Του Ντμίτρι Κερασίδη
Η Ρωσία είναι ισχυρή στον τομέα της ατομικής ενέργειας, τόσο εντός της δικής της επικράτειας, όσο και στο εξωτερικό. Έχοντας κατασκευάσει τον πρώτο σταθμό ατομικής ενέργειας στον κόσμο στα μέσα της δεκαετίας του ‘60 του προηγούμενου αιώνα, οι Ρώσοι συνεχίζουν να κρατούν τα πρωτεία σε αυτόν τον τομέα, σχεδιάζοντας Ατομικούς Ενεργειακούς Σταθμούς (ΑΕΣ) για χώρες της Ευρώπης, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας. Τι γίνεται όμως με την «κληρονομιά» του παρελθόντος – τους ατομικούς ηλεκτρικούς σταθμούς των οποίων ολοκληρώνεται ο χρόνος ενεργής εκμετάλλευσης; Συνήθως τέτοιου είδους εγκαταστάσεις τις εκσυγχρονίζουν και τις θέτουν εκ νέου σε λειτουργία. Σε ακραίες περιπτώσεις τις κατασκευάζουν εκ νέου και εξολοκλήρου. Μερικές φορές ωστόσο συμβαίνει ένας ΑΕΣ που βρίσκεται σε δύσκολη και σεισμογενή περιοχή να αποτελεί όχι μόνο οικονομικό, αλλά και πραγματικό πολιτικό πρόβλημα για μια σειρά από χώρες. Λαμπρότατο παράδειγμα αποτελεί ο ΑΕΣ στο Μετσαμόρ της Αρμενίας, που κατασκευάστηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1969. Ο σταθμός αυτός εξασφαλίζει το 40% των αναγκών της Αρμενίας σε ηλεκτρική Ενέργεια.
Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ ο ΑΕΣ του Μετσαμόρ για κάποια περίοδο σταμάτησε να λειτουργεί, κάτι που εν πολλοίς σχετιζόταν με πολιτικούς λόγους. Ωστόσο το γεγονός αυτό είχε αρνητικότατη επίδραση στην οικονομία της Αρμενίας. Έγινε προφανές, ότι ο ΑΕΣ του Μετσαμόρ στην τρέχουσα οικονομική πραγματικότητα είναι απλώς αναντικατάστατος, ενώ οι συνεχιζόμενες προστριβές με το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία περιορίζουν τη δυνατότητα κατασκευής οποιωνδήποτε άλλων ενεργειακών εγκαταστάσεων κοντά στα σύνορα με αυτές τις χώρες. Γι’ αυτό θέτοντας το σταθμό και πάλι σε λειτουργία το 1995, η ηγεσία της Αρμενίας άρχισε να αναζητεί τη δυνατότητα εκσυγχρονισμού του ΑΕΣ του Μετσαμόρ. Ο λόγος για την κατασκευή ενός νέου ενεργειακού μπλοκ είχε ήδη ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, είχε ακουστεί μάλιστα και το απαραίτητο ποσό –γύρω στα 5 δισ. δολάρια. Ωστόσο δεν έγινε κατορθωτή η επίλυση αυτού του ζητήματος– πότε δεν υπήρχε αρκετή πολιτική βούληση και πότε παρουσιάζονταν οικονομικά προβλήματα. Τώρα πλέον, 25 χρόνια μετά την επαναλειτουργία του σταθμού, ο ΑΕΣ του Μετσαμόρ αποτελεί πραγματικό πολιτικό εργαλείο για την άσκηση πίεσης προς την Δημοκρατία της Αρμενίας από την πλευρά μιας σειράς μεγάλων κρατών του κόσμου.
Έτσι λοιπόν, στην ΕΕ ευθέως συνδέουν την ανάγκη κλεισίματος του σταθμού με την «πεπαλαιωμένη κατασκευή» και τη «μη-οικολογικότητά» του. Και αυτό παρά το γεγονός, ότι ο ΑΕΣ του Μετσαμόρ άντεξε πολλές φορές σεισμικές δονήσεις μέχρι και 7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Ως εναλλακτική λύση οι εκπρόσωποι της ΕΕ και των ΗΠΑ προτείνουν τη δυνατότητα κατασκευής ενός εντελώς νέου ΑΕΣ με δύο ενεργειακά μπλοκ, των 300 και των 600 MWatt αντίστοιχα. Σύμφωνα με τα φανερά δεδομένα, οι προβλεπόμενες δαπάνες θα φτάσουν τα 6 έως 9 δισ. Δολάρια, κάτι που για τη φτωχή Αρμενία θα αποτελέσει δυσβάσταχτο οικονομικό ζυγό. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι αυτό το κατανοούν απόλυτα οι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί εταίροι, γι’ αυτό και προτείνουν στην Αρμενία τη χορήγηση δανείου με ειδικούς όρους. Μόνο που η απόσβεση αυτού του δανείου θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην αύξηση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας για τον πληθυσμό της χώρας, κάτι που μπορεί να προκαλέσει έως και λαϊκές εξεγέρσεις. Η διακοπή της λειτουργίας του ΑΕΣ του Μετσαμόρ είναι επίσης εξαιρετικά βολική για τους γείτονες της Αρμενίας, το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία. Πρώτον, σε μια τέτοια περίπτωση η Αρμενία θα απολέσει την ενεργειακή της ανεξαρτησία και θα υποχρεωθεί να ζητήσει βοήθεια από τους πολιτικούς της αντιπάλους, οι οποίοι ενδιαφέρονται να περάσουν μέσα από το έδαφος της Αρμενίας τα δικά τους ενεργειακά συστήματα. Δεύτερον, η αναμενόμενη φτωχοποίηση του πληθυσμού της Αρμενίας θα προκαλέσει αντίστοιχα τη μείωση της αμυντικής της ικανότητας, κάτι που ευθέως εξυπηρετεί τα συμφέροντα του Αζερμπαϊτζάν σε σχέση με την παρατεταμένη στρατιωτική διαμάχη με την Αρμενία στο Ναγκόρνι (Ορεινό) Καραμπάχ.
Το Νοέμβριο του 2019 η Αρμενία και η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψαν Συμφωνία Διευρυμένης και Καθολικής Συνεργασίας (СЕРА). Ως αντάλλαγμα για το κλείσιμο του ΑΕΣ του Μετσαμόρ η ΕΕ πρότεινε στην Αρμενία την υπογραφή Συμφωνίας Οικονομικής Συνεργασίας στα πρότυπα της αντίστοιχης με την Ουκρανία και να τεθεί σε ισχύ ένα καθεστώς μέγιστης εμπορικής εύνοιας. Ένα από τα σημεία της Συμφωνίας αποτελεί η ανάγκη για κλείσιμο του εν λειτουργία ενεργειακού μπλοκ του ΑΕΣ του Μετσαμόρ και την συνεπακόλουθη αντικατάστασή του με «νέες ενεργειακές μονάδες». Και αυτό παρά το γεγονός, ότι το χρονικό διάστημα εκμετάλλευσης του εν λειτουργία ενεργειακού μπλοκ, το οποίο εξυπηρετούν Ρώσοι ατομικοί επιστήμονες και εργαζόμενοι, ολοκληρώνεται μόλις το 2026. Τώρα, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας με την ΕΕ, η Αρμενία χρειάζεται ισχυρή πολιτική βούληση, ώστε να μπορέσει να συμφιλιώσει τους Ρώσους και τους Ευρωπαίους ατομικούς επιστήμονες στο έδαφός της.
Είναι προφανές, ότι η κατασκευή νέων ενεργειακών μπλοκ ενός ΑΕΣ με μεγαλύτερη ισχύ σε μια σεισμογενή περιοχή είναι ζήτημα που εμπεριέχει μεγάλο ρίσκο. Αλλά και οικονομικά είναι εξαιρετικά δύσκολο. Η «Rosatom» (στμ: ρωσική κρατική εταιρεία ατομικής ενέργειας) προτείνει ένα εξελικτικό πλάνο – τον σταδιακό εκσυγχρονισμό των υπαρχόντων ενεργειακών μπλοκ. Ενώ τις προσπάθειες των Ευρωπαίων και των Αμερικανών να επιβάλουν στην Αρμενία νέα σχέδια στον τομέα της ατομικής ενέργειας η Ρωσία, όπως είναι λογικό, τις αντιλαμβάνεται ως προσπάθεια απομάκρυνσής της από δική της ζώνης πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων. Γίνεται κατανοητό, ότι εάν η Αρμενία είναι έτοιμη να ανανεώσει ή να κατασκευάσει εξαρχής τον ΑΕΣ της, η Ρωσία μπορεί να της προτείνει τους πλέον ευνοϊκούς οικονομικούς και τεχνολογικούς όρους. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η Αρμενία δεν έχει διέξοδο προς τη θάλασσα και η συγκοινωνία με τον ΑΕΣ του Μετσαμόρ μπορεί να πραγματοποιηθεί αποκλειστικά μέσω σιδηροδρόμου. Το να προσπαθήσει κανείς να μεταφέρει για τον νέο ΑΕΣ κανονικά μπλοκ διαμέτρου 7-8 μέτρων μέσω του συμβατικού οδικού δικτύου είναι ένα ζήτημα ασύλληπτο. Για την «Rosatom» το ζήτημα αυτού είναι προ πολλού λυμένο, αφού στη Ρωσία είχαν σχεδιαστεί ειδικά μπλοκ για τον ΑΕΣ του Μετσαμόρ, τα οποία μπορούν να μεταφερθούν με ασφάλεια μέσω ειδικής σιδηροδρομικής γραμμής, χωρίς να δημιουργούν προβλήματα στους σιδηροδρομικούς συρμούς που περνούν από διπλανές γραμμές.
Παρά το προφανές όλων των προαναφερθέντων παραγόντων, η σημερινή ηγεσία της Αρμενίας δεν είναι ακόμη σε θέση να κάνει την τελική της επιλογή υπέρ του ενός ή του άλλου «ενεργειακού παίκτη». Χωρίς αμφιβολία, η πιο οικονομική επιλογή για την Αρμενία είναι η παράταση της λειτουργίας του δεύτερου εν ενεργεία μπλοκ του ΑΕΣ του Μετσαμόρ για μία ακόμη δεκαετία. Ωστόσο σε αυτή την περίπτωση η Αρμενία θα στερηθεί τη δυνατότητα υποστήριξης από την πλευρά της ΕΕ και θα δεχθεί για πολλοστή φορά προκλήσεις από την πλευρά της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν, χώρες που συνεργάζονται στενά στον ενεργειακό τομέα. Αλλά και κάθε λόγος περί «ευρωπαϊκού δρόμου» της Αρμενίας θα πρέπει να ξεχαστεί. Από την άλλη, το κλειδί για την επίλυση του ζητήματος του Ναγκόρνι Καραμπάχ βρίσκεται στα χέρια της Ρωσίας, η οποία επί μακρόν έπαιζε και παίζει το ρόλο ενός αποτελεσματικού διαιτητή σε αυτή τη δύσκολη διαμάχη. Αλλά και όλες τις τεχνικές δυνατότητες για τον εκσυγχρονισμό ενός δικού της, επί της ουσίας, έργου, η «Rosatom» τις διαθέτει. Θα μπορέσει, άραγε, η Ρωσία να γίνει ένας αξιόπιστος εταίρος, μειώνοντας όλα τα υπάρχοντα ρίσκα για την Αρμενία; Ο χρόνος θα δείξει…
Μετάφραση από τα Ρωσικά: Βασίλης Μακρίδης
Ντμίτρι Κερασίδης : Σχετικά με τον Συντάκτη
Η Ρωσία είναι ισχυρή στον τομέα της ατομικής ενέργειας, τόσο εντός της δικής της επικράτειας, όσο και στο εξωτερικό. Έχοντας κατασκευάσει τον πρώτο σταθμό ατομικής ενέργειας στον κόσμο στα μέσα της δεκαετίας του ‘60 του προηγούμενου αιώνα, οι Ρώσοι συνεχίζουν να κρατούν τα πρωτεία σε αυτόν τον τομέα, σχεδιάζοντας Ατομικούς Ενεργειακούς Σταθμούς (ΑΕΣ) για χώρες της Ευρώπης, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας. Τι γίνεται όμως με την «κληρονομιά» του παρελθόντος – τους ατομικούς ηλεκτρικούς σταθμούς των οποίων ολοκληρώνεται ο χρόνος ενεργής εκμετάλλευσης; Συνήθως τέτοιου είδους εγκαταστάσεις τις εκσυγχρονίζουν και τις θέτουν εκ νέου σε λειτουργία. Σε ακραίες περιπτώσεις τις κατασκευάζουν εκ νέου και εξολοκλήρου. Μερικές φορές ωστόσο συμβαίνει ένας ΑΕΣ που βρίσκεται σε δύσκολη και σεισμογενή περιοχή να αποτελεί όχι μόνο οικονομικό, αλλά και πραγματικό πολιτικό πρόβλημα για μια σειρά από χώρες. Λαμπρότατο παράδειγμα αποτελεί ο ΑΕΣ στο Μετσαμόρ της Αρμενίας, που κατασκευάστηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1969. Ο σταθμός αυτός εξασφαλίζει το 40% των αναγκών της Αρμενίας σε ηλεκτρική Ενέργεια.
Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ ο ΑΕΣ του Μετσαμόρ για κάποια περίοδο σταμάτησε να λειτουργεί, κάτι που εν πολλοίς σχετιζόταν με πολιτικούς λόγους. Ωστόσο το γεγονός αυτό είχε αρνητικότατη επίδραση στην οικονομία της Αρμενίας. Έγινε προφανές, ότι ο ΑΕΣ του Μετσαμόρ στην τρέχουσα οικονομική πραγματικότητα είναι απλώς αναντικατάστατος, ενώ οι συνεχιζόμενες προστριβές με το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία περιορίζουν τη δυνατότητα κατασκευής οποιωνδήποτε άλλων ενεργειακών εγκαταστάσεων κοντά στα σύνορα με αυτές τις χώρες. Γι’ αυτό θέτοντας το σταθμό και πάλι σε λειτουργία το 1995, η ηγεσία της Αρμενίας άρχισε να αναζητεί τη δυνατότητα εκσυγχρονισμού του ΑΕΣ του Μετσαμόρ. Ο λόγος για την κατασκευή ενός νέου ενεργειακού μπλοκ είχε ήδη ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, είχε ακουστεί μάλιστα και το απαραίτητο ποσό –γύρω στα 5 δισ. δολάρια. Ωστόσο δεν έγινε κατορθωτή η επίλυση αυτού του ζητήματος– πότε δεν υπήρχε αρκετή πολιτική βούληση και πότε παρουσιάζονταν οικονομικά προβλήματα. Τώρα πλέον, 25 χρόνια μετά την επαναλειτουργία του σταθμού, ο ΑΕΣ του Μετσαμόρ αποτελεί πραγματικό πολιτικό εργαλείο για την άσκηση πίεσης προς την Δημοκρατία της Αρμενίας από την πλευρά μιας σειράς μεγάλων κρατών του κόσμου.
Έτσι λοιπόν, στην ΕΕ ευθέως συνδέουν την ανάγκη κλεισίματος του σταθμού με την «πεπαλαιωμένη κατασκευή» και τη «μη-οικολογικότητά» του. Και αυτό παρά το γεγονός, ότι ο ΑΕΣ του Μετσαμόρ άντεξε πολλές φορές σεισμικές δονήσεις μέχρι και 7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Ως εναλλακτική λύση οι εκπρόσωποι της ΕΕ και των ΗΠΑ προτείνουν τη δυνατότητα κατασκευής ενός εντελώς νέου ΑΕΣ με δύο ενεργειακά μπλοκ, των 300 και των 600 MWatt αντίστοιχα. Σύμφωνα με τα φανερά δεδομένα, οι προβλεπόμενες δαπάνες θα φτάσουν τα 6 έως 9 δισ. Δολάρια, κάτι που για τη φτωχή Αρμενία θα αποτελέσει δυσβάσταχτο οικονομικό ζυγό. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι αυτό το κατανοούν απόλυτα οι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί εταίροι, γι’ αυτό και προτείνουν στην Αρμενία τη χορήγηση δανείου με ειδικούς όρους. Μόνο που η απόσβεση αυτού του δανείου θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην αύξηση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας για τον πληθυσμό της χώρας, κάτι που μπορεί να προκαλέσει έως και λαϊκές εξεγέρσεις. Η διακοπή της λειτουργίας του ΑΕΣ του Μετσαμόρ είναι επίσης εξαιρετικά βολική για τους γείτονες της Αρμενίας, το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία. Πρώτον, σε μια τέτοια περίπτωση η Αρμενία θα απολέσει την ενεργειακή της ανεξαρτησία και θα υποχρεωθεί να ζητήσει βοήθεια από τους πολιτικούς της αντιπάλους, οι οποίοι ενδιαφέρονται να περάσουν μέσα από το έδαφος της Αρμενίας τα δικά τους ενεργειακά συστήματα. Δεύτερον, η αναμενόμενη φτωχοποίηση του πληθυσμού της Αρμενίας θα προκαλέσει αντίστοιχα τη μείωση της αμυντικής της ικανότητας, κάτι που ευθέως εξυπηρετεί τα συμφέροντα του Αζερμπαϊτζάν σε σχέση με την παρατεταμένη στρατιωτική διαμάχη με την Αρμενία στο Ναγκόρνι (Ορεινό) Καραμπάχ.
Το Νοέμβριο του 2019 η Αρμενία και η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψαν Συμφωνία Διευρυμένης και Καθολικής Συνεργασίας (СЕРА). Ως αντάλλαγμα για το κλείσιμο του ΑΕΣ του Μετσαμόρ η ΕΕ πρότεινε στην Αρμενία την υπογραφή Συμφωνίας Οικονομικής Συνεργασίας στα πρότυπα της αντίστοιχης με την Ουκρανία και να τεθεί σε ισχύ ένα καθεστώς μέγιστης εμπορικής εύνοιας. Ένα από τα σημεία της Συμφωνίας αποτελεί η ανάγκη για κλείσιμο του εν λειτουργία ενεργειακού μπλοκ του ΑΕΣ του Μετσαμόρ και την συνεπακόλουθη αντικατάστασή του με «νέες ενεργειακές μονάδες». Και αυτό παρά το γεγονός, ότι το χρονικό διάστημα εκμετάλλευσης του εν λειτουργία ενεργειακού μπλοκ, το οποίο εξυπηρετούν Ρώσοι ατομικοί επιστήμονες και εργαζόμενοι, ολοκληρώνεται μόλις το 2026. Τώρα, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας με την ΕΕ, η Αρμενία χρειάζεται ισχυρή πολιτική βούληση, ώστε να μπορέσει να συμφιλιώσει τους Ρώσους και τους Ευρωπαίους ατομικούς επιστήμονες στο έδαφός της.
Είναι προφανές, ότι η κατασκευή νέων ενεργειακών μπλοκ ενός ΑΕΣ με μεγαλύτερη ισχύ σε μια σεισμογενή περιοχή είναι ζήτημα που εμπεριέχει μεγάλο ρίσκο. Αλλά και οικονομικά είναι εξαιρετικά δύσκολο. Η «Rosatom» (στμ: ρωσική κρατική εταιρεία ατομικής ενέργειας) προτείνει ένα εξελικτικό πλάνο – τον σταδιακό εκσυγχρονισμό των υπαρχόντων ενεργειακών μπλοκ. Ενώ τις προσπάθειες των Ευρωπαίων και των Αμερικανών να επιβάλουν στην Αρμενία νέα σχέδια στον τομέα της ατομικής ενέργειας η Ρωσία, όπως είναι λογικό, τις αντιλαμβάνεται ως προσπάθεια απομάκρυνσής της από δική της ζώνης πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων. Γίνεται κατανοητό, ότι εάν η Αρμενία είναι έτοιμη να ανανεώσει ή να κατασκευάσει εξαρχής τον ΑΕΣ της, η Ρωσία μπορεί να της προτείνει τους πλέον ευνοϊκούς οικονομικούς και τεχνολογικούς όρους. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η Αρμενία δεν έχει διέξοδο προς τη θάλασσα και η συγκοινωνία με τον ΑΕΣ του Μετσαμόρ μπορεί να πραγματοποιηθεί αποκλειστικά μέσω σιδηροδρόμου. Το να προσπαθήσει κανείς να μεταφέρει για τον νέο ΑΕΣ κανονικά μπλοκ διαμέτρου 7-8 μέτρων μέσω του συμβατικού οδικού δικτύου είναι ένα ζήτημα ασύλληπτο. Για την «Rosatom» το ζήτημα αυτού είναι προ πολλού λυμένο, αφού στη Ρωσία είχαν σχεδιαστεί ειδικά μπλοκ για τον ΑΕΣ του Μετσαμόρ, τα οποία μπορούν να μεταφερθούν με ασφάλεια μέσω ειδικής σιδηροδρομικής γραμμής, χωρίς να δημιουργούν προβλήματα στους σιδηροδρομικούς συρμούς που περνούν από διπλανές γραμμές.
Παρά το προφανές όλων των προαναφερθέντων παραγόντων, η σημερινή ηγεσία της Αρμενίας δεν είναι ακόμη σε θέση να κάνει την τελική της επιλογή υπέρ του ενός ή του άλλου «ενεργειακού παίκτη». Χωρίς αμφιβολία, η πιο οικονομική επιλογή για την Αρμενία είναι η παράταση της λειτουργίας του δεύτερου εν ενεργεία μπλοκ του ΑΕΣ του Μετσαμόρ για μία ακόμη δεκαετία. Ωστόσο σε αυτή την περίπτωση η Αρμενία θα στερηθεί τη δυνατότητα υποστήριξης από την πλευρά της ΕΕ και θα δεχθεί για πολλοστή φορά προκλήσεις από την πλευρά της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν, χώρες που συνεργάζονται στενά στον ενεργειακό τομέα. Αλλά και κάθε λόγος περί «ευρωπαϊκού δρόμου» της Αρμενίας θα πρέπει να ξεχαστεί. Από την άλλη, το κλειδί για την επίλυση του ζητήματος του Ναγκόρνι Καραμπάχ βρίσκεται στα χέρια της Ρωσίας, η οποία επί μακρόν έπαιζε και παίζει το ρόλο ενός αποτελεσματικού διαιτητή σε αυτή τη δύσκολη διαμάχη. Αλλά και όλες τις τεχνικές δυνατότητες για τον εκσυγχρονισμό ενός δικού της, επί της ουσίας, έργου, η «Rosatom» τις διαθέτει. Θα μπορέσει, άραγε, η Ρωσία να γίνει ένας αξιόπιστος εταίρος, μειώνοντας όλα τα υπάρχοντα ρίσκα για την Αρμενία; Ο χρόνος θα δείξει…
Μετάφραση από τα Ρωσικά: Βασίλης Μακρίδης
Ντμίτρι Κερασίδης : Σχετικά με τον Συντάκτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου