Μαρία Κουτσουρά
Οι γιορτές πλησιάζουν και συνήθως μαζί τους έρχεται κι αυτό το αίσθημα καλοσύνης, προσφοράς και συμπόνιας προς τον συνάνθρωπο. Θα κάνουμε μια φιλανθρωπία εδώ, θα δώσουμε ένα γεύμα σε έναν άστεγο εκεί και να τη η καλή πραξή των γιορτών για να εξιλεωθούμε. Αλλά γιατί αυτό το αίσθημα προσφοράς είναι τόσο εποχικό αλλά και περιορισμένο; Φυσικά κι υπάρχουν άνθρωποι που το κάνουν σε καθημερινή βάση, αλλά όχι όλοι. Όχι, οι πολλοί κι όχι σε μεγάλη κλίμακα.
Αναλωνόμαστε στα υλικά αγαθά, στο φαίνεσθαι κι η όρασή μας περιορίζεται και φθίνει και με τον καιρό δεν μπορούμε να δούμε πέρα από τα δικά μας προβλήματα. Τα δικά μας προβλήματα είναι πάντα μεγαλύτερα από των άλλων και σημαντικότερα. Κι αν κι όλα τα παραπάνω λένε πολλά για την κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε, δεν είναι κι εντελώς σημείο των καιρών. Κι έπειτα κι ο εγωισμός κι ο εγωκεντρισμός μέσα επιβίωσης του δυνατού είναι, μέσα στον κόσμο που διακατάχεται από τις Δαρβινικές αρχές.
Όμως έχετε παρατηρήσει πως αδυνατούμε να κατανοήσουμε τις πραγματικές ανάγκες των άλλων, τα προβλήματα και τις δυσκολίες τους, ειδικά αν πρόκειται για μεγάλες ομάδες ανθρώπων;
Σύμφωνα με το παράδοξο της συμπόνιας που ξεθωριάζει, μας αγγίζει περισσότερο ο πόνος κι η δυστυχία ενός ατόμου, ενώ δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε και να ταυτιστούμε με τον πόνο μεγάλων ομάδων ανθρώπων, κοινωνιών ή ολόκληρων χωρών. Αυτό είναι κάτι γνωστό εδώ κι αιώνες και μάλιστα η Μητέρα Τερέζα είχε πει: «Αν βλέπω τη μάζα, δε θα πράξω. Αν όμως βλέπω ένα άτομο, θα το κάνω». Γιατί συμβαίνει αυτό λοιπόν;
Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα ανά τα χρόνια κι ανά τις ζωές όλων μας, όπου σίγουρα παρατηρούμε ότι η προσφορά βοήθειας σε έναν άνθρωπο μας φάνηκε πολύ πιο εύκολη, πιο πιθανή και μας άγγιξε περισσότερο την ψυχή. Ακούγοντας μια προσωπική ιστορία αρρώστιας ή απώλειας είμαστε περισσότερο ικανοί να ταυτιστούμε και να θελήσουμε να δώσουμε ένα χέρι βοηθείας. Αυτό έχει να κάνει αρκετά με την αδυναμία του ανθρώπου να συλλάβει το μέγεθος των αριθμών. Δηλαδή είναι δύσκολο να κάνουμε εικόνα 50 ή 100 ή 1000 ανθρώπους να υποφέρουν την ίδια στιγμή κι εμείς να νιώσουμε την ίδια συμπόνια για όλους αυτούς την ίδια στιγμή επίσης.
Έπειτα, η προσφορά σε ένα άτομο είναι πάντοτε πιο απτή, το ξέρουμε και το ξέρει ότι έχουμε βοηθήσει, βλέπουμε τα αποτελέσματα της προσφοράς μας άμεσα. Αντίθετα, με τις μάζες, όπου η βοήθεια που θα προσφέρουμε θα χαθεί κάπου στην πορεία, κάπου στην προσφορά των πολλών άλλων και δε θα μπορούμε να διακρίνουμε τα ακριβή αποτελέσματά της. Επιπλέον, μας φαίνεται πολύ πιο εύκολο και δυνατό να βοηθήσουμε ένα άτομο απ’ ότι 10.
Όλα τα παραπάνω, συμβάλλουν στο να υπάρξει το σωστό κίνητρο για να θελήσουμε να προσφέρουμε κι όπως βλέπουμε η μονάδα υπερτερεί της ομάδας σε μεγάλο βαθμό. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα που σφραγίζει αυτήν την ανισότητα και ονομάζεται «victim effect». Βλέποντας μπροστά μας το ένα θύμα, παρατηρούμε τη στάση και τη γλώσσα του σώματός του με περισσότερη λεπτομέρεια, ακούμε την ιστορία από εκείνο, ακούμε τη φωνή του ή βλέπουμε τα αποτελέσματα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει πάνω στο σώμα του, στο πρόσωπό του, στις εκφράσεις του κι όλα αυτά μαζί διεγείρουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπόνια που τρέφουμε για εκείνο. Αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει όταν τα θύμaτα είναι μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων, γιατί χάνονται αυτές οι λεπτομέρειες που μας ξυπνάνε το συναίσθημα.
Δεν είναι ότι θέλουμε να δούμε τους άλλους ανθρώπους να πονούν για να θελήσουμε να τους βοηθήσουμε. Πρόκειται για βαθιά κρυμμένα ανθρώπινα ένστικτα και ψυχικούς μηχανισμούς που ενεργοποιούνται με συγκεκριμένα ερεθίσματα και που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, ούτε και να αρνηθούμε.
Μπορούμε όμως να ανοίξουμε τους ορίζοντές μας και να εντάξουμε την ενσυναίσθηση στη ζωή μας. Η ενσυναίσθηση είναι έμφυτη στον άνθρωπο και μεγαλώνοντας μπορούμε είτε να την καλλιεργούμε είτε να την ξεριζώνουμε κάθε φορά που φυτρώνει. Η επιλογή είναι προσωπική, αλλά χωρίς αυτήν είναι σαν να βαδίζουμε λιγάκι στα τυφλά. Η λογική μπορεί να μας οδηγήσει μέχρι ένα σημείο, αλλά χωρίς ενσυναίσθηση δεν μπορούμε να χτίσουμε ουσιαστικές σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω μας κι ας έχουμε πείσει τους εαυτούς μας για το αντίθετο για να μη νιώθουμε τίποτα.
Κάθε βοήθεια που προσφέρουμε είναι πολύτιμη, γιατί όμως ενώ η σημασία κι η απόδοσή της είναι τόσο ζωτική, εμείς είμαστε τόσο φειδωλοί; Γιατί μόνο στις γιορτές; Γιατί μονό σε ένα άτομο; Μήπως τα παραπάνω πρέπει να μας προβληματίσουν; Μήπως κάτι χάνουμε;
Συντάκτης: Μαρία Κουτσουρά
Οι γιορτές πλησιάζουν και συνήθως μαζί τους έρχεται κι αυτό το αίσθημα καλοσύνης, προσφοράς και συμπόνιας προς τον συνάνθρωπο. Θα κάνουμε μια φιλανθρωπία εδώ, θα δώσουμε ένα γεύμα σε έναν άστεγο εκεί και να τη η καλή πραξή των γιορτών για να εξιλεωθούμε. Αλλά γιατί αυτό το αίσθημα προσφοράς είναι τόσο εποχικό αλλά και περιορισμένο; Φυσικά κι υπάρχουν άνθρωποι που το κάνουν σε καθημερινή βάση, αλλά όχι όλοι. Όχι, οι πολλοί κι όχι σε μεγάλη κλίμακα.
Αναλωνόμαστε στα υλικά αγαθά, στο φαίνεσθαι κι η όρασή μας περιορίζεται και φθίνει και με τον καιρό δεν μπορούμε να δούμε πέρα από τα δικά μας προβλήματα. Τα δικά μας προβλήματα είναι πάντα μεγαλύτερα από των άλλων και σημαντικότερα. Κι αν κι όλα τα παραπάνω λένε πολλά για την κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε, δεν είναι κι εντελώς σημείο των καιρών. Κι έπειτα κι ο εγωισμός κι ο εγωκεντρισμός μέσα επιβίωσης του δυνατού είναι, μέσα στον κόσμο που διακατάχεται από τις Δαρβινικές αρχές.
Όμως έχετε παρατηρήσει πως αδυνατούμε να κατανοήσουμε τις πραγματικές ανάγκες των άλλων, τα προβλήματα και τις δυσκολίες τους, ειδικά αν πρόκειται για μεγάλες ομάδες ανθρώπων;
Σύμφωνα με το παράδοξο της συμπόνιας που ξεθωριάζει, μας αγγίζει περισσότερο ο πόνος κι η δυστυχία ενός ατόμου, ενώ δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε και να ταυτιστούμε με τον πόνο μεγάλων ομάδων ανθρώπων, κοινωνιών ή ολόκληρων χωρών. Αυτό είναι κάτι γνωστό εδώ κι αιώνες και μάλιστα η Μητέρα Τερέζα είχε πει: «Αν βλέπω τη μάζα, δε θα πράξω. Αν όμως βλέπω ένα άτομο, θα το κάνω». Γιατί συμβαίνει αυτό λοιπόν;
Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα ανά τα χρόνια κι ανά τις ζωές όλων μας, όπου σίγουρα παρατηρούμε ότι η προσφορά βοήθειας σε έναν άνθρωπο μας φάνηκε πολύ πιο εύκολη, πιο πιθανή και μας άγγιξε περισσότερο την ψυχή. Ακούγοντας μια προσωπική ιστορία αρρώστιας ή απώλειας είμαστε περισσότερο ικανοί να ταυτιστούμε και να θελήσουμε να δώσουμε ένα χέρι βοηθείας. Αυτό έχει να κάνει αρκετά με την αδυναμία του ανθρώπου να συλλάβει το μέγεθος των αριθμών. Δηλαδή είναι δύσκολο να κάνουμε εικόνα 50 ή 100 ή 1000 ανθρώπους να υποφέρουν την ίδια στιγμή κι εμείς να νιώσουμε την ίδια συμπόνια για όλους αυτούς την ίδια στιγμή επίσης.
Έπειτα, η προσφορά σε ένα άτομο είναι πάντοτε πιο απτή, το ξέρουμε και το ξέρει ότι έχουμε βοηθήσει, βλέπουμε τα αποτελέσματα της προσφοράς μας άμεσα. Αντίθετα, με τις μάζες, όπου η βοήθεια που θα προσφέρουμε θα χαθεί κάπου στην πορεία, κάπου στην προσφορά των πολλών άλλων και δε θα μπορούμε να διακρίνουμε τα ακριβή αποτελέσματά της. Επιπλέον, μας φαίνεται πολύ πιο εύκολο και δυνατό να βοηθήσουμε ένα άτομο απ’ ότι 10.
Όλα τα παραπάνω, συμβάλλουν στο να υπάρξει το σωστό κίνητρο για να θελήσουμε να προσφέρουμε κι όπως βλέπουμε η μονάδα υπερτερεί της ομάδας σε μεγάλο βαθμό. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα που σφραγίζει αυτήν την ανισότητα και ονομάζεται «victim effect». Βλέποντας μπροστά μας το ένα θύμα, παρατηρούμε τη στάση και τη γλώσσα του σώματός του με περισσότερη λεπτομέρεια, ακούμε την ιστορία από εκείνο, ακούμε τη φωνή του ή βλέπουμε τα αποτελέσματα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει πάνω στο σώμα του, στο πρόσωπό του, στις εκφράσεις του κι όλα αυτά μαζί διεγείρουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπόνια που τρέφουμε για εκείνο. Αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει όταν τα θύμaτα είναι μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων, γιατί χάνονται αυτές οι λεπτομέρειες που μας ξυπνάνε το συναίσθημα.
Δεν είναι ότι θέλουμε να δούμε τους άλλους ανθρώπους να πονούν για να θελήσουμε να τους βοηθήσουμε. Πρόκειται για βαθιά κρυμμένα ανθρώπινα ένστικτα και ψυχικούς μηχανισμούς που ενεργοποιούνται με συγκεκριμένα ερεθίσματα και που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, ούτε και να αρνηθούμε.
Μπορούμε όμως να ανοίξουμε τους ορίζοντές μας και να εντάξουμε την ενσυναίσθηση στη ζωή μας. Η ενσυναίσθηση είναι έμφυτη στον άνθρωπο και μεγαλώνοντας μπορούμε είτε να την καλλιεργούμε είτε να την ξεριζώνουμε κάθε φορά που φυτρώνει. Η επιλογή είναι προσωπική, αλλά χωρίς αυτήν είναι σαν να βαδίζουμε λιγάκι στα τυφλά. Η λογική μπορεί να μας οδηγήσει μέχρι ένα σημείο, αλλά χωρίς ενσυναίσθηση δεν μπορούμε να χτίσουμε ουσιαστικές σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω μας κι ας έχουμε πείσει τους εαυτούς μας για το αντίθετο για να μη νιώθουμε τίποτα.
Κάθε βοήθεια που προσφέρουμε είναι πολύτιμη, γιατί όμως ενώ η σημασία κι η απόδοσή της είναι τόσο ζωτική, εμείς είμαστε τόσο φειδωλοί; Γιατί μόνο στις γιορτές; Γιατί μονό σε ένα άτομο; Μήπως τα παραπάνω πρέπει να μας προβληματίσουν; Μήπως κάτι χάνουμε;
Συντάκτης: Μαρία Κουτσουρά
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου