Σπύρος Μανουσέλης
Ως αντίβαρο στη μελαγχολία της εποχής προτείνουμε τέσσερις ενδιαφέροντες τίτλους βιβλίων που κυκλοφόρησαν πρόσφατα: το πρώτο βιβλίο του κορυφαίου Ολλανδού εξελικτικού βιολόγου και οικολόγου, Menno Schilthuizen που κυκλοφορεί στα ελληνικά, τα δύο τελευταία βιβλία του Ολιβερ Σακς στα ελληνικά και την «Αγωνία του έρωτα» του κορεατικής καταγωγής Γερμανού φιλόσοφου Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν.
Μόλις κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο «Γενετήσια παιχνίδια». Στις σελίδες του, ο εξελικτικός βιολόγος Μέννο Σχίλτχαϋζεν κατάφερε όχι μόνο να συγκεντρώσει όλα τα καινούργια επιστημονικά στοιχεία για το θέμα της σεξουαλικής αναπαραγωγής, αλλά και να αναδείξει με χιούμορ, πολλά σκίτσα και διαγράμματα, γλαφυρή γλώσσα και, ενίοτε, με παιγνιώδη διάθεση -αλλά πάντοτε τεκμηριωμένα- την εξέλιξη της σεξουαλικής συμπεριφοράς μέσα από την εξέλιξη των γεννητικών οργάνων.
Το μεγαλύτερο, όμως, επίτευγμα αυτού του εντυπωσιακού εκλαϊκευτικού βιβλίου είναι ότι, σκιαγραφώντας έναν ζωικό κόσμο, άλλοτε άγριο κι άλλοτε αστείο (όπως είναι εν τέλει και η ίδια η ζωή), διαλύει πολλές διαδεδομένες παρανοήσεις και ανθρωπομορφικές προκαταλήψεις περί του καλού και του κακού στα βιολογικά φαινόμενα.
Επιτρέποντας έτσι στον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει ότι ακόμη και σε ένα τόσο αποφασιστικό φαινόμενο, όπως η σεξουαλική ή φυλετική αναπαραγωγή, τίποτα δεν είναι προδιαγεγραμμένο, αλλά όλα εξαρτώνται από την, εν πολλοίς, τυχαία συνάντηση των δύο μεγάλων πρωταγωνιστών κάθε ερωτικής παράστασης: του αρσενικού και του θηλυκού οργανισμού, οι οποίοι, παρά τις σωματικές διαφορές και τις «διαφωνίες» τους, συμφιλιώνονται πρόσκαιρα για να αναπαραχθούν.
Επομένως, αυτό που συνειδητοποιούμε διαβάζοντας αυτό το απολαυστικό κείμενο είναι ότι το σεξ βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε φυλετικής συμπεριφοράς, όχι μόνο των ανθρώπων άλλα και στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου των άλλων ζώων. Γεγονός που, με τη σειρά του, έχει σοβαρές βιολογικές επιπτώσεις και επηρεάζει καθοριστικά την εξέλιξη στο σχήμα, το μέγεθος, τη μορφολογία, καθώς και τους τρόπους λειτουργίας των αναπαραγωγικών τους οργάνων. Και όπως δείχνει ο Μέννο Σχίλτχαϋζεν σε αυτό το βιβλίο, όλα αυτά τα «ιδιαίτερα» βιολογικά χαρακτηριστικά συνδέονται με το περίφημο φαινόμενο της «φυλετικής επιλογής».
Πρώτος ο Κάρολος Δαρβίνος αναγνώρισε την τεράστια σημασία της φυλετικής επιλογής, ώστε να της αφιερώσει το δεύτερο επαναστατικό βιβλίο του για την καταγωγή του ανθρώπου και τη σχέση του με τη φυλετική επιλογή. Παρ’ όλα αυτά, στον αιώνα που ακολούθησε, ελάχιστα αναπτύχθηκαν οι σχετικές έρευνες και αυτό όχι τόσο λόγω των εγγενών επιστημονικών δυσκολιών αλλά, πρωτίστως, λόγω της ηθικής αιδημοσύνης της εποχής και των σεξουαλικών ταμπού των επιστημόνων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό είναι το πρώτο βιβλίο του Menno Schilthuizen που κυκλοφορεί στα ελληνικά θαυμάσια μεταφρασμένο και επιμελημένο. Ο συγγραφέας του, που θεωρείται διεθνώς ένας από τους κορυφαίους Ολλανδούς εξελικτικούς βιολόγους και οικολόγους, είναι μόνιμος επιστημονικός ερευνητής του Κέντρου Βιοποικιλότητας Naturalis στο Leiden της Ολλανδίας και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της ίδιας πόλης. Από το 2000 έως το 2006 εργάστηκε στο Ινστιτούτο Τροπικής Βιολογίας και Διατήρησης στην επαρχία Σάμπαχ της μαλαισιανής Βόρνεο. Εχει γράψει πάνω από 100 επιστημονικές εργασίες, καθώς και τέσσερα πολύ αξιόλογα βιβλία επιστημονικής εκλαΐκευσης.
Μήπως ο έρωτας, όπως κάποια σπάνια είδη ζώων, είναι στις μέρες μας υπό εξαφάνιση; Μήπως η μαζική εφαρμογή της κυρίαρχης πλέον κοινωνικής επιταγής για «ελεύθερη» ερωτική ζωή σκοτώνει τελικά την έμφυτη στο είδος μας ανάγκη για ουσιαστικές και αποκλειστικές ερωτικές σχέσεις, οπότε και το ερωτικό συναίσθημα θα πρέπει να θεωρείται πλέον περιττό ή, ακόμη χειρότερα, ξεπερασμένο;
Αν πράγματι η εμπειρία του έρωτα εξαρτάται από την αναγνώριση, την ταύτιση και τη ριζική αποδοχή του άλλου, τότε ποιο μέλλον μπορεί να επιφυλάσσει για τον έρωτα η μαζική «κοινωνία των ομοιωμάτων»; Ει μη μόνον να θεωρείται ο έρωτας ως πρόβλημα ή ως μία δυνητικά παθολογική συμπεριφορά, ιατρικά ή ψυχοθεραπευτικά θεραπεύσιμη!
Σε αυτό το σύντομο αλλά ιδιαίτερα πυκνό σε προκλητικές ιδέες κοινωνιολογικό κείμενο, ο κορεατικής καταγωγής Γερμανός φιλόσοφος Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν (Byung-Chul Han) αναλύει το πώς η σύγχρονη βιοεξουσία καταφέρνει να χειραγωγεί και κυρίως να ελέγχει την, κατά τα άλλα, «ιδιωτική» ερωτική ζωή των ανθρώπων. Με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι άνθρωποι να αποκτούν «ανοσία» στα κάθε άλλο παρά ανώδυνα ερωτικά τους αισθήματα, με τα οποία εξακολουθούν (ευτυχώς!) να είναι προικισμένοι, από τη βιολογική τους προϊστορία.
Περιγράφοντας, ωστόσο, λεπτομερώς το ιδιότυπο και πρωτοφανών διαστάσεων καθεστώς της ερωτικής ένδειας και του συναισθηματικού αυτο-ευνουχισμού στο οποίο υποβάλλεται καθημερνά ο σύγχρονος άνθρωπος, ο συγγραφέας μάς προειδοποιεί για την επιθανάτια αγωνία των συναισθημάτων του «έρωτα» και της «αγάπης» στις σύγχρονες κοινωνίες. Συναισθήματα που οφείλουμε να τα θυσιάσουμε στο όνομα της συμπεριφορικής ομοιομορφίας και της «φυσιολογικής» ένταξής μας στις «ανερωτικές» επιταγές της εποχής μας.
«Η μία και μόνη αγωνία στην Αγωνία του Ερωτα είναι η α-γωνία, δηλαδή ο εξοβελισμός του έρωτα από το πεδίο του αγώνα. […] Η απουσία του αγώνα σημαίνει όχι μόνο απουσία συγκεκριμένου κοινώς αποδεκτού αγωνιστικού χώρου και γενικότερη απαξίωση της άμιλλας, αλλά και απουσία αγωνιζομένων», όπως επισημαίνει ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής στο πολύ κατατοπιστικό επίμετρο που έγραψε για την ελληνική έκδοση αυτού του πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν γεννήθηκε το 1959 στη Σεούλ (Νότια Κορέα). Το 1980 μετοίκησε στη Γερμανία όπου σπούδασε Φιλοσοφία, Γερμανική Λογοτεχνία και Καθολική Θεολογία στο Φράιμπουργκ και στο Μόναχο. Το 2000 ξεκίνησε την καριέρα του ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας. Το 2010 έγινε μέλος του Πανεπιστημίου της Καρλσρούης, εντρυφώντας στη Φιλοσοφία του 18ου, του 19ου και του 20ού αιώνα, στην Ηθική, την Κοινωνική Φιλοσοφία, τη Φαινομενολογία, τη Θεωρία του Πολιτισμού, την Αισθητική, τη Θρησκεία, τη Θεωρία των Μέσων Ενημέρωσης και τη Διαπολιτισμική Φιλοσοφία.
Από το 2012 διδάσκει Φιλοσοφία και Πολιτισμό στο Πανεπιστήμιο der Kunste του Βερολίνου. Στα ελληνικά κυκλοφορούν επίσης από τις εκδ. Opera τα βιβλία του «Η κοινωνία της Διαφάνειας» και η «Κοινωνία της Κόπωσης», τα οποία με το βιβλίο που παρουσιάσαμε σήμερα αποτελούν μια πολύ σημαντική τριλογία.
Το ποτάμι της συνείδησης μτφρ. Ουρανία Παπακωνσταντοπούλου, εκδ. «Πατάκη», σελ.318
Το «Ποτάμι της συνείδησης» είναι το τελευταίο βιβλίο που έγραψε ο Ολιβερ Σακς. Την πρώτη ολοκληρωμένη εκδοχή του και τα περιεχόμενα αυτού του βιβλίου τα παρουσίασε σε τρεις στενούς συνεργάτες του μόλις δύο εβδομάδες πριν από τον θάνατό του τον Αύγουστο του 2015. Και γνωρίζοντας ότι πεθαίνει τους ανέθεσε το δύσκολο έργο της επιμέλειας της έκδοσής του. Υπό μία τυπική άλλα και κυριολεκτική έννοια, λοιπόν, αυτό το βιβλίο αποτελεί την πνευματική διαθήκη του διάσημου Βρετανού νευρολόγου και συγγραφέα. Χάρη στην έγκαιρη και καλομεταφρασμένη ελληνική έκδοση αυτού του βιβλίου, μας αποκαλύπτεται η εντυπωσιακή ευρυμάθεια, η αστείρευτη δίψα του Σακς για γνώση και η ακατάπαυστη προσπάθειά του να κατανοήσει επιστημονικά την ανθρώπινη κατάσταση.
Το «Ποτάμι της συνείδησης» εστιάζει στην αινιγματική, σχεδόν μαγική ικανότητά μας να δημιουργούμε εσωτερικές αναπαραστάσεις των όσων προσλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας, αντιλαμβανόμαστε (νοητικά), αλλά και των όσων βιώνουμε (συναισθηματικά). Κοντολογίς, εστιάζει στο αίνιγμα της ανάδυσης της ανθρώπινης συνείδησης, που ενώ, ανά τους αιώνες, έχει απασχολήσει τα καλύτερα μυαλά του είδους μας, μόνο σχετικά πρόσφατα η επιστημονική έρευνα κατάφερε να ρίξει κάποιο φως στις βιολογικές προκείμενες και τις νευροψυχολογικές προϋποθέσεις αυτής της ιδιαίτερης, αλλά κάθε άλλο παρά αποκλειστικής, ανθρώπινης ικανότητας.
Μεταξύ των αρετών αυτού του βιβλίου είναι ότι μας προσφέρει -με τρόπο εύληπτο και κυρίως γοητευτικό- την περιγραφή των βιολογικών, νευρολογικών και ψυχολογικών προϋποθέσεων της συνείδησης. Ετσι προκύπτει μια εικόνα της συνείδησης που διαφέρει ριζικά από τις παραδεδεγμένες αντιλήψεις που περιγράφουν τη συνείδηση ως μια δήθεν προκαθορισμένη και αυστηρά οριοθετημένη λειτουργία του εγκεφάλου, που «αντανακλά» παθητικά την πραγματικότητα.
Διόλου περίεργο λοιπόν ότι στα επιμέρους κεφάλαια αυτού του βιβλίου, ο Σακς καταφεύγει στη βιολογική εξέλιξη, τη βοτανολογία, τη χημεία, την ιατρική παθολογία, τη νευροεπιστήμη αλλά και τις καλές τέχνες για να διαφωτίσει το αίνιγμα της συνείδησης. Ισως σε κανένα άλλο βιβλίο του δεν είναι τόσο εμφανής ο διάλογος του Σακς με τους μεγάλους πνευματικούς ήρωές του -κυρίως τον Δαρβίνο, τον Γουίλιαμ Τζέιμς και τον Φρόιντ-, που υπήρξαν πηγή έμπνευσης και συνοδοιπόροι του στην προσπάθειά του να διαφωτίσει το αίνιγμα του ανθρώπινου νου διερευνώντας τις παθολογίες του.
Ψευδαισθήσεις μτφρ. Βαγγέλης Προβιάς, εκδ. «ΡΟΠΗ», σελ.267
Το «Ψευδαισθήσεις», στην αγγλική «Hallucinations», ήταν το τελευταίο βιβλίο που κυκλοφόρησε, το 2012, ενώ ο Ολιβερ Σακς ήταν ακόμη ζωντανός. Ακόμη και σε αυτό το ύστερο έργο, ο Σακς επιδεικνύει την πολύ χαρακτηριστική ευαισθησία και βαθύτατη ενσυναίσθηση για το αντικείμενό του, όσο περίεργο κι αν είναι αυτό: στη συγκεκριμένη περίπτωση οι ανθρώπινες ψευδαισθητικές εμπειρίες. Και λέμε «ανθρώπινες» επειδή, όπως ο ίδιος επισημαίνει, δεν γνωρίζουμε αν και τα άλλα ζώα έχουν ανάλογες εμπειρίες.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι ψευδαισθήσεις, οι οποίες δεν πρέπει να συγχέονται με τις «παραισθήσεις» ή με τα συνήθη «αντιληπτικά σφάλματα» - αποτελούν μία από τις πιο αινιγματικές «δυσλειτουργίες»του ανθρώπινου εγκεφάλου. Γιατί άραγε και κυρίως πώς ακριβώς μπορούμε να αισθανόμαστε, να βλέπουμε, να μυρίζουμε, να ακούμε, να γευόμαστε κάτι που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει; Γιατί χωρίς κάποια «πραγματική» εξωτερική αιτία ενεργοποιούνται τα κυκλώματα της όρασης, της ακοής, της αφής, της γεύσης, της όσφρησης του εγκεφάλου μας;
Σε κάθε ένα από τα 15 κεφάλαια αυτού του ενδιαφέροντος και πολύ ερεθιστικού βιβλίου, o Ολιβερ Σακς εξετάζει αναλυτικά τις διαφορετικές εκδηλώσεις των ανθρώπινων ψευδαισθήσεων, αλλά και το ιστορικό της αναγνώρισής τους. Η σημερινή νευρολογία περιγράφει αυτά τα περίεργα φαινόμενα, κυρίως τις οπτικές ψευδαισθήσεις, ως σύνδρομο Σαρλ Μπονέ. Ωστόσο ο Σακς, αναφερόμενος στα πιθανότερα αίτια των ψευδαισθήσεων, υποστηρίζει ότι αυτές μπορεί να οφείλονται: στο σύνδρομο Σαρλ Μπονέ, στη στέρηση ερεθισμάτων, στον παρκινσονισμό, στην ημικρανία, στην επιληψία, στη χρήση ναρκωτικών και στην υπναγωγία. Και συνεπώς, όπως διευκρινίζει, πρόκειται για εγκεφαλικούς μηχανισμούς που είναι βασικά οργανικοί και σωματικοί: σχετίζονται μάλλον με την τοπική διέγερση εγκεφαλικών μικροκυκλωμάτων, την απελευθέρωση ή τις διαταραχές νευροδιαβιβαστών και όχι τόσο με τις συνθήκες ζωής, τον χαρακτήρα ή τα συναισθήματα του ατόμου που έχει τις ψευδαισθήσεις.
Πράγματι, για τον Σακς, οι ψευδαισθήσεις σχετίζονται στενότατα με τον εγκέφαλό μας και, υπό αυτή την έννοια, αποτελούν όχι τόσο και όχι μόνο παθολογική κατάσταση, αλλά είναι «μια μοναδική και ξεχωριστή, ειδική κατηγορία της συνείδησης και της διανοητικής μας ζωής»!
Αν μπορούσαμε να συνοψίσουμε σε μία μόνο πρόταση αυτή την πολύ πρωτότυπη προσπάθεια καταγραφής της φυσικής ιστορίας των ανθρώπινων ψευδαισθήσεων θα λέγαμε: Για τον Ολιβερ Σακς αυτά τα φαινόμενα είναι καθολικά και διαχρονικά και αφορούν τους περισσότερους ανθρώπους και όχι μόνο μια μειοψηφία... «ασθενών».
Πηγή: efsyn.gr
Σπύρος Μανουσέλης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Ως αντίβαρο στη μελαγχολία της εποχής προτείνουμε τέσσερις ενδιαφέροντες τίτλους βιβλίων που κυκλοφόρησαν πρόσφατα: το πρώτο βιβλίο του κορυφαίου Ολλανδού εξελικτικού βιολόγου και οικολόγου, Menno Schilthuizen που κυκλοφορεί στα ελληνικά, τα δύο τελευταία βιβλία του Ολιβερ Σακς στα ελληνικά και την «Αγωνία του έρωτα» του κορεατικής καταγωγής Γερμανού φιλόσοφου Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν.
Το μεγαλύτερο, όμως, επίτευγμα αυτού του εντυπωσιακού εκλαϊκευτικού βιβλίου είναι ότι, σκιαγραφώντας έναν ζωικό κόσμο, άλλοτε άγριο κι άλλοτε αστείο (όπως είναι εν τέλει και η ίδια η ζωή), διαλύει πολλές διαδεδομένες παρανοήσεις και ανθρωπομορφικές προκαταλήψεις περί του καλού και του κακού στα βιολογικά φαινόμενα.
Επιτρέποντας έτσι στον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει ότι ακόμη και σε ένα τόσο αποφασιστικό φαινόμενο, όπως η σεξουαλική ή φυλετική αναπαραγωγή, τίποτα δεν είναι προδιαγεγραμμένο, αλλά όλα εξαρτώνται από την, εν πολλοίς, τυχαία συνάντηση των δύο μεγάλων πρωταγωνιστών κάθε ερωτικής παράστασης: του αρσενικού και του θηλυκού οργανισμού, οι οποίοι, παρά τις σωματικές διαφορές και τις «διαφωνίες» τους, συμφιλιώνονται πρόσκαιρα για να αναπαραχθούν.
Επομένως, αυτό που συνειδητοποιούμε διαβάζοντας αυτό το απολαυστικό κείμενο είναι ότι το σεξ βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε φυλετικής συμπεριφοράς, όχι μόνο των ανθρώπων άλλα και στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου των άλλων ζώων. Γεγονός που, με τη σειρά του, έχει σοβαρές βιολογικές επιπτώσεις και επηρεάζει καθοριστικά την εξέλιξη στο σχήμα, το μέγεθος, τη μορφολογία, καθώς και τους τρόπους λειτουργίας των αναπαραγωγικών τους οργάνων. Και όπως δείχνει ο Μέννο Σχίλτχαϋζεν σε αυτό το βιβλίο, όλα αυτά τα «ιδιαίτερα» βιολογικά χαρακτηριστικά συνδέονται με το περίφημο φαινόμενο της «φυλετικής επιλογής».
Πρώτος ο Κάρολος Δαρβίνος αναγνώρισε την τεράστια σημασία της φυλετικής επιλογής, ώστε να της αφιερώσει το δεύτερο επαναστατικό βιβλίο του για την καταγωγή του ανθρώπου και τη σχέση του με τη φυλετική επιλογή. Παρ’ όλα αυτά, στον αιώνα που ακολούθησε, ελάχιστα αναπτύχθηκαν οι σχετικές έρευνες και αυτό όχι τόσο λόγω των εγγενών επιστημονικών δυσκολιών αλλά, πρωτίστως, λόγω της ηθικής αιδημοσύνης της εποχής και των σεξουαλικών ταμπού των επιστημόνων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό είναι το πρώτο βιβλίο του Menno Schilthuizen που κυκλοφορεί στα ελληνικά θαυμάσια μεταφρασμένο και επιμελημένο. Ο συγγραφέας του, που θεωρείται διεθνώς ένας από τους κορυφαίους Ολλανδούς εξελικτικούς βιολόγους και οικολόγους, είναι μόνιμος επιστημονικός ερευνητής του Κέντρου Βιοποικιλότητας Naturalis στο Leiden της Ολλανδίας και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της ίδιας πόλης. Από το 2000 έως το 2006 εργάστηκε στο Ινστιτούτο Τροπικής Βιολογίας και Διατήρησης στην επαρχία Σάμπαχ της μαλαισιανής Βόρνεο. Εχει γράψει πάνω από 100 επιστημονικές εργασίες, καθώς και τέσσερα πολύ αξιόλογα βιβλία επιστημονικής εκλαΐκευσης.
Μήπως ο έρωτας, όπως κάποια σπάνια είδη ζώων, είναι στις μέρες μας υπό εξαφάνιση; Μήπως η μαζική εφαρμογή της κυρίαρχης πλέον κοινωνικής επιταγής για «ελεύθερη» ερωτική ζωή σκοτώνει τελικά την έμφυτη στο είδος μας ανάγκη για ουσιαστικές και αποκλειστικές ερωτικές σχέσεις, οπότε και το ερωτικό συναίσθημα θα πρέπει να θεωρείται πλέον περιττό ή, ακόμη χειρότερα, ξεπερασμένο;
Αν πράγματι η εμπειρία του έρωτα εξαρτάται από την αναγνώριση, την ταύτιση και τη ριζική αποδοχή του άλλου, τότε ποιο μέλλον μπορεί να επιφυλάσσει για τον έρωτα η μαζική «κοινωνία των ομοιωμάτων»; Ει μη μόνον να θεωρείται ο έρωτας ως πρόβλημα ή ως μία δυνητικά παθολογική συμπεριφορά, ιατρικά ή ψυχοθεραπευτικά θεραπεύσιμη!
Σε αυτό το σύντομο αλλά ιδιαίτερα πυκνό σε προκλητικές ιδέες κοινωνιολογικό κείμενο, ο κορεατικής καταγωγής Γερμανός φιλόσοφος Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν (Byung-Chul Han) αναλύει το πώς η σύγχρονη βιοεξουσία καταφέρνει να χειραγωγεί και κυρίως να ελέγχει την, κατά τα άλλα, «ιδιωτική» ερωτική ζωή των ανθρώπων. Με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι άνθρωποι να αποκτούν «ανοσία» στα κάθε άλλο παρά ανώδυνα ερωτικά τους αισθήματα, με τα οποία εξακολουθούν (ευτυχώς!) να είναι προικισμένοι, από τη βιολογική τους προϊστορία.
Περιγράφοντας, ωστόσο, λεπτομερώς το ιδιότυπο και πρωτοφανών διαστάσεων καθεστώς της ερωτικής ένδειας και του συναισθηματικού αυτο-ευνουχισμού στο οποίο υποβάλλεται καθημερνά ο σύγχρονος άνθρωπος, ο συγγραφέας μάς προειδοποιεί για την επιθανάτια αγωνία των συναισθημάτων του «έρωτα» και της «αγάπης» στις σύγχρονες κοινωνίες. Συναισθήματα που οφείλουμε να τα θυσιάσουμε στο όνομα της συμπεριφορικής ομοιομορφίας και της «φυσιολογικής» ένταξής μας στις «ανερωτικές» επιταγές της εποχής μας.
«Η μία και μόνη αγωνία στην Αγωνία του Ερωτα είναι η α-γωνία, δηλαδή ο εξοβελισμός του έρωτα από το πεδίο του αγώνα. […] Η απουσία του αγώνα σημαίνει όχι μόνο απουσία συγκεκριμένου κοινώς αποδεκτού αγωνιστικού χώρου και γενικότερη απαξίωση της άμιλλας, αλλά και απουσία αγωνιζομένων», όπως επισημαίνει ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής στο πολύ κατατοπιστικό επίμετρο που έγραψε για την ελληνική έκδοση αυτού του πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν γεννήθηκε το 1959 στη Σεούλ (Νότια Κορέα). Το 1980 μετοίκησε στη Γερμανία όπου σπούδασε Φιλοσοφία, Γερμανική Λογοτεχνία και Καθολική Θεολογία στο Φράιμπουργκ και στο Μόναχο. Το 2000 ξεκίνησε την καριέρα του ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας. Το 2010 έγινε μέλος του Πανεπιστημίου της Καρλσρούης, εντρυφώντας στη Φιλοσοφία του 18ου, του 19ου και του 20ού αιώνα, στην Ηθική, την Κοινωνική Φιλοσοφία, τη Φαινομενολογία, τη Θεωρία του Πολιτισμού, την Αισθητική, τη Θρησκεία, τη Θεωρία των Μέσων Ενημέρωσης και τη Διαπολιτισμική Φιλοσοφία.
Από το 2012 διδάσκει Φιλοσοφία και Πολιτισμό στο Πανεπιστήμιο der Kunste του Βερολίνου. Στα ελληνικά κυκλοφορούν επίσης από τις εκδ. Opera τα βιβλία του «Η κοινωνία της Διαφάνειας» και η «Κοινωνία της Κόπωσης», τα οποία με το βιβλίο που παρουσιάσαμε σήμερα αποτελούν μια πολύ σημαντική τριλογία.
Το «Ποτάμι της συνείδησης» είναι το τελευταίο βιβλίο που έγραψε ο Ολιβερ Σακς. Την πρώτη ολοκληρωμένη εκδοχή του και τα περιεχόμενα αυτού του βιβλίου τα παρουσίασε σε τρεις στενούς συνεργάτες του μόλις δύο εβδομάδες πριν από τον θάνατό του τον Αύγουστο του 2015. Και γνωρίζοντας ότι πεθαίνει τους ανέθεσε το δύσκολο έργο της επιμέλειας της έκδοσής του. Υπό μία τυπική άλλα και κυριολεκτική έννοια, λοιπόν, αυτό το βιβλίο αποτελεί την πνευματική διαθήκη του διάσημου Βρετανού νευρολόγου και συγγραφέα. Χάρη στην έγκαιρη και καλομεταφρασμένη ελληνική έκδοση αυτού του βιβλίου, μας αποκαλύπτεται η εντυπωσιακή ευρυμάθεια, η αστείρευτη δίψα του Σακς για γνώση και η ακατάπαυστη προσπάθειά του να κατανοήσει επιστημονικά την ανθρώπινη κατάσταση.
Το «Ποτάμι της συνείδησης» εστιάζει στην αινιγματική, σχεδόν μαγική ικανότητά μας να δημιουργούμε εσωτερικές αναπαραστάσεις των όσων προσλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας, αντιλαμβανόμαστε (νοητικά), αλλά και των όσων βιώνουμε (συναισθηματικά). Κοντολογίς, εστιάζει στο αίνιγμα της ανάδυσης της ανθρώπινης συνείδησης, που ενώ, ανά τους αιώνες, έχει απασχολήσει τα καλύτερα μυαλά του είδους μας, μόνο σχετικά πρόσφατα η επιστημονική έρευνα κατάφερε να ρίξει κάποιο φως στις βιολογικές προκείμενες και τις νευροψυχολογικές προϋποθέσεις αυτής της ιδιαίτερης, αλλά κάθε άλλο παρά αποκλειστικής, ανθρώπινης ικανότητας.
Μεταξύ των αρετών αυτού του βιβλίου είναι ότι μας προσφέρει -με τρόπο εύληπτο και κυρίως γοητευτικό- την περιγραφή των βιολογικών, νευρολογικών και ψυχολογικών προϋποθέσεων της συνείδησης. Ετσι προκύπτει μια εικόνα της συνείδησης που διαφέρει ριζικά από τις παραδεδεγμένες αντιλήψεις που περιγράφουν τη συνείδηση ως μια δήθεν προκαθορισμένη και αυστηρά οριοθετημένη λειτουργία του εγκεφάλου, που «αντανακλά» παθητικά την πραγματικότητα.
Διόλου περίεργο λοιπόν ότι στα επιμέρους κεφάλαια αυτού του βιβλίου, ο Σακς καταφεύγει στη βιολογική εξέλιξη, τη βοτανολογία, τη χημεία, την ιατρική παθολογία, τη νευροεπιστήμη αλλά και τις καλές τέχνες για να διαφωτίσει το αίνιγμα της συνείδησης. Ισως σε κανένα άλλο βιβλίο του δεν είναι τόσο εμφανής ο διάλογος του Σακς με τους μεγάλους πνευματικούς ήρωές του -κυρίως τον Δαρβίνο, τον Γουίλιαμ Τζέιμς και τον Φρόιντ-, που υπήρξαν πηγή έμπνευσης και συνοδοιπόροι του στην προσπάθειά του να διαφωτίσει το αίνιγμα του ανθρώπινου νου διερευνώντας τις παθολογίες του.
Ψευδαισθήσεις μτφρ. Βαγγέλης Προβιάς, εκδ. «ΡΟΠΗ», σελ.267
Το «Ψευδαισθήσεις», στην αγγλική «Hallucinations», ήταν το τελευταίο βιβλίο που κυκλοφόρησε, το 2012, ενώ ο Ολιβερ Σακς ήταν ακόμη ζωντανός. Ακόμη και σε αυτό το ύστερο έργο, ο Σακς επιδεικνύει την πολύ χαρακτηριστική ευαισθησία και βαθύτατη ενσυναίσθηση για το αντικείμενό του, όσο περίεργο κι αν είναι αυτό: στη συγκεκριμένη περίπτωση οι ανθρώπινες ψευδαισθητικές εμπειρίες. Και λέμε «ανθρώπινες» επειδή, όπως ο ίδιος επισημαίνει, δεν γνωρίζουμε αν και τα άλλα ζώα έχουν ανάλογες εμπειρίες.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι ψευδαισθήσεις, οι οποίες δεν πρέπει να συγχέονται με τις «παραισθήσεις» ή με τα συνήθη «αντιληπτικά σφάλματα» - αποτελούν μία από τις πιο αινιγματικές «δυσλειτουργίες»του ανθρώπινου εγκεφάλου. Γιατί άραγε και κυρίως πώς ακριβώς μπορούμε να αισθανόμαστε, να βλέπουμε, να μυρίζουμε, να ακούμε, να γευόμαστε κάτι που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει; Γιατί χωρίς κάποια «πραγματική» εξωτερική αιτία ενεργοποιούνται τα κυκλώματα της όρασης, της ακοής, της αφής, της γεύσης, της όσφρησης του εγκεφάλου μας;
Σε κάθε ένα από τα 15 κεφάλαια αυτού του ενδιαφέροντος και πολύ ερεθιστικού βιβλίου, o Ολιβερ Σακς εξετάζει αναλυτικά τις διαφορετικές εκδηλώσεις των ανθρώπινων ψευδαισθήσεων, αλλά και το ιστορικό της αναγνώρισής τους. Η σημερινή νευρολογία περιγράφει αυτά τα περίεργα φαινόμενα, κυρίως τις οπτικές ψευδαισθήσεις, ως σύνδρομο Σαρλ Μπονέ. Ωστόσο ο Σακς, αναφερόμενος στα πιθανότερα αίτια των ψευδαισθήσεων, υποστηρίζει ότι αυτές μπορεί να οφείλονται: στο σύνδρομο Σαρλ Μπονέ, στη στέρηση ερεθισμάτων, στον παρκινσονισμό, στην ημικρανία, στην επιληψία, στη χρήση ναρκωτικών και στην υπναγωγία. Και συνεπώς, όπως διευκρινίζει, πρόκειται για εγκεφαλικούς μηχανισμούς που είναι βασικά οργανικοί και σωματικοί: σχετίζονται μάλλον με την τοπική διέγερση εγκεφαλικών μικροκυκλωμάτων, την απελευθέρωση ή τις διαταραχές νευροδιαβιβαστών και όχι τόσο με τις συνθήκες ζωής, τον χαρακτήρα ή τα συναισθήματα του ατόμου που έχει τις ψευδαισθήσεις.
Πράγματι, για τον Σακς, οι ψευδαισθήσεις σχετίζονται στενότατα με τον εγκέφαλό μας και, υπό αυτή την έννοια, αποτελούν όχι τόσο και όχι μόνο παθολογική κατάσταση, αλλά είναι «μια μοναδική και ξεχωριστή, ειδική κατηγορία της συνείδησης και της διανοητικής μας ζωής»!
Αν μπορούσαμε να συνοψίσουμε σε μία μόνο πρόταση αυτή την πολύ πρωτότυπη προσπάθεια καταγραφής της φυσικής ιστορίας των ανθρώπινων ψευδαισθήσεων θα λέγαμε: Για τον Ολιβερ Σακς αυτά τα φαινόμενα είναι καθολικά και διαχρονικά και αφορούν τους περισσότερους ανθρώπους και όχι μόνο μια μειοψηφία... «ασθενών».
Πηγή: efsyn.gr
Σπύρος Μανουσέλης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου