Σπύρος Μανουσέλης
Τέσσερα βιβλία σας προτείνουμε: Την «Η δοκιμασία του μαρσμέλοου» του Walter Mischel, μια επιστημονικά τεκμηριωμένη και πολυεπίπεδη προσέγγιση της ανθρώπινης βούλησης και αυτοπειθαρχίας • «Η αλγοριθμική τέχνη των αποφάσεων» των Brian Christian και Tom Griffiths, με κεντρική ιδέα ότι οι αλγόριθμοι των υπολογιστών δεν είναι απλώς μια ψυχρή και μηχανική διαδοχή βημάτων για την επίλυση προβλημάτων • το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της ιστορικού Λέσλι Π. Πιρς «Το σουλτανικό χαρέμι» όπου η συγγραφέας αναλύοντας λεπτομερώς τη θεμελιώδη δομή και τις αυστηρές λειτουργίες του χαρεμιού, μάς αποκαλύπτει ότι δυναμική του δεν ήταν το σεξ, αλλά οι ενδοοικογενειακοί μηχανισμοί εξουσίας • και το δοκίμιο του εξελικτικού βιολόγου Λευτέρη Ζούρου «Οταν ο Χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν».
Κυριαρχώντας στον αυτοέλεγχο: μτφρ. Κωνσταντίνος Σίμος,, επμ. Αλέξανδρος Μάμαλης, εκδ. «Κάτοπτρο», σελ. 330
Μόλις κυκλοφόρησε και στα ελληνικά το πολυσυζητημένο βιβλίο «Η δοκιμασία του μαρσμέλοου». Πρόκειται για μια επιστημονικά τεκμηριωμένη και πολυεπίπεδη προσέγγιση της ανθρώπινης βούλησης και αυτοπειθαρχίας που, εφόσον υιοθετηθεί –είτε από τα μεμονωμένα άτομα είτε από την κοινωνία– υπόσχεται να αλλάξει ριζικά την αυτοεικόνα μας: τον τρόπο με τον οποίο θεωρούμε το ποιοι πραγματικά είμαστε όσο και το τι μπορούμε να γίνουμε.
Τι ακριβώς, όμως, είναι η περίφημη «Δοκιμασία του μαρσμέλοου» που περιγράφεται αναλυτικά σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο βιβλίο; Κατά τη δεκαετία του 1960, ενώ εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο του Stanford, ο συγγραφέας Ουόλτερ Μισέλ (Walter Mischel) πραγματοποίησε ένα αποφασιστικής σημασίας πείραμα ατομικής και κοινωνικής Ψυχολογίας.
Το πείραμα συνίστατο στο να προσφέρει στο καθένα από μια μεγάλη ομάδα παιδιών προσχολικής ηλικίας ένα γνωστό αμερικανικό ζαχαρωτό, το μαρσμέλοου. Υποθέστε ότι προσφέρουμε σε ένα νήπιο ένα τέτοιο ζαχαρωτό, μαζί με την ακόλουθη δυνατότητα επιλογής: να το φάει αμέσως τώρα ή να περιμένει λίγο ώστε να του δώσουμε δύο ζαχαρωτά. Τι θα κάνει το παιδί; Και τι συνέπειες θα έχει η τωρινή επιλογή του στη συμπεριφορά που θα εκδηλώσει αργότερα στη ζωή του;
Επειτα από 14 χρόνια τέτοιων ερευνών, οδηγήθηκε στο εντυπωσιακό συμπέρασμα ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που είχε μελετήσει και τα οποία συμπεριφέρονταν χωρίς αυτοέλεγχο, έτειναν, ως έφηβοι, να επιδεικνύουν μικρή αυτοπειθαρχία και παρουσίαζαν χαμηλή αυτοεκτίμηση, κάτι που επηρέαζε σημαντικά την κοινωνική συμπεριφορά τους και τις σχολικές επιδόσεις τους. Αντίθετα, τα παιδιά που από τη νηπιακή ηλικία είχαν επιδείξει μεγαλύτερο αυτοέλεγχο, είχαν εξελιχθεί σε άτομα με πολύ πιο ισορροπημένη ψυχολογική, κοινωνική ζωή και σαφώς καλύτερες σχολικές επιδόσεις!
Με αυτόν τον τρόπο, ο Ουόλτερ Μισέλ, διεθνώς αναγνωρισμένη αυθεντία στην έρευνα του ψυχολογικού αυτοελέγχου, κατάφερε να αποδείξει πειραματικά ότι η ικανότητα αυτοσυγκράτησης και αυτοπειθαρχίας απέναντι στην άμεση ικανοποίηση κάποιας επιθυμίας παίζει αποφασιστικό ρόλο για μια επιτυχημένη προσωπική και κοινωνική ζωή: δεν προδικάζει μόνο τις υψηλότερες επιδόσεις στις εξετάσεις εισαγωγής στο κολέγιο, την ανώτερη κοινωνική και γνωστική λειτουργικότητα, τη βαθύτερη αίσθηση αυταξίας, αλλά βοηθά στη διαχείριση του στρες, στην αποτελεσματικότερη επιδίωξη των στόχων και στον κατευνασμό των οδυνηρών συναισθημάτων.
Αραγε, η δύναμη θέλησης είναι εγγενής στον άνθρωπο ή είναι μια επιγενετική ικανότητα που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εκμάθησης; Στο βιβλίο του αυτό, ο Ουόλτερ Μισέλ περιγράφει την επί δεκαετίες έρευνά του σχετικά με τη «φύση» της δύναμης θέλησης, τον προσδιορισμό των γνωστικών δεξιοτήτων και των νοητικών-εγκεφαλικών μηχανισμών που την ενεργοποιούν και τον τρόπο με τον οποίο όλα αυτά μπορούν να εφαρμοστούν στις προκλήσεις της καθημερινής ζωής –από τον έλεγχο του σωματικού βάρους και τη διακοπή του καπνίσματος μέχρι τη συναισθηματική ανάκαμψη από μια ερωτική απογοήτευση, τη λήψη σημαντικών αποφάσεων και τον συνταξιοδοτικό προγραμματισμό.
Ερευνες που έχουν βαθύτατες προεκτάσεις και συνέπειες για τις επιλογές που κάνουμε σε ζητήματα ανατροφής των παιδιών, εκπαίδευσης, δημόσιας πολιτικής και κυρίως φροντίδας του εαυτού.
Ο συγγραφέας Ουόλτερ Μισέλ, ενώ γεννήθηκε στη Βιέννη το 1930, έζησε και εργάστηκε στις ΗΠΑ, όπου και πέθανε τον Σεπτέμβριο του 2018. Επί 21 χρόνια διετέλεσε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Stanford και επί 35 χρόνια στο Πανεπιστήμιο Columbia, όπου κατείχε την έδρα Robert John-ston Niven στην ψυχολογία. Ως αναγνώριση της αποφασιστικής προσφοράς του στην ανάπτυξη της σύγχρονης Ψυχολογίας έχει εκλεγεί στην Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ και στην Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών· έχει τιμηθεί με το Βραβείο Διακεκριμένης Επιστημονικής Συμβολής από την Αμερικανική Ψυχολογική Ενωση, καθώς και το Βραβείο Grawemeyer στην Ψυχολογία.
Η επιστήμη των υπολογιστών στην καθημερινή ζωή: μτφρ. Αλέξανδρος Χορταράς, επμ. Ιωάννης Παπαδόγγονας, εκδ. «ΠΕΚ», σελ. 400
Η φαινομενικά αλλόκοτη ιδέα ότι όχι μόνο οι ψηφιακοί υπολογιστές αλλά και ο ανθρώπινος νους μπορεί να είναι μια μηχανή επεξεργασίας πληροφοριών, δηλαδή μια υπολογιστική μηχανή, διατυπώθηκε για πρώτη φορά, το 1950, από τον μεγάλο Βρετανό μαθηματικό Αλαν Τιούρινγκ (Alan Turing) στο περίφημο άρθρο του «Υπολογιστικές μηχανές και νοημοσύνη», που θεωρείται από τους ιστορικούς της επιστήμης άτυπη πράξη γέννησης του ερευνητικού προγράμματος της Τεχνητής Νοημοσύνης (Τ.Ν.).
Σε αυτό το άρθρο ο πατέρας της σύγχρονης επιστήμης των υπολογιστών εξετάζει το πανάρχαιο ερώτημα «Μπορούν οι μηχανές να σκέφτονται;» και προτείνει μια εμπειρική μέθοδο, μια δοκιμασία ή «τεστ Τιούρινγκ» που μας επιτρέπει να αποφασίζουμε αν και πότε μια υπολογιστική μηχανή μπορεί να επιδεικνύει νοημοσύνη ανάλογη με αυτή των ανθρώπων. Αυτή η ανθρωποκεντρική και συμπεριφορική προσέγγιση της νόησης από τον Αλαν Τιούρινγκ θα αποδειχτεί, τις επόμενες δεκαετίες, ένα γονιμότατο πεδίο επιστημονικής-τεχνολογικής έρευνας.
Δύσκολα θα μπορούσε να αμφισβητήσει κανείς, σήμερα, το γεγονός ότι η παρουσία και η χρήση υπολογιστικών μηχανών έχει κυριολεκτικά μεταμορφώσει -άλλοτε διευκολύνοντας και άλλοτε δυσχεραίνοντας- σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής μας. Μολονότι, καταφεύγουμε καθημερινά στην ψηφιακή τεχνολογία και χρησιμοποιούμε παθητικά υπολογιστικούς αλγορίθμους, συνήθως δεν γνωρίζουμε τίποτα για τις μεγάλες επιστημονικές ιδέες που οδήγησαν στη δημιουργία τους ή για τις ασύλληπτες εφαρμογές τους.
Αυτό ακριβώς το γνωσιακό κενό επιχειρεί να καλύψει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο «Η αλγοριθμική τέχνη των αποφάσεων» που αποτελείται από έντεκα καλογραμμένα κεφάλαια, καθένα από τα οποία περιγράφει λεπτομερώς το σκεπτικό της επινόησης και τις εφαρμογές πλήθους «αλγόριθμων», της διαδοχής δηλαδή ορισμένων πολύ συγκεκριμένων βημάτων που επιτρέπουν την επιτυχή εκτέλεση μιας σύνθετης εργασίας. Πάντως, η κεντρική ιδέα αυτού του βιβλίου είναι ότι οι αλγόριθμοι των υπολογιστών δεν είναι απλώς μια ψυχρή και μηχανική διαδοχή βημάτων για την επίλυση προβλημάτων, αλλά, αντίθετα, η επιλογή της πιο οικονομικής και, ταυτόχρονα, της βέλτιστης δυνατής στρατηγικής που μπορούμε να επιλέξουμε στον συνήθως πεπερασμένο χώρο και χρόνο που έχουμε στη διάθεσή μας.
Πράγματι, στις σελίδες αυτού του συναρπαστικού βιβλίου παρουσιάζονται αναρίθμητα παραδείγματα του πώς οι αλγόριθμοι που, αρχικά, δημιουργήθηκαν για τους ψηφιακούς υπολογιστές μπορούν να εφαρμοστούν κάλλιστα και από τους ανθρώπινους εγκεφάλους για την επίλυση πολλών δυσεπίλυτων προβλημάτων: από την εύρεση ερωτικού συντρόφου μέχρι την εύρεση μιας θέσης παρκαρίσματος, από την οργάνωση της αλληλογραφίας και των υποχρεώσεών μας μέχρι τη διαχείριση του χρόνου μας. Ετσι, η αλγοριθμική τέχνη λήψης αποφάσεων μεταμορφώνει τη συσσωρευμένη γνώση της επιστήμης υπολογιστών σε στρατηγικές της ανθρώπινης καθημερινής ζωής.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι υπολογιστές, όπως κι εμείς, διαθέτουν περιορισμένο χώρο και χρόνο, και οι επιστήμονες υπολογιστικών αλγορίθμων έχουν παλέψει με τέτοια προβλήματα για πολλές δεκαετίες. Συνεπώς, οι λύσεις που έχουν ανακαλύψει μπορούν να μας διδάξουν πολλά για τη βέλτιστη στρατηγική αντιμετώπισης των καθημερινών μας προβλημάτων.
Δυο λόγια, τέλος, για τους συγγραφείς, ο Τομ Γκρίφιθς είναι διεθνούς φήμης καθηγητής ψυχολογίας και γνωσιακής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, ενώ ο Μπράιαν Κρίστιαν είναι επιτυχημένος επιστημονικός δημοσιογράφος και συγγραφέας, κείμενα του οποίου έχουν δημοσιευτεί στις εφημερίδες The Wall Street Journal, The Guardian, σε επιστημονικά περιοδικά και έχουν μεταφραστεί σε έντεκα γλώσσες.
Γυναίκες και εξουσία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: μτφ. Αννα Πλατάκη,, επστ. επμ. Ε. Α. Ζαχαριάδου, εκδ. «ΜΙΕΤ’, σελ. 614
Η σεξουαλικότητα στις αλλόθρησκες ισλαμικές κοινωνίες υπήρξε ανέκαθεν για τον δυτικό κόσμο πηγή σύγχυσης και εμμονών, που με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο εκφράζονταν στις ιστορικά ανυπόστατες δυτικές φαντασιώσεις περί της δήθεν ανεξέλεγκτης ερωτικής ζωής και ελευθεριότητας των μουσουλμάνων.
Κυρίαρχο σύμβολο και αποκρυστάλλωση τέτοιων δυτικών παρανοήσεων σχετικά με την υποτιθέμενη φιληδονία των μουσουλμάνων είναι το χαρέμι, η ασαφής και σκοπίμως διαστρεβλωμένη εικόνα του οποίου αποτελούσε μια ατέρμονη πηγή μυθευμάτων και εμμονών για τον δυτικό άνθρωπο, ανεξαρτήτως μόρφωσης και κοινωνικής τάξης.
Οπως αποκαλύπτει σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της η ιστορικός Λέσλι Π. Πιρς, πρόκειται για μυθεύματα που ο ευρωπαϊκός πολιτισμός έπλασε, από τον Μεσαίωνα μέχρι τον εικοστό αιώνα, για να δικαιολογήσει, μέσω ενός εξωτικού αντιπαραδείγματος, τις δικές του άκρως καταπιεστικές πρακτικές ελέγχου της ανθρώπινης σεξουαλικότητας. Προκατειλημμένη από τις δικές της μορφές απόλυτης μοναρχίας, η Ευρώπη έπλασε μια εντελώς ψευδή εικόνα της ανατολίτικης τυραννίας, η πεμπτουσία της οποίας αποτυπώνεται στο χαρέμι του σουλτάνου.
Ενώ οι Ευρωπαίοι δικαίως είδαν το χαρέμι ως έκφραση και κεντρική αρένα της πολιτικής, η ιστορικά ανακριβής εικόνα τού χωρίς αυστηρούς κανόνες και άρα ανεξέλεγκτου οργιαστικού σεξ έγινε συνώνυμο της φαύλης εξουσίας. Στα κεφάλαια αυτού του βιβλίου, αναλύοντας λεπτομερώς τη θεμελιώδη δομή και τις αυστηρές λειτουργίες του χαρεμιού, η συγγραφέας μάς αποκαλύπτει ότι δυναμική του δεν ήταν το σεξ, αλλά οι ενδοοικογενειακοί μηχανισμοί εξουσίας. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι μέσα στο σουλτανικό χαρέμι το σεξ -ως έκφραση της ερωτικής επιθυμίας και ως ερωτική πράξη- δεν υπήρξε η πρωταρχική και η κινητήρια δύναμη, ήταν όμως απλώς μία από τις πολλές δυνάμεις, και μάλιστα όχι η πιο σημαντική.
Το σεξ για τον Οθωμανό σουλτάνο, όπως άλλωστε για κάθε κληρονομικό μονάρχη σε Ανατολή και Δύση, δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην πρόσκαιρη ερωτική απόλαυση, διότι προφανώς μια τέτοια ελευθεριακή πρακτική είχε και βαρύνουσα πολιτική σημασία. Αφού τα επακόλουθά του (τεκνοποίηση) επηρέαζαν άμεσα την ισορροπία των εξουσιών και τη διαδοχή στον θρόνο, δηλαδή την ίδια τη συνέχιση της δυναστείας· επομένως το σεξ δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι κάτι που θα το άφηναν στην τύχη!
Πράγματι, το σεξ στο σουλτανικό χαρέμι διεπόταν κατ’ ανάγκη από αυστηρούς κανόνες και η δομή και ιεραρχία στο εσωτερικό του χαρεμιού αποσκοπούσε εν μέρει στο να διαμορφώνει και να ελέγχει τις συνέπειες της σεξουαλικής δραστηριότητας του σουλτάνου, του οποίου οι ερωτικές σχέσεις με επίλεκτες γυναίκες από το χαρέμι εντάσσονταν σε μια περίπλοκη πολιτική δυναστικής αναπαραγωγής.
Η ιστορική και ανθρωπολογική τεκμηρίωση αυτού του γεγονότος αντικρούει τη διαδομένη αλλά εντελώς απλοϊκή αντίληψη ότι οι γυναίκες του χαρεμιού αποκτούσαν ισχύ σαγηνεύοντας τους σουλτάνους αποκλειστικά με τα θέλγητρά τους. Στην πραγματικότητα, η εξουσία τους εκπορευόταν από πολλές πηγές, που κάθε άλλο παρά εξαντλούνται στις επιδόσεις τους στη σουλτανική κλίνη.
Η Λέσλι Π. Πιρς είναι ομότιμη καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, όπου κατείχε την έδρα Σίλβερ. Το πλούσιο συγγραφικό έργο και η διδασκαλία της εστιάζονται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με έμφαση στις αρχές της νεωτερικής περιόδου. Ενα νήμα που διατρέχει όλο της το έργο είναι οι τρόποι με τους οποίους συμμετέχουν σε ποικίλες συνθήκες και αλληλεπιδρούν άντρες και γυναίκες. Το «Σουλτανικό χαρέμι» είναι το πρώτο της βιβλίο, κυκλοφόρησε το 1993 και επί 25 χρόνια δεν έπαψε να αποτελεί βασικό έργο αναφοράς που δικαίως κέρδισε το Βραβείο M. F. Koprulu της Ενωσης Οθωμανικών και Τουρκικών Σπουδών.
Λευτέρης Ζούρος
Δοκίμιο πάνω στην τέχνη της κοινής λογικής: εκδ. «ΠΕΚ», σελ. 272
Σύμφωνα με την επιστημονική προσέγγιση, πίσω από κάθε πράξη μας υπάρχουν ένα ή περισσότερα αίτια. Μια αιτιοκρατική προσέγγιση που, ωστόσο, απαιτεί πάντα μια σαφή δικαιολόγηση και εμπειρική τεκμηρίωση. Εκείνο που μετρά, για τον συγγραφέα, είναι η διαφορά μεταξύ δικαιολόγησης και αιτιολόγησης: όταν η διαφορά είναι θετική, η πράξη μας είναι λογική· όταν είναι αρνητική, η πράξη μας είναι παράλογη.
Το σκεπτικό αυτού του βιβλίου στηρίζεται σ’ αυτόν τον κάπως αυθαίρετο ορισμό. Μια λογική απόρροια αυτού του ορισμού είναι ότι όλοι μας είμαστε κάποτε λογικοί και κάποτε παράλογοι, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο. Μια άλλη απόρροια αυτού του ορισμού είναι ότι όλοι μπορούμε να κάνουμε κάτι σχετικά με την πορεία μας πάνω στην πολύ λεπτή γραμμή που ενώνει την έλλογη σκέψη με τον παραλογισμό. Και ο ακριβής προσδιορισμός της περίπλοκης σχέσης που υπάρχει μεταξύ λογικού και άλογου είναι ο πρωταρχικός στόχος αυτού του ενδιαφέροντος βιβλίου.
Εξάλλου, είναι γνωστή η ρήση του Αϊνστάιν: «Μόνο δύο πράγματα είναι άπειρα: το Σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία, και ως προς το Σύμπαν διατηρώ κάποιες αμφιβολίες». Αλλά και ο γνωστός Ιταλός ιστορικός της Οικονομίας Κάρλο Τσιπόλα διατύπωσε τους περίφημους πέντε νόμους για την ηλιθιότητα. Προφανώς, οι προτάσεις αυτών των στοχαστών δεν αναφέρoνταν σε κάποια μορφή εγγενούς «βιολογικής» αδυναμίας των ανθρώπων για ορθή νόηση, αλλά μάλλον στο πόσο επιρρεπείς είμαστε στο να ολισθαίνουμε από το λογικό στο παράλογο.
Παρεκκλίνοντας από τη σκωπτική διάθεση του Αϊνστάιν και του Τσιπόλα, το τελευταίο βιβλίο του γνωστού Ελληνα εξελικτικού βιολόγου Λευτέρη Ζούρου καλεί τον αναγνώστη σε μια εξερεύνηση των πολύ συχνών -αλλά όχι αναπόφευκτων!- ολισθημάτων του ορθού λόγου και πολύ μεθοδικά επιχειρεί να τον εφοδιάσει με απλά εργαλεία για την αποφυγή τους. Πράγματι, στις σελίδες αυτού του, ταυτοχρόνως, βιοανθρωπολογικού και επιστημολογικού κειμένου, ο συγγραφέας επιχειρεί να διερευνήσει τα βιοπολιτιστικά, δηλαδή τα εξελικτικά και ιστορικά αίτια της εμφανώς ανορθολογικής συμπεριφοράς μας, και με πλήθος επιχειρημάτων προσπαθεί να μας πείσει ότι «η τέχνη της λογικής είναι κάτι που όλοι μας μπορούμε να κατακτήσουμε».
Αναμφίβολα μια πολύ δύσκολη τέχνη, αφού σκοντάφτει στη νοητική εμμονή μας για γραμμικές «εξηγήσεις» και στην ανικανοποίητη ανάγκη μας για οριστικές «απαντήσεις», οι οποίες, κατά κανόνα, διαψεύδονται από τον αενάως εξελισσόμενο και εγγενώς πιθανοκρατικό χαρακτήρα όλων των φυσικών-πολιτισμικών φαινομένων που επιθυμούμε διακαώς να γνωρίσουμε και στα οποία οφείλουμε να προσαρμοστούμε, αν θέλουμε να επιβιώσουμε.
Συγγραφέας αυτού του πολύ επίκαιρου βιβλίου είναι ο ομότιμος καθηγητής Λευτέρης Ζούρος, που αφού έλαβε διδακτορικά διπλώματα από την Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Αθηνών (σήμερα Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών) και το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, διετέλεσε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Dalhousie του Καναδά (στην τιμητική έδρα George Campbell της Βιολογίας) και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και ερευνητής ή προσκεκλημένος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Groningen της Ολλανδίας, το Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο Kyushu της Ιαπωνίας, το Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης της Ισπανίας και το Πανεπιστήμιο της Ancona της Ιταλίας.
Εχει γράψει τρία αξιόλογα επιστημονικά βιβλία που κυκλοφορούν από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: το «Ας συμφιλιωθούμε με τον Δαρβίνο», το «Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό» και πρόσφατα το «Οταν ο Χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν». Καθώς και ένα λογοτεχνικό διήγημα: «Ιωνος Δελαλίδη (αποβιώσαντος) Ποιήματα που έγιναν ιστορίες», που κυκλοφορεί από τις εκδ. Γαβριηλίδη.
Πηγή: efsyn
Η Σφήκα: Επιλογές
Τέσσερα βιβλία σας προτείνουμε: Την «Η δοκιμασία του μαρσμέλοου» του Walter Mischel, μια επιστημονικά τεκμηριωμένη και πολυεπίπεδη προσέγγιση της ανθρώπινης βούλησης και αυτοπειθαρχίας • «Η αλγοριθμική τέχνη των αποφάσεων» των Brian Christian και Tom Griffiths, με κεντρική ιδέα ότι οι αλγόριθμοι των υπολογιστών δεν είναι απλώς μια ψυχρή και μηχανική διαδοχή βημάτων για την επίλυση προβλημάτων • το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της ιστορικού Λέσλι Π. Πιρς «Το σουλτανικό χαρέμι» όπου η συγγραφέας αναλύοντας λεπτομερώς τη θεμελιώδη δομή και τις αυστηρές λειτουργίες του χαρεμιού, μάς αποκαλύπτει ότι δυναμική του δεν ήταν το σεξ, αλλά οι ενδοοικογενειακοί μηχανισμοί εξουσίας • και το δοκίμιο του εξελικτικού βιολόγου Λευτέρη Ζούρου «Οταν ο Χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν».
Walter Mischel: Η δοκιμασία του μαρσμέλοου
Κυριαρχώντας στον αυτοέλεγχο: μτφρ. Κωνσταντίνος Σίμος,, επμ. Αλέξανδρος Μάμαλης, εκδ. «Κάτοπτρο», σελ. 330
Μόλις κυκλοφόρησε και στα ελληνικά το πολυσυζητημένο βιβλίο «Η δοκιμασία του μαρσμέλοου». Πρόκειται για μια επιστημονικά τεκμηριωμένη και πολυεπίπεδη προσέγγιση της ανθρώπινης βούλησης και αυτοπειθαρχίας που, εφόσον υιοθετηθεί –είτε από τα μεμονωμένα άτομα είτε από την κοινωνία– υπόσχεται να αλλάξει ριζικά την αυτοεικόνα μας: τον τρόπο με τον οποίο θεωρούμε το ποιοι πραγματικά είμαστε όσο και το τι μπορούμε να γίνουμε.
Τι ακριβώς, όμως, είναι η περίφημη «Δοκιμασία του μαρσμέλοου» που περιγράφεται αναλυτικά σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο βιβλίο; Κατά τη δεκαετία του 1960, ενώ εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο του Stanford, ο συγγραφέας Ουόλτερ Μισέλ (Walter Mischel) πραγματοποίησε ένα αποφασιστικής σημασίας πείραμα ατομικής και κοινωνικής Ψυχολογίας.
Το πείραμα συνίστατο στο να προσφέρει στο καθένα από μια μεγάλη ομάδα παιδιών προσχολικής ηλικίας ένα γνωστό αμερικανικό ζαχαρωτό, το μαρσμέλοου. Υποθέστε ότι προσφέρουμε σε ένα νήπιο ένα τέτοιο ζαχαρωτό, μαζί με την ακόλουθη δυνατότητα επιλογής: να το φάει αμέσως τώρα ή να περιμένει λίγο ώστε να του δώσουμε δύο ζαχαρωτά. Τι θα κάνει το παιδί; Και τι συνέπειες θα έχει η τωρινή επιλογή του στη συμπεριφορά που θα εκδηλώσει αργότερα στη ζωή του;
Επειτα από 14 χρόνια τέτοιων ερευνών, οδηγήθηκε στο εντυπωσιακό συμπέρασμα ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που είχε μελετήσει και τα οποία συμπεριφέρονταν χωρίς αυτοέλεγχο, έτειναν, ως έφηβοι, να επιδεικνύουν μικρή αυτοπειθαρχία και παρουσίαζαν χαμηλή αυτοεκτίμηση, κάτι που επηρέαζε σημαντικά την κοινωνική συμπεριφορά τους και τις σχολικές επιδόσεις τους. Αντίθετα, τα παιδιά που από τη νηπιακή ηλικία είχαν επιδείξει μεγαλύτερο αυτοέλεγχο, είχαν εξελιχθεί σε άτομα με πολύ πιο ισορροπημένη ψυχολογική, κοινωνική ζωή και σαφώς καλύτερες σχολικές επιδόσεις!
Με αυτόν τον τρόπο, ο Ουόλτερ Μισέλ, διεθνώς αναγνωρισμένη αυθεντία στην έρευνα του ψυχολογικού αυτοελέγχου, κατάφερε να αποδείξει πειραματικά ότι η ικανότητα αυτοσυγκράτησης και αυτοπειθαρχίας απέναντι στην άμεση ικανοποίηση κάποιας επιθυμίας παίζει αποφασιστικό ρόλο για μια επιτυχημένη προσωπική και κοινωνική ζωή: δεν προδικάζει μόνο τις υψηλότερες επιδόσεις στις εξετάσεις εισαγωγής στο κολέγιο, την ανώτερη κοινωνική και γνωστική λειτουργικότητα, τη βαθύτερη αίσθηση αυταξίας, αλλά βοηθά στη διαχείριση του στρες, στην αποτελεσματικότερη επιδίωξη των στόχων και στον κατευνασμό των οδυνηρών συναισθημάτων.
Αραγε, η δύναμη θέλησης είναι εγγενής στον άνθρωπο ή είναι μια επιγενετική ικανότητα που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εκμάθησης; Στο βιβλίο του αυτό, ο Ουόλτερ Μισέλ περιγράφει την επί δεκαετίες έρευνά του σχετικά με τη «φύση» της δύναμης θέλησης, τον προσδιορισμό των γνωστικών δεξιοτήτων και των νοητικών-εγκεφαλικών μηχανισμών που την ενεργοποιούν και τον τρόπο με τον οποίο όλα αυτά μπορούν να εφαρμοστούν στις προκλήσεις της καθημερινής ζωής –από τον έλεγχο του σωματικού βάρους και τη διακοπή του καπνίσματος μέχρι τη συναισθηματική ανάκαμψη από μια ερωτική απογοήτευση, τη λήψη σημαντικών αποφάσεων και τον συνταξιοδοτικό προγραμματισμό.
Ερευνες που έχουν βαθύτατες προεκτάσεις και συνέπειες για τις επιλογές που κάνουμε σε ζητήματα ανατροφής των παιδιών, εκπαίδευσης, δημόσιας πολιτικής και κυρίως φροντίδας του εαυτού.
Ο συγγραφέας Ουόλτερ Μισέλ, ενώ γεννήθηκε στη Βιέννη το 1930, έζησε και εργάστηκε στις ΗΠΑ, όπου και πέθανε τον Σεπτέμβριο του 2018. Επί 21 χρόνια διετέλεσε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Stanford και επί 35 χρόνια στο Πανεπιστήμιο Columbia, όπου κατείχε την έδρα Robert John-ston Niven στην ψυχολογία. Ως αναγνώριση της αποφασιστικής προσφοράς του στην ανάπτυξη της σύγχρονης Ψυχολογίας έχει εκλεγεί στην Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ και στην Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών· έχει τιμηθεί με το Βραβείο Διακεκριμένης Επιστημονικής Συμβολής από την Αμερικανική Ψυχολογική Ενωση, καθώς και το Βραβείο Grawemeyer στην Ψυχολογία.
Brian Christian, Tom Griffiths: Η αλγοριθμική τέχνη των αποφάσεων
Η επιστήμη των υπολογιστών στην καθημερινή ζωή: μτφρ. Αλέξανδρος Χορταράς, επμ. Ιωάννης Παπαδόγγονας, εκδ. «ΠΕΚ», σελ. 400
Η φαινομενικά αλλόκοτη ιδέα ότι όχι μόνο οι ψηφιακοί υπολογιστές αλλά και ο ανθρώπινος νους μπορεί να είναι μια μηχανή επεξεργασίας πληροφοριών, δηλαδή μια υπολογιστική μηχανή, διατυπώθηκε για πρώτη φορά, το 1950, από τον μεγάλο Βρετανό μαθηματικό Αλαν Τιούρινγκ (Alan Turing) στο περίφημο άρθρο του «Υπολογιστικές μηχανές και νοημοσύνη», που θεωρείται από τους ιστορικούς της επιστήμης άτυπη πράξη γέννησης του ερευνητικού προγράμματος της Τεχνητής Νοημοσύνης (Τ.Ν.).
Σε αυτό το άρθρο ο πατέρας της σύγχρονης επιστήμης των υπολογιστών εξετάζει το πανάρχαιο ερώτημα «Μπορούν οι μηχανές να σκέφτονται;» και προτείνει μια εμπειρική μέθοδο, μια δοκιμασία ή «τεστ Τιούρινγκ» που μας επιτρέπει να αποφασίζουμε αν και πότε μια υπολογιστική μηχανή μπορεί να επιδεικνύει νοημοσύνη ανάλογη με αυτή των ανθρώπων. Αυτή η ανθρωποκεντρική και συμπεριφορική προσέγγιση της νόησης από τον Αλαν Τιούρινγκ θα αποδειχτεί, τις επόμενες δεκαετίες, ένα γονιμότατο πεδίο επιστημονικής-τεχνολογικής έρευνας.
Δύσκολα θα μπορούσε να αμφισβητήσει κανείς, σήμερα, το γεγονός ότι η παρουσία και η χρήση υπολογιστικών μηχανών έχει κυριολεκτικά μεταμορφώσει -άλλοτε διευκολύνοντας και άλλοτε δυσχεραίνοντας- σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής μας. Μολονότι, καταφεύγουμε καθημερινά στην ψηφιακή τεχνολογία και χρησιμοποιούμε παθητικά υπολογιστικούς αλγορίθμους, συνήθως δεν γνωρίζουμε τίποτα για τις μεγάλες επιστημονικές ιδέες που οδήγησαν στη δημιουργία τους ή για τις ασύλληπτες εφαρμογές τους.
Αυτό ακριβώς το γνωσιακό κενό επιχειρεί να καλύψει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο «Η αλγοριθμική τέχνη των αποφάσεων» που αποτελείται από έντεκα καλογραμμένα κεφάλαια, καθένα από τα οποία περιγράφει λεπτομερώς το σκεπτικό της επινόησης και τις εφαρμογές πλήθους «αλγόριθμων», της διαδοχής δηλαδή ορισμένων πολύ συγκεκριμένων βημάτων που επιτρέπουν την επιτυχή εκτέλεση μιας σύνθετης εργασίας. Πάντως, η κεντρική ιδέα αυτού του βιβλίου είναι ότι οι αλγόριθμοι των υπολογιστών δεν είναι απλώς μια ψυχρή και μηχανική διαδοχή βημάτων για την επίλυση προβλημάτων, αλλά, αντίθετα, η επιλογή της πιο οικονομικής και, ταυτόχρονα, της βέλτιστης δυνατής στρατηγικής που μπορούμε να επιλέξουμε στον συνήθως πεπερασμένο χώρο και χρόνο που έχουμε στη διάθεσή μας.
Πράγματι, στις σελίδες αυτού του συναρπαστικού βιβλίου παρουσιάζονται αναρίθμητα παραδείγματα του πώς οι αλγόριθμοι που, αρχικά, δημιουργήθηκαν για τους ψηφιακούς υπολογιστές μπορούν να εφαρμοστούν κάλλιστα και από τους ανθρώπινους εγκεφάλους για την επίλυση πολλών δυσεπίλυτων προβλημάτων: από την εύρεση ερωτικού συντρόφου μέχρι την εύρεση μιας θέσης παρκαρίσματος, από την οργάνωση της αλληλογραφίας και των υποχρεώσεών μας μέχρι τη διαχείριση του χρόνου μας. Ετσι, η αλγοριθμική τέχνη λήψης αποφάσεων μεταμορφώνει τη συσσωρευμένη γνώση της επιστήμης υπολογιστών σε στρατηγικές της ανθρώπινης καθημερινής ζωής.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι υπολογιστές, όπως κι εμείς, διαθέτουν περιορισμένο χώρο και χρόνο, και οι επιστήμονες υπολογιστικών αλγορίθμων έχουν παλέψει με τέτοια προβλήματα για πολλές δεκαετίες. Συνεπώς, οι λύσεις που έχουν ανακαλύψει μπορούν να μας διδάξουν πολλά για τη βέλτιστη στρατηγική αντιμετώπισης των καθημερινών μας προβλημάτων.
Δυο λόγια, τέλος, για τους συγγραφείς, ο Τομ Γκρίφιθς είναι διεθνούς φήμης καθηγητής ψυχολογίας και γνωσιακής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, ενώ ο Μπράιαν Κρίστιαν είναι επιτυχημένος επιστημονικός δημοσιογράφος και συγγραφέας, κείμενα του οποίου έχουν δημοσιευτεί στις εφημερίδες The Wall Street Journal, The Guardian, σε επιστημονικά περιοδικά και έχουν μεταφραστεί σε έντεκα γλώσσες.
Leslie P. Peirce: Το σουλτανικό χαρέμι
Γυναίκες και εξουσία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: μτφ. Αννα Πλατάκη,, επστ. επμ. Ε. Α. Ζαχαριάδου, εκδ. «ΜΙΕΤ’, σελ. 614
Η σεξουαλικότητα στις αλλόθρησκες ισλαμικές κοινωνίες υπήρξε ανέκαθεν για τον δυτικό κόσμο πηγή σύγχυσης και εμμονών, που με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο εκφράζονταν στις ιστορικά ανυπόστατες δυτικές φαντασιώσεις περί της δήθεν ανεξέλεγκτης ερωτικής ζωής και ελευθεριότητας των μουσουλμάνων.
Κυρίαρχο σύμβολο και αποκρυστάλλωση τέτοιων δυτικών παρανοήσεων σχετικά με την υποτιθέμενη φιληδονία των μουσουλμάνων είναι το χαρέμι, η ασαφής και σκοπίμως διαστρεβλωμένη εικόνα του οποίου αποτελούσε μια ατέρμονη πηγή μυθευμάτων και εμμονών για τον δυτικό άνθρωπο, ανεξαρτήτως μόρφωσης και κοινωνικής τάξης.
Οπως αποκαλύπτει σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της η ιστορικός Λέσλι Π. Πιρς, πρόκειται για μυθεύματα που ο ευρωπαϊκός πολιτισμός έπλασε, από τον Μεσαίωνα μέχρι τον εικοστό αιώνα, για να δικαιολογήσει, μέσω ενός εξωτικού αντιπαραδείγματος, τις δικές του άκρως καταπιεστικές πρακτικές ελέγχου της ανθρώπινης σεξουαλικότητας. Προκατειλημμένη από τις δικές της μορφές απόλυτης μοναρχίας, η Ευρώπη έπλασε μια εντελώς ψευδή εικόνα της ανατολίτικης τυραννίας, η πεμπτουσία της οποίας αποτυπώνεται στο χαρέμι του σουλτάνου.
Ενώ οι Ευρωπαίοι δικαίως είδαν το χαρέμι ως έκφραση και κεντρική αρένα της πολιτικής, η ιστορικά ανακριβής εικόνα τού χωρίς αυστηρούς κανόνες και άρα ανεξέλεγκτου οργιαστικού σεξ έγινε συνώνυμο της φαύλης εξουσίας. Στα κεφάλαια αυτού του βιβλίου, αναλύοντας λεπτομερώς τη θεμελιώδη δομή και τις αυστηρές λειτουργίες του χαρεμιού, η συγγραφέας μάς αποκαλύπτει ότι δυναμική του δεν ήταν το σεξ, αλλά οι ενδοοικογενειακοί μηχανισμοί εξουσίας. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι μέσα στο σουλτανικό χαρέμι το σεξ -ως έκφραση της ερωτικής επιθυμίας και ως ερωτική πράξη- δεν υπήρξε η πρωταρχική και η κινητήρια δύναμη, ήταν όμως απλώς μία από τις πολλές δυνάμεις, και μάλιστα όχι η πιο σημαντική.
Το σεξ για τον Οθωμανό σουλτάνο, όπως άλλωστε για κάθε κληρονομικό μονάρχη σε Ανατολή και Δύση, δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην πρόσκαιρη ερωτική απόλαυση, διότι προφανώς μια τέτοια ελευθεριακή πρακτική είχε και βαρύνουσα πολιτική σημασία. Αφού τα επακόλουθά του (τεκνοποίηση) επηρέαζαν άμεσα την ισορροπία των εξουσιών και τη διαδοχή στον θρόνο, δηλαδή την ίδια τη συνέχιση της δυναστείας· επομένως το σεξ δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι κάτι που θα το άφηναν στην τύχη!
Πράγματι, το σεξ στο σουλτανικό χαρέμι διεπόταν κατ’ ανάγκη από αυστηρούς κανόνες και η δομή και ιεραρχία στο εσωτερικό του χαρεμιού αποσκοπούσε εν μέρει στο να διαμορφώνει και να ελέγχει τις συνέπειες της σεξουαλικής δραστηριότητας του σουλτάνου, του οποίου οι ερωτικές σχέσεις με επίλεκτες γυναίκες από το χαρέμι εντάσσονταν σε μια περίπλοκη πολιτική δυναστικής αναπαραγωγής.
Η ιστορική και ανθρωπολογική τεκμηρίωση αυτού του γεγονότος αντικρούει τη διαδομένη αλλά εντελώς απλοϊκή αντίληψη ότι οι γυναίκες του χαρεμιού αποκτούσαν ισχύ σαγηνεύοντας τους σουλτάνους αποκλειστικά με τα θέλγητρά τους. Στην πραγματικότητα, η εξουσία τους εκπορευόταν από πολλές πηγές, που κάθε άλλο παρά εξαντλούνται στις επιδόσεις τους στη σουλτανική κλίνη.
Η Λέσλι Π. Πιρς είναι ομότιμη καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, όπου κατείχε την έδρα Σίλβερ. Το πλούσιο συγγραφικό έργο και η διδασκαλία της εστιάζονται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με έμφαση στις αρχές της νεωτερικής περιόδου. Ενα νήμα που διατρέχει όλο της το έργο είναι οι τρόποι με τους οποίους συμμετέχουν σε ποικίλες συνθήκες και αλληλεπιδρούν άντρες και γυναίκες. Το «Σουλτανικό χαρέμι» είναι το πρώτο της βιβλίο, κυκλοφόρησε το 1993 και επί 25 χρόνια δεν έπαψε να αποτελεί βασικό έργο αναφοράς που δικαίως κέρδισε το Βραβείο M. F. Koprulu της Ενωσης Οθωμανικών και Τουρκικών Σπουδών.
Λευτέρης Ζούρος
Οταν ο Χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν
Δοκίμιο πάνω στην τέχνη της κοινής λογικής: εκδ. «ΠΕΚ», σελ. 272
Σύμφωνα με την επιστημονική προσέγγιση, πίσω από κάθε πράξη μας υπάρχουν ένα ή περισσότερα αίτια. Μια αιτιοκρατική προσέγγιση που, ωστόσο, απαιτεί πάντα μια σαφή δικαιολόγηση και εμπειρική τεκμηρίωση. Εκείνο που μετρά, για τον συγγραφέα, είναι η διαφορά μεταξύ δικαιολόγησης και αιτιολόγησης: όταν η διαφορά είναι θετική, η πράξη μας είναι λογική· όταν είναι αρνητική, η πράξη μας είναι παράλογη.
Το σκεπτικό αυτού του βιβλίου στηρίζεται σ’ αυτόν τον κάπως αυθαίρετο ορισμό. Μια λογική απόρροια αυτού του ορισμού είναι ότι όλοι μας είμαστε κάποτε λογικοί και κάποτε παράλογοι, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο. Μια άλλη απόρροια αυτού του ορισμού είναι ότι όλοι μπορούμε να κάνουμε κάτι σχετικά με την πορεία μας πάνω στην πολύ λεπτή γραμμή που ενώνει την έλλογη σκέψη με τον παραλογισμό. Και ο ακριβής προσδιορισμός της περίπλοκης σχέσης που υπάρχει μεταξύ λογικού και άλογου είναι ο πρωταρχικός στόχος αυτού του ενδιαφέροντος βιβλίου.
Εξάλλου, είναι γνωστή η ρήση του Αϊνστάιν: «Μόνο δύο πράγματα είναι άπειρα: το Σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία, και ως προς το Σύμπαν διατηρώ κάποιες αμφιβολίες». Αλλά και ο γνωστός Ιταλός ιστορικός της Οικονομίας Κάρλο Τσιπόλα διατύπωσε τους περίφημους πέντε νόμους για την ηλιθιότητα. Προφανώς, οι προτάσεις αυτών των στοχαστών δεν αναφέρoνταν σε κάποια μορφή εγγενούς «βιολογικής» αδυναμίας των ανθρώπων για ορθή νόηση, αλλά μάλλον στο πόσο επιρρεπείς είμαστε στο να ολισθαίνουμε από το λογικό στο παράλογο.
Παρεκκλίνοντας από τη σκωπτική διάθεση του Αϊνστάιν και του Τσιπόλα, το τελευταίο βιβλίο του γνωστού Ελληνα εξελικτικού βιολόγου Λευτέρη Ζούρου καλεί τον αναγνώστη σε μια εξερεύνηση των πολύ συχνών -αλλά όχι αναπόφευκτων!- ολισθημάτων του ορθού λόγου και πολύ μεθοδικά επιχειρεί να τον εφοδιάσει με απλά εργαλεία για την αποφυγή τους. Πράγματι, στις σελίδες αυτού του, ταυτοχρόνως, βιοανθρωπολογικού και επιστημολογικού κειμένου, ο συγγραφέας επιχειρεί να διερευνήσει τα βιοπολιτιστικά, δηλαδή τα εξελικτικά και ιστορικά αίτια της εμφανώς ανορθολογικής συμπεριφοράς μας, και με πλήθος επιχειρημάτων προσπαθεί να μας πείσει ότι «η τέχνη της λογικής είναι κάτι που όλοι μας μπορούμε να κατακτήσουμε».
Αναμφίβολα μια πολύ δύσκολη τέχνη, αφού σκοντάφτει στη νοητική εμμονή μας για γραμμικές «εξηγήσεις» και στην ανικανοποίητη ανάγκη μας για οριστικές «απαντήσεις», οι οποίες, κατά κανόνα, διαψεύδονται από τον αενάως εξελισσόμενο και εγγενώς πιθανοκρατικό χαρακτήρα όλων των φυσικών-πολιτισμικών φαινομένων που επιθυμούμε διακαώς να γνωρίσουμε και στα οποία οφείλουμε να προσαρμοστούμε, αν θέλουμε να επιβιώσουμε.
Συγγραφέας αυτού του πολύ επίκαιρου βιβλίου είναι ο ομότιμος καθηγητής Λευτέρης Ζούρος, που αφού έλαβε διδακτορικά διπλώματα από την Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Αθηνών (σήμερα Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών) και το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, διετέλεσε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Dalhousie του Καναδά (στην τιμητική έδρα George Campbell της Βιολογίας) και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και ερευνητής ή προσκεκλημένος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Groningen της Ολλανδίας, το Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο Kyushu της Ιαπωνίας, το Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης της Ισπανίας και το Πανεπιστήμιο της Ancona της Ιταλίας.
Εχει γράψει τρία αξιόλογα επιστημονικά βιβλία που κυκλοφορούν από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: το «Ας συμφιλιωθούμε με τον Δαρβίνο», το «Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό» και πρόσφατα το «Οταν ο Χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν». Καθώς και ένα λογοτεχνικό διήγημα: «Ιωνος Δελαλίδη (αποβιώσαντος) Ποιήματα που έγιναν ιστορίες», που κυκλοφορεί από τις εκδ. Γαβριηλίδη.
Πηγή: efsyn
Η Σφήκα: Επιλογές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου