H Ντοστογιέφσκια επιληψία και άλλοι τρελοί καλλιτέχνες

Γελωτοποιός

«[…] Την ίδια περίοδο (αναφέρεται στην περίοδο που κυβερνούσε τη Σοβιετική Ένωση ο Στάλιν) ο Ντοστογιέφσκι είχε τεθεί υπό απαγόρευση, για τον «απαράδεχτο αστικό μυστικισμό του και τη μανία του να αποκαλύπτει εξαντλητικά την παθιασμένη υποκειμενικότητα, τον σκοτεινό εσωτερικό κόσμο και τη νοσηρή θεοληψία των απίθανα εγωκεντρικών ηρώων του», σύμφωνα με τη χαρακτηριστική φράση του αρχηγέτη του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, Σντάνωφ.»

Από την εισαγωγή σε μια συλλογή διηγημάτων του Τσέχωφ

–

Θα το παραδεχτώ δημοσίως και ευθαρσώς ότι δεν έχω διαβάσει ακόμα τους αδελφούς Καραμαζώφ. Έχω αγγίξει πολλές φορές τη “ράχη” τους, στη δημοτική βιβλιοθήκη, αλλά δεν τους κατέβασα από το ράφι (αναφέρομαι στους αδελφούς τόμους).

Μια φορά πήγα αποφασισμένος, πιστεύοντας ότι είχε έρθει η ώρα. Αλλά έκανα λάθος. Ο πρώτος τόμος έλειπε. Κάποιος άλλος αναγνώστης αποφάσισε για μένα: “Δεν είσαι έτοιμος”.
Διάβασα άλλα βιβλία του, όμως αυτό το συγκεκριμένο αρνείται να με δεχτεί.

–

Ο αναγνώστης δεν είναι λωτοφάγος. Δεν διαβάζει για να ξεχαστεί. Διαβάζει για να ζήσει. Και αν προσπαθήσεις να ζήσεις ένα βιβλίο για το οποίο δεν είσαι έτοιμος, τότε ο οργανισμός σου το αποβάλλει, σαν ακατάλληλο μόσχευμα.

Κάτι τέτοιο έπαθα όταν ξεκίνησα να διαβάζω το “Δρ. Ζιβάγκο”, σε μια στιγμή της ζωής μου που δεν είχα την κατάλληλη διάθεση και υπομονή. Μετά από δέκα σελίδες δεν μπορούσα να καταλάβω ποιος-ήταν-ποιος, αφού όλα εκείνα τα παράξενα τριπλά ρωσικά ονόματα είχαν μπλεχτεί μέσα στο μυαλό μου.

–

Είναι σαν το ανέκδοτο του Γούντι Άλεν:
Λέει ο Γούντι σε κάποιον φίλο:
“Κάνω μαθήματα ταχείας ανάγνωσης”.
“Α, ναι; Και πως πάει;” τον ρωτάει εκείνος.
“Πολύ καλά”, λέει ο Γούντι. “Διάβασα το Πόλεμος και Ειρήνη σε είκοσι λεπτά.”
“Δεν το ‘χω διαβάσει. Τι λέει το βιβλίο;”
“Για κάτι Ρώσους”, απαντάει ο Γούντι.

–

Οι γενικεύσεις είναι το καταφύγιο των ηλιθίων (αλλά και αυτή είναι μια γενίκευση). Όμως ο κόσμος μας απαρτίζεται από περιπτώσεις.

Κάθε βιβλίο συνιστά μια μοναδικότητα, η οποία δεν μπορεί να γενικευτεί. Έτσι και κάθε συγγραφέας, κάθε αναγνώστης, κάθε άνθρωπος. Το μόνο αξίωμα της ανθρώπινης ψυχολογίας που θα μπορούσα να δεχτώ ως αληθές είναι η αδιαπραγμάτευτη μοναδικότητα κάθε ατόμου.

–

Το 1961, ένας Αμερικάνος νευρολόγος, ο Norman Geschwind, αναφέρθηκε στη σημασία που είχε για το έργο του Ντοστογιέφσκι, η κροταφική επιληψία του.

Ο Ντοστογιέφσκι πράγματι υπέφερε και απολάμβανε αυτή του την ασθένεια.

“Τι κι αν είναι αρρώστια;” λέει με το στόμα του Μίσκι. “Εφόσον το αποτέλεσμα, εκείνο το ένα λεπτό της αίσθησης, αργότερα γίνεται ανάμνηση, αναλύεται υπό συνθήκες υγείας και αποδεικνύεται το αποκορύφωμα της αρμονίας και του κάλλους, της πληρότητας;”

–

Ο Ντοστογιέφσκι, μέσα σε εκείνον τον απροσδιόριστο χρόνο της επιληπτικής κρίσης, οραματιζόταν (βίωνε μάλλον) ολόκληρους μυστικιστικούς κόσμους και ήρωες απίθανα εγωκεντρικούς.

Όμως εκείνο το ένα λεπτό της υπερβατικής αίσθησης χρειαζόταν την ανάλυση του ντοστογιεφστικού νου -υπό συνθήκες υγείας, για να γίνει μυθιστόρημα, για να γίνει οι “Αδελφοί Καραμαζώφ”.

Κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να το αποδώσει με τέτοιον τρόπο.

–

Ο Geschwind, ο νευρολόγος που αναφέραμε προηγουμένως, ήταν πεπεισμένος ότι οι ασθενείς με κροταφική επιληψία παρουσίαζαν “ένα αυξημένο ενδιαφέρον για φιλοσοφικά, θρησκευτικά και συμπαντικά ζητήματα”.

Όμως τόνισε, αποφεύγοντας τις γενικεύσεις και τον λαϊκισμό της εκλαϊκευμένης επιστήμης, ότι οι μεταβολές της προσωπικότητας στην επιληψία των κροταφικών λοβών δεν μπορούν να θεωρηθούν εφ’ εαυτών αρνητικές ή θετικές.

Αυτή η τραγική ασθένεια μπορεί να είναι ευλογία για έναν ιδιοφυή συγγραφέα, όπως ο Ντοστογιέφσκι, αλλά δεν αρκεί από μόνη της για να κάνει “Ντοστογιέφσκι” κάθε συγγραφέα.

–

Ο αρχικός όρος του Γκέσουιντ “σύνδρομο μεσοκριτικής προσωπικότητας”, σύντομα έγινε “σύνδρομο Γκέσουιντ-Ουάξμαν”, μετά μετονομάστηκε σε “σύνδρομο Ντοστογιέφκσι” και τώρα πια μπορείτε να το βρείτε και ως “Ντοστογιέφσκια επιληψία”.
Είναι πολύ εντυπωσιακή ονομασία, δεν είναι;

–

Στην προσπάθεια τους να γίνουν μπεστ-σελλερίστες πολλοί ψυχίατροι και νευρολόγοι υποβίβασαν την πολυπλοκότητα της προσωπικότητας σε εκδηλώσεις νευρολογικών ή ψυχιατρικών διαταραχών (όπως στην περίπτωση του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, ο οποίος ζωγράφιζε με τον τρόπο που ζωγράφιζε επειδή είχε “διάφορα” προβλήματα όρασης), παραβλέποντας και αδιαφορώντας για όλους τους άλλους παράγοντες που καθορίζουν μια ζωή, πόσο μάλλον για το χαοτικό τρόπο που οι εξωτερικές και οι εσωτερικές συνθήκες διαμορφώνουν την αδιαπραγμάτευτη μοναδικότητα του ατόμου.

–

Θέλετε παραδείγματα αυτής της “ψυχικής” γενίκευσης;

Η Eve Laplante αναγνωρίζει την κροταφική επιληψία όχι μόνο στον Ντοστογιέφσκι, αλλά και στους: Βαν Γκογκ, Πόε, Φλομπέρ, Μοπασάν, Κιρκεργκάαρ, Λούις Κάρολ.

Ο William Gordon Lennox προσθέτει το Σωκράτη, το Βούδα, τον Απόστολο Παύλο, τον Μωάμεθ, τον Νεύτωνα, τον Στρίνμπεργκ, τον Παγκανίνι και τον Προυστ.

–

Ο Σάμιουελ Τζόνσον είχε το σύνδρομο Τουρέτ, ο Μπάρτοκ και ο Αϊνστάιν ήταν αυτιστικοί και η μανιοκατάθλιψη είναι απαραίτητο προσόν για κάθε καλλιτέχνη: Μπαλζάκ, Μποντλέρ, Μπερλιόζ, Μπλέικ, Μπρούκνερ, Μπάιρον, Μπροντέ (και είμαστε μόνο στο “B”).

–

Η αλήθεια είναι ότι πολλοί από τους άνωθεν ήταν επιληπτικοί, ασπεργκεριανοί, μανιοκαταθλιπτικοί.
Ή -τουλάχιστον- είχαν κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά, ειδικά αν τα θεωρήσουμε σε ένα συνεχές, από το βαθύ μπλε στο ανοιχτό γαλάζιο (βλέπε παλιότερο κείμενο: “Ο κατακερματισμένος άνθρωπος και ο τρελός «άλλος»”).

–

Όμως δεν ήταν η μανιοκατάθλιψη που έκανε τον Μποντλέρ σπουδαίο ποιητή ούτε η ¨ντοστογιέφσκια επιληψία” που έκανε τον Ντοστογιέφσκι τον χειρότερο εχθρό του αρχηγέτη του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, του Σντάνωφ, (αν ξεχάσατε το όνομα του ήδη… πολύ καλά κάνατε).

Καμία επιληψία ούτε μανιοκατάθλιψη ούτε σύνδρομο Άσπεργκερ- Τουρέτ- Γκέσουιντ, δεν θα μπορούσε να κάνει κάθε Ρώσο συγγραφέα να αποδώσει τόσο αριστουργηματικά την παθιασμένη υποκειμενικότητα, τον σκοτεινό εσωτερικό κόσμο και τη νοσηρή θεοληψία των ηρώων του.

Το κατηγορητήριο του “αρχηγέτη του σοσιαλιστικού ρεαλισμού” είναι ο απόλυτος φόρος τιμής για έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα. Και η περίπτωση του Ντοστογιέφσκι αποδεικνύει το αρχικό και θεμελιώδες αξίωμα της ψυχολογίας:

Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος.

Πηγή: sanejoker.info

---

Γελωτοποιός: Επιλογές

---