Σπύρος Μανουσέλης
Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι είναι πεπεισμένοι ότι ο Δημιουργισμός και οι αντιεξελικτικές δοξασίες που τον συνοδεύουν είναι ένα θρησκευτικό-πολιτισμικό φαινόμενο που περιορίζεται στις ΗΠΑ ή στις «υπανάπτυκτες» χώρες. Ομως, δεν είναι έτσι. Σύμφωνα με τις νέες στατιστικές μελέτες, σχετικά μικρές αλλά δραστήριες κοινότητες Ευρωπαίων δημιουργιστών εμφανίζονται, όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια, σε Σκανδιναβία, Κάτω Χώρες, Ρωσία, Πολωνία, Βουλγαρία, αλλά και στην Ελλάδα. Πώς αντιδρά, λοιπόν, η ελληνική επιστημονική κοινότητα στις νέες προσπάθειες απαξίωσης και υποβάθμισης στην παιδεία της εξελικτικής θεωρίας και έρευνας;
Αν και έχουν περάσει 161 χρόνια από την πρώτη έκδοση του περίφημου βιβλίου του Δαρβίνου η «Καταγωγή των Ειδών», οι ριζοσπαστικές ιδέες του εξακολουθούν να προκαλούν σφοδρές επιστημονικές, φιλοσοφικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις. Με αφορμή τους διεθνείς και τοπικούς εορτασμούς για την ημέρα γέννησης του Δαρβίνου (12-2-1809), την επόμενη εβδομάδα ξεκινά σειρά εκδηλώσεων που, πρώτη φορά, οργανώνονται από την Ελληνική Εξελικτική Εταιρεία (ΕλΕξΕ), τη νεοσύστατη επιστημονική εταιρεία που στόχος της είναι όχι μόνο η προώθηση της εξελικτικής σκέψης στις επιστήμες, αλλά και η ευρύτερη δυνατή διάδοση της εξελικτικής παιδείας στον τόπο μας.
Στο πλαίσιο του αφιερώματός μας στην επικαιρότητα της δαρβινικής σκέψης, ζητήσαμε από τον Λευτέρη Ζούρο, κορυφαίο Ελληνα εξελικτικό βιολόγο και πρόεδρο της ΕλΕξΕ, να μας παρουσιάσει το σκεπτικό της δημιουργίας της νέας επιστημονικής εταιρείας, άλλα και τις πρώτες δημόσιες δράσεις της που ξεκινούν στις 12 Φεβρουαρίου, την ημέρα που τιμάται διεθνώς η γέννηση του Κάρολου Δαρβίνου.
Η ιστορική, επιστημονική και πολιτισμική ανάγκη εξόδου της Ελλάδας από τον μακροχρόνιο και πολυπρόσωπο αντιεξελικτικό σκοταδισμό οδήγησε, πρόσφατα, κάποιους μαχητικούς εξελικτικούς βιολόγους στην υλοποίηση του μέχρι χθες απραγματοποίητου ονείρου της δημιουργίας της πρώτης Ελληνικής Εξελικτικής Εταιρείας.
Πρόεδρος αυτής της εταιρείας ορίστηκε ο Λευτέρης Ζούρος, πανεπιστημιακός δάσκαλος, συγγραφέας και επιφανής Ελληνας εξελικτικός, ο οποίος δέχτηκε πρόθυμα να μας παρουσιάσει τους απώτερους στόχους και τις άμεσες δράσεις της ΕλΕξΕ.
● Εχουν περάσει 161 χρόνια από την πρώτη έκδοση του βιβλίου «Η καταγωγή των ειδών», όπου ο Δαρβίνος έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης εξελικτικής επιστήμης. Παρ’ όλα αυτά, ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός ανθρώπων εξακολουθεί να πιστεύει ότι η εξέλιξη των έμβιων όντων είναι απλώς μια «υπόθεση» και όχι ένα επιστημονικά αδιαμφισβήτητο γεγονός. Πού αποδίδετε τέτοιες σκοταδιστικές παρανοήσεις και ποιες συνέπειες έχει η υποτίμηση της εξελικτικής παιδείας για μια σύγχρονη κοινωνία;
Οι λόγοι για την αντίσταση στη θεωρία της εξέλιξης έχουν βαθιές ρίζες. Μια μερίδα ανθρώπων δεν μπορεί να κάνει τη διάκριση μεταξύ του φαινομένου της εξέλιξης και της θεωρίας που προσπαθεί να το ερμηνεύσει. Είναι σαν να μπερδεύουν το γεγονός ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ηλιο με τη θεωρία της βαρύτητας που το ερμηνεύει.
Η κοινή καταγωγή των ειδών και οι αλλαγές που υφίστανται στην πορεία του χρόνου έχουν αποδειχθεί πέρα από κάθε αμφισβήτηση. Η θεωρία της εξέλιξης είναι ο μόνος δρόμος για να ενταχθεί το φαινόμενο της ζωής στον κορμό των φυσικών επιστημών. Χωρίς αυτήν, η ζωή θα ήταν ένα ξεκρέμαστο φαινόμενο, εγκαταλειμμένο στον υπερβατισμό.
Γιατί λοιπόν δεν έχει γίνει πλήρως αποδεκτή; Η απάντηση βρίσκεται στην ίδια τη θεωρία της εξέλιξης: έχουμε εξελιχτεί να αμφισβητούμε την εξέλιξη! Για κάποια εκατομμύρια χρόνια στην ιστορία του είδους μας και των ειδών που προηγήθηκαν, αυτό που ενσωματώθηκε στα γονίδιά μας δεν ήταν η ικανότητα να διακρίνουμε το σωστό από το λάθος, αλλά αυτό που βοηθούσε στην επιβίωση από αυτό που την έβλαπτε. Τα δύο δεν συνέπιπταν πάντοτε. Το αποτέλεσμα είναι ότι είμαστε φορτωμένοι με πλάνες και αυταπάτες. Είναι πλάνη ότι τα χρώματα είναι τόσα όσα και τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Αλλά σε τι θα βοηθούσε την επιβίωση των προγόνων μας αν γνώριζαν ότι υπάρχουν περισσότερα χρώματα;
Είναι αυταπάτη ότι υπάρχει αρχή και τέλος στα φυσικά φαινόμενα. Πριν από τη γέννα του παιδιού προηγήθηκε η γονιμοποίηση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο και πριν από αυτά μια ιστορία που ξεπερνά τους γονείς ακόμα και το είδος στο οποίο ανήκουμε. Μετά τον θάνατο, τα υλικά του σώματος θα ανακυκλωθούν για να συντηρήσουν το φαινόμενο της ζωής. Ομως, η ψευδαίσθηση της αρχής και του τέλους έδωσε στο είδος μας ένα μεγάλο όπλο επιβίωσης: τη δυνατότητα προετοιμασίας και για το μεν και για το δε. Από τη στιγμή που κατανοήσουμε τον λόγο για τον οποίο ζούμε μέσα σε πλάνες και αυταπάτες, όλα τα άλλα ακολουθούν: ο φόβος μπροστά στα φυσικά φαινόμενα, η αγωνία του θανάτου, η απανταχού παρουσία σκοπού και, στη συνέχεια, οι προκαταλήψεις και οι δοξασίες, που και αυτές είχαν κάποτε ένα πλεονέκτημα επιβίωσης.
● Αναγνωρίζοντας ότι, στον τόπο μας, υπάρχει σοβαρό έλλειμμα ενημέρωσης σχετικά με τη γνωστική και κοινωνική σημασία της εξελικτικής σκέψης, ιδρύθηκε –πριν από λίγους μήνες– η Ελληνική Εξελικτική Εταιρεία ή ΕλΕξΕ, μία «μη κερδοσκοπική επιστημονική εταιρεία για τη διάδοση της εξελικτικής σκέψης στην επιστήμη και την κοινωνία». Στις 12 Φεβρουαρίου γιορτάζεται διεθνώς η ημέρα γέννησης του Δαρβίνου. Πώς η ΕλΕξΕ θα γιορτάσει την «Darwin Day-2020» στον τόπο μας;
Το σοβαρό έλλειμμα που επισημάνατε απορρέει από το γεγονός ότι στον ελλαδικό χώρο υπήρξε μια υστέρηση της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Αυτή η υστέρηση σημαίνει εμμονή και προσκόλληση στο παλιό, όπως η βιβλική ερμηνεία της Δημιουργίας, και αμφισβήτηση του νέου, όπως η θεωρία της εξέλιξης. Η ΕλΕξΕ έχει σκοπό να βοηθήσει στο ξεπέρασμα αυτής της υστέρησης. Οι εκδηλώσεις που ετοιμάζουμε με την ευκαιρία της «Ημέρας Δαρβίνου 2020» αποτελούν την πρώτη μας εξόρμηση στο ευρύτερο κοινό.
Εχουμε προγραμματίσει τρεις βραδιές συζήτησης στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα με θέμα «Η Θεωρία της Εξέλιξης: διαλύοντας τους μύθους – μια ανοιχτή συζήτηση πάνω στην εγκυρότητα, τις δυσκολίες αποδοχής και τις προεκτάσεις της θεωρίας της εξέλιξης». Ηδη έχουμε δεχτεί προτάσεις για παρόμοιες εκδηλώσεις και σε άλλες πόλεις.
Οπως υποδηλώνει και ο τίτλος, δεν πρόκειται για μια από καθ’ έδρας παρουσίαση της θεωρίας της εξέλιξης και προσπάθεια διάψευσης αντιμαχομένων απόψεων. Αντίθετα, μας ενδιαφέρει μια καλοπροαίρετη εξέταση των λόγων για τους οποίους η θεωρία της εξέλιξης αντιμετωπίζεται με περισσότερη καχυποψία από, για παράδειγμα, την κβαντομηχανική, που ασφαλώς είναι μια πολύ πιο δύσκολη θεωρία για τον κοινό νου. Μας ενδιαφέρει να ξεπεραστεί η ιδέα ότι η θεωρία της εξέλιξης αντιστρατεύεται παραδοσιακές αξίες και ότι υποθάλπει έναν αμείλικτο ατομικισμό (ο μύθος του κοινωνικού Δαρβινισμού).
Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η θεωρία της εξέλιξης τοποθετεί πάνω σε επιστημονικές βάσεις τη βιολογική, πνευματική και κοινωνική μας υπόσταση και, κατ’ ακολουθία, καλλιεργεί την ταπεινότητα και την εγρήγορση που πρέπει να μας διακρίνουν ως αναπόσπαστο μέρος του φυσικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο εξελισσόμαστε. Δεν μπορεί να υπάρξει αυτογνωσία χωρίς την παραδοχή της εξέλιξης.
● Πάντως, η Ελλάδα κινδυνεύει να συμπεριληφθεί στις χώρες όπου η εξελικτική επιστήμη αμφισβητείται σε ποσοστά που φτάνουν το 75% του πληθυσμού. Στον τόπο μας, μάλιστα, οι αντιεξελικτικές δοξασίες διατυπώνονται ακόμα και από επώνυμους επιστήμονες. Πώς προτίθεται η ΕλΕξΕ να αντιμετωπίσει τέτοια εμφανώς αντιεπιστημονικά και πολύ επικίνδυνα κοινωνικά φαινόμενα;
Η ΕλΕξΕ εντάσσεται μέσα στο σύμπλεγμα των προσπαθειών να καταστήσουμε το ευρύτερο κοινό μέτοχο των επιστημονικών εξελίξεων, που ουσιαστικά σημαίνει μέτοχο του μέλλοντος. Αυτές οι προσπάθειες αναφέρονται σε όλα τα μέτωπα της επιστήμης και της τεχνολογίας. Υπάρχει, ωστόσο, μια ιδιαιτερότητα στο μέτωπο της Βιολογίας η οποία, όπως ανέφερα, δεν μπορεί να σταθεί ως επιστήμη χωρίς την αρχή της εξέλιξης.
Για παράδειγμα, γιατί δοκιμάζουμε τα φάρμακα στο ποντίκι; Η απάντηση είναι γιατί το ποντίκι και εμείς έχουμε την ίδια φυσιολογία. Και γιατί έχουμε την ίδια φυσιολογία; Η απάντηση είναι γιατί το ποντίκι και εμείς έχουμε μια κοινή ιστορία, κάποτε είχαμε έναν κοινό πρόγονο. Συμπέρασμα: η Ιατρική δεν μπορεί να σταθεί έξω από την ιδέα της εξέλιξης. Αυτή η ερμηνευτική δύναμη της θεωρίας της εξέλιξης πάει πολύ πιο πέρα.
Σε αυτήν στηρίζεται όχι μόνο ο γιατρός, αλλά και ο ψυχολόγος, ο κοινωνιολόγος, ο ιστορικός, ο μελετητής της εξέλιξης των γλωσσών, των θρησκειών και των τεχνών. Σε όλα αυτά βρίσκουμε κοινά μοτίβα με τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών. Το ίδιο και για τις μεγάλες προκλήσεις που είναι μπροστά μας: οι επιστήμες του νου, η ρομποτική, η εξωγήινη ζωή, αλλά και ο πλανήτης μας που νοσεί από την ανθρώπινη απληστία.
Η ΕλΕξΕ θέλει να συνδράμει το ευρύτερο κοινό σ’ αυτό το ταξίδι, ασφαλώς όχι από μόνη της. Γι’ αυτό και καλούμε τους εργάτες και τους εραστές κάθε χώρου της διανόησης να γίνουν μέλη της εταιρείας. Από κοινού, μπορούμε να συνδράμουμε την πολιτεία, τους θεσμούς και κυρίως τον πολίτη, ως άτομο, στον αγώνα κατά της καπήλευσης της επιστήμης και στην εμπέδωση μιας υγιούς αντίληψης για την κοινωνία και το μέλλον της. Πάντα χωρίς έπαρση ή πρόθεση μονοπώλησης της γνώσης, αλλά με προσήλωση στην επιστημονική εγκυρότητα.
Ο Λευτέρης Ζούρος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ιδρυτικό μέλος του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Βιοηθική» του ίδιου Πανεπιστημίου και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και πρόεδρος της ΕλΕξΕ.
Δίδαξε Γενετική και Εξελικτική Βιολογία στο Πανεπιστήμιο Dalhousie του Καναδά (στην τιμητική έδρα George Campbell της Βιολογίας) και ως ερευνητής ή προσκεκλημένος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Groningen της Ολλανδίας, στο Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο Kyushu της Ιαπωνίας, στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης της Ισπανίας και στο Πανεπιστήμιο της Ancona της Ιταλίας. Διετέλεσε επίσης διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης. Υπήρξε μέλος της Εκδοτικής Επιτροπής των περιοδικών «Evolution», «Molecular Biology and Evolution» και «Marine Genomics».
Συγγραφέας τριών αξιόλογων επιστημονικών βιβλίων που κυκλοφορούν από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: το «Ας συμφιλιωθούμε με τον Δαρβίνο», το «Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό» και το «Οταν ο Χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν», που κυκλοφόρησε πριν από δύο μήνες. Καθώς και ενός λογοτεχνικού διηγήματος: «Ιωνος Δελαλίδη (αποβιώσαντος) Ποιήματα που έγιναν ιστορίες», που κυκλοφορεί από τις εκδ. Γαβριηλίδη.
«Η θεωρία της Εξέλιξης: διαλύοντας τους μύθους», με αυτόν τον κοινό τίτλο θα πραγματοποιηθούν οι τρεις πρώτες εκδηλώσεις της ΕλΕξΕ. Πρόκειται για τρεις ανοιχτές συζητήσεις σχετικά με την εγκυρότητα, τις δυσκολίες αποδοχής και τις προεκτάσεις της θεωρίας της Εξέλιξης. Τρεις εκδηλώσεις που διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τον τόπο, τους ομιλητές και το κοινό που θα συμμετέχει σε κάθε μία από αυτές.
Πάντως, κοινός στόχος των εκδηλώσεων είναι να σπάσουν τη σιωπή που έχει επιβληθεί στις εξελικτικές ιδέες στον τόπο μας. Κάτι που αναφέρεται ρητά και στην εξαγγελία γέννησης της ΕλΕξε.
«Αν και έχουν περάσει πάνω από 160 χρόνια από τη δημοσίευση της ‘‘Καταγωγής των Ειδών’’, οι κοινωνίες μας αδυνατούν ακόμα να αποδεχθούν ότι όλοι οι έμβιοι οργανισμοί, του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένου, έχουν κοινή προέλευση και είναι προϊόντα της διαρκούς διαδικασίας της εξέλιξης.
Η ελληνική κοινωνία, ειδικά, φαίνεται να βρίσκεται πολύ πιο πίσω όσον αφορά την αποδοχή της εξέλιξης σε σχέση, τουλάχιστον, με τις περισσότερες άλλες δυτικού τύπου κοινωνίες.
Μάλιστα, αυτό συμβαίνει ενόσω η εξελικτική σκέψη σήμερα αγκαλιάζει και αφορά πολλές πτυχές της ζωής μας, καθώς μπορεί να συνεισφέρει σε πολλούς τομείς, όπως η ιατρική, η ψυχολογία, η οικονομία, η κοινωνιολογία, η ηθική, η φιλοσοφία, ίσως ακόμα και η πολιτική.
Ως εκ τούτου, η ίδρυση και η δράση της Ελληνικής Εξελικτικής Εταιρείας, μιας εταιρείας που θα προβάλλει και θα εξηγεί με επιστημονικά έγκυρο αλλά και κατανοητό τρόπο την εξελικτική σκέψη, είναι αναγκαία για την αλλαγή της κατάστασης αυτής».
Επομένως, οι τρεις εκδηλώσεις θα επιχειρήσουν από κοινού να αναδείξουν όχι μόνο τα γνωστικά προτερήματα αλλά και τα ηθικοπολιτικά πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την υιοθέτηση της εξελικτικής σκέψης από μια σύγχρονη κοινωνία.
■ Στην Αθήνα: η πρώτη εκδήλωση θα γίνει την επόμενη Τετάρτη 12/2/2020 στις 18.00, στο Αμφιθέατρο του Μαρασλείου Διδασκαλείου. Ομιλητές θα είναι οι πανεπιστημιακοί: Ευαγγελία Μαυρικάκη, αν. καθηγήτρια ΕΚΠΑ, Σπύρος Σφενδουράκης, καθηγήτης Παν/μίου Κύπρου, Παναγιώτης Παφίλης, αν. καθηγητής ΕΚΠΑ.
■ Στην Πάτρα: η δεύτερη εκδήλωση θα γίνει την Πέμπτη 5 Μαρτίου 2020, στις 18.00, στο Επιμελητήριο Αχαΐας (Μιχαλακοπούλου 58). Ομιλητές θα είναι οι πανεπιστημιακοί καθηγητές: Σίνος Γκιώκας (συντονιστής), Γιώργος Ηλιόπουλος, Γιάννης Μανέτας.
■ Στη Θεσσαλονίκη: η τρίτη εκδήλωση θα γίνει την Τετάρτη 18 Μαρτίου 2020, στις 18.00, στο Κτίριο Επιτροπής Ερευνών ΑΠΘ (ΚΕΔΕΑ, ΕΛΚΕ). Ομιλητές θα είναι οι πανεπιστημιακοί καθηγητές του ΑΠΘ: Θεόδωρος Ι. Αμπατζόπουλος (συντονιστής), Θανάσης Ντινόπουλος, Ζαχαρίας Σκούρας.
Πηγή: efsyn.gr
Σπύρος Μανουσέλης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι είναι πεπεισμένοι ότι ο Δημιουργισμός και οι αντιεξελικτικές δοξασίες που τον συνοδεύουν είναι ένα θρησκευτικό-πολιτισμικό φαινόμενο που περιορίζεται στις ΗΠΑ ή στις «υπανάπτυκτες» χώρες. Ομως, δεν είναι έτσι. Σύμφωνα με τις νέες στατιστικές μελέτες, σχετικά μικρές αλλά δραστήριες κοινότητες Ευρωπαίων δημιουργιστών εμφανίζονται, όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια, σε Σκανδιναβία, Κάτω Χώρες, Ρωσία, Πολωνία, Βουλγαρία, αλλά και στην Ελλάδα. Πώς αντιδρά, λοιπόν, η ελληνική επιστημονική κοινότητα στις νέες προσπάθειες απαξίωσης και υποβάθμισης στην παιδεία της εξελικτικής θεωρίας και έρευνας;
Αν και έχουν περάσει 161 χρόνια από την πρώτη έκδοση του περίφημου βιβλίου του Δαρβίνου η «Καταγωγή των Ειδών», οι ριζοσπαστικές ιδέες του εξακολουθούν να προκαλούν σφοδρές επιστημονικές, φιλοσοφικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις. Με αφορμή τους διεθνείς και τοπικούς εορτασμούς για την ημέρα γέννησης του Δαρβίνου (12-2-1809), την επόμενη εβδομάδα ξεκινά σειρά εκδηλώσεων που, πρώτη φορά, οργανώνονται από την Ελληνική Εξελικτική Εταιρεία (ΕλΕξΕ), τη νεοσύστατη επιστημονική εταιρεία που στόχος της είναι όχι μόνο η προώθηση της εξελικτικής σκέψης στις επιστήμες, αλλά και η ευρύτερη δυνατή διάδοση της εξελικτικής παιδείας στον τόπο μας.
Στο πλαίσιο του αφιερώματός μας στην επικαιρότητα της δαρβινικής σκέψης, ζητήσαμε από τον Λευτέρη Ζούρο, κορυφαίο Ελληνα εξελικτικό βιολόγο και πρόεδρο της ΕλΕξΕ, να μας παρουσιάσει το σκεπτικό της δημιουργίας της νέας επιστημονικής εταιρείας, άλλα και τις πρώτες δημόσιες δράσεις της που ξεκινούν στις 12 Φεβρουαρίου, την ημέρα που τιμάται διεθνώς η γέννηση του Κάρολου Δαρβίνου.
Η ιστορική, επιστημονική και πολιτισμική ανάγκη εξόδου της Ελλάδας από τον μακροχρόνιο και πολυπρόσωπο αντιεξελικτικό σκοταδισμό οδήγησε, πρόσφατα, κάποιους μαχητικούς εξελικτικούς βιολόγους στην υλοποίηση του μέχρι χθες απραγματοποίητου ονείρου της δημιουργίας της πρώτης Ελληνικής Εξελικτικής Εταιρείας.
Πρόεδρος αυτής της εταιρείας ορίστηκε ο Λευτέρης Ζούρος, πανεπιστημιακός δάσκαλος, συγγραφέας και επιφανής Ελληνας εξελικτικός, ο οποίος δέχτηκε πρόθυμα να μας παρουσιάσει τους απώτερους στόχους και τις άμεσες δράσεις της ΕλΕξΕ.
● Εχουν περάσει 161 χρόνια από την πρώτη έκδοση του βιβλίου «Η καταγωγή των ειδών», όπου ο Δαρβίνος έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης εξελικτικής επιστήμης. Παρ’ όλα αυτά, ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός ανθρώπων εξακολουθεί να πιστεύει ότι η εξέλιξη των έμβιων όντων είναι απλώς μια «υπόθεση» και όχι ένα επιστημονικά αδιαμφισβήτητο γεγονός. Πού αποδίδετε τέτοιες σκοταδιστικές παρανοήσεις και ποιες συνέπειες έχει η υποτίμηση της εξελικτικής παιδείας για μια σύγχρονη κοινωνία;Οι λόγοι για την αντίσταση στη θεωρία της εξέλιξης έχουν βαθιές ρίζες. Μια μερίδα ανθρώπων δεν μπορεί να κάνει τη διάκριση μεταξύ του φαινομένου της εξέλιξης και της θεωρίας που προσπαθεί να το ερμηνεύσει. Είναι σαν να μπερδεύουν το γεγονός ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ηλιο με τη θεωρία της βαρύτητας που το ερμηνεύει.
Η κοινή καταγωγή των ειδών και οι αλλαγές που υφίστανται στην πορεία του χρόνου έχουν αποδειχθεί πέρα από κάθε αμφισβήτηση. Η θεωρία της εξέλιξης είναι ο μόνος δρόμος για να ενταχθεί το φαινόμενο της ζωής στον κορμό των φυσικών επιστημών. Χωρίς αυτήν, η ζωή θα ήταν ένα ξεκρέμαστο φαινόμενο, εγκαταλειμμένο στον υπερβατισμό.
Γιατί λοιπόν δεν έχει γίνει πλήρως αποδεκτή; Η απάντηση βρίσκεται στην ίδια τη θεωρία της εξέλιξης: έχουμε εξελιχτεί να αμφισβητούμε την εξέλιξη! Για κάποια εκατομμύρια χρόνια στην ιστορία του είδους μας και των ειδών που προηγήθηκαν, αυτό που ενσωματώθηκε στα γονίδιά μας δεν ήταν η ικανότητα να διακρίνουμε το σωστό από το λάθος, αλλά αυτό που βοηθούσε στην επιβίωση από αυτό που την έβλαπτε. Τα δύο δεν συνέπιπταν πάντοτε. Το αποτέλεσμα είναι ότι είμαστε φορτωμένοι με πλάνες και αυταπάτες. Είναι πλάνη ότι τα χρώματα είναι τόσα όσα και τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Αλλά σε τι θα βοηθούσε την επιβίωση των προγόνων μας αν γνώριζαν ότι υπάρχουν περισσότερα χρώματα;
Είναι αυταπάτη ότι υπάρχει αρχή και τέλος στα φυσικά φαινόμενα. Πριν από τη γέννα του παιδιού προηγήθηκε η γονιμοποίηση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο και πριν από αυτά μια ιστορία που ξεπερνά τους γονείς ακόμα και το είδος στο οποίο ανήκουμε. Μετά τον θάνατο, τα υλικά του σώματος θα ανακυκλωθούν για να συντηρήσουν το φαινόμενο της ζωής. Ομως, η ψευδαίσθηση της αρχής και του τέλους έδωσε στο είδος μας ένα μεγάλο όπλο επιβίωσης: τη δυνατότητα προετοιμασίας και για το μεν και για το δε. Από τη στιγμή που κατανοήσουμε τον λόγο για τον οποίο ζούμε μέσα σε πλάνες και αυταπάτες, όλα τα άλλα ακολουθούν: ο φόβος μπροστά στα φυσικά φαινόμενα, η αγωνία του θανάτου, η απανταχού παρουσία σκοπού και, στη συνέχεια, οι προκαταλήψεις και οι δοξασίες, που και αυτές είχαν κάποτε ένα πλεονέκτημα επιβίωσης.
● Αναγνωρίζοντας ότι, στον τόπο μας, υπάρχει σοβαρό έλλειμμα ενημέρωσης σχετικά με τη γνωστική και κοινωνική σημασία της εξελικτικής σκέψης, ιδρύθηκε –πριν από λίγους μήνες– η Ελληνική Εξελικτική Εταιρεία ή ΕλΕξΕ, μία «μη κερδοσκοπική επιστημονική εταιρεία για τη διάδοση της εξελικτικής σκέψης στην επιστήμη και την κοινωνία». Στις 12 Φεβρουαρίου γιορτάζεται διεθνώς η ημέρα γέννησης του Δαρβίνου. Πώς η ΕλΕξΕ θα γιορτάσει την «Darwin Day-2020» στον τόπο μας;
Το σοβαρό έλλειμμα που επισημάνατε απορρέει από το γεγονός ότι στον ελλαδικό χώρο υπήρξε μια υστέρηση της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Αυτή η υστέρηση σημαίνει εμμονή και προσκόλληση στο παλιό, όπως η βιβλική ερμηνεία της Δημιουργίας, και αμφισβήτηση του νέου, όπως η θεωρία της εξέλιξης. Η ΕλΕξΕ έχει σκοπό να βοηθήσει στο ξεπέρασμα αυτής της υστέρησης. Οι εκδηλώσεις που ετοιμάζουμε με την ευκαιρία της «Ημέρας Δαρβίνου 2020» αποτελούν την πρώτη μας εξόρμηση στο ευρύτερο κοινό.
Εχουμε προγραμματίσει τρεις βραδιές συζήτησης στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα με θέμα «Η Θεωρία της Εξέλιξης: διαλύοντας τους μύθους – μια ανοιχτή συζήτηση πάνω στην εγκυρότητα, τις δυσκολίες αποδοχής και τις προεκτάσεις της θεωρίας της εξέλιξης». Ηδη έχουμε δεχτεί προτάσεις για παρόμοιες εκδηλώσεις και σε άλλες πόλεις.
Οπως υποδηλώνει και ο τίτλος, δεν πρόκειται για μια από καθ’ έδρας παρουσίαση της θεωρίας της εξέλιξης και προσπάθεια διάψευσης αντιμαχομένων απόψεων. Αντίθετα, μας ενδιαφέρει μια καλοπροαίρετη εξέταση των λόγων για τους οποίους η θεωρία της εξέλιξης αντιμετωπίζεται με περισσότερη καχυποψία από, για παράδειγμα, την κβαντομηχανική, που ασφαλώς είναι μια πολύ πιο δύσκολη θεωρία για τον κοινό νου. Μας ενδιαφέρει να ξεπεραστεί η ιδέα ότι η θεωρία της εξέλιξης αντιστρατεύεται παραδοσιακές αξίες και ότι υποθάλπει έναν αμείλικτο ατομικισμό (ο μύθος του κοινωνικού Δαρβινισμού).
Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η θεωρία της εξέλιξης τοποθετεί πάνω σε επιστημονικές βάσεις τη βιολογική, πνευματική και κοινωνική μας υπόσταση και, κατ’ ακολουθία, καλλιεργεί την ταπεινότητα και την εγρήγορση που πρέπει να μας διακρίνουν ως αναπόσπαστο μέρος του φυσικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο εξελισσόμαστε. Δεν μπορεί να υπάρξει αυτογνωσία χωρίς την παραδοχή της εξέλιξης.
● Πάντως, η Ελλάδα κινδυνεύει να συμπεριληφθεί στις χώρες όπου η εξελικτική επιστήμη αμφισβητείται σε ποσοστά που φτάνουν το 75% του πληθυσμού. Στον τόπο μας, μάλιστα, οι αντιεξελικτικές δοξασίες διατυπώνονται ακόμα και από επώνυμους επιστήμονες. Πώς προτίθεται η ΕλΕξΕ να αντιμετωπίσει τέτοια εμφανώς αντιεπιστημονικά και πολύ επικίνδυνα κοινωνικά φαινόμενα;
Η ΕλΕξΕ εντάσσεται μέσα στο σύμπλεγμα των προσπαθειών να καταστήσουμε το ευρύτερο κοινό μέτοχο των επιστημονικών εξελίξεων, που ουσιαστικά σημαίνει μέτοχο του μέλλοντος. Αυτές οι προσπάθειες αναφέρονται σε όλα τα μέτωπα της επιστήμης και της τεχνολογίας. Υπάρχει, ωστόσο, μια ιδιαιτερότητα στο μέτωπο της Βιολογίας η οποία, όπως ανέφερα, δεν μπορεί να σταθεί ως επιστήμη χωρίς την αρχή της εξέλιξης.
Για παράδειγμα, γιατί δοκιμάζουμε τα φάρμακα στο ποντίκι; Η απάντηση είναι γιατί το ποντίκι και εμείς έχουμε την ίδια φυσιολογία. Και γιατί έχουμε την ίδια φυσιολογία; Η απάντηση είναι γιατί το ποντίκι και εμείς έχουμε μια κοινή ιστορία, κάποτε είχαμε έναν κοινό πρόγονο. Συμπέρασμα: η Ιατρική δεν μπορεί να σταθεί έξω από την ιδέα της εξέλιξης. Αυτή η ερμηνευτική δύναμη της θεωρίας της εξέλιξης πάει πολύ πιο πέρα.
Σε αυτήν στηρίζεται όχι μόνο ο γιατρός, αλλά και ο ψυχολόγος, ο κοινωνιολόγος, ο ιστορικός, ο μελετητής της εξέλιξης των γλωσσών, των θρησκειών και των τεχνών. Σε όλα αυτά βρίσκουμε κοινά μοτίβα με τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών. Το ίδιο και για τις μεγάλες προκλήσεις που είναι μπροστά μας: οι επιστήμες του νου, η ρομποτική, η εξωγήινη ζωή, αλλά και ο πλανήτης μας που νοσεί από την ανθρώπινη απληστία.
Η ΕλΕξΕ θέλει να συνδράμει το ευρύτερο κοινό σ’ αυτό το ταξίδι, ασφαλώς όχι από μόνη της. Γι’ αυτό και καλούμε τους εργάτες και τους εραστές κάθε χώρου της διανόησης να γίνουν μέλη της εταιρείας. Από κοινού, μπορούμε να συνδράμουμε την πολιτεία, τους θεσμούς και κυρίως τον πολίτη, ως άτομο, στον αγώνα κατά της καπήλευσης της επιστήμης και στην εμπέδωση μιας υγιούς αντίληψης για την κοινωνία και το μέλλον της. Πάντα χωρίς έπαρση ή πρόθεση μονοπώλησης της γνώσης, αλλά με προσήλωση στην επιστημονική εγκυρότητα.
Ποιος είναι
Ο Λευτέρης Ζούρος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ιδρυτικό μέλος του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Βιοηθική» του ίδιου Πανεπιστημίου και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και πρόεδρος της ΕλΕξΕ.
Δίδαξε Γενετική και Εξελικτική Βιολογία στο Πανεπιστήμιο Dalhousie του Καναδά (στην τιμητική έδρα George Campbell της Βιολογίας) και ως ερευνητής ή προσκεκλημένος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Groningen της Ολλανδίας, στο Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο Kyushu της Ιαπωνίας, στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης της Ισπανίας και στο Πανεπιστήμιο της Ancona της Ιταλίας. Διετέλεσε επίσης διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης. Υπήρξε μέλος της Εκδοτικής Επιτροπής των περιοδικών «Evolution», «Molecular Biology and Evolution» και «Marine Genomics».
Συγγραφέας τριών αξιόλογων επιστημονικών βιβλίων που κυκλοφορούν από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: το «Ας συμφιλιωθούμε με τον Δαρβίνο», το «Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό» και το «Οταν ο Χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν», που κυκλοφόρησε πριν από δύο μήνες. Καθώς και ενός λογοτεχνικού διηγήματος: «Ιωνος Δελαλίδη (αποβιώσαντος) Ποιήματα που έγιναν ιστορίες», που κυκλοφορεί από τις εκδ. Γαβριηλίδη.
Οι εκδηλώσεις της ΕλΕξΕ για την «Ημέρα Δαρβίνου 2020»
«Η θεωρία της Εξέλιξης: διαλύοντας τους μύθους», με αυτόν τον κοινό τίτλο θα πραγματοποιηθούν οι τρεις πρώτες εκδηλώσεις της ΕλΕξΕ. Πρόκειται για τρεις ανοιχτές συζητήσεις σχετικά με την εγκυρότητα, τις δυσκολίες αποδοχής και τις προεκτάσεις της θεωρίας της Εξέλιξης. Τρεις εκδηλώσεις που διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τον τόπο, τους ομιλητές και το κοινό που θα συμμετέχει σε κάθε μία από αυτές.
Πάντως, κοινός στόχος των εκδηλώσεων είναι να σπάσουν τη σιωπή που έχει επιβληθεί στις εξελικτικές ιδέες στον τόπο μας. Κάτι που αναφέρεται ρητά και στην εξαγγελία γέννησης της ΕλΕξε.
«Αν και έχουν περάσει πάνω από 160 χρόνια από τη δημοσίευση της ‘‘Καταγωγής των Ειδών’’, οι κοινωνίες μας αδυνατούν ακόμα να αποδεχθούν ότι όλοι οι έμβιοι οργανισμοί, του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένου, έχουν κοινή προέλευση και είναι προϊόντα της διαρκούς διαδικασίας της εξέλιξης.
Η ελληνική κοινωνία, ειδικά, φαίνεται να βρίσκεται πολύ πιο πίσω όσον αφορά την αποδοχή της εξέλιξης σε σχέση, τουλάχιστον, με τις περισσότερες άλλες δυτικού τύπου κοινωνίες.
Μάλιστα, αυτό συμβαίνει ενόσω η εξελικτική σκέψη σήμερα αγκαλιάζει και αφορά πολλές πτυχές της ζωής μας, καθώς μπορεί να συνεισφέρει σε πολλούς τομείς, όπως η ιατρική, η ψυχολογία, η οικονομία, η κοινωνιολογία, η ηθική, η φιλοσοφία, ίσως ακόμα και η πολιτική.
Ως εκ τούτου, η ίδρυση και η δράση της Ελληνικής Εξελικτικής Εταιρείας, μιας εταιρείας που θα προβάλλει και θα εξηγεί με επιστημονικά έγκυρο αλλά και κατανοητό τρόπο την εξελικτική σκέψη, είναι αναγκαία για την αλλαγή της κατάστασης αυτής».
Επομένως, οι τρεις εκδηλώσεις θα επιχειρήσουν από κοινού να αναδείξουν όχι μόνο τα γνωστικά προτερήματα αλλά και τα ηθικοπολιτικά πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την υιοθέτηση της εξελικτικής σκέψης από μια σύγχρονη κοινωνία.
Ιδού το πρόγραμμα αναλυτικά:
■ Στην Αθήνα: η πρώτη εκδήλωση θα γίνει την επόμενη Τετάρτη 12/2/2020 στις 18.00, στο Αμφιθέατρο του Μαρασλείου Διδασκαλείου. Ομιλητές θα είναι οι πανεπιστημιακοί: Ευαγγελία Μαυρικάκη, αν. καθηγήτρια ΕΚΠΑ, Σπύρος Σφενδουράκης, καθηγήτης Παν/μίου Κύπρου, Παναγιώτης Παφίλης, αν. καθηγητής ΕΚΠΑ.
■ Στην Πάτρα: η δεύτερη εκδήλωση θα γίνει την Πέμπτη 5 Μαρτίου 2020, στις 18.00, στο Επιμελητήριο Αχαΐας (Μιχαλακοπούλου 58). Ομιλητές θα είναι οι πανεπιστημιακοί καθηγητές: Σίνος Γκιώκας (συντονιστής), Γιώργος Ηλιόπουλος, Γιάννης Μανέτας.
■ Στη Θεσσαλονίκη: η τρίτη εκδήλωση θα γίνει την Τετάρτη 18 Μαρτίου 2020, στις 18.00, στο Κτίριο Επιτροπής Ερευνών ΑΠΘ (ΚΕΔΕΑ, ΕΛΚΕ). Ομιλητές θα είναι οι πανεπιστημιακοί καθηγητές του ΑΠΘ: Θεόδωρος Ι. Αμπατζόπουλος (συντονιστής), Θανάσης Ντινόπουλος, Ζαχαρίας Σκούρας.
Πηγή: efsyn.gr
Σπύρος Μανουσέλης: Σχετικά με τον Συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου