Του Sam Kriss*
[…] Σύμφωνα με πολλές κριτικές, ζούμε ένα σενάριο αποκάλυψης. Αυτό αφορά, φυσικά, το Pokémon Go -πώς αλλιώς θα περιέγραφες έναν κόσμο όπου ενήλικες κατά εκατομμύρια αναλώνονται άσκοπα, κοιτώντας τα κινητά τους, μαζεύοντας ψηφιακούς αρουραίους, αναβιώνοντας μια χαζή παιδική ηλικία και συρρικνώνονται, στο μεταξύ, σε αφηρημένα κακομαθημένα σε υπερδιέγερση;
Όλο αυτό αποτελεί δυνατή κριτική του παιχνιδιού αλλά δεν είναι αυτή που ενδιαφέρομαι να ακολουθήσω. Ας αφήσουμε στην άκρη τους ενήλικες που μετατρέπονται σε νήπια· τι κάνουν τα παιδιά, τα πραγματικά παιδιά; Όταν παίζουν ομαδικά και χωρίς να διαμεσολαβούνται από τίποτα πλην της φαντασίας τους, κάνουν κάτι αυθόρμητο και απίστευτο: δημιουργούν νέους κόσμους.
Αυτοί οι κόσμοι, σε γενικές γραμμές, δεν έχουν τη μορφή μιας καθαρής φυγής στη φαντασία αλλά αποτελούν μια ριζική επανανοηματοδότηση της πραγματικής ύπαρξης – η επινόηση νέων τρόπων χαρτογράφησης και συστηματοποίησης της πραγματικότητας, μια σειρά πειραμάτων με την πλαστικότητα του χώρου.
Ας δούμε τα πεζοδρόμια: αν πατήσετε στις ρωγμές, κάτι κακό θα σας συμβεί· θα σπάσετε την πλάτη σας ή θα σας φάει μια αρκούδα. Κάποιες φορές το πάτωμα γίνεται λάβα και ο πυροκλαστικός κώδικας μεταμορφώνει το βαρετό κόσμο των αντικειμένων. Κάποιες φορές μια παρέα παιδιών θα μετατραπεί σε αστροναύτες και εξωγήινους· τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα γιγαντώνονται και γίνονται πλανήτες, τα φύλλα που πέφτουν βροντούν σαν πεδία με αστεροειδείς.
Κάθε τι είναι ζωντανό με πιθανές σημασιοδοτήσεις, ο κόσμος υπάρχει για να γκρεμιστεί και να ξαναχτιστεί. Αυτό υπόσχεται το Pokémon Go: το μόνο που πρέπει να κάνεις είναι να κατεβάσεις την εφαρμογή και ξαφνικά θα μπεις σε ένα διαφορετικό κόσμο, μια φωτεινή και γεμάτη ενέργεια πραγματικότητα, στην οποία παραμονεύουν απίστευτα τέρατα.
Όλα αυτά θα έπρεπε να απασχολούν την Αριστερά· εξάλλου ένα από τα πιο ισχυρά επαναστατικά συνθήματα της εποχής δηλώνει ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός». Ως μαρξιστές, θα πρέπει να μας ενδιαφέρει να αλλάξουμε τον κόσμο – όχι μόνο να αλλάξουμε την κυβερνητική πολιτική ή να αντικαταστήσουμε τη μια κυρίαρχη τάξη με μια άλλη, αλλά να αντικαταστήσουμε την αλλοτριωμένη, ανθρώπινη εμπειρία της πραγματικότητας με μια χειραφετημένη.
Στα χειρόγραφα του 1844, ο Μαρξ περιγράφει τη σχέση υποκειμένου-αντικειμένου που προκύπτει από τη μη αλλοτριωμένη εργασία, ως εξής: «Το αντικείμενο της εργασίας είναι η αντικειμενοποίηση της ειδολογικής ζωής του ανθρώπου: γιατί ο άνθρωπος αναπαράγει τον εαυτό του, όχι μόνο πνευματικά, στη συνείδησή του, αλλά δραστήρια και ουσιαστικά και μπορεί, έτσι, να κοιτάζει τον εαυτό τον σε έναν κόσμο που ο ίδιος δημιούργησε. Στον Χάιντεγκερ, η συνθήκη του εδωνά-είναι [Dasein] είναι ερριμμενότητα [Geworfenheit – απλή παρουσία σ’ έναν κόσμο που δεν έχω διαλέξει], η συνθήκη του να ριχτείς σε έναν κόσμο, να ριχτείς στην απόγνωση αυτού που απλώς, αδιάφορα, είναι.
Ο Μαρξ βλέπει ένα δρόμο πέρα από την αλλοτρίωση στη συνειδητή δράση της συνείδησης επί του κόσμου. Και αυτή η ελεύθερη, αυθόρμητη, μετασχηματιστική δράση της ειδολογικής ύπαρξης λαμβάνει πράγματι χώρα παντού γύρω μας. Γιατί, παρ’ όλη τη φρίκη και τη σκληρότητα της παιδιάστικης φαινομενολογίας (και δεν θα έπρεπε να εξιδανικεύουμε τα παιδιά – εξάλλου ένα, σχεδόν αναπόφευκτο, στοιχείο του παιχνιδιού τους είναι το συστηματικό bullying στους αδύναμους), κανείς δεν μπορεί να δει στα παιδιά που υποκρίνονται ότι είναι εξερευνητές ή ληστές τραπεζών τις αλυσίδες και το μόχθο της αλλοτριωμένης εργασίας.
Αν κάτι σαν το Pokémon Go μπορούσε πράγματι να μετατρέψει τους ενήλικες ξανά σε παιδιά, μπορεί να είχε κάποια αξία. Όμως, αυτό που κάνει στην πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετικό.
[…] Υπάρχει ένα παρόμοιο πρόβλημα με το Pokemon Go· ο τρόπος με τον οποίο ο νέος, διασκεδαστικός και παιχνιδιάρης χάρτης του κόσμου μπορεί να συγκρούεται με άλλες, πιο κατεστημένες πραγματικότητες: φυλή και τάξη, ιστορία, κίνδυνος και θάνατος. Όπως τόνισε ένας παίκτης, το παιχνίδι μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο για νεαρούς, μαύρους άνδρες.
Ένας παίκτης που περιφέρεται ανέμελα σε μια γειτονιά λευκών, ο οποίος μπορεί να περάσει αρκετές φορές μπροστά από τα ίδια σπίτια, κυνηγώντας μια χαμογελαστή χελώνα καρτούν, θα υποβληθεί σε μια πολύ διαφορετική μορφή χαρτογράφησης και συστηματοποίησης της πραγματικότητας: μπορεί να αναγνωριστεί ως ύποπτος και αν ένας νεαρός, μαύρος άνδρας αναγνωριστεί ως ύποπτος μπορεί να σκοτωθεί.
Υπάρχουν και άλλες ιστορίες όπου οι πραγματικότητες διαρθρώνονται με δυσάρεστο τρόπο: το κορίτσι που βρήκε ένα πτώμα σε ένα ποτάμι ενώ κυνηγούσε φανταστικά πλάσματα · οι οπλισμένοι ληστές που χρησιμοποίησαν lures για να προσελκύσουν Pokémon αλλά και παίκτες σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία όπου τους πήραν τα κινητά τους· το Μουσείο του Ολοκαυτώματος, στις αίθουσες του οποίου ανακαλύφθηκε ότι υπάρχει ένα Pokémon που λέγεται Koffing και το οποίο εκπέμπει δηλητηριώδη αέρια.
Η εκ νέου χαρτογράφηση της πραγματικότητας, η οποία πραγματοποιείται από το Pokémon Go, δεν ανταποκρίνεται στην κοινωνική ύπαρξη και είναι αδιάφορη για αυτήν· είναι μια αντικειμενική φαντασία, αφηρημένη και συγκεντροποιημένη. Ο αντικειμενικός χαρακτήρας είναι το πρόβλημα και όχι η φαντασία – δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα με το παιχνίδι αν απλά μας έδινε έναν ψεύτικο κόσμο να τρέχουμε μέσα του, όμως ο κόσμος που δείχνει είναι ο πραγματικός και οι περιορισμοί του μας καταπνίγουν.
[…] Το παιχνίδι της παιδικής ηλικίας παρουσιάζει τον κόσμο ως μια περιπέτεια· αυτό που αναδιαμορφώνεται είναι η αισθητηριακή εμπειρία, η οποία αποκαλύπτει αόρατες διαστάσεις μέσα από διαδοχικά καθεστώτα συμβόλων. Στο Pokémon Go υπάρχει μόνο ένα: όλες οι διαδρομές είναι προκαθορισμένες, όλες οι ενδεχομενικότητες έχουν καταγραφεί, όλα τα σημεία ενδιαφέροντος έχουν καταγραφεί και έχουν καταστεί αμετάβλητα· δεν υπάρχει ούτε το ενδεχόμενο μιας χαλαρής βόλτας, όχι όταν το Pokémon Go δημιουργεί το χάρτη και όλη την περιοχή εντός του ταυτόχρονα.
[…] Η δύναμη του να επηρεάσεις ενεργητικά αυτή την ενισχυμένη πραγματικότητα ανήκει μόνο στους διευθυντές της εταιρείας και η δύναμη του παιδικού παιχνιδιού έχει υποβληθεί σε άλλον έναν γύρο πρωταρχικής συσσώρευσης και αλλοτρίωσης. Ο κόσμος δεν γίνεται τελείως άλλος· αντ’ αυτού, προστίθεται ένα νέο στρώμα για να γλιστρήσει άκοπα στη μονοτονία της καθημερινής ζωής.
Η προσταγή στους παίκτες του Pokémon Go είναι να υπακούσουν. Τα πραγματικά ανθρώπινα σώματα δαμάζονται και κατευθύνονται μέσα από την προσφορά αόρατων δολωμάτων (lures): οι επιχειρήσεις μπορούν να αγοράζουν αντικείμενα του παιχνιδιού που θα δελεάσουν τους πελάτες· το κράτος πιθανώς να μπορούσε να καταστείλει μια εξέγερση, σκορπίζοντας εκατοντάδες σπάνια Pokémon μακριά από την κεντρική πλατεία. Αν το ήθελαν, οι δημιουργοί του παιχνιδιού θα μπορούσαν να στείλουν τους ανθρώπους να πηδούν με τη θέληση τους από γκρεμούς, να περπατούν αργά μέσα στις γραμμές του τραίνου και να τρέχουν μέσα σε φωτιές στο δάσος.
Είναι μια τεχνολογία βιοπολιτικής, κάτι που μιλάει με μια φωνή στα εξατομικευμένα εκατομμύρια και με το δικό του, μικρό τρόπο βοηθάει να κατευθύνει τις ζωές τους. Για την ώρα, οι προσταγές της είναι ήπιες, αλλά πρόκειται για την ηπιότητα ενός αστικού ιδανικού, το οποίο ανυψώνεται σε αδιατάρακτη καθολικότητα.
Περπατήστε. Εξερευνήστε τη γειτονιά σας. Πηγαίνετε στο πάρκο. Κοιτάξτε γύρω σας. Διασκεδάστε. Το Pokemon Go είναι ένας καταναγκασμός, μια εξουσία και μια εντολή που προέρχεται από ένα κενό σύμπαν, η οποία διαπερνά τις κοινωνικές και πολιτικές διαιρέσεις προκειμένου επιτέλους να τα πιάσουμε όλα. Πρέπει να της αντισταθούμε.
* Ο Sam Kriss είναι αρθρογράφος και ζει στο Ην. Βασίλειο. Μπλογκάρει στο Idiot Joy Showland. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο www.jacobinmag.com υπό τον τίτλο Resist Pokémon Go. Εδώ το αναδημοσιεύουμε με μικρές περικοπές από μετάφραση του Αλέξανδρου Μινωτάκη. Ολόκληρο μπορείτε να το αναζητήσετε στο http://k-lab.zone/ από όπου και το αλιεύσαμε.
Δρόμος της Αριστεράς
Μια τεχνολογία βιοπολιτικής και η εκ νέου χαρτογράφηση της πραγματικότητας
[…] Σύμφωνα με πολλές κριτικές, ζούμε ένα σενάριο αποκάλυψης. Αυτό αφορά, φυσικά, το Pokémon Go -πώς αλλιώς θα περιέγραφες έναν κόσμο όπου ενήλικες κατά εκατομμύρια αναλώνονται άσκοπα, κοιτώντας τα κινητά τους, μαζεύοντας ψηφιακούς αρουραίους, αναβιώνοντας μια χαζή παιδική ηλικία και συρρικνώνονται, στο μεταξύ, σε αφηρημένα κακομαθημένα σε υπερδιέγερση;
Όλο αυτό αποτελεί δυνατή κριτική του παιχνιδιού αλλά δεν είναι αυτή που ενδιαφέρομαι να ακολουθήσω. Ας αφήσουμε στην άκρη τους ενήλικες που μετατρέπονται σε νήπια· τι κάνουν τα παιδιά, τα πραγματικά παιδιά; Όταν παίζουν ομαδικά και χωρίς να διαμεσολαβούνται από τίποτα πλην της φαντασίας τους, κάνουν κάτι αυθόρμητο και απίστευτο: δημιουργούν νέους κόσμους.
Αυτοί οι κόσμοι, σε γενικές γραμμές, δεν έχουν τη μορφή μιας καθαρής φυγής στη φαντασία αλλά αποτελούν μια ριζική επανανοηματοδότηση της πραγματικής ύπαρξης – η επινόηση νέων τρόπων χαρτογράφησης και συστηματοποίησης της πραγματικότητας, μια σειρά πειραμάτων με την πλαστικότητα του χώρου.
Ας δούμε τα πεζοδρόμια: αν πατήσετε στις ρωγμές, κάτι κακό θα σας συμβεί· θα σπάσετε την πλάτη σας ή θα σας φάει μια αρκούδα. Κάποιες φορές το πάτωμα γίνεται λάβα και ο πυροκλαστικός κώδικας μεταμορφώνει το βαρετό κόσμο των αντικειμένων. Κάποιες φορές μια παρέα παιδιών θα μετατραπεί σε αστροναύτες και εξωγήινους· τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα γιγαντώνονται και γίνονται πλανήτες, τα φύλλα που πέφτουν βροντούν σαν πεδία με αστεροειδείς.
Κάθε τι είναι ζωντανό με πιθανές σημασιοδοτήσεις, ο κόσμος υπάρχει για να γκρεμιστεί και να ξαναχτιστεί. Αυτό υπόσχεται το Pokémon Go: το μόνο που πρέπει να κάνεις είναι να κατεβάσεις την εφαρμογή και ξαφνικά θα μπεις σε ένα διαφορετικό κόσμο, μια φωτεινή και γεμάτη ενέργεια πραγματικότητα, στην οποία παραμονεύουν απίστευτα τέρατα.
Όλα αυτά θα έπρεπε να απασχολούν την Αριστερά· εξάλλου ένα από τα πιο ισχυρά επαναστατικά συνθήματα της εποχής δηλώνει ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός». Ως μαρξιστές, θα πρέπει να μας ενδιαφέρει να αλλάξουμε τον κόσμο – όχι μόνο να αλλάξουμε την κυβερνητική πολιτική ή να αντικαταστήσουμε τη μια κυρίαρχη τάξη με μια άλλη, αλλά να αντικαταστήσουμε την αλλοτριωμένη, ανθρώπινη εμπειρία της πραγματικότητας με μια χειραφετημένη.
Στα χειρόγραφα του 1844, ο Μαρξ περιγράφει τη σχέση υποκειμένου-αντικειμένου που προκύπτει από τη μη αλλοτριωμένη εργασία, ως εξής: «Το αντικείμενο της εργασίας είναι η αντικειμενοποίηση της ειδολογικής ζωής του ανθρώπου: γιατί ο άνθρωπος αναπαράγει τον εαυτό του, όχι μόνο πνευματικά, στη συνείδησή του, αλλά δραστήρια και ουσιαστικά και μπορεί, έτσι, να κοιτάζει τον εαυτό τον σε έναν κόσμο που ο ίδιος δημιούργησε. Στον Χάιντεγκερ, η συνθήκη του εδωνά-είναι [Dasein] είναι ερριμμενότητα [Geworfenheit – απλή παρουσία σ’ έναν κόσμο που δεν έχω διαλέξει], η συνθήκη του να ριχτείς σε έναν κόσμο, να ριχτείς στην απόγνωση αυτού που απλώς, αδιάφορα, είναι.
Ο Μαρξ βλέπει ένα δρόμο πέρα από την αλλοτρίωση στη συνειδητή δράση της συνείδησης επί του κόσμου. Και αυτή η ελεύθερη, αυθόρμητη, μετασχηματιστική δράση της ειδολογικής ύπαρξης λαμβάνει πράγματι χώρα παντού γύρω μας. Γιατί, παρ’ όλη τη φρίκη και τη σκληρότητα της παιδιάστικης φαινομενολογίας (και δεν θα έπρεπε να εξιδανικεύουμε τα παιδιά – εξάλλου ένα, σχεδόν αναπόφευκτο, στοιχείο του παιχνιδιού τους είναι το συστηματικό bullying στους αδύναμους), κανείς δεν μπορεί να δει στα παιδιά που υποκρίνονται ότι είναι εξερευνητές ή ληστές τραπεζών τις αλυσίδες και το μόχθο της αλλοτριωμένης εργασίας.
Αν κάτι σαν το Pokémon Go μπορούσε πράγματι να μετατρέψει τους ενήλικες ξανά σε παιδιά, μπορεί να είχε κάποια αξία. Όμως, αυτό που κάνει στην πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετικό.
Υπάκουσε
[…] Υπάρχει ένα παρόμοιο πρόβλημα με το Pokemon Go· ο τρόπος με τον οποίο ο νέος, διασκεδαστικός και παιχνιδιάρης χάρτης του κόσμου μπορεί να συγκρούεται με άλλες, πιο κατεστημένες πραγματικότητες: φυλή και τάξη, ιστορία, κίνδυνος και θάνατος. Όπως τόνισε ένας παίκτης, το παιχνίδι μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο για νεαρούς, μαύρους άνδρες.
Ένας παίκτης που περιφέρεται ανέμελα σε μια γειτονιά λευκών, ο οποίος μπορεί να περάσει αρκετές φορές μπροστά από τα ίδια σπίτια, κυνηγώντας μια χαμογελαστή χελώνα καρτούν, θα υποβληθεί σε μια πολύ διαφορετική μορφή χαρτογράφησης και συστηματοποίησης της πραγματικότητας: μπορεί να αναγνωριστεί ως ύποπτος και αν ένας νεαρός, μαύρος άνδρας αναγνωριστεί ως ύποπτος μπορεί να σκοτωθεί.
Υπάρχουν και άλλες ιστορίες όπου οι πραγματικότητες διαρθρώνονται με δυσάρεστο τρόπο: το κορίτσι που βρήκε ένα πτώμα σε ένα ποτάμι ενώ κυνηγούσε φανταστικά πλάσματα · οι οπλισμένοι ληστές που χρησιμοποίησαν lures για να προσελκύσουν Pokémon αλλά και παίκτες σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία όπου τους πήραν τα κινητά τους· το Μουσείο του Ολοκαυτώματος, στις αίθουσες του οποίου ανακαλύφθηκε ότι υπάρχει ένα Pokémon που λέγεται Koffing και το οποίο εκπέμπει δηλητηριώδη αέρια.
Η εκ νέου χαρτογράφηση της πραγματικότητας, η οποία πραγματοποιείται από το Pokémon Go, δεν ανταποκρίνεται στην κοινωνική ύπαρξη και είναι αδιάφορη για αυτήν· είναι μια αντικειμενική φαντασία, αφηρημένη και συγκεντροποιημένη. Ο αντικειμενικός χαρακτήρας είναι το πρόβλημα και όχι η φαντασία – δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα με το παιχνίδι αν απλά μας έδινε έναν ψεύτικο κόσμο να τρέχουμε μέσα του, όμως ο κόσμος που δείχνει είναι ο πραγματικός και οι περιορισμοί του μας καταπνίγουν.
[…] Το παιχνίδι της παιδικής ηλικίας παρουσιάζει τον κόσμο ως μια περιπέτεια· αυτό που αναδιαμορφώνεται είναι η αισθητηριακή εμπειρία, η οποία αποκαλύπτει αόρατες διαστάσεις μέσα από διαδοχικά καθεστώτα συμβόλων. Στο Pokémon Go υπάρχει μόνο ένα: όλες οι διαδρομές είναι προκαθορισμένες, όλες οι ενδεχομενικότητες έχουν καταγραφεί, όλα τα σημεία ενδιαφέροντος έχουν καταγραφεί και έχουν καταστεί αμετάβλητα· δεν υπάρχει ούτε το ενδεχόμενο μιας χαλαρής βόλτας, όχι όταν το Pokémon Go δημιουργεί το χάρτη και όλη την περιοχή εντός του ταυτόχρονα.
[…] Η δύναμη του να επηρεάσεις ενεργητικά αυτή την ενισχυμένη πραγματικότητα ανήκει μόνο στους διευθυντές της εταιρείας και η δύναμη του παιδικού παιχνιδιού έχει υποβληθεί σε άλλον έναν γύρο πρωταρχικής συσσώρευσης και αλλοτρίωσης. Ο κόσμος δεν γίνεται τελείως άλλος· αντ’ αυτού, προστίθεται ένα νέο στρώμα για να γλιστρήσει άκοπα στη μονοτονία της καθημερινής ζωής.
Η προσταγή στους παίκτες του Pokémon Go είναι να υπακούσουν. Τα πραγματικά ανθρώπινα σώματα δαμάζονται και κατευθύνονται μέσα από την προσφορά αόρατων δολωμάτων (lures): οι επιχειρήσεις μπορούν να αγοράζουν αντικείμενα του παιχνιδιού που θα δελεάσουν τους πελάτες· το κράτος πιθανώς να μπορούσε να καταστείλει μια εξέγερση, σκορπίζοντας εκατοντάδες σπάνια Pokémon μακριά από την κεντρική πλατεία. Αν το ήθελαν, οι δημιουργοί του παιχνιδιού θα μπορούσαν να στείλουν τους ανθρώπους να πηδούν με τη θέληση τους από γκρεμούς, να περπατούν αργά μέσα στις γραμμές του τραίνου και να τρέχουν μέσα σε φωτιές στο δάσος.
Είναι μια τεχνολογία βιοπολιτικής, κάτι που μιλάει με μια φωνή στα εξατομικευμένα εκατομμύρια και με το δικό του, μικρό τρόπο βοηθάει να κατευθύνει τις ζωές τους. Για την ώρα, οι προσταγές της είναι ήπιες, αλλά πρόκειται για την ηπιότητα ενός αστικού ιδανικού, το οποίο ανυψώνεται σε αδιατάρακτη καθολικότητα.
Περπατήστε. Εξερευνήστε τη γειτονιά σας. Πηγαίνετε στο πάρκο. Κοιτάξτε γύρω σας. Διασκεδάστε. Το Pokemon Go είναι ένας καταναγκασμός, μια εξουσία και μια εντολή που προέρχεται από ένα κενό σύμπαν, η οποία διαπερνά τις κοινωνικές και πολιτικές διαιρέσεις προκειμένου επιτέλους να τα πιάσουμε όλα. Πρέπει να της αντισταθούμε.
* Ο Sam Kriss είναι αρθρογράφος και ζει στο Ην. Βασίλειο. Μπλογκάρει στο Idiot Joy Showland. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο www.jacobinmag.com υπό τον τίτλο Resist Pokémon Go. Εδώ το αναδημοσιεύουμε με μικρές περικοπές από μετάφραση του Αλέξανδρου Μινωτάκη. Ολόκληρο μπορείτε να το αναζητήσετε στο http://k-lab.zone/ από όπου και το αλιεύσαμε.
Δρόμος της Αριστεράς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου