Βασίλης Μακρίδης
Πάει πάνω από ένας μήνας από την τελευταία ανάρτηση άρθρου μου στο Διαδίκτυο. Στο μεταξύ, ο κορωνοϊός (CoViD-19 επί το επιστημονικότερον) και τα γνωστά μέτρα περιορισμού έγιναν μέρος της καθημερινότητάς μας, στην Ελλάδα και στον κόσμο. Αρκετές φορές μπήκα στον πειρασμό να γράψω κάτι για το θέμα, να τοποθετηθώ δημόσια… Για διάφορους λόγους το απέφυγα (ή …με απέφυγε!) μέχρι σήμερα… Ωστόσο, ένα μικρό καταστάλαγμα για τα όσα συνέβησαν μέχρι σήμερα μετά την εξάπλωση της επιδημίας (ή, κατά την άποψη κάποιων, πανδημίας) και τη λήψη των περιοριστικών μέτρων, αλλά και κάποιες σκέψεις για το μέλλον που μας περιμένει, είτε με είτε χωρίς τον κορωνοϊό, δεν θα μπορούσα να μην τα καταθέσω κάποια στιγμή. Και, μάλλον, «ήγγικεν η ώρα»…
Όλο αυτό το χρονικό διάστημα παρακολουθώ συστηματικά τα ΜΜΕ (εν παρόδω, περισσότερο τα διεθνή, παρά τα ελληνικά) και ακούω και διαβάζω τις πιο διαφορετικές, έως και διαμετρικά αντίθετες μεταξύ τους απόψεις για τα τεκταινόμενα. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να είμαι όσο το δυνατόν πιο προσεκτικός και νηφάλιος, χωρίς… κορώνες, αλλά εξετάζοντας πολύπλευρα το (σχεδόν μοναδικό) θέμα της εποχής. Ταυτόχρονα θα προσπαθήσω να απαντήσω, στο βαθμό που μπορώ, σε μια σειρά από συγκεκριμένα ερωτήματα που έχουν τεθεί στο δημόσιο χώρο και πάνω στα οποία γίνεται και η μεγαλύτερη «μάχη».
Πάνω στο «τις πταίει;» διεξάγεται μια τεράστια επικοινωνιακή (και όχι μόνο) μάχη ανάμεσα στις μεγαλύτερες οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις του κόσμου. Οι ΗΠΑ, δια στόματος του ίδιου του Προέδρου τους Ντ. Τραμπ, κατηγορούν ευθέως την Κίνα ως τον βασικό (αν όχι τον μοναδικό) ένοχο, εντάσσοντας ουσιαστικά την υπόθεση του κορωνοϊού στον ευρύτερο σχεδιασμό τους για αποδυνάμωση του ρόλου της Κίνας στην παγκόσμια οικονομία, αλλά και στη διεύρυνση της πολιτικής της επιρροής σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Από την άλλη πλευρά η ίδια η Κίνα, η χώρα από την οποία ξεκίνησε το παρόν κύμα εξάπλωσης του κορωνοϊού, κατηγορεί με τη σειρά της τις ΗΠΑ, με δεδομένο ότι περί τα 200 χημικά-βιολογικά εργαστήρια που ανήκουν σε αυτές βρίσκονται στην περίμετρο των συνόρων της Κίνας, με άγνωστο, εν πολλοίς, αντικείμενο έρευνας (αν και, όπως θα δούμε παρακάτω, για το θέμα του κορωνοϊού υπήρξε μια σχετική γνωστοποίηση).
Οι βασικές υποθέσεις που κυκλοφορούν παγκοσμίως για το ξεκίνημα της μετάδοσης του ιού είναι οι ακόλουθες:
Στις περιπτώσεις 2 και 3 είναι που γίνεται και η μεγαλύτερη επικοινωνιακή μάχη για το ποιος είναι ο φταίχτης. Από τις δυτικές, κυρίως, κυβερνήσεις και τα οικεία ΜΜΕ κατονομάζεται ως «υπεύθυνο» το χημικό εργαστήριο της πόλης Woohan, από την οποία και ξεκίνησε η διάδοση του ιού στην Κίνα και παγκοσμίως. Ωστόσο καμία από τις χώρες-κατηγόρους της Κίνας δεν έχει παρουσιάσει μέχρι σήμερα κάποια αδιάσειστα (ή, έστω, με μεγάλες πιθανότητες επιβεβαίωσης) στοιχεία περί αυτού, ενώ ακόμη και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δεν υιοθετεί μια τέτοια άποψη.
Από την άλλη πλευρά η Κίνα κατηγορεί, όπως είπαμε, ευθέως τις ΗΠΑ και τα χημικά τους εργοστάσια για τη διάδοση του ιού. Και μπορεί και στη δική της περίπτωση τα στοιχεία να μην είναι αδιάσειστα, ωστόσο η πρακτική των ΗΠΑ να δημιουργούν εκατοντάδες χημικά εργαστήρια εκτός των συνόρων τους και οι παρενέργειες της δραστηριότητάς τους στις χώρες εγκατάστασής τους δημιουργεί μια «έξωθεν κακή μαρτυρία» την οποία, ασφαλώς, η Κίνα και εκμεταλλεύεται…
Τα παραδείγματα με τα βιολογικά εργαστήρια σε χώρες του λεγόμενου «μετασοβιετικού» γεωπολιτικού χώρου (Ουκρανία, Γεωργία, Ουζμπεκιστάν κ.ά.) και τα σκάνδαλα που ξέσπασαν σε αυτές τις χώρες εξαιτίας της αύξησης σε περιστατικά και θανάτους από συγκεκριμένες ασθένειες (κυρίως καρκίνους διαφόρων μορφών) στην περίμετρο αυτών των εργαστηρίων είναι, αν μη τι άλλο, γνωστά…
Αυτά που είναι επιβεβαιωμένα ως γεγονότα είναι, σε συντομία, τα ακόλουθα:
Τα συμπεράσματα, βεβαίως, ανήκουν στον καθένα και την καθεμιά μας…
Κι εδώ η απάντηση δεν είναι ούτε μονοσήμαντη, ούτε περιέχει έναν και αποκλειστικό ένοχο. Είναι πολύ πιθανόν οι κινεζικές αρχές να ολιγώρησαν στο αρχικό στάδιο εξάπλωσης του ιού, θεωρώντας ίσως ότι αυτός δεν αποτελεί κάτι το νέο ούτε κάτι το μη αντιμετωπίσιμο με συμβατικά μέσα. Από αυτό το σημείο, όμως, μέχρι το σημείο να κατηγορείται η Κίνα για σκόπιμη διάδοση του ιού ή ότι δεν έλαβε, στη συνέχεια, τα ενδεδειγμένα μέτρα για την καταπολέμηση του ιού υπάρχει τεράστια απόσταση. Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι, όταν οι κινεζικές αρχές συνειδητοποίησαν το μέγεθος του κινδύνου, έλαβαν όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού, εν αντιθέσει με τις περισσότερες κυβερνήσεις του δυτικού κόσμου, οι οποίες εβδομάδες μετά εξακολουθούσαν «περί άλλα να τυρβάζουν» και να μη λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα, παρά μόνο όταν ήταν (από σχετικά έως και πολύ) αργά…
Ένα από τα πρώτα μέτρα που θα έπρεπε να έχουν ληφθεί πριν καν την ανακοίνωση των μέτρων περιορισμού των μετακινήσεων των πολιτών, έπρεπε να είναι ο εξονυχιστικός έλεγχος όλων των πολιτών που είχαν ταξιδέψει στην Κίνα ήδη από τα αεροδρόμια και η υποχρεωτική τους τοποθέτηση σε καραντίνα, μέχρι να γίνουν γνωστά κάποια παραπάνω στοιχεία για τον ιό (πχ η περίοδος επώασής του, που είναι 14 μέρες). Όλα τα απαγορευτικά μέτρα λήφθηκαν μόνο τότε, όταν η κατάσταση άρχισε (ειδικά σε περιπτώσεις όπως της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας) να γίνεται απελπιστική… Την ίδια ώρα χώρες όπως η Ρωσία (η οποία διαθέτει τα μεγαλύτερα σε μήκος χερσαία σύνορα με την Κίνα, γύρω στις 2.500 χιλιόμετρα) άρχισαν να λαμβάνουν μέτρα προληπτικού χαρακτήρα πολύ πριν η επιδημία εξαπλωθεί ευρέως στο εσωτερικό τους, περιορίζοντας σημαντικά όχι μόνο τον αριθμό των κρουσμάτων, αλλά και του ποσοστού θνησιμότητας επί των κρουσμάτων και επί του συνολικού πληθυσμού της χώρας.
Η Κίνα, οργανώνοντας υποδειγματικά τη μάχη κατά του κορωνοϊού σε όλα τα επίπεδα, κατάφερε σήμερα όχι μόνο να περιορίσει απόλυτα των αριθμό των νέων κρουσμάτων, αλλά και να μηδενίσει τον αριθμό θανάτων εδώ και αρκετές μέρες. Αυτό, συν-επαγωγικά, οδήγησε στη σταδιακή χαλάρωση των αυστηρών, είναι αλήθεια, περιοριστικών μέτρων που διήρκεσαν περίπου 7 εβδομάδες. Σήμερα στη Woohan οι άνθρωποι βγάζουν, σιγά-σιγά, τις μάσκες και αρχίζουν να κυκλοφορούν ελεύθερα στους δημόσιους χώρους, έστω και με (την απαιτούμενη, ακόμη) προσοχή. Στην υπόλοιπη χώρα, όπου τα περιοριστικά μέτρα ήταν κάπως λιγότερο αυστηρά, η ζωή σταδιακά επανέρχεται στη φυσιολογική της ροή. Την ίδια ώρα στον καθ’ ημάς «πολιτισμένο» κόσμο η επιδημία φαίνεται ότι δεν έχει φτάσει ακόμη στο απόγειό της, τα περιοριστικά μέτρα διατηρούνται ή και αυστηροποιούνται περαιτέρω και υπάρχει γενική αβεβαιότητα για το πόσο ακόμη θα διατηρηθεί η υπάρχουσα κατάσταση και ποιες θα είναι, εν κατακλείδι, οι συνέπειες όχι μόνο στην οικονομία των χωρών, αλλά ακόμη και στην ψυχική ισορροπία των πολιτών τους…
Εδώ τα πράγματα φαίνεται να είναι κάπως πιο ξεκάθαρα ως προς την απάντηση. Ήδη, εν μέρει, κατέθεσα λίγο πιο πάνω την άποψή μου, ότι οι κυβερνήσεις των κρατών φέρουν το μεγαλύτερο μέρος ευθύνης για το ότι δεν λήφθηκαν εγκαίρως τα απαραίτητα περιοριστικά μέτρα, τα οποία θα μπορούσαν να είναι λιγότερο αυστηρά εάν είχαν ληφθεί νωρίτερα. Σε αυτό το σημείο δεν θ’ αρνηθώ επ’ ουδενί ότι μέρος της ευθύνης φέρουν και οι ίδιοι οι πολίτες, στο βαθμό που δεν κατανόησαν (και σε αρκετές περιπτώσεις εξακολουθούν να μην κατανοούν) ότι ο περιορισμός της κυκλοφορίας και η εθελοντική αυτοαπομόνωση είναι μέτρα απαραίτητα για τη μη εξάπλωση του ιού και για τη διάσωση ανθρώπινων ζωών. Ωστόσο τα κράτη και οι κυβερνήσεις υπάρχουν γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, τουλάχιστον θεωρητικά: να θέτουν τις προτεραιότητες και να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για τη διαφύλαξη, μεταξύ άλλων και της δημόσιας υγείας.
Οι περισσότερες κυβερνήσεις του δυτικού κόσμου πιάστηκαν διπλά απροετοίμαστες: αφενός καθυστέρησαν σημαντικά στη λήψη των απαραίτητων αποφάσεων και όταν το έκαναν οδηγήθηκαν στο άλλο άκρο, αυτό της «αστυνομικής» εφαρμογής και της επιμονής όχι στην εθελοντική συμμόρφωση των πολιτών, αλλά στην αναγκαστική τους πειθαρχία στα νέα μέτρα. Αφετέρου τα συστήματα υγείας και περίθαλψης των περισσότερων χωρών αποδείχθηκαν εντελώς ανέτοιμα και ανίκανα ν’ αντιμετωπίσουν ανάλογες κρίσιμες καταστάσεις, κάτι που ασφαλώς είναι αποτέλεσμα των δραστικών περικοπών στις δαπάνες για τη δημόσια υγεία και για την επιστημονική έρευνα.
Το νεοφιλελεύθερο οικονομικό και πολιτικό μοντέλο απέδειξε, στην περίπτωση της διαχείριση της κρίσης με τον κορωνοϊό, όχι απλώς τα περιορισμένα του όρια, αλλά την πλήρη του ανικανότητα να λειτουργήσει στοιχειωδώς σε ανάλογες καταστάσεις. Το «λιγότερο κράτος» και η περίφημη «αυτορύθμιση της αγοράς» αποδείχθηκαν όχι απλώς μύθοι, αλλά επικίνδυνες αυταπάτες για όσους/-ες εξακολουθούν να τις πιστεύουν…
Επιπλέον, η κρίση με τον κορωνοϊό έθεσε σε τεράστια δοκιμασία και τις βασικές υπερεθνικές οντότητες του δυτικού κόσμου, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Ειδικά στην περίπτωση της ΕΕ και της περίφημης «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης» τα πράγματα θα ήταν πραγματικά για γέλια, εάν δεν υπήρχαν τόσο πολύς πόνος και κλάμα για τα θύματα του κορωνοϊού. Η επιδεικτική αδιαφορία τόσο της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, όσο και μεμονωμένα των μεγαλύτερων σε οικονομικό και πολιτικό μέγεθος χωρών της Ένωσης απέναντι στη δεινοπαθούσα Ιταλία ήταν και είναι χαρακτηριστική.
Η Γερμανία και η Γαλλία αρνήθηκαν, επί της ουσίας, κάθε είδους βοήθεια (ακόμη και σε ιατρικό εξοπλισμό και, το πιο απλό, μάσκες προστασίας), πέρα από την εμμονή τους στη «δημοσιονομική ορθοδοξία» της ΕΚΤ και την άρνηση για έκδοση ειδικού ομολόγου και ποσοτικής χαλάρωσης. Η Τσεχία (που, στο μεταξύ, σύμφωνα με δηλώσεις του Προέδρου της Μίλος Ζέμαν επίθυμεί την παράταση του κλεισίματος των συνόρων της για 1 χρόνο) έφτασε, προ εβδομάδων, σε μια ακραία και απάνθρωπη πράξη: κατάσχεσε παρτίδα με μάσκες προστασίας που προερχόταν από την Κίνα με προορισμό την Ιταλία, για να τις χρησιμοποιήσει για τις δικές της ανάγκες, όταν μάλιστα ο ιός βρισκόταν σε μεγάλη έξαρση στη γείτονα χώρα και ακόμη κατείχε τα θλιβερά πρωτεία σε αριθμό κρουσμάτων και θυμάτων (στη συνέχεια την ξεπέρασαν οι ΗΠΑ και η Ισπανία)!!!
Ακόμη, στο δυτικό κόσμο υφίσταται σε ορισμένες χώρες ένα περίεργο κύμα αντιδράσεων στα περιοριστικά μέτρα που λαμβάνονται, στο όνομα, δήθεν, των «ατομικών ελευθεριών». Το ακόμη πιο περίεργο είναι ότι στο ίδιο «στρατόπεδο» μπορεί κανείς να συναντήσει (με όποιες άλλες διαφορές μπορεί να τους διακρίνουν μεταξύ τους), από τη μία οπαδούς του νεοφιλελευθερισμού ή του σοσιαλ-φιλελευθερισμού, όπως ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί και η κυβέρνηση της Σουηδίας και από την άλλη υπερσυντηρητικούς ή και ανοιχτά ακροδεξιούς πολιτικούς, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρου.
Όλοι αυτοί, στο όνομα της «διάσωσης της οικονομίας» (και, πιθανώς, χωρίς να δίνουν δεκάρα για την αξία της ανθρώπινης ζωής) προτείνουν τη σχεδόν άμεση χαλάρωση ή και παύση των περιοριστικών μέτρων παίζοντας, ο καθένας στο δικό του βαθμό ευθύνης, τον χειρότερο δυνατό κοινωνικό και πολιτικό ρόλο στη δεδομένη κατάσταση, διχάζοντας τις τοπικές κοινωνίες και τορπιλίζοντας τις προσπάθειες για περιορισμό του αριθμού των κρουσμάτων και την πτωτική πορεία του ιού, μέχρι να διασφαλιστεί ότι βρέθηκε το εμβόλιο-αντίδοτο για την αντιμετώπισή του.
Η ζωή των ανθρώπων μετά από ένα ισχυρό γεγονός που άλλαξε συθέμελα τη ζωή τους για σημαντικό χρονικό διάστημα δεν θα μπορέσει να είναι ίδια για αρκετό καιρό ακόμη. Το είδαμε, άλλωστε, σχετικά πρόσφατα κατά τον 20ο αιώνα μετά τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους… Σίγουρα κάποιες πλευρές της ζωής μας θα επανέλθουν στην πρότερη κατάσταση, εξίσου σίγουρα όμως, κατά την άποψη του γράφοντος, θα υπάρξουν και πράγματα που θα παραμείνουν ως κατάλοιπα της δοκιμασίας του κορωνοϊού. Κάποια από αυτά θα έχουν υποκειμενικά, καθαρά προσωπικά για τον καθένα, αίτια. Κάποια άλλα, όμως, ενδέχεται να είναι επιδιωκόμενα από συγκεκριμένους κύκλους, πολιτικούς και οικονομικούς και να διαμορφώσουν μια νέα δήθεν «κανονικότητα», στην οποία θα προσπαθήσουν να μας υποχρεώσουν να συνηθίσουμε…
Και εξηγούμαι: Τα μέτρα περιορισμού (έως και απαγόρευσης, σε ορισμένες περιπτώσεις) της κυκλοφορίας σε δημόσιους χώρους, η απαγόρευση των συναθροίσεων, οι «αποστασιοποιημένες» διαπροσωπικές σχέσεις και, γενικά, η μερική «αποκοινωνικοποίηση» των ανθρώπων είναι συνθήκες απαραίτητες σε ακραίες συνθήκες διατήρησης της ανθρώπινης ζωής, της υπέρτατης αξίας της Ανθρωπότητας. Οι έννοιες της ελευθερίας, των δικαιωμάτων, της ισότητας κοκ αποκτούν νόημα και αξία μόνο στο βαθμό που τίθενται στην υπηρεσία της προστασίας της ανθρώπινης ζωής. Μακριά και έξω από αυτή την πράξη, είναι απλώς ορισμοί κενοί περιεχομένου. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την έννοια της ασφάλειας, που συνήθως αντιπαραβάλλεται προς αυτήν της ελευθερίας.
Όταν όμως φαίνεται ότι κάποιοι (και ειδικά κάποιες κυβερνήσεις κρατών και επικεφαλής διεθνικών οργανισμών) βολεύονται με τη συνέχιση ανάλογων περιοριστικών ή/και απαγορευτικών μέτρων ακόμη και μετά τη λήξη του «συναγερμού» με τον κορωνοϊό, τα πράγματα γίνονται ασφαλώς επικίνδυνα…
Όπως ανέφερα και πιο πάνω, οι έννοιες της συμμόρφωσης και της πειθαρχίας διαφέρουν μεταξύ τους ριζικά, παρόλο που επί του πρακτέου μπορεί να οδηγούν, προσωρινά, σε όμοιες καταστάσεις: Η συμμόρφωση των πολιτών γίνεται σε εθελοντική βάση και προς κάποιους γενικά παραδεκτούς και αποδεκτούς από την κοινωνία κανόνες. Η πειθαρχία είναι κάτι που επιβάλλεται ως προς συγκεκριμένες διαταγές / οδηγίες / υποδείξεις κοκ, για τις οποίες δεν ζητείται ποτέ, σχεδόν, η συναίνεση του πειθαρχούντος. Οι νεοφιλελεύθερες, επί το πλείστον, κυβερνήσεις του δυτικού κόσμου φαίνεται να επιδιώκουν τη δημιουργία ενός (κατά Άλντους Χάξλεϊ) «γενναίου, νέου κόσμου», όπου θα λαμβάνονται οι πιο αντιλαϊκές και αντιδημοφιλείς πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις, αλλά στην κοινωνική βάση θα επικρατεί πλήρης «νηνεμία», δηλαδή από μηδενικές έως αναιμικές αντιδράσεις, ελέω των περιορισμών που «ήρθαν (πιθανώς) για να μείνουν»…
Μετά το ξεπέρασμα της κρίσης του κορωνοϊού υπάρχει και η αυριανή, αλλά και η μεθαυριανή μέρα. Κάποια στιγμή θα αρθούν οι περισσότεροι περιορισμοί κυκλοφορίας, θα επιτραπούν ξανά τα αεροπορικά και σιδηροδρομικά ταξίδια, θα ξαναλειτουργήσει η τουριστική «βιομηχανία» και οι οικονομίες των χωρών, έστω και μετά από μια περίοδο κρίσης και κάμψης, θα επανέλθουν σε ρυθμούς ανάπτυξης. Το μέγα θέμα, ωστόσο, είναι εάν και κατά πόσο θα μπορούν να λαμβάνονται και στο ορατό μέλλον περιοριστικές αποφάσεις ανάλογες με τις σημερινές, εξαιτίας κάποιου άλλου, επικίνδυνου ιού ή με οποιαδήποτε άλλη αληθινή ή αληθοφανή αφορμή… Εάν ισχύει η εκδοχή της τυχαίας διάδοσης του ιού, ίσως αυτός ο κίνδυνος να μην είναι τόσο μεγάλος… Εάν όμως ισχύει κάποια από τις άλλες εκδοχές, τότε τι ισχύει;;;
Παρά το αρκετά μεγάλο μέγεθος του άρθρου (αποτέλεσμα, εν πολλοίς, της επί αρκετές εβδομάδες συνεχιζόμενης «σιωπής» του γράφοντος), είναι προφανές ότι δεν έγινε κατορθωτό να ασχοληθούμε με όλες τις πτυχές της κρίσης λόγω του κορωνοϊού. Υπάρχουν θέματα για τα οποία θα ήθελα να γράψω, αλλά ο κίνδυνος να γίνει το παρόν άρθρο δυσανάγνωστο με απέτρεψε από κάτι τέτοιο. Ενδεχομένως να επανέλθω με νεότερο, πιο εξειδικευμένο σε κάποια θέματα, άρθρο τις επόμενες μέρες. Για όσα, δε, έγραψα ήδη στο παρόν άρθρο, εννοείται ότι τα συμπεράσματα ανήκουν σ’ εσάς, τους αναγνώστες. Θέλω να πιστεύω ότι η κρίση σας θα είναι νηφάλια και χωρίς… «κορώνες»!...
Βασίλης Μακρίδης: Σχετικά με τον συντάκτη
Πάει πάνω από ένας μήνας από την τελευταία ανάρτηση άρθρου μου στο Διαδίκτυο. Στο μεταξύ, ο κορωνοϊός (CoViD-19 επί το επιστημονικότερον) και τα γνωστά μέτρα περιορισμού έγιναν μέρος της καθημερινότητάς μας, στην Ελλάδα και στον κόσμο. Αρκετές φορές μπήκα στον πειρασμό να γράψω κάτι για το θέμα, να τοποθετηθώ δημόσια… Για διάφορους λόγους το απέφυγα (ή …με απέφυγε!) μέχρι σήμερα… Ωστόσο, ένα μικρό καταστάλαγμα για τα όσα συνέβησαν μέχρι σήμερα μετά την εξάπλωση της επιδημίας (ή, κατά την άποψη κάποιων, πανδημίας) και τη λήψη των περιοριστικών μέτρων, αλλά και κάποιες σκέψεις για το μέλλον που μας περιμένει, είτε με είτε χωρίς τον κορωνοϊό, δεν θα μπορούσα να μην τα καταθέσω κάποια στιγμή. Και, μάλλον, «ήγγικεν η ώρα»…
Όλο αυτό το χρονικό διάστημα παρακολουθώ συστηματικά τα ΜΜΕ (εν παρόδω, περισσότερο τα διεθνή, παρά τα ελληνικά) και ακούω και διαβάζω τις πιο διαφορετικές, έως και διαμετρικά αντίθετες μεταξύ τους απόψεις για τα τεκταινόμενα. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να είμαι όσο το δυνατόν πιο προσεκτικός και νηφάλιος, χωρίς… κορώνες, αλλά εξετάζοντας πολύπλευρα το (σχεδόν μοναδικό) θέμα της εποχής. Ταυτόχρονα θα προσπαθήσω να απαντήσω, στο βαθμό που μπορώ, σε μια σειρά από συγκεκριμένα ερωτήματα που έχουν τεθεί στο δημόσιο χώρο και πάνω στα οποία γίνεται και η μεγαλύτερη «μάχη».
Ερώτημα 1ο: Πώς ξεκίνησε η μετάδοση του ιού σε όλον τον κόσμο;
Πάνω στο «τις πταίει;» διεξάγεται μια τεράστια επικοινωνιακή (και όχι μόνο) μάχη ανάμεσα στις μεγαλύτερες οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις του κόσμου. Οι ΗΠΑ, δια στόματος του ίδιου του Προέδρου τους Ντ. Τραμπ, κατηγορούν ευθέως την Κίνα ως τον βασικό (αν όχι τον μοναδικό) ένοχο, εντάσσοντας ουσιαστικά την υπόθεση του κορωνοϊού στον ευρύτερο σχεδιασμό τους για αποδυνάμωση του ρόλου της Κίνας στην παγκόσμια οικονομία, αλλά και στη διεύρυνση της πολιτικής της επιρροής σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Από την άλλη πλευρά η ίδια η Κίνα, η χώρα από την οποία ξεκίνησε το παρόν κύμα εξάπλωσης του κορωνοϊού, κατηγορεί με τη σειρά της τις ΗΠΑ, με δεδομένο ότι περί τα 200 χημικά-βιολογικά εργαστήρια που ανήκουν σε αυτές βρίσκονται στην περίμετρο των συνόρων της Κίνας, με άγνωστο, εν πολλοίς, αντικείμενο έρευνας (αν και, όπως θα δούμε παρακάτω, για το θέμα του κορωνοϊού υπήρξε μια σχετική γνωστοποίηση).
Οι βασικές υποθέσεις που κυκλοφορούν παγκοσμίως για το ξεκίνημα της μετάδοσης του ιού είναι οι ακόλουθες:
- Ο ιός μεταδόθηκε τυχαία από ζώα-φορείς του ιού (εδώ κατονομάζονται κυρίως δύο είδη: οι νυχτερίδες και οι παγκολίνοι, ένα ιδιόμορφο φολιδωτό θηλαστικό, το οποίο απειλείται με εξαφάνιση και του οποίου το κρέας είναι περιζήτητος μεζές στην Κίνα),
- Ο ιός μεταδόθηκε από ανθρώπινα χημικά εργαστήρια, ως αποτέλεσμα ακούσιας διαρροής,
- Ο ιός μεταδόθηκε από ανθρώπινα χημικά εργαστήρια εσκεμμένα, πιθανόν ως «πρόβα βιολογικού πολέμου».
Στις περιπτώσεις 2 και 3 είναι που γίνεται και η μεγαλύτερη επικοινωνιακή μάχη για το ποιος είναι ο φταίχτης. Από τις δυτικές, κυρίως, κυβερνήσεις και τα οικεία ΜΜΕ κατονομάζεται ως «υπεύθυνο» το χημικό εργαστήριο της πόλης Woohan, από την οποία και ξεκίνησε η διάδοση του ιού στην Κίνα και παγκοσμίως. Ωστόσο καμία από τις χώρες-κατηγόρους της Κίνας δεν έχει παρουσιάσει μέχρι σήμερα κάποια αδιάσειστα (ή, έστω, με μεγάλες πιθανότητες επιβεβαίωσης) στοιχεία περί αυτού, ενώ ακόμη και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δεν υιοθετεί μια τέτοια άποψη.
Από την άλλη πλευρά η Κίνα κατηγορεί, όπως είπαμε, ευθέως τις ΗΠΑ και τα χημικά τους εργοστάσια για τη διάδοση του ιού. Και μπορεί και στη δική της περίπτωση τα στοιχεία να μην είναι αδιάσειστα, ωστόσο η πρακτική των ΗΠΑ να δημιουργούν εκατοντάδες χημικά εργαστήρια εκτός των συνόρων τους και οι παρενέργειες της δραστηριότητάς τους στις χώρες εγκατάστασής τους δημιουργεί μια «έξωθεν κακή μαρτυρία» την οποία, ασφαλώς, η Κίνα και εκμεταλλεύεται…
Τα παραδείγματα με τα βιολογικά εργαστήρια σε χώρες του λεγόμενου «μετασοβιετικού» γεωπολιτικού χώρου (Ουκρανία, Γεωργία, Ουζμπεκιστάν κ.ά.) και τα σκάνδαλα που ξέσπασαν σε αυτές τις χώρες εξαιτίας της αύξησης σε περιστατικά και θανάτους από συγκεκριμένες ασθένειες (κυρίως καρκίνους διαφόρων μορφών) στην περίμετρο αυτών των εργαστηρίων είναι, αν μη τι άλλο, γνωστά…
Αυτά που είναι επιβεβαιωμένα ως γεγονότα είναι, σε συντομία, τα ακόλουθα:
- Ο CoViD-19 αποτελεί μετάλλαξη και εξέλιξη του ιού CoViD-2 που εμφανίστηκε (όπως μαρτυρά και ο αριθμητικός κωδικός του) το 2002 και του SARS-8, που εμφανίστηκε το 2008. Οι δύο ιοί εμφανίστηκαν, αλλά και εξαφανίστηκαν ( ; ) σε σύντομο χρονικό διάστημα από την εμφάνισή τους: ο πρώτος ξαφνικά, χωρίς –επί της ουσίας– ανθρώπινη παρέμβαση, ενώ ο δεύτερος μετά την επεξεργασία κατάλληλου εμβολίου.
- Τα αμερικανικά χημικά-βιολογικά εργαστήρια που βρίσκονται στην περίμετρο των κινεζικών συνόρων είχαν αρχίσει τη μελέτη των μεταλλάξεων των δύο πρώτων γνωστών μορφών του κορωνοϊού (CoViD-2 και SARS-8) ήδη από το 2015, κάτι για το οποίο υπάρχουν και ανάλογες δημοσιεύσεις σε δυτικά (και όχι μόνο) ΜΜΕ. Φυσικά αυτό από μόνο του δεν αποτελεί τεκμήριο εμπλοκής των εν λόγω εργαστηρίων στη διάδοση του κορωνοϊού, ωστόσο η εύκολη αποποίηση ευθύνης και η μετάθεσή της σε άλλους είναι κάτι όχι ασυνήθιστο στον δυτικό και δη στον αγγλοσαξονικό κόσμο… Ας θυμηθούμε για λίγο την (ξεχασμένη και από τους ίδιους τους Βρετανούς) υπόθεση πατέρα και κόρης Σκριπάλ, όπου οι ευθύνες για τη δηλητηρίασή τους αποδόθηκαν αμέσως στους… «κακούς» Ρώσους και στον Πρόεδρο Πούτιν προσωπικά, ενώ ήταν γνωστό από πολύ νωρίς, ότι σε απόσταση περίπου 500 μέτρων από το σπίτι του πατέρα Σκριπάλ λειτουργούσε (και λειτουργεί) χημικό-βιολογικό εργαστήριο υπό την αιγίδα και τη χρηματοδότηση της βρετανικής κυβέρνησης…
Τα συμπεράσματα, βεβαίως, ανήκουν στον καθένα και την καθεμιά μας…
Ερώτημα 2ο: Μπορούσε η Κίνα να περιορίσει τον αριθμό των κρουσμάτων ή την εξάπλωση του ιού στον υπόλοιπο κόσμο;
Κι εδώ η απάντηση δεν είναι ούτε μονοσήμαντη, ούτε περιέχει έναν και αποκλειστικό ένοχο. Είναι πολύ πιθανόν οι κινεζικές αρχές να ολιγώρησαν στο αρχικό στάδιο εξάπλωσης του ιού, θεωρώντας ίσως ότι αυτός δεν αποτελεί κάτι το νέο ούτε κάτι το μη αντιμετωπίσιμο με συμβατικά μέσα. Από αυτό το σημείο, όμως, μέχρι το σημείο να κατηγορείται η Κίνα για σκόπιμη διάδοση του ιού ή ότι δεν έλαβε, στη συνέχεια, τα ενδεδειγμένα μέτρα για την καταπολέμηση του ιού υπάρχει τεράστια απόσταση. Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι, όταν οι κινεζικές αρχές συνειδητοποίησαν το μέγεθος του κινδύνου, έλαβαν όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού, εν αντιθέσει με τις περισσότερες κυβερνήσεις του δυτικού κόσμου, οι οποίες εβδομάδες μετά εξακολουθούσαν «περί άλλα να τυρβάζουν» και να μη λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα, παρά μόνο όταν ήταν (από σχετικά έως και πολύ) αργά…
Ένα από τα πρώτα μέτρα που θα έπρεπε να έχουν ληφθεί πριν καν την ανακοίνωση των μέτρων περιορισμού των μετακινήσεων των πολιτών, έπρεπε να είναι ο εξονυχιστικός έλεγχος όλων των πολιτών που είχαν ταξιδέψει στην Κίνα ήδη από τα αεροδρόμια και η υποχρεωτική τους τοποθέτηση σε καραντίνα, μέχρι να γίνουν γνωστά κάποια παραπάνω στοιχεία για τον ιό (πχ η περίοδος επώασής του, που είναι 14 μέρες). Όλα τα απαγορευτικά μέτρα λήφθηκαν μόνο τότε, όταν η κατάσταση άρχισε (ειδικά σε περιπτώσεις όπως της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας) να γίνεται απελπιστική… Την ίδια ώρα χώρες όπως η Ρωσία (η οποία διαθέτει τα μεγαλύτερα σε μήκος χερσαία σύνορα με την Κίνα, γύρω στις 2.500 χιλιόμετρα) άρχισαν να λαμβάνουν μέτρα προληπτικού χαρακτήρα πολύ πριν η επιδημία εξαπλωθεί ευρέως στο εσωτερικό τους, περιορίζοντας σημαντικά όχι μόνο τον αριθμό των κρουσμάτων, αλλά και του ποσοστού θνησιμότητας επί των κρουσμάτων και επί του συνολικού πληθυσμού της χώρας.
Η Κίνα, οργανώνοντας υποδειγματικά τη μάχη κατά του κορωνοϊού σε όλα τα επίπεδα, κατάφερε σήμερα όχι μόνο να περιορίσει απόλυτα των αριθμό των νέων κρουσμάτων, αλλά και να μηδενίσει τον αριθμό θανάτων εδώ και αρκετές μέρες. Αυτό, συν-επαγωγικά, οδήγησε στη σταδιακή χαλάρωση των αυστηρών, είναι αλήθεια, περιοριστικών μέτρων που διήρκεσαν περίπου 7 εβδομάδες. Σήμερα στη Woohan οι άνθρωποι βγάζουν, σιγά-σιγά, τις μάσκες και αρχίζουν να κυκλοφορούν ελεύθερα στους δημόσιους χώρους, έστω και με (την απαιτούμενη, ακόμη) προσοχή. Στην υπόλοιπη χώρα, όπου τα περιοριστικά μέτρα ήταν κάπως λιγότερο αυστηρά, η ζωή σταδιακά επανέρχεται στη φυσιολογική της ροή. Την ίδια ώρα στον καθ’ ημάς «πολιτισμένο» κόσμο η επιδημία φαίνεται ότι δεν έχει φτάσει ακόμη στο απόγειό της, τα περιοριστικά μέτρα διατηρούνται ή και αυστηροποιούνται περαιτέρω και υπάρχει γενική αβεβαιότητα για το πόσο ακόμη θα διατηρηθεί η υπάρχουσα κατάσταση και ποιες θα είναι, εν κατακλείδι, οι συνέπειες όχι μόνο στην οικονομία των χωρών, αλλά ακόμη και στην ψυχική ισορροπία των πολιτών τους…
Ερώτημα 3ο: Μπορούσαν οι δυτικές (κυρίως) χώρες να περιορίσουν την εξάπλωση του ιού στο εσωτερικό τους; Ποιοι ήταν οι λόγοι που η κατάσταση έγινε τόσο κρίσιμη, ειδικά σε μερικές από αυτές;
Εδώ τα πράγματα φαίνεται να είναι κάπως πιο ξεκάθαρα ως προς την απάντηση. Ήδη, εν μέρει, κατέθεσα λίγο πιο πάνω την άποψή μου, ότι οι κυβερνήσεις των κρατών φέρουν το μεγαλύτερο μέρος ευθύνης για το ότι δεν λήφθηκαν εγκαίρως τα απαραίτητα περιοριστικά μέτρα, τα οποία θα μπορούσαν να είναι λιγότερο αυστηρά εάν είχαν ληφθεί νωρίτερα. Σε αυτό το σημείο δεν θ’ αρνηθώ επ’ ουδενί ότι μέρος της ευθύνης φέρουν και οι ίδιοι οι πολίτες, στο βαθμό που δεν κατανόησαν (και σε αρκετές περιπτώσεις εξακολουθούν να μην κατανοούν) ότι ο περιορισμός της κυκλοφορίας και η εθελοντική αυτοαπομόνωση είναι μέτρα απαραίτητα για τη μη εξάπλωση του ιού και για τη διάσωση ανθρώπινων ζωών. Ωστόσο τα κράτη και οι κυβερνήσεις υπάρχουν γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, τουλάχιστον θεωρητικά: να θέτουν τις προτεραιότητες και να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για τη διαφύλαξη, μεταξύ άλλων και της δημόσιας υγείας.
Οι περισσότερες κυβερνήσεις του δυτικού κόσμου πιάστηκαν διπλά απροετοίμαστες: αφενός καθυστέρησαν σημαντικά στη λήψη των απαραίτητων αποφάσεων και όταν το έκαναν οδηγήθηκαν στο άλλο άκρο, αυτό της «αστυνομικής» εφαρμογής και της επιμονής όχι στην εθελοντική συμμόρφωση των πολιτών, αλλά στην αναγκαστική τους πειθαρχία στα νέα μέτρα. Αφετέρου τα συστήματα υγείας και περίθαλψης των περισσότερων χωρών αποδείχθηκαν εντελώς ανέτοιμα και ανίκανα ν’ αντιμετωπίσουν ανάλογες κρίσιμες καταστάσεις, κάτι που ασφαλώς είναι αποτέλεσμα των δραστικών περικοπών στις δαπάνες για τη δημόσια υγεία και για την επιστημονική έρευνα.
Το νεοφιλελεύθερο οικονομικό και πολιτικό μοντέλο απέδειξε, στην περίπτωση της διαχείριση της κρίσης με τον κορωνοϊό, όχι απλώς τα περιορισμένα του όρια, αλλά την πλήρη του ανικανότητα να λειτουργήσει στοιχειωδώς σε ανάλογες καταστάσεις. Το «λιγότερο κράτος» και η περίφημη «αυτορύθμιση της αγοράς» αποδείχθηκαν όχι απλώς μύθοι, αλλά επικίνδυνες αυταπάτες για όσους/-ες εξακολουθούν να τις πιστεύουν…
Επιπλέον, η κρίση με τον κορωνοϊό έθεσε σε τεράστια δοκιμασία και τις βασικές υπερεθνικές οντότητες του δυτικού κόσμου, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Ειδικά στην περίπτωση της ΕΕ και της περίφημης «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης» τα πράγματα θα ήταν πραγματικά για γέλια, εάν δεν υπήρχαν τόσο πολύς πόνος και κλάμα για τα θύματα του κορωνοϊού. Η επιδεικτική αδιαφορία τόσο της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, όσο και μεμονωμένα των μεγαλύτερων σε οικονομικό και πολιτικό μέγεθος χωρών της Ένωσης απέναντι στη δεινοπαθούσα Ιταλία ήταν και είναι χαρακτηριστική.
Η Γερμανία και η Γαλλία αρνήθηκαν, επί της ουσίας, κάθε είδους βοήθεια (ακόμη και σε ιατρικό εξοπλισμό και, το πιο απλό, μάσκες προστασίας), πέρα από την εμμονή τους στη «δημοσιονομική ορθοδοξία» της ΕΚΤ και την άρνηση για έκδοση ειδικού ομολόγου και ποσοτικής χαλάρωσης. Η Τσεχία (που, στο μεταξύ, σύμφωνα με δηλώσεις του Προέδρου της Μίλος Ζέμαν επίθυμεί την παράταση του κλεισίματος των συνόρων της για 1 χρόνο) έφτασε, προ εβδομάδων, σε μια ακραία και απάνθρωπη πράξη: κατάσχεσε παρτίδα με μάσκες προστασίας που προερχόταν από την Κίνα με προορισμό την Ιταλία, για να τις χρησιμοποιήσει για τις δικές της ανάγκες, όταν μάλιστα ο ιός βρισκόταν σε μεγάλη έξαρση στη γείτονα χώρα και ακόμη κατείχε τα θλιβερά πρωτεία σε αριθμό κρουσμάτων και θυμάτων (στη συνέχεια την ξεπέρασαν οι ΗΠΑ και η Ισπανία)!!!
Ακόμη, στο δυτικό κόσμο υφίσταται σε ορισμένες χώρες ένα περίεργο κύμα αντιδράσεων στα περιοριστικά μέτρα που λαμβάνονται, στο όνομα, δήθεν, των «ατομικών ελευθεριών». Το ακόμη πιο περίεργο είναι ότι στο ίδιο «στρατόπεδο» μπορεί κανείς να συναντήσει (με όποιες άλλες διαφορές μπορεί να τους διακρίνουν μεταξύ τους), από τη μία οπαδούς του νεοφιλελευθερισμού ή του σοσιαλ-φιλελευθερισμού, όπως ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί και η κυβέρνηση της Σουηδίας και από την άλλη υπερσυντηρητικούς ή και ανοιχτά ακροδεξιούς πολιτικούς, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρου.
Όλοι αυτοί, στο όνομα της «διάσωσης της οικονομίας» (και, πιθανώς, χωρίς να δίνουν δεκάρα για την αξία της ανθρώπινης ζωής) προτείνουν τη σχεδόν άμεση χαλάρωση ή και παύση των περιοριστικών μέτρων παίζοντας, ο καθένας στο δικό του βαθμό ευθύνης, τον χειρότερο δυνατό κοινωνικό και πολιτικό ρόλο στη δεδομένη κατάσταση, διχάζοντας τις τοπικές κοινωνίες και τορπιλίζοντας τις προσπάθειες για περιορισμό του αριθμού των κρουσμάτων και την πτωτική πορεία του ιού, μέχρι να διασφαλιστεί ότι βρέθηκε το εμβόλιο-αντίδοτο για την αντιμετώπισή του.
Ερώτημα 4ο: Και μετά τον κορωνοϊό, τι; Θα είναι η ζωή μας ίδια ή όχι;
Η ζωή των ανθρώπων μετά από ένα ισχυρό γεγονός που άλλαξε συθέμελα τη ζωή τους για σημαντικό χρονικό διάστημα δεν θα μπορέσει να είναι ίδια για αρκετό καιρό ακόμη. Το είδαμε, άλλωστε, σχετικά πρόσφατα κατά τον 20ο αιώνα μετά τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους… Σίγουρα κάποιες πλευρές της ζωής μας θα επανέλθουν στην πρότερη κατάσταση, εξίσου σίγουρα όμως, κατά την άποψη του γράφοντος, θα υπάρξουν και πράγματα που θα παραμείνουν ως κατάλοιπα της δοκιμασίας του κορωνοϊού. Κάποια από αυτά θα έχουν υποκειμενικά, καθαρά προσωπικά για τον καθένα, αίτια. Κάποια άλλα, όμως, ενδέχεται να είναι επιδιωκόμενα από συγκεκριμένους κύκλους, πολιτικούς και οικονομικούς και να διαμορφώσουν μια νέα δήθεν «κανονικότητα», στην οποία θα προσπαθήσουν να μας υποχρεώσουν να συνηθίσουμε…
Και εξηγούμαι: Τα μέτρα περιορισμού (έως και απαγόρευσης, σε ορισμένες περιπτώσεις) της κυκλοφορίας σε δημόσιους χώρους, η απαγόρευση των συναθροίσεων, οι «αποστασιοποιημένες» διαπροσωπικές σχέσεις και, γενικά, η μερική «αποκοινωνικοποίηση» των ανθρώπων είναι συνθήκες απαραίτητες σε ακραίες συνθήκες διατήρησης της ανθρώπινης ζωής, της υπέρτατης αξίας της Ανθρωπότητας. Οι έννοιες της ελευθερίας, των δικαιωμάτων, της ισότητας κοκ αποκτούν νόημα και αξία μόνο στο βαθμό που τίθενται στην υπηρεσία της προστασίας της ανθρώπινης ζωής. Μακριά και έξω από αυτή την πράξη, είναι απλώς ορισμοί κενοί περιεχομένου. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την έννοια της ασφάλειας, που συνήθως αντιπαραβάλλεται προς αυτήν της ελευθερίας.
Όταν όμως φαίνεται ότι κάποιοι (και ειδικά κάποιες κυβερνήσεις κρατών και επικεφαλής διεθνικών οργανισμών) βολεύονται με τη συνέχιση ανάλογων περιοριστικών ή/και απαγορευτικών μέτρων ακόμη και μετά τη λήξη του «συναγερμού» με τον κορωνοϊό, τα πράγματα γίνονται ασφαλώς επικίνδυνα…
Όπως ανέφερα και πιο πάνω, οι έννοιες της συμμόρφωσης και της πειθαρχίας διαφέρουν μεταξύ τους ριζικά, παρόλο που επί του πρακτέου μπορεί να οδηγούν, προσωρινά, σε όμοιες καταστάσεις: Η συμμόρφωση των πολιτών γίνεται σε εθελοντική βάση και προς κάποιους γενικά παραδεκτούς και αποδεκτούς από την κοινωνία κανόνες. Η πειθαρχία είναι κάτι που επιβάλλεται ως προς συγκεκριμένες διαταγές / οδηγίες / υποδείξεις κοκ, για τις οποίες δεν ζητείται ποτέ, σχεδόν, η συναίνεση του πειθαρχούντος. Οι νεοφιλελεύθερες, επί το πλείστον, κυβερνήσεις του δυτικού κόσμου φαίνεται να επιδιώκουν τη δημιουργία ενός (κατά Άλντους Χάξλεϊ) «γενναίου, νέου κόσμου», όπου θα λαμβάνονται οι πιο αντιλαϊκές και αντιδημοφιλείς πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις, αλλά στην κοινωνική βάση θα επικρατεί πλήρης «νηνεμία», δηλαδή από μηδενικές έως αναιμικές αντιδράσεις, ελέω των περιορισμών που «ήρθαν (πιθανώς) για να μείνουν»…
Μετά το ξεπέρασμα της κρίσης του κορωνοϊού υπάρχει και η αυριανή, αλλά και η μεθαυριανή μέρα. Κάποια στιγμή θα αρθούν οι περισσότεροι περιορισμοί κυκλοφορίας, θα επιτραπούν ξανά τα αεροπορικά και σιδηροδρομικά ταξίδια, θα ξαναλειτουργήσει η τουριστική «βιομηχανία» και οι οικονομίες των χωρών, έστω και μετά από μια περίοδο κρίσης και κάμψης, θα επανέλθουν σε ρυθμούς ανάπτυξης. Το μέγα θέμα, ωστόσο, είναι εάν και κατά πόσο θα μπορούν να λαμβάνονται και στο ορατό μέλλον περιοριστικές αποφάσεις ανάλογες με τις σημερινές, εξαιτίας κάποιου άλλου, επικίνδυνου ιού ή με οποιαδήποτε άλλη αληθινή ή αληθοφανή αφορμή… Εάν ισχύει η εκδοχή της τυχαίας διάδοσης του ιού, ίσως αυτός ο κίνδυνος να μην είναι τόσο μεγάλος… Εάν όμως ισχύει κάποια από τις άλλες εκδοχές, τότε τι ισχύει;;;
Αντί επιλόγου
Παρά το αρκετά μεγάλο μέγεθος του άρθρου (αποτέλεσμα, εν πολλοίς, της επί αρκετές εβδομάδες συνεχιζόμενης «σιωπής» του γράφοντος), είναι προφανές ότι δεν έγινε κατορθωτό να ασχοληθούμε με όλες τις πτυχές της κρίσης λόγω του κορωνοϊού. Υπάρχουν θέματα για τα οποία θα ήθελα να γράψω, αλλά ο κίνδυνος να γίνει το παρόν άρθρο δυσανάγνωστο με απέτρεψε από κάτι τέτοιο. Ενδεχομένως να επανέλθω με νεότερο, πιο εξειδικευμένο σε κάποια θέματα, άρθρο τις επόμενες μέρες. Για όσα, δε, έγραψα ήδη στο παρόν άρθρο, εννοείται ότι τα συμπεράσματα ανήκουν σ’ εσάς, τους αναγνώστες. Θέλω να πιστεύω ότι η κρίση σας θα είναι νηφάλια και χωρίς… «κορώνες»!...
Βασίλης Μακρίδης: Σχετικά με τον συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου