Γιώργος Στάμκος
Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι παγιδευμένοι στην ψευδαίσθηση μιας ασφάλειας, που δημιουργεί η αντιληπτικότητά τους. Νομίζουν πως γνωρίζουν τι συμβαίνει σ’ έναν πολύπλοκο κόσμο, και πιστεύουν πως η Ιστορία είναι κάτι σαν τρένο που κινείται πάνω σε ράγες, ώστε να κοιμούνται ήσυχοι τα βράδια πιστεύοντας ότι ο κόσμος δεν θα αλλάξει και τίποτε το απρόβλεπτο δε θα συμβεί. Αυτή είναι η αυταπάτη της κατανόησης.
Το να πιστεύουν δηλαδή πως π.χ. όλοι οι κύκνοι είναι λευκοί και δεν υπάρχει μαύρος κύκνος. Όπως η ανακάλυψη ενός μαύρου κύκνου στην Αυστραλία έκανε τους Ευρωπαίους να αναθεωρήσουν ξαφνικά το δόγμα πως “όλοι οι κύκνοι είναι λευκοί”, έτσι και το απρόβλεπτο μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή να εισβάλει στην επινοημένη πραγματιότητά μας και να ανατρέψει τα πάντα, κάνοντας την Ιστορία να κινηθεί όχι με βήματα αλλά με άλματα.
Το απροσδόκητο ανά πάσα στιγμή μπορεί να εισέλθει στην πραγματικότητα μας. Μάλιστα, όσο η (ψευδ)αίσθηση της ασφάλειας μας φτάνει στο μέγιστο σημείο, τόσο ο κίνδυνος της ανατροπής κορυφώνεται! Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η γαλοπούλα, η οποία επί χίλιες περίπου ημέρες πίστευε πως οι εκπρόσωποι του ανθρώπινου είδους μεριμνούσαν για το συμφέρον της, προσφέροντας της καθημερινά τροφή και ασφάλεια. Ωστόσο, το απόγευμα πριν από την Ημέρα των Ευχαριστιών, κάτι το Απροσδόκητο θα συμβεί στη γαλοπούλα, που θα την εξαναγκάσει σε αναθεώρηση όλων των προηγούμενων πεποιθήσεων της, αλλά θα είναι πολύ αργά. Το ίδιο χέρι που την έθρεφε όλες τις προηγούμενες χίλιες ημέρες είναι εκείνο που τελικά θα της στρίψει το λαρύγγι!
Την ίδια ψευδαίσθηση της ασφάλειας με τη καλοθρεμμένη γαλοπούλα είχαν και οι Ευρωπαίοι στις αρχές του 1914, όταν πίστευαν πως δεν θα ξανασυμβεί Μεγάλος Πόλεμος (ο τελευταίος ήταν στην εποχή Ναπολέοντα) και την ίδια έκπληξη ένιωσαν όταν στις αρχές του Αυγούστου του ίδιου έτους επιστρατεύτηκαν μαζικά για να ριχτούν στο τέλμα ενός νέου Μεγάλου Πολέμου, που στοίχισε δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς. Την ίδια δυσάρεστη έκπληξη ένιωσαν και οι ενταγμένοι Γερμανοεβραίοι των αρχών της δεκαετίας του 1930, όταν είδαν πως για τους Ναζί έγιναν ξαφνικά παρείσακτοι. Παρόμοια έκπληξη ένιωσαν και οι Αμερικανοί τραπεζίτες και επιχειρηματίες, που ένιωθαν ασφαλείς, πριν το “Μεγάλο Κραχ” του 1929.
Την ίδια έκπληξη ένιωσαν και οι Λιβανέζοι που ως τις αρχές της δεκαετίας του 1970, πίστευαν πως η χώρα τους, την οποία κι αποκαλούσαν “Ελβετία της Ανατολής”, και ήταν ένα παράδειγμα 2.000 ετών αρμονικής συμβίωσης πολιτισμών, λαών, εθνοτήτων και θρησκειών, δε θα γνώριζε ποτέ εμφύλιο πόλεμο. Την ίδια έκπληξη ένιωσαν και οι λαοί της Γιουγκοσλαβίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990, καθώς πίστευαν πως η χώρα τους, οικοδομημένη πάνω στο “αδελφότητα και ενότητα” του Τίτο, δεν θα κατρακυλούσε ποτέ σε εμφύλιο πόλεμο. Αντίστοιχη έκπληξη αισθάνθηκαν και δισεκατομμύρια άνθρωποι τον Σεπτέμβριο του 2008, όταν η κατάρρευση της Lehman Brothers, οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια οικονομική κρίση και ύφεση. Το ίδιο έκπληκτοι αισθάνθηκαν και οι Σύριοι το 2011, που δεν πίστευαν πως μια λαϊκή εξέγερση θα οδηγούσε στην πιο αιματηρή και μακροχρόνια εμφύλια σύγκρουση, που συνέβη ποτέ στην πιο ανεκτική, εθνικά και θρησκευτικά χώρα, της Μέσης Ανατολής.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις εμφανίστηκε ως “Μαύρος Κύκνος”, το απροσδόκητο, που ανέτρεψε τα πάντα και όχι μόνον τις ανθρώπινες ψευδαισθήσεις περί ασφάλειας. Το ίδιο συμβαίνει και στην εποχή μας με την ξαφνική έλευση της πανδημίας του Convid-19 που, εκτός από θανατηφόρα, θα καταστεί πυροκροτητής μιας αλυσίδας αρνητικών εξελίξεων, πυροδοτώντας νέους κύκλου υφέσεων, κοινωνικών, πολιτικών και γεωπολιτικών αναταραχών, που θα αποδειχθούν καταστροφικές για λαούς, κοινωνίες, προτού καταστρέψουν το ίδιο το σαθρό οικοδόμημα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Η πανδημία του Convid-19 είναι ο Μαύρος Κύκνος της εποχής μας.
Ο Νίκολας Τάλεμπ (Νicholas Taleb) είναι ένας αυθεντικός φιλόσοφος, λιβανικής καταγωγής Ελληνορθόδοξος, που έχει το χάρισμα με την πρωτοτυπία και την ειλικρίνεια των ιδεών του να αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Είναι ένας πολυσχιδής μελετητής του τυχαίου, της αβεβαιότητας, των πιθανοτήτων και της γνώσης, που πέρασε σημαντικό μέρος της ζωής τους ως flaneur (Περιπλανώμενος), αναστοχαζόμενος στα καφέ όλου του πλανήτη και σήμερα είναι γνωστός συγγραφέας και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Στο πολυσυζητημένο βιβλίο του Μαύρος Κύκνος: Ο Αντίκτυπος του Εξαιρετικά Απρόβλεπτου επισημαίνει πως έχουμε την τάση να συγχέουμε τον Χάρτη με το Έδαφος, με μια Πλατωνικότητα που μας κάνει να νομίζουμε ότι κατανοούμε περισσότερα απ’ όσα όντως κατανοούμε.
Μοντέλα, σχέδια και χάρτες, δεν είναι ρεαλιστικά εργαλεία, αλλά “Πλατωνικότητες” και διανοητικοί χάρτες της πραγματικότητας που ενίοτε σφάλλουν. Υποστηρίζει πως οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν το λάθος να αξιολογούν τα πράγματα εκ των υστέρων, σα να τα βλέπουμε από το καθρεπτάκι, ενώ οι πιο μορφωμένοι κάνουν το λάθος να υπερεκτιμούν την πληροφόρηση και να κτίζουν “κατηγορίες” και διανοητικά κλουβιά.
Η κατηγοριοποίηση είναι απαραίτητη στους ανθρώπους, υποστηρίζει ο Τάλεμπ, αλλά λειτουργεί παθολογικά όταν οι κατηγορίες θεωρούνται απόλυτες και οριστικές, δηλαδή αποτρέπουν τους ανθρώπους να δοκιμάσουν τη διαπερατότητα των ορίων τους. Όποιος τολμάει να τα διαπερνάει θεωρείται επικίνδυνος και μολυσματικός. Κι αυτό είναι πολύ επικίνδυνο διότι στεγανοποιεί τις αντιλήψεις, τις περιορίζει και γενικώς περιορίζει τα ανθρώπινα εξελικτικά αντανακλαστικά. Κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα όταν εισβάλει το απροσδόκητο στις ζωές μας.
Για τον ίδιο στην εποχή μας υπάρχει μία άνιση σύγκρουση μεταξύ της παραδοσιακής Μετριοχώρας και της σύγχρονης τεχνολογική Εξτρεμοχώρας. Η Παγκοσμιοποίηση είναι η επικράτηση της Εξτρεμοχώρας πάνω στη Μετριοχώρα. “Στην εξτρεμοχώρα οι ανισότητες είναι τόσο μεγάλες ώστε και μόνη η παρατήρηση μπορεί να επηρεάζει δυσανάλογα το σύνολο ή το άθροισμα”, γράφει ο Τάλεμπ, υποστηρίζοντας πως η εποχή μας είναι εξαιρετικά ευάλωτη στην εμφάνιση “Μαύρων Κύκνων”, δηλαδή εξαιρετικά απρόβλεπτων γεγονότων που ανατρέπουν τα πάντα. Τέτοιος “Μαύρος Κύκνος” είναι και η πανδημία του Convid-19, που προέρχεται από την Εξτρεμοχώρα των ιών, όπου ο πολλαπλασιασμός και η μετάδοση γίνεται εκθετικά και όχι αναλογικά, όπως συμβαίνει στη Μετριοχώρα.
Μια πανδημία είναι σαν μια φωτιά που έχει εξελιχθεί σε πυρκαγιά, η οποία κατατρώει τα πάντα στο διάβα της. Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει και να σβήσει είναι ή να τα κάψει όλα και να μην έχει πλέον καύσιμη ύλη για να καταναλώσει ή να συναντήσει μπροστά της τέτοιες αντιπυρικές ζώνες, που είναι αδύνατο να τις προσπεράσει. Η ανθρωπότητα παλεύει αυτή την περίοδο να κτίσει το δεύτερο (αντιπυρικές ζώνες) και ταυτόχρονα να διαχειριστεί αυτή τη νέα εισβολή του Απροσδόκητου (“Μαύρου Κύκνου”) στις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Σε κάθε περίπτωση αυτό θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε ιστορική τομή και ρήξη με το παρελθόν, ακόμη και σε αλλαγή του διανοητικού μας υποδείγματος (Paradigm Shift).
Συμπέρασμα: Η αβεβαιότητα είναι η μόνη βεβαιότητα. Η Ιστορία δεν έρπει, αλλά προχωρά με άλματα, με ενδιάμεσους κραδασμούς. Ωστόσο τα απροσδόκητα γεγονότα, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως “Μαύροι Κύκνοι” είναι οι γεννήτριες της Ιστορίας.
*O Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος.
Πηγή: tvxs.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι παγιδευμένοι στην ψευδαίσθηση μιας ασφάλειας, που δημιουργεί η αντιληπτικότητά τους. Νομίζουν πως γνωρίζουν τι συμβαίνει σ’ έναν πολύπλοκο κόσμο, και πιστεύουν πως η Ιστορία είναι κάτι σαν τρένο που κινείται πάνω σε ράγες, ώστε να κοιμούνται ήσυχοι τα βράδια πιστεύοντας ότι ο κόσμος δεν θα αλλάξει και τίποτε το απρόβλεπτο δε θα συμβεί. Αυτή είναι η αυταπάτη της κατανόησης.
Το να πιστεύουν δηλαδή πως π.χ. όλοι οι κύκνοι είναι λευκοί και δεν υπάρχει μαύρος κύκνος. Όπως η ανακάλυψη ενός μαύρου κύκνου στην Αυστραλία έκανε τους Ευρωπαίους να αναθεωρήσουν ξαφνικά το δόγμα πως “όλοι οι κύκνοι είναι λευκοί”, έτσι και το απρόβλεπτο μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή να εισβάλει στην επινοημένη πραγματιότητά μας και να ανατρέψει τα πάντα, κάνοντας την Ιστορία να κινηθεί όχι με βήματα αλλά με άλματα.
Η εισβολή του απροσδόκητου
Το απροσδόκητο ανά πάσα στιγμή μπορεί να εισέλθει στην πραγματικότητα μας. Μάλιστα, όσο η (ψευδ)αίσθηση της ασφάλειας μας φτάνει στο μέγιστο σημείο, τόσο ο κίνδυνος της ανατροπής κορυφώνεται! Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η γαλοπούλα, η οποία επί χίλιες περίπου ημέρες πίστευε πως οι εκπρόσωποι του ανθρώπινου είδους μεριμνούσαν για το συμφέρον της, προσφέροντας της καθημερινά τροφή και ασφάλεια. Ωστόσο, το απόγευμα πριν από την Ημέρα των Ευχαριστιών, κάτι το Απροσδόκητο θα συμβεί στη γαλοπούλα, που θα την εξαναγκάσει σε αναθεώρηση όλων των προηγούμενων πεποιθήσεων της, αλλά θα είναι πολύ αργά. Το ίδιο χέρι που την έθρεφε όλες τις προηγούμενες χίλιες ημέρες είναι εκείνο που τελικά θα της στρίψει το λαρύγγι!
Το απροσδόκητο στην Ιστορία: μερικά οδυνηρά παραδείγματα
Την ίδια ψευδαίσθηση της ασφάλειας με τη καλοθρεμμένη γαλοπούλα είχαν και οι Ευρωπαίοι στις αρχές του 1914, όταν πίστευαν πως δεν θα ξανασυμβεί Μεγάλος Πόλεμος (ο τελευταίος ήταν στην εποχή Ναπολέοντα) και την ίδια έκπληξη ένιωσαν όταν στις αρχές του Αυγούστου του ίδιου έτους επιστρατεύτηκαν μαζικά για να ριχτούν στο τέλμα ενός νέου Μεγάλου Πολέμου, που στοίχισε δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς. Την ίδια δυσάρεστη έκπληξη ένιωσαν και οι ενταγμένοι Γερμανοεβραίοι των αρχών της δεκαετίας του 1930, όταν είδαν πως για τους Ναζί έγιναν ξαφνικά παρείσακτοι. Παρόμοια έκπληξη ένιωσαν και οι Αμερικανοί τραπεζίτες και επιχειρηματίες, που ένιωθαν ασφαλείς, πριν το “Μεγάλο Κραχ” του 1929.
Την ίδια έκπληξη ένιωσαν και οι Λιβανέζοι που ως τις αρχές της δεκαετίας του 1970, πίστευαν πως η χώρα τους, την οποία κι αποκαλούσαν “Ελβετία της Ανατολής”, και ήταν ένα παράδειγμα 2.000 ετών αρμονικής συμβίωσης πολιτισμών, λαών, εθνοτήτων και θρησκειών, δε θα γνώριζε ποτέ εμφύλιο πόλεμο. Την ίδια έκπληξη ένιωσαν και οι λαοί της Γιουγκοσλαβίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990, καθώς πίστευαν πως η χώρα τους, οικοδομημένη πάνω στο “αδελφότητα και ενότητα” του Τίτο, δεν θα κατρακυλούσε ποτέ σε εμφύλιο πόλεμο. Αντίστοιχη έκπληξη αισθάνθηκαν και δισεκατομμύρια άνθρωποι τον Σεπτέμβριο του 2008, όταν η κατάρρευση της Lehman Brothers, οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια οικονομική κρίση και ύφεση. Το ίδιο έκπληκτοι αισθάνθηκαν και οι Σύριοι το 2011, που δεν πίστευαν πως μια λαϊκή εξέγερση θα οδηγούσε στην πιο αιματηρή και μακροχρόνια εμφύλια σύγκρουση, που συνέβη ποτέ στην πιο ανεκτική, εθνικά και θρησκευτικά χώρα, της Μέσης Ανατολής.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις εμφανίστηκε ως “Μαύρος Κύκνος”, το απροσδόκητο, που ανέτρεψε τα πάντα και όχι μόνον τις ανθρώπινες ψευδαισθήσεις περί ασφάλειας. Το ίδιο συμβαίνει και στην εποχή μας με την ξαφνική έλευση της πανδημίας του Convid-19 που, εκτός από θανατηφόρα, θα καταστεί πυροκροτητής μιας αλυσίδας αρνητικών εξελίξεων, πυροδοτώντας νέους κύκλου υφέσεων, κοινωνικών, πολιτικών και γεωπολιτικών αναταραχών, που θα αποδειχθούν καταστροφικές για λαούς, κοινωνίες, προτού καταστρέψουν το ίδιο το σαθρό οικοδόμημα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Η πανδημία του Convid-19 είναι ο Μαύρος Κύκνος της εποχής μας.
Μαύρος Κύκνος: Ο Αντίκτυπος του Εξαιρετικά Απρόβλεπτου
Ο Νίκολας Τάλεμπ (Νicholas Taleb) είναι ένας αυθεντικός φιλόσοφος, λιβανικής καταγωγής Ελληνορθόδοξος, που έχει το χάρισμα με την πρωτοτυπία και την ειλικρίνεια των ιδεών του να αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Είναι ένας πολυσχιδής μελετητής του τυχαίου, της αβεβαιότητας, των πιθανοτήτων και της γνώσης, που πέρασε σημαντικό μέρος της ζωής τους ως flaneur (Περιπλανώμενος), αναστοχαζόμενος στα καφέ όλου του πλανήτη και σήμερα είναι γνωστός συγγραφέας και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Στο πολυσυζητημένο βιβλίο του Μαύρος Κύκνος: Ο Αντίκτυπος του Εξαιρετικά Απρόβλεπτου επισημαίνει πως έχουμε την τάση να συγχέουμε τον Χάρτη με το Έδαφος, με μια Πλατωνικότητα που μας κάνει να νομίζουμε ότι κατανοούμε περισσότερα απ’ όσα όντως κατανοούμε.
Μοντέλα, σχέδια και χάρτες, δεν είναι ρεαλιστικά εργαλεία, αλλά “Πλατωνικότητες” και διανοητικοί χάρτες της πραγματικότητας που ενίοτε σφάλλουν. Υποστηρίζει πως οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν το λάθος να αξιολογούν τα πράγματα εκ των υστέρων, σα να τα βλέπουμε από το καθρεπτάκι, ενώ οι πιο μορφωμένοι κάνουν το λάθος να υπερεκτιμούν την πληροφόρηση και να κτίζουν “κατηγορίες” και διανοητικά κλουβιά.
Παγκοσμιοποίηση: Η επικράτηση της Εξτρεμοχώρας πάνω στη Μετριοχώρα
Η κατηγοριοποίηση είναι απαραίτητη στους ανθρώπους, υποστηρίζει ο Τάλεμπ, αλλά λειτουργεί παθολογικά όταν οι κατηγορίες θεωρούνται απόλυτες και οριστικές, δηλαδή αποτρέπουν τους ανθρώπους να δοκιμάσουν τη διαπερατότητα των ορίων τους. Όποιος τολμάει να τα διαπερνάει θεωρείται επικίνδυνος και μολυσματικός. Κι αυτό είναι πολύ επικίνδυνο διότι στεγανοποιεί τις αντιλήψεις, τις περιορίζει και γενικώς περιορίζει τα ανθρώπινα εξελικτικά αντανακλαστικά. Κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα όταν εισβάλει το απροσδόκητο στις ζωές μας.
Για τον ίδιο στην εποχή μας υπάρχει μία άνιση σύγκρουση μεταξύ της παραδοσιακής Μετριοχώρας και της σύγχρονης τεχνολογική Εξτρεμοχώρας. Η Παγκοσμιοποίηση είναι η επικράτηση της Εξτρεμοχώρας πάνω στη Μετριοχώρα. “Στην εξτρεμοχώρα οι ανισότητες είναι τόσο μεγάλες ώστε και μόνη η παρατήρηση μπορεί να επηρεάζει δυσανάλογα το σύνολο ή το άθροισμα”, γράφει ο Τάλεμπ, υποστηρίζοντας πως η εποχή μας είναι εξαιρετικά ευάλωτη στην εμφάνιση “Μαύρων Κύκνων”, δηλαδή εξαιρετικά απρόβλεπτων γεγονότων που ανατρέπουν τα πάντα. Τέτοιος “Μαύρος Κύκνος” είναι και η πανδημία του Convid-19, που προέρχεται από την Εξτρεμοχώρα των ιών, όπου ο πολλαπλασιασμός και η μετάδοση γίνεται εκθετικά και όχι αναλογικά, όπως συμβαίνει στη Μετριοχώρα.
Οι “Μαύροι Κύκνοι” είναι οι γεννήτορες της Ιστορίας
Μια πανδημία είναι σαν μια φωτιά που έχει εξελιχθεί σε πυρκαγιά, η οποία κατατρώει τα πάντα στο διάβα της. Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει και να σβήσει είναι ή να τα κάψει όλα και να μην έχει πλέον καύσιμη ύλη για να καταναλώσει ή να συναντήσει μπροστά της τέτοιες αντιπυρικές ζώνες, που είναι αδύνατο να τις προσπεράσει. Η ανθρωπότητα παλεύει αυτή την περίοδο να κτίσει το δεύτερο (αντιπυρικές ζώνες) και ταυτόχρονα να διαχειριστεί αυτή τη νέα εισβολή του Απροσδόκητου (“Μαύρου Κύκνου”) στις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Σε κάθε περίπτωση αυτό θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε ιστορική τομή και ρήξη με το παρελθόν, ακόμη και σε αλλαγή του διανοητικού μας υποδείγματος (Paradigm Shift).
Συμπέρασμα: Η αβεβαιότητα είναι η μόνη βεβαιότητα. Η Ιστορία δεν έρπει, αλλά προχωρά με άλματα, με ενδιάμεσους κραδασμούς. Ωστόσο τα απροσδόκητα γεγονότα, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως “Μαύροι Κύκνοι” είναι οι γεννήτριες της Ιστορίας.
*O Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος.
Πηγή: tvxs.gr
Η Σφήκα: Επιλογές
