Ελενα Μποτζιολή
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συζήτηση για τα social media (μέσα κοινωνικής δικτύωσης) είναι στο επίκεντρο με διάφορες αφορμές και τρόπους. Από τα υπαρκτά προβλήματα που εντοπίζονται σε νεότερες - και όχι μόνο - ηλικίες, δηλαδή «την κοινωνική αποστασιοποίηση, τον ανεπαρκή ύπνο, τον κατακερματισμό της προσοχής και τον εθισμό», όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν, μέχρι τις απαγορεύσεις του TikTok, τον ανταγωνισμό για τον έλεγχο της «πληροφορίας» από τα μεγάλα τεχνολογικά μονοπώλια των ΗΠΑ, που προσωποποιούνται στον Elon Musk, στον Mark Zuckerberg κ.ά.
Στο παρόν άρθρο δεν θα ασχοληθούμε με τον σχολιασμό αυτών των εξελίξεων, αν και έχουν συνολικότερο ενδιαφέρον στο πλαίσιο της περιόδου όξυνσης των αντιθέσεων και των πολέμων που διανύουμε.
Το βασικό, που έχει αξία να σημειώσουμε, είναι η αντίληψη, η οποία τα τελευταία χρόνια διεκδικεί να εδραιωθεί στις συνειδήσεις - κυρίως των νέων ανθρώπων - που θέλει τα social media αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας. Κι αυτό γιατί, πέρα από το γνωστό φακέλωμα και την κατάργηση κάθε είδους ιδιωτικότητας που επιβάλλουν και απαιτούν, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε ότι καλλιεργούν μία συγκεκριμένη στάση και ένα μοτίβο συμπεριφοράς, μία προκαθορισμένη και αποδεκτή επανάληψη ενός στερεότυπου αναρτήσεων, που καθορίζεται από το εκάστοτε μέσο και απαιτεί έναν μιμητισμό από τους χρήστες του, πράγμα το οποίο αντικειμενικά πολλαπλασιάζει τα προβληματικά χαρακτηριστικά που εξαρχής προωθεί...
Στο παρόν άρθρο δεν θα ασχοληθούμε με τον σχολιασμό αυτών των εξελίξεων, αν και έχουν συνολικότερο ενδιαφέρον στο πλαίσιο της περιόδου όξυνσης των αντιθέσεων και των πολέμων που διανύουμε.
Το βασικό, που έχει αξία να σημειώσουμε, είναι η αντίληψη, η οποία τα τελευταία χρόνια διεκδικεί να εδραιωθεί στις συνειδήσεις - κυρίως των νέων ανθρώπων - που θέλει τα social media αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας. Κι αυτό γιατί, πέρα από το γνωστό φακέλωμα και την κατάργηση κάθε είδους ιδιωτικότητας που επιβάλλουν και απαιτούν, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε ότι καλλιεργούν μία συγκεκριμένη στάση και ένα μοτίβο συμπεριφοράς, μία προκαθορισμένη και αποδεκτή επανάληψη ενός στερεότυπου αναρτήσεων, που καθορίζεται από το εκάστοτε μέσο και απαιτεί έναν μιμητισμό από τους χρήστες του, πράγμα το οποίο αντικειμενικά πολλαπλασιάζει τα προβληματικά χαρακτηριστικά που εξαρχής προωθεί...
Ο ναρκισσισμός και η αυτοπροβολή ως «τρόπος ζωής»
Η αποθέωση του «εγώ», η έκθεση της προσωπικής ζωής, η αυτοπροβολή, ο ναρκισσισμός και η εξύψωση του ατομισμού είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που κατακλύζουν τις οθόνες πίσω από τις στιλιζαρισμένες αναρτήσεις, τα viral βίντεο, τις δημοσιεύσεις των influencers και των άλλων χρηστών, που προσπαθούν να αντιγράψουν σε περιεχόμενο ό,τι γίνεται αρεστό και δημοφιλές.
Ξεχωρίζει η λεπτομερής και αναλυτική περιγραφή και παρουσίαση του «πού πήγα και πώς πέρασα», «με ποιον ήμουν και τι είπαμε»... Πριμοδοτείται η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκθεση της προσωπικής ζωής, ενθαρρύνεται - ειδικά μέσα από έναν ακήρυχτο ανταγωνισμό μεταξύ των αναρτήσεων των άλλων χρηστών - το ποιος θα δημοσιεύσει περισσότερα στοιχεία των προσωπικών του στιγμών.
Συσκοτίζεται σε μεγάλο βαθμό ο ρόλος του ακροατηρίου, των παρατηρητών όλων των στιγμών που παρουσιάζονται σε κοινή θέα, οι οποίοι εμφανίζονται με χαρακτήρα διαδικτυακού «φίλου». Καταντάει ο χρήστης να νιώθει υποχρέωση απέναντί τους, ότι πρέπει να δημοσιεύει όλο και περισσότερες στιγμές.
Η επιβράβευση για την ανεπανόρθωτη έκθεση των προσωπικών στιγμών δεν είναι τίποτε άλλο από «likes» και «followers», εκτός από τη γιγάντωση μίας δυσλειτουργικής πεποίθησης που γίνεται όρος για την «ύπαρξή» σου στα social media. Ετσι λειτουργεί ο αλγόριθμος και αν «η ύπαρξή σου στα social media» γίνει όρος για την κοινωνική σου υπόσταση, τότε το πρόβλημα γίνεται πολύ μεγαλύτερο, δημιουργώντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις να υψωθεί ένα ναρκισσιστικό αδιέξοδο που παγιδεύει τις συνειδήσεις και τις οδηγεί να συνεχίζουν να αναπαράγουν το μοτίβο που τις γέννησε.
Αυτό που «πουλάει» είναι αυτό που παίρνει τη μεγαλύτερη αποδοχή. Αυτό που δημοσιεύεται, οφείλει να ακολουθήσει αυτό που «πουλάει», για να είναι αυτό που παίρνει τη μεγαλύτερη αποδοχή...
Το μέσο σε ρουφάει μέχρι η σύγχυση για το τι είναι σημαντικό να κάνει το ασήμαντο, το επιφανειακό, το ευτελές να επικρατήσει, να το κάνει κυρίαρχο συστατικό των δημοσιεύσεων. Αυτόματα δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος για το τι είναι σημαντικό και τι αξίζει να αναδειχθεί και να προβληθεί. Αυτός ο κύκλος εκπορεύεται από τα χαρακτηριστικά που θέλει να δώσει το μέσο στους χρήστες του. Οι χρήστες εναρμονίζονται και αναπαράγουν την «κυρίαρχη γραμμή», που το ίδιο το μέσο επιβάλλει.
Αυτή η κατάσταση περιλαμβάνει μια μεγάλη γκάμα τάσεων και συμπεριφορών:
Περιλαμβάνει όσους «αθώα» ποστάρουν πραγματικές, αληθινές στιγμές από τη ζωή τους, αναζητώντας μέσω αυτής της διαδικασίας την ατομική επιβράβευση και κοινωνική καταξίωση, επιβεβαίωση του κοινωνικού τους ρόλου, τη δημοσιοποίηση των χαρακτηριστικών τους, των απόψεων, των συναισθημάτων τους. Θύματα της διαρκούς έκθεσης, ταΐζοντας διαρκώς και τους αλγόριθμους.
Περιλαμβάνει όσους επιλέγουν τη «φυγή» από την πραγματικότητα, κατασκευάζοντας έναν εαυτό, μια «περσόνα» που δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική τους ζωή. Η αντίφαση αυτή μεταξύ πραγματικότητας και εικονικής πραγματικότητας, οι διαφορές μεταξύ του ποιος είσαι στα αλήθεια και του ποιος θέλεις να φανείς όταν είσαι στα social, πολλές φορές καταντούν επικίνδυνα χαώδεις.
Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι η «περσόνα» που δημιουργεί κάποιος στο διαδίκτυο είναι ένα μέσο επίπλαστης φυγής από τον άνθρωπο που είναι, από τις καταστάσεις που βιώνει και από τις συνθήκες και το κοινωνικό υπόβαθρο που επιδρούν πάνω του. Φυσικά και ο ίδιος, μόλις βγει από την εφαρμογή, θα πρέπει να αναμετρηθεί με τη γείωση της αλήθειας του πραγματικού κόσμου, έστω κι αν προσπαθεί να τον αποφύγει ή να αναμετρηθεί μαζί του και με τα προβλήματα που φέρνει.
Περιλαμβάνει το διαρκές κυνήγι της «ευτυχίας», μιας επίπλαστης καλοπέρασης, της συγκάλυψης της πραγματικότητας και της απόκρυψης της σκληρής κοινωνικής αλήθειας, μια υπερβολική προσπάθεια για το τέλειο, το αψεγάδιαστο αποτέλεσμα. Η εναρμόνιση με την επικρατούσα ευδαιμονία είναι επιτακτική. Σε καλεί να ευθυγραμμιστείς με την κυριαρχία της ψευδαίσθησης, να την αποδεχτείς ως τη μοναδική πρέπουσα και να την υπηρετείς με ευλάβεια. Να τροφοδοτείς τους αλγόριθμους με ακόμη περισσότερη ψευδαίσθηση, μέχρι ο χρήστης να βυθιστεί και να θαφτεί κάτω από τον βούρκο του επίδικου ζητούμενου, που δεν είναι άλλο από τη διαιώνιση της αληθοφάνειας της επίπλαστης πραγματικότητας. Και συνήθως ο χρήστης δεν καταλαβαίνει καν ότι έχει θαφτεί...
Σε κάθε όμως εκδοχή, η βάση είναι κοινή: Ο ατομισμός, ο ανταγωνισμός και η αποξένωση που αναπαράγει η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, την ίδια στιγμή που η παραγωγή γίνεται όλο και πιο κοινωνική, απαιτεί τη «συνεργασία» της δουλειάς εκατομμυρίων. Ομως, τα προϊόντα, τα πλούτη αυτής της εργασίας τα καρπώνονται οι μέτοχοι καπιταλιστικών μονοπωλίων, που γίνονται τα μαζικά «είδωλα», τα «πρότυπα» του ναρκισσισμού. Αυτοί που «δεν ξέρουν τι έχουν», «δεν τους νοιάζει τι παράγουν» οι επιχειρήσεις τους, απλώς καρπώνονται με τη μορφή του κέρδους τον κοινωνικό πλούτο.
Η αιτία αυτού του φαινομένου βρίσκεται στο βαθύ σάπισμα της καπιταλιστικής κοινωνίας, κατά την οποία τεχνολογικές δυνατότητες και σύγχρονα μέσα αξιοποιούνται για τη χειραγώγηση, τον εκμαυλισμό εκατομμυρίων ανθρώπων.
Είναι πολιτική πράξη το share από «rosa»;
Στην ανασκόπηση του «luben», της ιστοσελίδας που σχολιάζει καυστικά την επικαιρότητα, γράφτηκε κάτι που μας έκανε τουλάχιστον να μειδιάσουμε: «Κράζεις ότι η κοινωνία κοιμάται και δεν αλλάζει τίποτα, αλλά το μόνο που κάνεις είναι share από "rosa"», δηλαδή κοινοποιείς απλώς δημοσιεύσεις που επιλέγει μία αυτοαποκαλούμενη «προοδευτική κοινότητα ενημέρωσης», ο όμιλος της οποίας («Ομιλος Πολίτη») προχώρησε σε κάμποσες εκδικητικές απολύσεις αυτών που απεργούν και κατακεραυνώθηκε από εργαζόμενους του κλάδου των ΜΜΕ για εντατικοποίηση και τρομοκρατία.
Γιατί το αναφέρουμε αυτό το παράδειγμα; Δεν είναι λίγες οι φορές που ανάμεσα στις αναρτήσεις των χρηστών των social media, ανάμεσα σε προσωπικές στιγμές, υπάρχει ένα είδος πολιτικού σχολιασμού της επικαιρότητας για θέματα που ιεραρχούνται ως σημαντικά. Επίσης, δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν ότι απέναντι στην κυρίαρχη κουλτούρα που αναπαράγεται στα social media μπορεί να διαμορφωθεί και το «αντίπαλο δέος», μια εναλλακτική «προοδευτική» ή και «αντισυστημική» επιλογή.
Βεβαίως, στις περισσότερες των περιπτώσεων ο «εναλλακτικός αλγόριθμος» λειτουργεί και σπρώχνει (σε) θέματα της ατζέντας του «ατομικού δικαιωματισμού». Για να μπορείς να μιλήσεις για την Παλαιστίνη, πρώτα θα πρέπει να μιλήσεις, να αποθεώσεις όλη τη «δικαιωματίστικη ατζέντα», αλλιώς η ανάρτησή σου πάει στα αζήτητα. Αλλά και τα πιο δύσκολα θέματα, όπως ο πόλεμος, οι ιμπεριαλιστικές συγκρούσεις και η εμπλοκή της χώρας, περιορίζονται στο επίπεδο ενός ρηχού ανθρωπισμού...
Για όσους, λοιπόν, προβληματίζονται και δεν πείθονται από τη ...«mainstream» κουλτούρα, που αναπαράγεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπάρχει και η «προοδευτική εναλλακτική», η οποία πατάει πάνω στη διαμόρφωση της «ευαίσθητης» και «προοδευτικής περσόνας», με ατζέντα βέβαια δεδομένη και διαμορφωμένη, έτσι ώστε να αναπαράγεται πολύμορφα το κάλπικο αστικό δίπολο «πρόοδος - συντήρηση».
* Η Ελ. Μποτζιολή είναι μέλος του Τμήματος Προπαγάνδας της ΚΕ του ΚΚΕ
Πηγή: rizospastis
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου