Στο πρώτο μέρος κατεβλήθη προσπάθεια να αναλυθούν, να δοθούν απαντήσεις όσον αφορά τον όρο αλλοτρίωση αλλά και τις επιπτώσεις στους πολίτες κυρίως στους τομείς της εργασίας και της καθημερινότητας, από την άρχουσα τάξη. Θα ήταν σοβαρή παράλειψη και αβλεψία εάν δεν τονιζόταν η επίδραση της αλλοτρίωσης στον ελεύθερο χρόνο και τον πολιτισμό. Ταυτόχρονα θα πρέπει να τονιστεί
Οι θεμελιακοί όροι αναφοράς στη θεωρία του Μάρξ για την αλλοτρίωση είναι (1):
Ο Αριστοτέλης επεξεργάστηκε το ζήτημα του «ελεύθερου χρόνου». Αναφέρεται στο φαινόμενο αυτό βάσει της αντίθεσης δουλείας-ελευθερίας και κατέληξε στο ότι η «σχόλη» έπρεπε να ήταν αφιερωμένη στις πνευματικές αναζητήσεις, στη συμμετοχή στα κοινά, στην ενατένιση και όχι στην τεμπελιά. Ετσι, στην αθηναϊκή δημοκρατία, παρέχεται στους πολίτες χρηματικό βοήθημα (τα «θεωρικά») που επέτρεπε την αγορά εισιτηρίου για την παρακολούθηση των αρχαίων δραμάτων.
Οι θεμελιακοί όροι αναφοράς στη θεωρία του Μάρξ για την αλλοτρίωση είναι (1):
- Ο «άνθρωπος» (Α)
- Η «φύση» (Φ) και
- Η «βιομηχανία» ή «παραγωγική δραστηριότητα» (Β), που έχει αποφασιστική σημασία για την κατανόηση «της ανθρώπινης ουσίας της φύσης ή της φυσικής ουσίας του ανθρώπου»
Αλλοτρίωση – Ελεύθερος Χρόνος και Πολιτισμός
Ο Αριστοτέλης επεξεργάστηκε το ζήτημα του «ελεύθερου χρόνου». Αναφέρεται στο φαινόμενο αυτό βάσει της αντίθεσης δουλείας-ελευθερίας και κατέληξε στο ότι η «σχόλη» έπρεπε να ήταν αφιερωμένη στις πνευματικές αναζητήσεις, στη συμμετοχή στα κοινά, στην ενατένιση και όχι στην τεμπελιά. Ετσι, στην αθηναϊκή δημοκρατία, παρέχεται στους πολίτες χρηματικό βοήθημα (τα «θεωρικά») που επέτρεπε την αγορά εισιτηρίου για την παρακολούθηση των αρχαίων δραμάτων.
Στους νεότερους χρόνους, στην έννοια «ελεύθερος χρόνος», σημειώνεται μια διαφοροποίηση ανάμεσα στον ελεύθερο χρόνο των καπιταλιστικών κοινωνιών, και ειδικά της μεταπολεμικής περιόδου, με τις ημέρες σχόλης των αρχαϊκών, προβιομηχανικών κοινωνιών και «μεταβιομηχανικών» κοινωνιών.
Σε αντίθεση με αυτή τη συνολική θεώρηση του εργαζόμενου ανθρώπου προβάλλει η επικρατούσα αστική ηθική που μέσα από μια αμερικάνικη εφημερίδα της εποχής (Boston Courier,1824-1866) υποστηρίζει ότι «η μείωσις του αριθμού των εργάσιμων ωρών προσβάλλει την ηθικήν και θα οδηγήσει αναμφιβόλως εις τον αλκοολισμόν και την καταστροφήν» (2) .
Η «ηθική» αυτή στηλιτεύεται από τον Μάρξ, ήδη από τα 1844 όταν έγραφε: «Η αυταπάρνηση, η άρνηση της ζωής και όλων των ανθρώπινων αναγκών, είναι το πρωταρχικό της δόγμα. Οσο λιγότερο τρως, πίνεις, αγοράζεις βιβλία, πηγαίνεις στο θέατρο, στο χορό, στην μπυραρία, όσο λιγότερο αγαπάς, σκέφτεσαι, γενικεύεις, τραγουδάς, ζωγραφίζεις, κτλ., τόσο περισσότερο αποταμιεύεις και τόσο μεγαλύτερος, θα γίνει ο θησαυρός που δεν μπορούν να τον καταναλώσουν ούτε ο σκώρος, ούτε τα σκουλήκια, το κεφάλαιο σου. Οσο λιγότερο είσαι εσύ ο ίδιος, τόσο λιγότερη είναι η έκφραση που δίνεις στη ζωή σου, όσο περισσότερα έχεις τόσο περισσότερο υποθηκεύεις την αποξενωμένη σου ζωή» (3).
Η αχόρταγη κατανάλωση του παρελθόντος (έργων τέχνης, ρυθμών, πόλεων), ο γρήγορος κορεσμός και η ανία είναι αλληλένδετα. Κατά συνέπεια, πως να μην ποθούμε τη ρήξη; Πως να μη θέλουμε να ξεφύγουμε από το καθημερινό; Φυσικά και αυτή η επιθυμία, αυτός ο πόθος, αυτή η ρήξη και αυτή η φυγή μπορούν αμέσως και πολύ εύκολα να εξαγοραστούν: με την οργάνωση του τουρισμού, τη θεσμοθέτηση, τον προγραμματισμό, τις κωδικοποιημένες ψευδαισθήσεις, την εφαρμογή μεγάλων ελεγχόμενων μεταναστεύσεων».
Έτσι, ο ελεύθερος χρόνος κατακλύζεται από εικόνες που αποτελούν, όπως λέει ο Λεφέβρ, το «φανταστικό αντεστραμμένο είδωλο», προσφορά «φτηνιάρικου μυστηρίου, μυστηρίου που διαποτίζει τα πάντα». Ο απατηλός χαρακτήρας αυτού του «αντεστραμμένου ειδώλου» έχει να κάνει με το ότι ενώ αξιώνει να οικοδομήσει ριζική και ουσιαστική ετερότητα, στην πραγματικότητα μιμείται διά της συστηματικής αντιστροφής.
Ωστόσο, αναγνωρίζει ότι υπάρχουν δύο είδη ελεύθερου χρόνου, πολύ διαφορετικά, και από άποψη δομής αντίθετα:
- «Ο ενσωματωμένος στην καθημερινότητα ελεύθερος χρόνος (διάβασμα εφημερίδων, τηλεόραση κλπ) που αφήνει μια βαθειά ανικανοποίηση και οδηγεί τους ενδιαφερόμενους στην κατάσταση του κιρκεγκωρικού κυρίου που ξεσκίζει την εφημερίδα του μπροστά στη γυναίκα του και στα κατατρομαγμένα παιδιά του ουρλιάζοντας «το εφικτό, το εφικτό»!
- Η αναμονή της αναχώρησης, η απαίτηση μιας ρήξης, η θέληση μιας απόδρασης: ο κόσμος, οι διακοπές, τα παραισθησιογόνα, η φύση, η γιορτή, η τρέλα!».
Η οφθαλμοφανής ενότητα μακρόκοσμου και μικρόκοσμου επιδεικνύει στους ανθρώπους
το μοντέλο της κουλτούρας τους: την ψευδή ταυτότητα του γενικού και του μερικού.
το μοντέλο της κουλτούρας τους: την ψευδή ταυτότητα του γενικού και του μερικού.
Όλη η μαζική κουλτούρα υπό το μονοπώλιο είναι μία και η αυτή, και ο σκελετός της, ο εννοιολογικός ιστός που αυτό κατασκευάζει, αρχίζει να διαγράφεται καθαρά. Οι ιθύνοντες δεν ενδιαφέρονται πια τόσο πολύ για τη συγκάλυψη του· όσο πιο ωμά ομολογείται η εξουσία του μονοπωλίου τόσο περισσότερο μεγαλώνει.
Οι κινηματογραφικές ταινίες και το ραδιόφωνο δεν έχουν πια ανάγκη να εμφανίζονται ως τέχνη. Η αλήθεια, το γεγονός ότι πρόκειται μόνο για εμπορικές επιχειρήσεις, τους χρησιμεύει ως ιδεολογία για τη νομιμοποίηση των σκουπιδιών, τα οποία κατασκευάζουν επίτηδες. Αυτοαποκαλούνται βιομηχανίες, και τα δημοσιευόμενα εισοδηματικά μεγέθη των γενικών διευθυντών τους καταρρίπτουν κάθε αμφιβολία για την κοινωνική αναγκαιότητα των έτοιμων προϊόντων.
Οι κινηματογραφικές ταινίες και το ραδιόφωνο δεν έχουν πια ανάγκη να εμφανίζονται ως τέχνη. Η αλήθεια, το γεγονός ότι πρόκειται μόνο για εμπορικές επιχειρήσεις, τους χρησιμεύει ως ιδεολογία για τη νομιμοποίηση των σκουπιδιών, τα οποία κατασκευάζουν επίτηδες. Αυτοαποκαλούνται βιομηχανίες, και τα δημοσιευόμενα εισοδηματικά μεγέθη των γενικών διευθυντών τους καταρρίπτουν κάθε αμφιβολία για την κοινωνική αναγκαιότητα των έτοιμων προϊόντων.
Είναι ο θρίαμβος του επενδυόμενου κεφαλαίου. Να χαραχθεί η παντοδυναμία του στις καρδιές των στερούμενων περιουσίας υποψηφίων για δουλειά ως η παντοδυναμία του κυρίου τους, αυτό είναι το νόημα όλων των ταινιών, όποια πλοκή και αν επιλέγει κάθε φορά η διεύθυνση παραγωγής.
Έτσι λοιπόν η πολιτιστική βιομηχανία, η πιο άκαμπτη από όλες τις τεχνοτροπίες, αναδεικνύεται ως ο στόχος του φιλελευθερισμού, αυτού ακριβώς που κατηγορείται για έλλειψη τεχνοτροπίας ή στυλ. Δεν είναι μόνον ότι οι εννοιολογικές κατηγορίες και τα περιεχόμενα της έχουν προέλθει από τη φιλελεύθερη σφαίρα, τόσο από τον εξημερωμένο νατουραλισμό όσο και από την οπερέτα και την επιθεώρηση: τα σύγχρονα πολιτιστικά τραστ είναι ο οικονομικός τόπος όπου μαζί με τους αντίστοιχους τύπους επιχειρηματιών επιζεί ακόμη προς το παρόν ένα μέρος της σφαίρας της κυκλοφορίας, που σε άλλους τομείς βρίσκεται υπό διάλυση. Εδώ μπορεί τελικά κάποιος να βρει ακόμη την τύχη του, αρκεί να μην επιμένει αταλάντευτα στην υπόθεση του, αλλά να είναι πρόθυμος για διαπραγματεύσεις. Όποιος αντιστέκεται μπορεί να επιζήσει μόνον αν ενσωματωθεί. Μόλις καταγραφεί στη διαφορά του από την πολιτιστική βιομηχανία, ανήκει κιόλας σε αυτή όπως ο αγροτικός μεταρρυθμιστής στον καπιταλισμό (4).
Τα Χαρακτηριστικά του Σύγχρονου Καπιταλισμού
Ουδείς αρνείται ότι στις ανεπτυγμένες χώρες, οι «φυσικές» συνθήκες εργασίας έχουν αλλάξει προς το βέλτιστο. Σήμερα η πλειοψηφία των εργαζομένων εργάζεται σε γραφεία με θέρμανση και κλιματισμό. Σ’αυτό έχει βοηθήσει η είσοδος της τεχνολογίας που έχει επεκταθεί σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Παρομοίως συμβαίνει το ίδιο στις συνθήκες διαβίωσης εκτός απασχόλησης, όπως κατοικία, μετακίνηση, επικοινωνία.
Το ζητούμενο λοιπόν σήμερα είναι εάν χειροτερεύει στις μέρες μας η κατάσταση της εργαζομένων ή όχι; στο σημείο αυτό θα πρέπει να διερευνηθούν οι δυο πλευρές του ερωτήματος, της Μαρξικής θεωρίας.
Η πρώτη, η λεγόμενη «σχετική εξαθλίωση» όπως την ονόμασαν οι κλασικοί του μαρξισμού. Η τάση δηλαδή του ολοένα διευρυνόμενου χάσματος ανάμεσα στις κύριες τάξεις του σημερινού καπιταλιστικού συστήματος, και
Η δεύτερη πλευρά, η λεγόμενη «απόλυτη εξαθλίωση» στην οποία η οικονομική κατάσταση των εργαζομένων χειροτερύει απόλυτα σε σύγκριση με προηγούμενες περιόδους. Αυτή η πλευρά, παρατηρείται σε περιόδους οικονομικών κρίσεων. Παράδειγμα αποτελούν τα επιβληθέντα μνημόνια στην Ελλάδα το 2010.
Το Πρώτο χαρακτηριστικό
Ως προς την πρώτη πλευρά, την λεγόμενη «σχετική εξαθλίωση», επαληθεύεται πανηγυρικά. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Credit Suisse (5), ο παγκόσμιος πλούτος κατανέμεται, για το 2020, ως εξής:
Το 12,2% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 84,9% του πλούτου, ενώ το κατώτερο 55% έχει στη διάθεσή του το 1,3% του συνολικού πλούτου.
Έτσι, στην Ευρώπη, το 10% του πληθυσμού κατέχει το 58% του συνολικού πλούτου, το ενδιάμεσο 40% το 38% και το κατώτερο 50% μόλις το 4%. Αντίστοιχα, στη Β. Αμερική, τα ποσοστά του συνολικού πλούτου, ανά κατηγορία, είναι 70%, 28% και 2%!
Στην Ελλάδα, ίσως η καλύτερη απόδειξη να αποτελεί η δημοσίευση από την ΑΑΔΕ (07-06-2023), των φορολογικών δηλώσεων του φορολογικού έτους 2021.
| Πίνακας-1. Φορολογικό Έτος 2021 | ||
|---|---|---|
| ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ | ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΟΡΟΛΟ-ΓΟΥΜΕΝΩΝ | ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ |
| ΑΠΟ 0-10.000 | 3.757.535 | 56,9% |
| ΑΠΟ 10.001-15.000 | 945.848 | 14,4% |
| ΑΠΟ 15.001-26.000 | 1.145.018 | 17,4% |
| ΑΠΟ 26.001-50.000 | 605.141 | 9,1% |
| ΑΠΟ 50.001-100.000 | 121.822 | 2,0% |
| ΑΠΟ 100.000 ΚΑΙ ΑΝΩ | 29.908 | 0,2% |
| Γενικό σύνολο | 6.605.272 | 100,0% |
| ΑΑΔΕ-ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΕΤΟΣ 2021 (07-06-2023) https://www.aade.gr/sites/default/files/2023-07/etisio_stats_fysikwn_forologikou_2021_v.0.2.xlsx |
Το Δεύτερο χαρακτηριστικό
Τα τελευταία έτη πληθαίνουν οι διεργασίες και οι μελέτες δύο «άσχετων» μεταξύ τους θεμάτων.
Η πρώτη μελέτη, αφορά την αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη. Ενδεικτικά αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα το ποσοστό αντικατάστασης ανά επάγγελμα:
| Τα 15 Επαγγέλματα που Απειλούνται να Αντικατασταθούν απο τα Ρομπότ | Τα 15 Επαγγέλματα που Δεν Απειλούνται να Αντικατασταθούν απο τα Ρομπότ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Επάγγελμα | Ποσοστό Αντικατά-στασης | Επάγγελμα | Ποσοστό Αντικατά-στασης | Επάγγελμα | Ποσοστό Αντικατά-στασης | Επάγγελμα | Ποσοστό Αντικατά-στασης |
| Πωλητής μέσω Τηλεφώνου | 99,00% | Πραγματο-γνώμων | 95,60% | Ηθοποιός ή Παρουσιατής | 37,40% | Οδοντοτεχνίτης ή Χειριστής Ιατρικών Συσκευών | 27,50% |
| Δακτυλογράφος | 98,50% | Φοροτεχνικός | 95,50% | Αισθητικός | 36,90% | Στέλεχος Τουριστικού Πρακτορείου | 25,20% |
| Δικαστικός Κλητήρας | 97,60% | Οικονόμος ή Οικιακή Βοηθός | 95,30% | Σέφ | 36,60% | Αστυνομικός | 22,40% |
| Επόπτης Επιθεωρητής | 97,60% | Πωλητής | 94,40% | Συντηρητής Αεροσκαφών | 35,40% | Στέλεχος Εταιρείας Δημοσίων Σχέσεων | 17,50% |
| Υπέύθυνος Πωλήσεων | 97,20% | Δικαστικός Υπάλληλος | 92,40% | Συγγραφέας ή Μεταφραστής | 32,70% | Οικονομολόγος ή Στατιστικολόγος | 14,70% |
| Λογιστής | 97,00% | Επιπλοποιός ή Ξυλουργός | 91,60% | Κομμωτής ή Κουρέας | 32,70% | Οπτικός | 13,70% |
| Τραπεζικός Υπάλληλος | 96,80% | Σερβιτόρος | 89,90% | Ψυκτικός | 32,60% | Χορευτής ή Χορογράφος | 13,00% |
| Ρεσεψιονίστ | 96,80% | Διαφημιστής | 32,60% | ||||
| Συμπέρασματα που προκύπτουν από δύο έρευνες, αφενός του ομίλου Boston Consulting Group και αφετέρου του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, |
Η επικράτηση της σύγχρονης ασύδοτης και σχεδόν ανεξέλεγκτης λειτουργίας των αγορών χρήματος και κεφαλαίου, αλλά και η τάση για την ισοπέδωση του εναπομείναντος κοινωνικού κράτους, αυτό που ονομάζεται νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης, δεν θα θεωρείται υπερβολή εάν ισχυριστούμε ότι βρισκόμαστε στην Αυγή ενός Δυστοπικού Μέλλοντος και μάλιστα άμεσου.
Μια Απόπειρα Αντιμετώπισης του Φαινομένου της Αλλοτρίωσης
Εστίες αντίστασης σε αυτή την αρρωστημένη και θανατηφόρα λαίλαπα της αλλοτρίωσης που καταστρέφει ανθρώπινες ψυχές και προσωπικότητες, υπάρχουν. Μπορεί να είναι μικρές και σκόρπιες, αλλά υπάρχουν. Στα βασικά τους μειονεκτήματα συγκαταλέγονται η έλλειψη μαζικότητας, αρκετές φορές η ανταγωνιστικότητα τους και η έλλειψη στοιχειώδους συντονισμού. Αυτός είναι ένας ρόλος μεταξύ των άλλων που έρχεται να διαδραματίσει ο πολιτικός φορέας. Η Αριστερά μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να συντονίσει την ενιαία έκφραση των διαφόρων διάσπαρτων κινημάτων που δραστηριοποιούνται.
Δύο απόψεις εκφράζονται συνήθως μέσα από τους εν ενεργεία πολιτικούς φορείς:
Η Πρώτη Άποψη: Εκφράζει την βεβαιότητα ότι όλα (ως δια μαγείας) θα λυθούν σε ένα πολιτικο-οικονομικό σύστημα, το οποία συνήθως ονομάζεται σοσιαλιστικό.
Η Δεύτερη Άποψη: Εκφράζει την ανάγκη της μεγαλύτερης δυνατής ενότητας των σκόρπιων εστιών αντίστασης, εντός της σημερινής πολιτικής πραγματικότητας, με την προοπτική του κοινού συντονισμού των εστιών αυτών και γιατί όχι την δημιουργία ενιαίας πολιτικής έκφρασης των κομμάτων και συλλογικοτήτων, στη βάση αυτοτελούς παρουσίας και λειτουργίας των δημοκρατικών διαδικασιών.
Δυστυχώς μέχρι σήμερα οι κινήσεις ενότητας στο χώρο της Αριστεράς εξαντλούνται με την διεύρυνση ψηφοδελτίων λίγο πριν από τις εκλογές.
«Μόνο όποιος δεν έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του μπορεί να φοβάται τις προσωρινές συμμαχίες, έστω και με ανθρώπους ασταθείς και κανένα πολιτικό κόμμα δεν θα μπορούσε να υπάρξει δίχως τέτοιες συμμαχίες....» (6).Ένα πρώτο βήμα θα ήταν η δημιουργία ενός συντονιστικού οργάνου για την αντιμετώπιση καθημερινών προβλημάτων. Παράδειγμα, η αποτροπή των εξώσεων απελπισμένων συμπολιτών μας. Η τραγωδία της Θεσσαλίας ας είναι η αρχή της κινητοποίησης και του συντονισμού επιστημονικών φορέων και πολιτών.
Το πρώτο μέτρο, προτείνετε η απαγόρευση αλλαγή χρήσης των πλημμυρισμένων εκτάσεων.
Ταυτόχρονα, η άμεση έναρξη ενός διαλόγου για την γέννηση ενός κοινού πολιτικού προγράμματος δράσης. Η συγκυρία της σημερινής πολιτικής σκηνής ευνοεί την άμεση έναρξη του. Οι απλοί ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ θα παραμείνουν αιωρούμενοι μετά την κατάληψη της ηγεσίας του από τον «αμερικανολάγνο μεσσία» τους.
Τα προτεινόμενα θέματα που θα πρέπει να συζητηθούν όχι περιοριστικά μπορεί να είναι:
- Άμεση κατάργηση όλων των μνημονίων και των εφαρμοστικών νόμων τους, καταγγελία όλων των αποικιοκρατικών δανειακών συμβάσεων.
- Εθνικοποίηση-κοινωνικοποίηση των τραπεζών και συγκρότηση μιας νέας χρηματοπιστωτικής πολιτικής, με αποκλειστικά αναπτυξιακά, παραγωγικά και κοινωνικά κριτήρια.
- Ρύθμιση των ιδιωτικών χρεών για τις μικρές επιχειρήσεις, τη μικρομεσαία εργαζόμενους αγρότες και τις πιο αδύνατες κοινωνικές κατηγορίες.
- Υψηλή φορολογία στο κεφάλαιο, άρση του τραπεζικού απόρρητου των μεγαλοκαταθετών, είσπραξη των οφειλόμενων φόρων και προστίμων της λίστας Λαγκάρντ κ.λ.π.
- Εθνικοποίηση των πιο κρίσιμων και στρατηγικών τομέων και επιχειρήσεων της οικονομίας.
- Στήριξη μισθών, συντάξεων, κοινωνικών δαπανών, προώθηση της δωρεάν υγείας και δωρεάν παιδείας σε όλα τα επίπεδα.
- Ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών, με τη θεσμοθέτηση του κοινωνικού ελέγχου και διαχείρισης σε όλο το φάσμα της οικονομίας, και άμεση ψήφιση νόυ ν/σ εργατικού δικαίου.
- Συγκρότηση ενός προοδευτικού σχεδίου παραγωγικής ανασυγκρότησης της οικονομίας.
Για τους «παροικούντες την Ιερουσαλήμ», γνωρίζουμε ότι σήμερα κάθε ρήγμα στην αλλοτρίωση τους, είναι και μια μικρή νίκη στο στόχο μας για την εξαφάνιση της. Ας πούμε τα πράγματα με το όνομα τους. Αύριο, όταν η υπεραξία που θα παράγεται από τα ρομπότ (που περικλείεται η συνολική υπεραξία της ανθρώπινης εργασίας, της κατασκευής τους) θα διανέμεται με δίκαιο τρόπο, τότε είναι και η αυγή της Ουτοπίας, σε μια κοινωνία που δεν φαίνεται να έχει άλλη διέξοδο Ουμανιστικού τρόπου ανάπτυξης.
Βιβλιογραφία-Πηγές
1. Ιstvan Meszaros. (2016). Η Θεωρία του Μαρξ για την Αλλοτρίωση: Εκδόσεις Ράππα, σελ. 111.
2. Jean Philippe Deranty. (2008). Work and the Precarisation of Existence, “European Journal of Social Theory”, 11(4), σελ. 443-463.
3. Gianni Toti. (1982). Ο Ελεύθερος Χρόνος. Εκδόσεις Μνήμη, σελ. 65.
4. Adorno W. Theodor, Horkheimer Max. (1996). Διαλεκτική του Διαφωτισμού: Φιλοσοφικά Αποσπάσματα, σελ. 201, 203, 208, 219, 220.
5. Anthony Shorrocks, James Davies, Rodrigo Lluberas. (2021). Global Wealth Report 2021. Credit Suisse.
6. Β.Ι. Λένιν-Τι να κάνουμε, σελ. 23: Εκδόσεις Θεμέλιο.
Γιάννης Περάκης- Οικονομολόγος.
Πτυχιούχος του μεταπτυχιακού του ΕΚΠΑ, «Φιλοσοφία και Διοίκηση (Philosophy and Management)»
Γιάννης Περάκης: Σχετικά με το Συντάκτη
Πτυχιούχος του μεταπτυχιακού του ΕΚΠΑ, «Φιλοσοφία και Διοίκηση (Philosophy and Management)»
Γιάννης Περάκης: Σχετικά με το Συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου