό χαρακτήρα. Έχει και πολύ πρακτικό. Tο πρώτο μεγάλο δίδαγμα από την πανδημία του Covid-19 είναι ότι οι χώρες οφείλουν να έχουν γρήγορα αντανακλαστικά, ένα ισχυρό σύστημα δημόσιας υγείας και δυνατότητα προμήθειας αναγκαίων υλικών, ώστε να μπορούν να προστατεύσουν τον πληθυσμό τους. Είναι αληθές ότι το νοσοκομειακό σκέλος των δημόσιων νοσοκομείων στην Ελλάδα είναι απαράδεκτο, με αποτέλεσμα πολλοί να καταφεύγουν στα ιδιωτικά. Στα δύσκολα, όμως, είναι ο δημόσιος τομέας που σηκώνει όλο το βάρος και μάλιστα προς το παρόν τουλάχιστον με επιτυχία.
Οι ιεροφάντες του νεοφιλελευθερισμού
Η τρίτη βεβαιότητα που διαλύεται είναι πως πρέπει να οδηγηθούμε σε ένα συρρικνωμένο κράτος, ανίκανο να εμποδίζει τον καλπασμό της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, όπως κηρύττουν οι ιεροφάντες του νεοφιλελευθερισμού. Η κριτική τους ότι το κράτος είναι εγγενώς γραφειοκρατικό, αντιπαραγωγικό κι αναποτελεσματικό έχει δόση αληθείας. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι δικαιώνεται η συνταγή τους "πονάει κεφάλι κόβεις κεφάλι".
Το κράτος έχει πράγματι την τάση να αναπτύσσει αυτά και άλλα κουσούρια, αλλά είναι αναντικατάστατο. Αυτό σημαίνει, λοιπόν, πως χρειάζεται να εξαντλούνται όλα τα περιθώρια για τη βελτίωσή του κι όχι να υποκαθίσταται από ιδιωτικές εταιρείες, οι οποίες στην ώρα της κρίσης κατά κανόνα σηκώνουν τα χέρια ψηλά. Το γεγονός ότι είναι ζωτική ανάγκη να υπάρχει ένα ισχυρό κι αποτελεσματικό κράτος αποδεικνύεται ακριβώς όταν εκδηλώνεται κρίση, όταν προκύπτει μία φυσική καταστροφή, μία πανδημία ή και μία αμιγώς οικονομική κρίση.
Θυμόμαστε τι συνέβη στις ΗΠΑ, στην μητρόπολη του άκρατου καπιταλισμού, το 2008. Οι νεοφιλελεύθεροι τραπεζίτες, που κατηγορούσαν το κράτος ότι με τον περιορισμένο ρυθμιστικό ρόλο του αποτελούσε εμπόδιο στις δουλειές τους (καζινο-καπιταλισμός), στη δύσκολη στιγμή έτρεξαν στο κράτος για να τους διασώσει. Και τους διέσωσε. Το γεγονός ότι μόλις ξεπεράστηκε η κρίση επανέλαβαν τα ίδια καμώματα δεν αλλάζει τα πράγματα.
Ο κορονοϊός και το come back του κράτους
Βλέπουμε τώρα στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες το κράτος να καλύπτει όσο γίνεται το βαρύτατο οικονομικό κόστος που έχουν προκαλέσει τα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Το συμπέρασμα είναι ότι το κράτος κάνει come back, διαλύοντας ιδεοληψίες, οι οποίες τα προηγούμενα χρόνια είχε αναγορευθεί σε αναμφισβήτητη συμβατική σοφία.
Η πανδημία, ωστόσο, διαλύει και μία τέταρτη βεβαιότητα, ότι το απολύτως ελεύθερο εμπόριο στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης είναι η άριστη λύση. Επ' αυτού θα είχα πολλά να πω, αλλά ας περιοριστώ σε μία πτυχή που την βιώσαμε το προηγούμενο διάστημα. Δεν είναι δυνατόν η παραγωγή ζωτικών υλικών για τη δημόσια υγεία –κι όχι μόνο– να γίνεται σχεδόν αποκλειστικά σε μία χώρα, εν προκειμένω στην Κίνα. Το πρόβλημα με την έλλειψη νοσοκομειακών μασκών και αναπνευστήρων ήταν ενδεικτική.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι για ζωτικής σημασίας υλικά όχι μόνο για την άμυνα, αλλά και για τη δημόσια υγεία, δεν μπορεί να είναι μοναδικό κριτήριο το κόστος. Οι σταυροφόροι της παγκοσμιοποίησης οφείλουν να προσγειωθούν στην πραγματικότητα: όπως κατέδειξε και η πανδημία, όταν έρχεται η θύελλα, κάθε χώρα κοιτάζει πρώτα τον εαυτό της κι αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει με ρητορείες και νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες.
Πηγή: SL press
Σταύρος Λυγερός: Σχετικά με τον συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου