Της Ελένης Ζάχαρη
Από το Λόγων Παίγνια
Καλή Μεγάλη Εβδομάδα σε όλους αγαπημένοι φίλοι του «Από Καρδιάς» και
του «Λόγων Παίγνια»! Σε Πορεία Πάθους με κατεύθυνση την Ανάσταση
βρισκόμαστε όλοι και με την Ελπίδα, κρυφή και φανερή, η Ανάσταση να
συμβεί ως γεγονός προσωπικό αλλά και παγκόσμιο αφού όλα μοιάζουν
παραδομένα στη θλίψη και στον Θάνατο.. Δεν είναι η Κρίση τοπικό γεγονός
ούτε η αντιμετώπισή της, επίσης ούτε η
όποια πιθανή βοήθεια άνωθεν… Εύχομαι σε όλους μας Φως στις ψυχές μας,
Αναστάσιμο Φως, πορεία Αναστάσιμη, δηλαδή πορεία Ζωής! Ας σηκωθούμε
ψηλότερα! Για του λόγου το αληθές… κοντά μας μια πολύ αγαπημένη φίλη,
μια γυναίκα που με το έργο της συμβάλλει στην ανύψωση και στο φωτισμό,
συγγραφέας, επιστήμων άριστη, Άνθρωπος κυρίως… Η αγαπημένη μου Πόλυ
Χατζημανωλάκη.. που την περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γι’ αυτή τη συζήτηση
και την ευχαριστώ θερμά!!!
-Καλωσορίζω στο "Από Καρδιάς" την αγαπημένη μας φίλη Πόλυ Χατζημανωλάκη. Είμαι πολύ χαρούμενη, συγκινημένη, θα έλεγα ότι αισθάνομαι σχεδόν δέος που βρίσκεσαι μαζί μας Πόλυ! Καλώς ήρθες!
-Καλώς σε βρίσκω Ελένη μου!!! κι εγώ αισθάνομαι σχεδόν δέος... και χαρά εννοείται που μιλάμε μαζί σε αυτόν τον χώρο.
-Θυμάμαι όταν πρωτογίναμε φίλες, πόση εντύπωση μου είχε κάνει η σελίδα σου και πόσο στο πέρασμα του καιρού συνέχισε να μεγαλώνει ο θαυμασμός μου για τον τρόπο γραφής σου, τη ζεστασιά σου και κυρίως αυτές τις μοναδικές αναρτήσεις σου που μοιάζουν με ανοίγματα για να περάσει κανείς σε μια άλλη διάσταση είτε της ιστορίας είτε της λογοτεχνίας... Έτσι λοιπόν το δέος....
-Τη ζεστασιά τη διαθέτεις εσύ Ελένη μου με τις παρατηρήσεις σου και τα σχόλιά σου. Συνδυάζεις και την ευαισθησία και το συναίσθημα όταν "διαβάζεις" αλλά και την επιστημονική επάρκεια να ανάγεις κάπου το θέμα, να προσθέσεις κάτι, να υπομνηματίσεις... Αυτά για τη σχολιογραφική σου δράση. Γιατί υπάρχει και η ποιητική που είναι απρόβλεπτη και σε βρίσκει όποτε θέλει αυτή.
-Τώρα «με πιάνεις στον ύπνο»... και κοκκινίζω... σ' ευχαριστώ. Μου έκανε εντύπωση στο βιογραφικό σου το ότι γεννήθηκες στην Κάλυμνο! Πίστευα απ' την αρχή της γνωριμίας μας πως σίγουρα εσύ με την Κρήτη πρέπει να έχεις στενότατους δεσμούς. Έκανα λάθος τελικά;
-Όχι Ελένη μου. Και από τα δυο νησιά είναι η καταγωγή μου. Και μάλιστα χαρακτηριστική της ιστορίας μας. Υπήρχαν και "ελαφρές" ποινές στους πολιτικά αντίθετους, εκτός από τις εκτοπίσεις, ήταν για τους ύποπτους οι δυσμενείς μεταθέσεις. Έτσι ο πατέρας μου, αν και Κρητικός, βρέθηκε να υπηρετεί στο ταχυδρομείο στους Λειψούς ένα μικρό νησάκι των Δωδεκανήσων... όπου συναντήθηκε με τη μητέρα μου, δασκάλα στην πρώτη της τοποθέτηση...
-Από τα Δωδεκάνησα, όπου γεννιέσαι και μεγαλώνεις, βρίσκεσαι στην Αθήνα κι εκεί στη συνέχεια, στο τμήμα Φυσικής του Παν/μίου Αθηνών. Αλήθεια, τι σε οδήγησε σ’ αυτή την επιλογή;
-Την εποχή που τελείωνα το Γυμνάσιο υπήρχε - όπως τώρα οι κατευθύνσεις - ο μεγάλος διαχωρισμός από την Α΄ Λυκείου (Δ΄ Γυμνασίου) σε κλασσικό - πρακτικό. Θετική και Θεωρητική κατεύθυνση. Ομολογώ ότι μου άρεσαν και οι δύο. Και τα κλασσικά μαθήματα - όχι το μάθημα της λογοτεχνίας όμως, τη λογοτεχνία μου άρεσε να την διαβάζω αλλά βαριόμουν τρομερά τις αναλύσεις του σχολείου, τις ενότητες τα σχήματα λόγου... Μου άρεσαν όμως και τα μαθηματικά και η φυσική πολύ. Βρέθηκα λοιπόν στο πρακτικό, αφού έπρεπε κάπου να βρεθώ, ακολουθώντας τα μαθήματα που μου άρεσαν περισσότερο και κατόπιν στο φυσικό τμήμα, βάσει της βαθμολογίας μου. Κατά κάποιον τρόπο βρέθηκα να σπουδάζω μια κατ’ εξοχήν φυσική επιστήμη, που μου άρεσε πολύ, εκεί που στην ιστορία των ιδεών δοκιμάστηκαν και μεταμορφώθηκαν όλα τα μοντέλα που έχουμε για τον κόσμο. Αισθανόμουν, λοιπόν, χαρά και πνευματική πρόκληση. Σε αυτό συνέβαλε και το ότι βρέθηκα, τότε, σε ένα κύκλο νέων φοιτητών που ανήκαν στην αριστερά και συζητούσαν για ιδέες και φιλοσοφία σχετικά με τη φυσική φιλοσοφία και τη φυσική και ένοιωθα μια εσωτερική πληρότητα... Αυτή την εικόνα για τον έξω κόσμο, την ενοποιητική, την ουσία της, πίστευα ότι θα την συνέχιζα αν βάθαινα περισσότερο στη θεωρητική φυσική και έτσι ξεκίνησα και τις μεταπτυχιακές σπουδές μου εκεί.
Ο δρόμος μου με έφερε σε ένα τμήμα στις Βρυξέλλες υπό τον Ίλια Πριγκοζίν, τον Νομπελίστα, που προσπαθούσε να καταλάβει - να συλλάβει θεωρητικά και να θεμελιώσει στη Φυσική το βέλος του χρόνου της ζωής, της πραγματικότητας. Ότι γεννιόμαστε νέοι και πεθαίνουμε γέροι γκρόσσο μόντο. Αυτή τη διαφορά παρελθόντος και μέλλοντος, μια και η παραδοσιακή φυσική δεν την διακρίνει στα θεμέλιά της. Οι εξισώσεις δηλαδή που τα διέπουν δεν αλλάζουν αν κοιτάμε προς τα μπρος ή προς τα πίσω...
-Ακριβώς εδώ με προλαβαίνεις, καθώς θα σε ρώταγα τι ήταν αυτό που σε έκανε να επιλέξεις τις Βρυξέλλες για τη συνέχεια των σπουδών σου και βέβαια ποιες είναι οι εμπειρίες σου τόσο από τις σπουδές σου εκεί όσο και από τη ζωή σε μια ευρωπαϊκή χώρα με άλλη νοοτροπία, ρυθμούς, εξελίξεις; Και το σημαντικότερο, πόσο επέδρασε η παρουσία του Πριγκοζίν στη διαδρομή σου!
-Οι Βρυξέλλες είναι μια κεντροευρωπαϊκή πρωτεύουσα, παραδοσιακή, πολυεθνική, πολύγλωσση, με μεγάλη κοινότητα Ελλήνων φοιτητών τότε που ήμουν εγώ, μεγάλη κοινότητα Ελλήνων μεταναστών και ανέργων παλαιών ανθρακωρύχων, υψηλόμισθων ευρωυπαλλήλων, - με πληθώρα ελληνικών σωματείων, φοιτητικούς συλλόγους, τοπικούς συλλόγους, τη μεγάλη ελληνική κοινότητα αλλά και ηπειρώτες, Δωδεκανήσιους - υπήρχαν ελληνικές συνοικίες, ελληνικά καφενεία... Υπήρχαν, μετά το ’81 που ήμουν εγώ, πλήθος φορείς πολιτιστικοί και καλλιτέχνες που επισκέπτονταν από την Ελλάδα αλλά και από όλο τον κόσμο τις Βρυξέλλες. Είχα την ευκαιρία να συμμετέχω, τότε, μαζί με μια ομάδα φίλων, μεταπτυχιακών φοιτητών επίσης, στη ραδιοφωνική εκπομπή του Πανεπιστημίου, το Radio Campus, μέσω της Ελληνικής εκπομπή του cafe imaginaire, του φανταστικού καφενείου. Η εκπομπή μας είχε βρεθεί τότε στο κέντρο πολλών πολιτιστικών θεμάτων της πόλης και μας έδινε την ευκαιρία, σαν μικρομέγαλοι παράγοντες, να συναντιόμαστε με τον κόσμο που ερχόταν από Ελλάδα και να παίρνουμε συνεντεύξεις... Έτσι είχαμε συναντηθεί με το Μάνο Χατζιδάκι - είχαμε το θράσος να του ζητήσουμε αλλά δεν ήλθε στην εκπομπή, με τον Θάνο Μικρούτσικο, που μας έδωσε μια εκπληκτική συνέντευξη και μας έκανε πιο ανοιχτούς στο να ξεκολλήσουμε από τις ελληνικές αποστολές που έρχονταν εκεί και να αξιοποιήσουμε εκδηλώσεις ευρωπαϊκές, παραστάσεις και συναυλίες που δεν θα είχαμε ποτέ την ευκαιρία να δούμε και τον ευγνωμονώ, το Χρόνη Μίσσιο, τη Μαρία Φαραντούρη και άλλους πολλούς...
Όσον αφορά τη ζωή εκεί στο πανεπιστήμιο ήταν μια μοναδική εμπειρία. Ανήκαμε σε μια "σχολή ", σε ένα φιλοσοφικό ρεύμα και ό,τι αυτό συνεπάγεται. Τη θέρμη και τον ενθουσιασμό αλλά και τα φαινόμενα σεχταρισμού, από το φόβο να διαψευσθεί η θεωρία. Κάποια φαινόμενα σεχταρισμού ,που απέδιδα στο κομμουνιστικό κίνημα, διαπίστωσα ότι ίσως ήταν Ρώσικα χαρακτηριστικά.
Ο Πριγκοζίν ήταν Ρώσος εμιγκρές, που είχε φύγει παιδί με την οικογένειά του μετά την επανάσταση. Γενναιόδωρος, ανθρώπινος, σε ανέβαζε ψυχικά, όταν δούλευες μαζί του, και ήθελες να κάνεις τα πάντα για αυτόν, αλλά πάντα φοβόταν μήπως δεν είσαι απόλυτα δοσμένος. Προοδευτικός και ανεκτικός στα πάντα αλλά και φίλος του Βασιλιά. Μπορούσε να εξασφαλίζει έτσι χρηματοδότηση για την Σερβίς του, στην οποία συμμετείχαν Μαθηματικοί, φυσικοί, βιολόγοι, κοινωνιολόγοι, φιλόσοφοι. Ήταν μια διεπιστημονική Σερβίς. Ένα τμήμα όπου άνθιζαν οι ιδέες, όχι απαραίτητα η συνεργασία, αλλά υπήρχε ένα πλαίσιο: η μη αντιστρεπτότητα, η αυτοοργάνωση των συστημάτων, τα συστήματα μακριά από ισορροπία, οι κοινότητες των μυρμηγκιών, και η άρση του χάσματος ανάμεσα στις θεωρητικές και τις θετικές επιστήμες.
-Μετά τις Βρυξέλλες ακολουθεί άλλη μια εμπειρία, φαντάζομαι επίσης ξεχωριστή, η Αμερική, και το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Austin. Στο οποίο πώς βρίσκεσαι και τι είναι αυτά που έχεις αποκομίσει;
-Η Αμερική ήταν μια άλλη εμπειρία. Τελείως διαφορετική. Μια αφθονία υλική στο Πανεπιστήμιο με τον ίδιο διευθυντή, μια και ο Πριγκοζίν ήταν και εκεί διευθυντής στο Κέντρο Στατιστικής Φυσικής και Θερμοδυναμικής με το όνομά του και περνούσε τρεις μήνες το χρόνο και εννιά στις Βρυξέλλες, όπως η Περσεφόνη στον Άδη τηρουμένων των αναλογιών... Εν τούτοις, παρά τα παραπλήσια ερευνητικά ενδιαφέροντα, υπήρχε, αν μπορώ να το χαρακτηρίσω, μια διαφορά μεγάλη...
Μια επιφανειακότητα όπως συμβαίνει και με την ιστορία την τοπική. Τα παλιά κτίρια του Austin ήταν, το πολύ, 150 ετών. Μια χώρα με ρηχή ιστορία αλλά και κάπως πειθήνια στην έρευνα. Στις Βρυξέλλες, παρά το ότι ο Πριγκοζίν ήταν αδιαφιλονίκητος ηγέτης, οι ερευνητές της ομάδας δεν δίσταζαν να τον αμφισβητήσουν όταν χάρασσε κατευθύνσεις. Έκαναν κάτι όταν εκείνοι ήταν πεισμένοι. Για αυτό υπήρχαν συγκρούσεις, όπως συμβαίνει σε μια οικογένεια με τον πατέρα. Αγάπη και θαυμασμός αλλά και αμφισβήτηση. Στην Αμερική αυτό δεν συνέβαινε. Δέχονταν τα πάντα πρόθυμα και χωρίς την ευρωπαϊκή απαισιοδοξία. Σε αυτό συνέτεινε και το ότι, εκτός από τους Αμερικανούς, το τμήμα ήταν γεμάτο και με Κινέζους μεταπτυχιακούς, ισχυρούς στα μαθηματικά και τους υπολογισμούς που δεν αμφισβητούσαν τίποτα...
Για μένα προσωπικά η Αμερική ήταν μια ανοιχτή αγκαλιά που ήθελε να με κρατήσει και εγώ αντιστεκόμουν να μην ενδώσω. Κανένας ρατσισμός για την Ελληνική καταγωγή, κάτι που δεν υπήρχε στις Βρυξέλλες εντελώς. Ενδιαφέρον για τον άνθρωπο, ζεστασιά. Δυο φορές είχα αρρωστήσει και τις δύο ήρθαν άνθρωποι από το Πανεπιστήμιο στο σπίτι με φαγητό και με έννοια. Κάτι που δεν το είχα συνηθίσει. Αλλά η νοσταλγία για την Ελλάδα ήταν μεγάλη. Και λόγω της ακρίβειας των τηλεφωνημάτων, τότε δεν είχαμε μάθει να χρησιμοποιούμε το ίντερνετ, κάτι αρχαία τέλεξ, και η διαφορά της ώρας. Για να μιλήσω με τους δικούς μου έπρεπε να περιμένω να πάει μεσάνυχτα και να τους ξυπνήσω... Στην Αμερική δεν μπορούσες να διατηρήσεις καλά τη διαφορά σου, όπως στο Βέλγιο, έπρεπε να αφομοιωθείς, να ρίξεις μαύρη πέτρα πίσω σου. Έτσι καταλαβαίνεις και το γιατί οι άνθρωποι που μετανάστευσαν εκεί δεν επιστρέφουν και αφομοιώνονται έτσι...
-Επιστρέφεις στην Ελλάδα. Γιατί δεν επεδίωξες την Πανεπιστημιακή καριέρα αλλά στράφηκες στην ιδιωτική εκπαίδευση; Είναι άξιο απορίας πώς δεν βρέθηκες με τέτοια δουλειά πίσω σου να κατέχεις σήμερα έδρα στο ελληνικό Πανεπιστήμιο….
-Επιστρέφοντας στην Ελλάδα από την Αμερική, όπως και πολλοί άλλοι στη θέση μου, αναζήτησα δουλειά σε κάτι αντίστοιχο με πριν. Αυτό ήταν η αρχική μου επιδίωξη, αλλά φαίνεται δεν ήταν εύκολο. Κάνω μια παρέκβαση, που είναι, όπως θα φανεί παρακάτω, πολύ σχετική με το θέμα. Είχα δει στις Βρυξέλλες, στην ταινιοθήκη, μια ελληνική ταινία την Φωτογραφία του Νίκου Παπατάκη. Πρόκειται για έναν νεαρό που φτάνει από την Καστοριά στο Παρίσι για να βρει δουλειά σε έναν συμπατριώτη του και κρατά μαζί του μια φωτογραφία μιας τραγουδίστριας που βρήκε στο δρόμο και του λέει ότι είναι η αδελφή του. Δεν υπολογίζει όμως ότι εκείνος θα την ερωτευτεί και θα θέλει να την παντρευτεί. Η ιστορία βασίζεται στη λεπτή ισορροπία ψεμάτων και εξαπατήσεων. Θυμάμαι στην ταινία, που την είδα μετά το 1986, όταν τελείωνε και η παραμονή μου στο Βέλγιο και θα έφευγα για Αμερική, που λέει για το Παρίσι: «Λύκος υπάρχει και εδώ αλλά εδώ ο λύκος είναι χορτάτος»...
Αυτή είναι η συμβουλή προς το μετανάστη από τον ευκατάστατο συμπατριώτη του.
Αυτό μου καρφώθηκε στο νου, γιατί ακριβώς αυτό σκεφτόμουν θα είχα να αντιμετωπίσω επιστρέφοντας στην Ελλάδα. Έναν λύκο που ΔΕΝ θα ήταν χορτάτος. Είχα συνηθίσει τόσον καιρό να μην προσπαθώ, παρά μόνο να κάνω καλά τη δουλειά μου στο πανεπιστήμιο. Οι συμβάσεις εργασίας με το πανεπιστήμιο ανανεώνονταν χωρίς προσπάθεια. Ανταγωνισμοί υπήρχαν και άμιλλα αλλά δεν σήμαινε ότι κάποιος θα σου έπαιρνε τη θέση. Μπορεί αυτό να σήμαινε επιβράβευση, εύνοια του Πριγκοζίν αλλά ήταν αδιαμφισβήτητη η προσφορά του καθενός...
Στην Ελλάδα συνέβη αυτό που περίμενα ψάχνοντας για θέση στο πανεπιστήμιο. Έπρεπε να αντιμετωπίσω τον πεινασμένο λύκο και δεν ήξερα να το κάνω καλά.
Καθηγητής, που πήγα να τον δω για να ρωτήσω τι προκηρύξεις θέσεων υπάρχουν, μου είπε κατάμουτρα "έχουμε τους δικούς μας".
Από ό,τι φαίνεται απαιτείται ένα σύστημα δικτύωσης για οποιοδήποτε τομέα, μαζί με τα προσόντα, κάτι που δεν είχα συνηθίσει γιατί και στην Αμερική - εκεί που ήμουν τουλάχιστον στο Austin και στο συγκεκριμένο τμήμα - και στις Βρυξέλλες, για να μην μιλήσω γενικά για οποιοδήποτε πανεπιστήμιο, δεν χρειάστηκε ποτέ.. Μου προκαλούσε δυσφορία τότε, οτιδήποτε έξω από την ίδια την επιστημονική επάρκεια να απαιτείται... αργότερα κατάλαβα ότι αυτό συμβαίνει πάντα... παντού... δεν είχα όμως διάθεση να προσπαθήσω πολύ και έτσι μετά από ένα διάστημα όπου δίδαξα σε ένα από τα λεγόμενα κολλέγια, που σήμερα νομίζω λέγονται ιδιωτικά πανεπιστήμια, και που είχε σύνδεση με το Πολυτεχνείο της Βοστώνης, ασχολήθηκα με τις Σπουδές στη Μεγάλη Βρετανία, τα GCE τα Foundation Courses και στο τέλος με το Διεθνές Απολυτήριο International Baccalaureate σε ένα μεγάλο ιδιωτικό σχολείο της Αθήνας. Αυτά τα τμήματα τα οργάνωσα από το μηδέν, μια πολύ δημιουργική περίοδος της ζωής μου, όπου ο εργοδότης μου μού έδειξε εμπιστοσύνη και εν λευκώ με άφησε να οργανώσω τα προγράμματα, την υποδομή, και να κάνω τις προσλήψεις. Έτσι βρεθήκαμε να έχουμε δουλειά πολλοί συνάδελφοι πολλών ειδικοτήτων με σπουδές, μεταπτυχιακά, διδακτορικά στο εξωτερικό, που είχαμε χτυπήσει την πόρτα του πανεπιστημίου χωρίς αποτέλεσμα. Κάποια στιγμή αρκετοί από αυτούς βρήκαν το δρόμο για το πανεπιστήμιο. Κάποιοι άλλοι, μάλλον δεν το θέλαμε πια πάρα πολύ...
-Ποιες δραστηριότητες ανέπτυξες ως εκπαιδευτικός και πόσο αυτές συνδέονται με το ευρύτερο συγγραφικό σου έργο;
-Ένα μεγάλο μέρος της πραγματολογικής έρευνας για το μυθιστόρημά μου «Οι μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ», που έχει να κάνει στην πλευρά που είναι τα Campus novel για τα πανεπιστήμια και τα γκράμαρ σκουλς στην Αγγλία βασίζεται σε αυτήν την εμπειρία...
Αλλά και άλλα που έχουν να κάνουν με σκέψεις του ήρωα, που είναι ένας δεκαεξάχρονος έφηβος, για το σύστημα σπουδών, τις εξετάσεις, την κριτική σκέψη...
Εκτός από αυτό όμως, ιδέες έχω αντλήσει από το πλήθος των προγραμμάτων βιωματικής μάθησης που είχα εκπονήσει όταν, αργότερα, μετακινήθηκα στο Γραφείο Εκπαιδευτικής Έρευνας ενός άλλου Εκπαιδευτηρίου και εκεί έζησα έναν παράδεισο πραγματολογικής έρευνας...
Ο εργοδότης μου όταν έφτιαχνα ένα πρόγραμμα μου έλεγε "μην λαιμαργείσαι" χαριτολογώντας γιατί ήξερε ότι θα έψαχνα πολλαπλάσια από όσο απαιτείται για το πρόγραμμα για δική μου ευχαρίστηση... από περιέργεια, γιατί μου άρεσε να μαθαίνω..
Από τα περάσματα στις βιβλιοθήκες και το διαδίκτυο, έμαθα γρήγορα να ξεχορταριάζω περιοχές και να τις κάνω προσβάσιμες και για μένα και για τους άλλους, να βρίσκω το ενδιαφέρον, αυτό που συσχετίζεται με προηγούμενη γνώση, να διασκεδάζω... αυτό μου χρησίμευσε όσο δεν μπορείς να φανταστείς στην έρευνα για τα μυθιστορήματα...
Έμαθα να δουλεύω με χάρτη, να ανασυστήνω περιοχές στην Αγγλία και στην Αφρική, να περπατώ σε αυτές με μεγάλη ταχύτητα. Έμαθα να θέτω τις σωστές ερωτήσεις όταν πλησίαζα μια άγνωστη χώρα...
-Η λογοτέχνης Πόλυ Χατζημανωλάκη –αυτή που εμβαθύνει στο μυστήριο των υπάρξεων με τις οποίες ασχολείται, όπως ο Κάλβος ή ο Κυρ-Αλέξανδρος,- επηρεάζεται από τη Φυσική ή προσεγγίζει μεταφυσικά;
-Υπάρχουν κομμάτια ολόκληρα της μυθοπλασίας στις Μέλισσες του Κάλβου (που τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ) που βασίζονται στα Μαθηματικά και στις Φυσικές επιστήμες με τη γενικότερη έννοια... Και αυτά παίζουν ζωτικό ρόλο στην εξέλιξη του μυθιστορήματος. Τα μαθηματικά των μελισσών ή άλλες χαρακτηριστικές λειτουργίες τους, ο χορός τους, η αναπαραγωγή τους, ο πολλαπλασιασμός και η σχέση με την ακολουθία Φιμπονάτσι... Με αυτά αναμετριούνται ο νεαρός (θετικός) ήρωας αλλά και ο ασθενής (με την έννοια του ασθενούς βασιλέως) ενήλικος ήρωας της ιστορίας...
Υπάρχουν όμως κομμάτια του βιβλίου, όπως για παράδειγμα η ύπαρξη πανσέδων στη διαδρομή Λάουθ – Κέντιγκτον, που είναι και ο τάφος του Κάλβου, που μου είχαν καρφωθεί στο μυαλό όταν έγραφα το βιβλίο… Τι έγινε δηλαδή: ήθελα να γράψω για μια διαδρομή με ποδήλατο δίπλα σε ένα καταπράσινο λιβάδι της Βρετανικής επαρχίας. Αλλά μόλις πήγαινα να το κάνω, μου ερχόνταν στο νου πανσέδες. Έκλεινα τα μάτια να το διώξω και να οι πανσέδες. Με μισή καρδιά έγραψα για ένα καθαρό λιβάδι χωρίς πανσέδες, και όταν μετά από ένα χρόνο πήγα εκεί να δω το χώρο, τους είδα μπροστά μου!!! Οπότε εδώ μιλάμε για μεταφυσική...
Υπάρχει ένα παρόμοιο θέμα με την Αφρικανή ηρωίδα μου, την Γκλάντις, στα Αινίγματα του Ν΄γκόρο, που έχει πολλά κοινά στοιχεία στον χαρακτήρα με τη φίλη μου την Π. Π. και που την φαντάστηκα στο βιβλίο να έχει μια μικρή αραίωση στα μπροστινά δόντια όπως η Π. Π. Αυτό εκεί το ονόμασα "χαμόγελο της καλοσύνης"...
Προχωρώντας την συγγραφή του βιβλίου, όπου η Γκλάντις αναζητά τον πατέρα της, και που δεν ήξερα πού θα με βγάλει όταν το ξεκίνησα, θέλοντας να βρω έναν κατάλληλο ήρωα που να ανήκει στους διωχθέντες αγωνιστές Μάου Μάου (στον Αγώνα κατά της αποικιοκρατίας που μοιάζει πολύ με αυτόν της ανεξαρτησίας της Κύπρου) κάποιον που να έχει χάσει την μνήμη του και να έχει λείψει χρόνια από την χώρα.. Βρήκα λοιπόν στο διαδίκτυο και τρελάθηκα κυριολεκτικά, ότι μέσα σε μια ομάδα πέντε αγωνιστών που επαναπατρίστηκαν από την Αιθιοπία, υπήρχε ένας έτσι που είχε, μάλιστα, μια αραίωση στα δόντια και που βοηθά τρόπον τινά, αφού και τα άλλα στοιχεία ταιριάζουν, να αναγνωριστούν αυτός και η κόρη του. Αυτό είναι 100% μεταφυσική, δεν είναι;
-Ναι, είναι μεταφυσική, πράγματι! Πόλυ, τι ήταν αυτό που σε τράβηξε τόσο πολύ στη λογοτεχνία, που σε συνάρπασε; Γιατί όποιος σε μελετήσει, αντιλαμβάνεται πως η σχέση σου μαζί της είναι σχέση συναρπαγής, μέθης ερωτικής.
-Από παιδάκι μου άρεσε να διαβάζω... Το θεωρούσα και το θεωρώ μια από τις ύψιστες απολαύσεις που έχουν δωρηθεί στον άνθρωπο. Βέβαια δεν ήθελα να γίνω συγγραφέας για να διαβάζω. Βιβλιοθηκάριος ήθελα. Μια βιβλιοθήκη που να είναι το σπίτι μου και τον χρόνο που φανταζόμουν τον έχει ο βιβλιοθηκάριος, κάτι σαν φαροφύλακα τον ένιωθα, που θα μου επέτρεπε να έχω απομόνωση και να διαβάζω...
Το «συγγραφέας», ωστόσο, τότε το θεωρούσα σαν κάτι πολύ ευγενές. Αυτός που μπορεί και φτιάχνει αυτά που μου αρέσει να διαβάζω. Δεν ήταν ότι είχα σκεφτεί ότι μου άρεσε να γράφω - μου άρεσε να φαντάζομαι εννοείται - αλλά ο συγγραφέας έγινε ένα θετικό πρότυπο, που θα ήθελα να το φτάσω χωρίς να σκεφτώ επ’ ακριβώς τι συγκεκριμένα συνεπάγεται για μένα...
Αυτά τα βρήκα στην πορεία. Μοιάζει λίγο με τη διαδικασία να κάνεις ένα παιδί. Δεν το σκέφτεσαι και πολύ, το θέλεις, ή τυχαίνει, και συνειδητοποιείς ότι αλλάζει ριζικά η ζωή σου.
Θέλει θυσίες, συγκέντρωση, απομόνωση... σκέψη... θέλει να μπορείς να χτίσεις ένα σύμπαν. Φοβερή ικανοποίηση αυτό, θεϊκή ικανοποίηση η δημιουργία...
Και θεραπεία μετά, όταν αυτό συνδυάζεται με τον λόγο, τα παιχνίδια του, όταν πλάθεται και αφήνει σιγά σιγά ψυχικό αποτύπωμα όπως αυτό του σαλιγκαριού...
Αυτή η μακράς πνοής απομόνωση, η φυσαλίδα, το κουκούλι που μπαίνει ο συγγραφέας για να γράψει, είναι μια πολύτιμη εμπειρία που την αναζητώ και πάλι αυτή την εποχή της εξωστρέφειας... Αυτό είναι ίσως παρεμφερές, αυτή η επιθυμία της απομόνωσης με την ερωτική συναρπαγή....
-Τόσο ο Ανδρέας Κάλβος, όσο κι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, δυο μεγάλες προσωπικότητες και ταυτόχρονα ιδιαίτερες, φαίνεται να σε σημαδεύουν. Για ποιους λόγους συμβαίνει αυτό ή είναι απλά τυχαίο;
-Πιστεύω ότι αυτές οι συναντήσεις δεν είναι τυχαίες. Το να συναντηθεί κάποιος και να επιμείνει να αναζητά τα ίχνη μιας μορφής της ιστορίας ή της λογοτεχνίας, που ίσως έχει σβήσει ο χρόνος, μπορεί να αποκαλύψει εκλεκτικές συγγένειες, μπορεί να σημαίνει κάποιου είδους ταύτιση. Αυτό είναι βέβαιον και το έχω σκεφτεί πολλές φορές και έχω αναζητήσει μέσα μου τις κοινές αναφορές, τις ταυτίσεις και με τους δύο, όσο μπορώ... Εν τούτοις, πιστεύω πως αυτό συμβαίνει με όλους μας, αυτά δεν γίνονται αυτομάτως, ούτε είναι μονοσήμαντα.
Πολλές φορές, πλησιάζοντας μια μορφή, μια σκιά για διαφορετικούς λόγους κάθε φορά, αρχίζεις να συμπάσχεις, να συμπονάς, να θέλεις να υπερασπιστείς τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από εκεί και αυτό να μην συμβαίνει από την αρχή, αλλά να δημιουργείται στην πορεία. Έτσι θαρρώ συνέβη με μένα. Αρχικά με τον Ανδρέα Κάλβο και μετά με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Νομίζω τους συνάντησα για κάποιο λόγο και μετά συνδέθηκα ψυχικά και αργότερα ίσως και να ένιωσα κάποια ταύτιση, διαφορετική σε κάθε περίπτωση..
Με τον Κάλβο αυτό συνέβη στ' αχνάρια του Γιώργου Σεφέρη. Διάβασα τα οδοιπορικά του δοκίμια, εκεί που ως πρέσβης της Ελλάδας στο Λονδίνο επισκέφτηκε το Λάουθ του Λινκολνσάιρ, για την ανακομιδή των οστών του Κάλβου, 150 χρόνια μετά το θάνατό του... Ο Κάλβος είχε φύγει από την Ελλάδα το 1852, έφυγε από την Κέρκυρα που ήταν ο τελευταίος τόπος διαμονής του, μαζί με την Σαρλότα Αυγούστα Γουάνταμς, μια Αγγλίδα δασκάλα με την οποία μοιράστηκε την τύχη του. Αυτή ήταν η δεύτερη σύζυγός του. Η πρώτη, η Κριστίν Τόμας, επίσης Αγγλίδα, είχε πεθάνει χρόνια πριν, μετά που γέννησε ένα κοριτσάκι. Και το μωρό χάθηκε. Είχε ξεχαστεί από τους πάντες στην Ελλάδα, πολύ πριν το θάνατό του. Ο τάφος του βρέθηκε από έναν Κύπριο ερευνητή τον Αντώνη Ιντιάνο στα 1937 και στα 1960 επισήμως ο Σεφέρης εκπροσωπούσε την Ελλάδα στην τελετή της ανακομιδής των οστών.
Για αυτή την επίσκεψη έγραψε λοιπόν ο ποιητής και τη διάβασα και τη βρήκα συγκλονιστική. Για τον Κάλβο είχα μόλις μάθει, κατά σύμπτωση, σε ένα φυλλάδιο που έγραψαν κάποιοι φιλόλογοι στο σχολείο που δίδασκα, ότι υπήρξε Καρμπονάρος επαναστάτης κατά τη διάρκεια της ζωής του στην Ιταλία. Ζούσε στην Φλωρεντία...
Διάβασα λοιπόν για μια τελείως διαφορετική ατμόσφαιρα, για μια άτονη πόλη της Αγγλίας, με τους φιλολογικούς συλλόγους και τα τσάγια της, τα οικοτροφεία των κοριτσιών, τη σχέση της πόλης αυτής με τον Τέννυσον, τον Λόρδο Βύρωνα, τον Κάπταιν Σμιθ και την Ποκαχόντας και πως ο Σεφέρης διάβαζε ταξιδιωτκούς οδηγούς και συνομιλούσε με τους κατοίκους, μήπως και κάποιος θυμάται τον καθηγητή με την μαύρη τήβεννο που περπατούσε σκυφτός από το οικοτροφείο της γυναίκας του μέχρι την εκκλησία της Αγίας Μαργαρίτας του Κέντιγκτον...
Και μου δημιουργήθηκε κι εμένα η επιθυμία να παρακολουθήσω αυτή τη σκιά... και άρχισα να ψάχνω και βρέθηκαν απίστευτα θέματα της βιογραφίας του που με συγκίνησαν και που ήθελα να τον δικαιώσω... και οι κατηγορίες που του φόρτωσαν στη δίκη των Καρμπονάρων της Τοσκάνης - ήταν Άγγλος υπήκοος και θεωρήθηκε ότι εκείνος θα γλυτώσει - και η απομόνωσή του στην Κέρκυρα από τον κύκλο του Δ. Σολωμού, με αποτέλεσμα ότι και μετά την αποχώρησή του από την Ελλάδα να μην μπορεί να εκδώσει τις Ωδές του, και η εκδίωξή του από την Ιόνιο Ακαδημία, και η απομόνωσή του από τους μαθητές...
Σε αυτά υπάρχουν πτυχές που θα μπορούσα να ταυτιστώ, αλλά πιστεύω με κάθε άνθρωπο και για κάθε άνθρωπο που πάσχει θα μπορούσε να συμβεί αυτό... Ήταν αρκετό όμως για να ασχοληθώ μαζί του ώστε να δικαιωθεί μυθιστορηματικά...
Με τον Παπαδιαμάντη συνέβη το ίδιο... Ξεκινώντας από μια ανάγνωση της Μαυρομαντηλούς, και το τι ήταν στ’ αλήθεια ο κήπος του μπάρμπα - Γιάννου που με εξέπληξε κι εμένα για τα ευρήματα όταν κάθισα να την γράψω και να την αναρτήσω στο μπλογκ μου, τις Πινακίδες από Κερί, άρχισα να τον ξαναανακαλύπτω πέρα από την ηθογραφία και πέρα από τον ερωτισμό για τα οποία, έχουν πολλά ειπωθεί.. Ανακάλυψα ότι μπορεί να διαβάζει κανείς τον Παπαδιαμάντη όπως διαβάζει τον Όμηρο, όπως διαβάζει δηλαδή ένα μυθικών διαστάσεων κείμενο, και να ασκείται στην εφαρμογή των εργαλείων της ανθρωπολογίας και της θεωρίας των σημείων... Μια τελείως αχαρτογράφητη χώρα με δράκους και πηγές και νεράιδες αποκαλύφτηκε... Κρότοι κρούσματα, δεσίματα του λόγου, διαβατικές τελετές... ένα σύμπαν για το οποίο άρχισα να γράφω όσο μπορούσα, για κάθε διήγημα χωριστά που μπορούσα να χειριστώ και μετά να συνθέτω όσο προχωρούσα... και να τον θαυμάζω και να τον αγαπώ, να ανακαλύπτω έναν δικό μου Παπαδιαμάντη... Όχι παππού, όχι κοσμοκαλόγερο... Έναν νέο αυστηρό, με πάθη και βρυχώντα αισθήματα, θρησκευόμενο και ασκητικό, ένα ανήσυχο πνεύμα, μια εκλέπτυνση σκέψης, μια άβυσσο αισθημάτων, ένα θησαυρό συμβόλων, έναν νέο Όμηρο κυριολεκτικά... Ελπίζω να συγκεντρωθώ και να εκδώσω την εργασία που έχω κάνει για τον Παπαδιαμάντη... Το θέλω πολύ γιατί πιστεύω ότι κάτι έχω να πω που δεν έχει ειπωθεί...
-Πολλές φορές οι αναρτήσεις σου αφορούν τραγούδια ή αφηγήσεις αντλημένες από την παράδοση τη δική μας ή άλλων λαών, ακόμα και κάποια ποιήματά σου. Ποια είναι η σημασία της παραδοσιακής ποίησης, του δημοτικού τραγουδιού, του λαϊκού παραμυθιού για σένα και για ποιο λόγο;
-Δύσκολη η ερώτηση και ίσως παρεξηγηθεί η απάντηση. Με γοητεύει η παράδοση, οι παραδόσεις γενικότερα... μάλλον κάθε παράδοση, όχι στενά η δική μας...
Με γοητεύει και η ομορφιά της, σαν δημιουργία, αυτό που πλάθεται από μια συλλογική συνείδηση, που δεν ξέρω πόσο συλλογική είναι, μάλλον ανώνυμη, αλλά και σαν ψυχικό φορτίο που μεταδίδεται αλλιώς. Είναι στον αέρα, στις χειρονομίες, στους χορούς και μεταφέρει αυτό που δεν γράφεται... Πάντα συγκινούμαι ακούγοντας ένα δημοτικό τραγούδι από τη Ρουμανία, την Αλβανία, από διάφορες περιοχές της Ελλάδας και την Κύπρο...
Πολλές φορές ένα τραγούδι είναι ταξίδι... Θυμάμαι πως ακούγοντας μια φορά εδώ στο φέησμπουκ ένα τραγούδι από την Καμπυλία, ερευνώντας τους στίχους και την ιστορία του, βρέθηκα στην άγνωστη χώρα των Βερβέρων, που δεν είναι Άραβες αλλά ζουν στην Αφρική, ένα συγκλονιστικό ταξίδι μέσα από τη μουσική σε ένα πολιτισμό τόσο κοντά μας - είναι κοντά η Β. Αφρική αλλά και τόσο άγνωστη... ανακάλυψα για τη μυστική γραφή των γυναικών με τα γεωμετρικά σύμβολα στα αγγεία... Σε πάει αυτή η αναζήτηση σε άγνωστους και πολύτιμους θησαυρούς... Αυτές τις ιδιαιτερότητες, όχι για να προσκολληθούμε σε αυτές και να μην εξελιχθεί η δημιουργία, αλλά σαν δυνατότητες διαφορετικών πιθανοτήτων εξέλιξης απέναντι σε μια ισοπεδωτική ομοιομορφία, πιστεύω αξίζει τον κόπο να προσεχθούν... Σε αυτή την κατεύθυνση - επιτρέψτε μου να το αναφέρω, δεν είναι διαφήμιση είναι ουσία - το δεύτερο μυθιστόρημά μου, τα Αινίγματα του Ν΄γκόρο, καταπιάνεται στον πυρήνα της μυθοπλασίας του, με την ανασύσταση ενός Αφρικανικού έπους, που είναι φτιαγμένο από αινίγματα και οι κάτοικοι ενός χωριού το έχουν ξεχάσει στη σημερινή εποχή και μιας μυστικής γραφής πάνω σε μια κολοκύθα...
Η ιστορία αυτή και έρευνα για την Αφρική και τις παραδόσεις της, με έφερε τόσο κοντά στους δικούς μας ραψωδούς και τον Όμηρο. Εκεί αυτοί, υπάρχουν ακόμα και πριν η Δύση τους "εκπολιτίσει" με τις αποικίες της, ήταν συστατικό της κουλτούρας και του καθημερινού πολιτισμού των ανθρώπων.
-Προχωρώντας πια στο τέλος της συζήτησης αυτής, θα ήθελα την άποψή σου για τα επικαιρικά μας με το βαθύ βλέμμα σου… Τι πιστεύεις πως έχει χαθεί από τον Νεοέλληνα σε σχέση με την ταυτότητά του και είναι εμφανές την περίοδο αυτή της Κρίσης;
-Δυσκολεύομαι να απαντήσω στην τελευταία ερώτηση... Δεν αισθάνομαι επαρκής να συμβουλεύσω ή να κρίνω τους συμπολίτες μας. Έχουν απηυδήσει από την κρίση, έχουν κακοπάθει και ίσως στραπατσάρουν τους συνανθρώπους, ίσως στρέφονται ο ένας απέναντι στον άλλο...
Θα έμπαινα στον πειρασμό να καταγγείλω την ισοπέδωση, την έκπτωση και την συμφιλίωση με τη διαφθορά της διακυβέρνησης του Πασόκ, μια και από το ’81 μέχρι το ’88, που επέστρεψα στην Ελλάδα, άλλαξαν πολλά αλλά, πιστεύω ότι είναι κάτι βαθύτερο και από πολύ πριν... Νομίζω έχει να κάνει με την έλλειψη έρματος, την έλλειψη γείωσης με κάτι βαθύτερο και εσωτερικότερο, που διαπίστωνε ήδη από το 1955 ο Γ. Σεφέρης όταν επισκεπτόταν την Κύπρο. Και που έλεγε, ότι μόνο εκεί μπορεί να πραγματοποιήσει την επαφή με την παιδική του ηλικία, με την ταυτότητά του, την ουσία του. Την επίσκεψή του στο πατρικό σπίτι, στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, την πραγματοποιούσε συμβολικά ο Σεφέρης στην Κύπρο γιατί εκεί έβρισκε κάτι άρρητο που στην Ελλάδα το έχουμε χάσει. Αυτό δεν ξέρω πια αν μπορούμε να το βρούμε ούτε στην Κύπρο...
-Να μπω στον πειρασμό και να σου κάνω μια ακόμα ερώτηση; Μπροστά στον ερχομό της Μ. Εβδομάδας τι σκέφτεται συνήθως ένας άνθρωπος τόσο βαθιά προβληματισμένος γύρω από τον άνθρωπο; μη με μαλώσεις... είσαι ο γλυκύς πειρασμός μου...
-Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι ένα «δώρο», θα έλεγα, μια ευλογία αυτού που θεωρούμε παράδοση… Ακόμα και μην καταλαβαίνοντας το νόημα, αυτό σημαίνει παράδοση: Να μεταφέρεις κάτι που άλλοι έκαναν πριν από σένα, χωρίς να ξέρεις το γιατί και κάποια στιγμή να συνειδητοποιείς ότι έχεις στα χέρια σου έναν πολύτιμο θησαυρό… επαναλαμβάνοντας τις ίδιες χειρονομίες, ψάλλοντας τα ίδια … Μια επανάληψη κάθε χρόνο, μια ιεροτελεστία συμβόλων, αφηγήσεων, ελπίδας, αγάπης και ιερότητας… αυτό που μας λείπει – να κάτι που μας λείπει… μια πλευρά αυτού που έχει χαθεί και το βιώνουμε εκείνη τη στιγμή. Ιερότητα, ποίηση ζώσα. Χυμοί και δρόσος, γλυκασμός από πολύ βαθειά στην ιστορία, αλλά και σύνδεση με τα προσωπικά βιώματα του καθενός… Την αθωότητα της παιδικής ηλικίας, τις αναμνήσεις από το Θείο Πάθος, τι αφηγήσεις, τι πόνος και τι χαρά η Ανάσταση… Ακόμα και να μην το καταλαβαίνει κάποιος σε βάθος, είναι μια συλλογική χαρά ένας θρίαμβος κάθε φορά που συμβαίνει…
Εκείνη την ώρα όλοι το περιμένουν..
Και ο δρόμος ως εκεί… τι δεν ανακαλείται για κάποιους από μας ακούγοντας τα εγκώμια… Κάθοδος στον Άδη κυριολεκτικά μέχρι την Ανάσταση… Κήποι του Αδώνιδος και Επιτάφιος, άρωμα άνοιξης, κοινωνία των ανθρώπων – τι όμορφο είναι να ψάλλεις δίπλα δίπλα με αγνώστους στην περιφορά…
Ο Νυμφίος, ο Άλλος… να τον πονέσουμε να τον υποδεχτούμε…
-Ο Ελύτης έχει γράψει για τη "Μαγεία του Παπαδιαμάντη"... Με όλο το σεβασμό στις δυο μορφές των Ελληνικών γραμμάτων, θα μου επιτρέψουν όλοι και εσύ, υποκειμενικά και αντικειμενικά, να πω το εξής: είχα αδημονία γι' αυτή την κουβέντα... ήθελα τόσο πολύ να μάθω, να ανακαλύψω από πού πηγάζει η "Μαγεία της Πόλυς Χατζημανωλάκη…"! Είναι μεγάλη τιμή για μένα η φιλία σου, η παρουσία σου εδώ και η υπέροχη συζήτησή μας! Και για το "Λόγων Παίγνια" βέβαια! Είσαι φως γι' αυτό τον τόπο... Να είσαι καλά... Καλή Ανάσταση και Καλό Πάσχα!
-Καλή Ανάσταση Ελένη μου... Εγώ σε ευχαριστώ για αυτή την κουβέντα. Το από καρδιάς το πέτυχες. Έχεις το χάρισμα. Και για μένα είναι μεγάλη τιμή και χαρά η φιλία σου. Να είσαι πάντα καλά...
-Καλωσορίζω στο "Από Καρδιάς" την αγαπημένη μας φίλη Πόλυ Χατζημανωλάκη. Είμαι πολύ χαρούμενη, συγκινημένη, θα έλεγα ότι αισθάνομαι σχεδόν δέος που βρίσκεσαι μαζί μας Πόλυ! Καλώς ήρθες!
-Καλώς σε βρίσκω Ελένη μου!!! κι εγώ αισθάνομαι σχεδόν δέος... και χαρά εννοείται που μιλάμε μαζί σε αυτόν τον χώρο.
-Θυμάμαι όταν πρωτογίναμε φίλες, πόση εντύπωση μου είχε κάνει η σελίδα σου και πόσο στο πέρασμα του καιρού συνέχισε να μεγαλώνει ο θαυμασμός μου για τον τρόπο γραφής σου, τη ζεστασιά σου και κυρίως αυτές τις μοναδικές αναρτήσεις σου που μοιάζουν με ανοίγματα για να περάσει κανείς σε μια άλλη διάσταση είτε της ιστορίας είτε της λογοτεχνίας... Έτσι λοιπόν το δέος....
-Τη ζεστασιά τη διαθέτεις εσύ Ελένη μου με τις παρατηρήσεις σου και τα σχόλιά σου. Συνδυάζεις και την ευαισθησία και το συναίσθημα όταν "διαβάζεις" αλλά και την επιστημονική επάρκεια να ανάγεις κάπου το θέμα, να προσθέσεις κάτι, να υπομνηματίσεις... Αυτά για τη σχολιογραφική σου δράση. Γιατί υπάρχει και η ποιητική που είναι απρόβλεπτη και σε βρίσκει όποτε θέλει αυτή.
-Τώρα «με πιάνεις στον ύπνο»... και κοκκινίζω... σ' ευχαριστώ. Μου έκανε εντύπωση στο βιογραφικό σου το ότι γεννήθηκες στην Κάλυμνο! Πίστευα απ' την αρχή της γνωριμίας μας πως σίγουρα εσύ με την Κρήτη πρέπει να έχεις στενότατους δεσμούς. Έκανα λάθος τελικά;
-Όχι Ελένη μου. Και από τα δυο νησιά είναι η καταγωγή μου. Και μάλιστα χαρακτηριστική της ιστορίας μας. Υπήρχαν και "ελαφρές" ποινές στους πολιτικά αντίθετους, εκτός από τις εκτοπίσεις, ήταν για τους ύποπτους οι δυσμενείς μεταθέσεις. Έτσι ο πατέρας μου, αν και Κρητικός, βρέθηκε να υπηρετεί στο ταχυδρομείο στους Λειψούς ένα μικρό νησάκι των Δωδεκανήσων... όπου συναντήθηκε με τη μητέρα μου, δασκάλα στην πρώτη της τοποθέτηση...
-Από τα Δωδεκάνησα, όπου γεννιέσαι και μεγαλώνεις, βρίσκεσαι στην Αθήνα κι εκεί στη συνέχεια, στο τμήμα Φυσικής του Παν/μίου Αθηνών. Αλήθεια, τι σε οδήγησε σ’ αυτή την επιλογή;
-Την εποχή που τελείωνα το Γυμνάσιο υπήρχε - όπως τώρα οι κατευθύνσεις - ο μεγάλος διαχωρισμός από την Α΄ Λυκείου (Δ΄ Γυμνασίου) σε κλασσικό - πρακτικό. Θετική και Θεωρητική κατεύθυνση. Ομολογώ ότι μου άρεσαν και οι δύο. Και τα κλασσικά μαθήματα - όχι το μάθημα της λογοτεχνίας όμως, τη λογοτεχνία μου άρεσε να την διαβάζω αλλά βαριόμουν τρομερά τις αναλύσεις του σχολείου, τις ενότητες τα σχήματα λόγου... Μου άρεσαν όμως και τα μαθηματικά και η φυσική πολύ. Βρέθηκα λοιπόν στο πρακτικό, αφού έπρεπε κάπου να βρεθώ, ακολουθώντας τα μαθήματα που μου άρεσαν περισσότερο και κατόπιν στο φυσικό τμήμα, βάσει της βαθμολογίας μου. Κατά κάποιον τρόπο βρέθηκα να σπουδάζω μια κατ’ εξοχήν φυσική επιστήμη, που μου άρεσε πολύ, εκεί που στην ιστορία των ιδεών δοκιμάστηκαν και μεταμορφώθηκαν όλα τα μοντέλα που έχουμε για τον κόσμο. Αισθανόμουν, λοιπόν, χαρά και πνευματική πρόκληση. Σε αυτό συνέβαλε και το ότι βρέθηκα, τότε, σε ένα κύκλο νέων φοιτητών που ανήκαν στην αριστερά και συζητούσαν για ιδέες και φιλοσοφία σχετικά με τη φυσική φιλοσοφία και τη φυσική και ένοιωθα μια εσωτερική πληρότητα... Αυτή την εικόνα για τον έξω κόσμο, την ενοποιητική, την ουσία της, πίστευα ότι θα την συνέχιζα αν βάθαινα περισσότερο στη θεωρητική φυσική και έτσι ξεκίνησα και τις μεταπτυχιακές σπουδές μου εκεί.
Ο δρόμος μου με έφερε σε ένα τμήμα στις Βρυξέλλες υπό τον Ίλια Πριγκοζίν, τον Νομπελίστα, που προσπαθούσε να καταλάβει - να συλλάβει θεωρητικά και να θεμελιώσει στη Φυσική το βέλος του χρόνου της ζωής, της πραγματικότητας. Ότι γεννιόμαστε νέοι και πεθαίνουμε γέροι γκρόσσο μόντο. Αυτή τη διαφορά παρελθόντος και μέλλοντος, μια και η παραδοσιακή φυσική δεν την διακρίνει στα θεμέλιά της. Οι εξισώσεις δηλαδή που τα διέπουν δεν αλλάζουν αν κοιτάμε προς τα μπρος ή προς τα πίσω...
-Ακριβώς εδώ με προλαβαίνεις, καθώς θα σε ρώταγα τι ήταν αυτό που σε έκανε να επιλέξεις τις Βρυξέλλες για τη συνέχεια των σπουδών σου και βέβαια ποιες είναι οι εμπειρίες σου τόσο από τις σπουδές σου εκεί όσο και από τη ζωή σε μια ευρωπαϊκή χώρα με άλλη νοοτροπία, ρυθμούς, εξελίξεις; Και το σημαντικότερο, πόσο επέδρασε η παρουσία του Πριγκοζίν στη διαδρομή σου!
-Οι Βρυξέλλες είναι μια κεντροευρωπαϊκή πρωτεύουσα, παραδοσιακή, πολυεθνική, πολύγλωσση, με μεγάλη κοινότητα Ελλήνων φοιτητών τότε που ήμουν εγώ, μεγάλη κοινότητα Ελλήνων μεταναστών και ανέργων παλαιών ανθρακωρύχων, υψηλόμισθων ευρωυπαλλήλων, - με πληθώρα ελληνικών σωματείων, φοιτητικούς συλλόγους, τοπικούς συλλόγους, τη μεγάλη ελληνική κοινότητα αλλά και ηπειρώτες, Δωδεκανήσιους - υπήρχαν ελληνικές συνοικίες, ελληνικά καφενεία... Υπήρχαν, μετά το ’81 που ήμουν εγώ, πλήθος φορείς πολιτιστικοί και καλλιτέχνες που επισκέπτονταν από την Ελλάδα αλλά και από όλο τον κόσμο τις Βρυξέλλες. Είχα την ευκαιρία να συμμετέχω, τότε, μαζί με μια ομάδα φίλων, μεταπτυχιακών φοιτητών επίσης, στη ραδιοφωνική εκπομπή του Πανεπιστημίου, το Radio Campus, μέσω της Ελληνικής εκπομπή του cafe imaginaire, του φανταστικού καφενείου. Η εκπομπή μας είχε βρεθεί τότε στο κέντρο πολλών πολιτιστικών θεμάτων της πόλης και μας έδινε την ευκαιρία, σαν μικρομέγαλοι παράγοντες, να συναντιόμαστε με τον κόσμο που ερχόταν από Ελλάδα και να παίρνουμε συνεντεύξεις... Έτσι είχαμε συναντηθεί με το Μάνο Χατζιδάκι - είχαμε το θράσος να του ζητήσουμε αλλά δεν ήλθε στην εκπομπή, με τον Θάνο Μικρούτσικο, που μας έδωσε μια εκπληκτική συνέντευξη και μας έκανε πιο ανοιχτούς στο να ξεκολλήσουμε από τις ελληνικές αποστολές που έρχονταν εκεί και να αξιοποιήσουμε εκδηλώσεις ευρωπαϊκές, παραστάσεις και συναυλίες που δεν θα είχαμε ποτέ την ευκαιρία να δούμε και τον ευγνωμονώ, το Χρόνη Μίσσιο, τη Μαρία Φαραντούρη και άλλους πολλούς...
Όσον αφορά τη ζωή εκεί στο πανεπιστήμιο ήταν μια μοναδική εμπειρία. Ανήκαμε σε μια "σχολή ", σε ένα φιλοσοφικό ρεύμα και ό,τι αυτό συνεπάγεται. Τη θέρμη και τον ενθουσιασμό αλλά και τα φαινόμενα σεχταρισμού, από το φόβο να διαψευσθεί η θεωρία. Κάποια φαινόμενα σεχταρισμού ,που απέδιδα στο κομμουνιστικό κίνημα, διαπίστωσα ότι ίσως ήταν Ρώσικα χαρακτηριστικά.
Ο Πριγκοζίν ήταν Ρώσος εμιγκρές, που είχε φύγει παιδί με την οικογένειά του μετά την επανάσταση. Γενναιόδωρος, ανθρώπινος, σε ανέβαζε ψυχικά, όταν δούλευες μαζί του, και ήθελες να κάνεις τα πάντα για αυτόν, αλλά πάντα φοβόταν μήπως δεν είσαι απόλυτα δοσμένος. Προοδευτικός και ανεκτικός στα πάντα αλλά και φίλος του Βασιλιά. Μπορούσε να εξασφαλίζει έτσι χρηματοδότηση για την Σερβίς του, στην οποία συμμετείχαν Μαθηματικοί, φυσικοί, βιολόγοι, κοινωνιολόγοι, φιλόσοφοι. Ήταν μια διεπιστημονική Σερβίς. Ένα τμήμα όπου άνθιζαν οι ιδέες, όχι απαραίτητα η συνεργασία, αλλά υπήρχε ένα πλαίσιο: η μη αντιστρεπτότητα, η αυτοοργάνωση των συστημάτων, τα συστήματα μακριά από ισορροπία, οι κοινότητες των μυρμηγκιών, και η άρση του χάσματος ανάμεσα στις θεωρητικές και τις θετικές επιστήμες.
-Μετά τις Βρυξέλλες ακολουθεί άλλη μια εμπειρία, φαντάζομαι επίσης ξεχωριστή, η Αμερική, και το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Austin. Στο οποίο πώς βρίσκεσαι και τι είναι αυτά που έχεις αποκομίσει;
-Η Αμερική ήταν μια άλλη εμπειρία. Τελείως διαφορετική. Μια αφθονία υλική στο Πανεπιστήμιο με τον ίδιο διευθυντή, μια και ο Πριγκοζίν ήταν και εκεί διευθυντής στο Κέντρο Στατιστικής Φυσικής και Θερμοδυναμικής με το όνομά του και περνούσε τρεις μήνες το χρόνο και εννιά στις Βρυξέλλες, όπως η Περσεφόνη στον Άδη τηρουμένων των αναλογιών... Εν τούτοις, παρά τα παραπλήσια ερευνητικά ενδιαφέροντα, υπήρχε, αν μπορώ να το χαρακτηρίσω, μια διαφορά μεγάλη...
Μια επιφανειακότητα όπως συμβαίνει και με την ιστορία την τοπική. Τα παλιά κτίρια του Austin ήταν, το πολύ, 150 ετών. Μια χώρα με ρηχή ιστορία αλλά και κάπως πειθήνια στην έρευνα. Στις Βρυξέλλες, παρά το ότι ο Πριγκοζίν ήταν αδιαφιλονίκητος ηγέτης, οι ερευνητές της ομάδας δεν δίσταζαν να τον αμφισβητήσουν όταν χάρασσε κατευθύνσεις. Έκαναν κάτι όταν εκείνοι ήταν πεισμένοι. Για αυτό υπήρχαν συγκρούσεις, όπως συμβαίνει σε μια οικογένεια με τον πατέρα. Αγάπη και θαυμασμός αλλά και αμφισβήτηση. Στην Αμερική αυτό δεν συνέβαινε. Δέχονταν τα πάντα πρόθυμα και χωρίς την ευρωπαϊκή απαισιοδοξία. Σε αυτό συνέτεινε και το ότι, εκτός από τους Αμερικανούς, το τμήμα ήταν γεμάτο και με Κινέζους μεταπτυχιακούς, ισχυρούς στα μαθηματικά και τους υπολογισμούς που δεν αμφισβητούσαν τίποτα...
Για μένα προσωπικά η Αμερική ήταν μια ανοιχτή αγκαλιά που ήθελε να με κρατήσει και εγώ αντιστεκόμουν να μην ενδώσω. Κανένας ρατσισμός για την Ελληνική καταγωγή, κάτι που δεν υπήρχε στις Βρυξέλλες εντελώς. Ενδιαφέρον για τον άνθρωπο, ζεστασιά. Δυο φορές είχα αρρωστήσει και τις δύο ήρθαν άνθρωποι από το Πανεπιστήμιο στο σπίτι με φαγητό και με έννοια. Κάτι που δεν το είχα συνηθίσει. Αλλά η νοσταλγία για την Ελλάδα ήταν μεγάλη. Και λόγω της ακρίβειας των τηλεφωνημάτων, τότε δεν είχαμε μάθει να χρησιμοποιούμε το ίντερνετ, κάτι αρχαία τέλεξ, και η διαφορά της ώρας. Για να μιλήσω με τους δικούς μου έπρεπε να περιμένω να πάει μεσάνυχτα και να τους ξυπνήσω... Στην Αμερική δεν μπορούσες να διατηρήσεις καλά τη διαφορά σου, όπως στο Βέλγιο, έπρεπε να αφομοιωθείς, να ρίξεις μαύρη πέτρα πίσω σου. Έτσι καταλαβαίνεις και το γιατί οι άνθρωποι που μετανάστευσαν εκεί δεν επιστρέφουν και αφομοιώνονται έτσι...
-Επιστρέφεις στην Ελλάδα. Γιατί δεν επεδίωξες την Πανεπιστημιακή καριέρα αλλά στράφηκες στην ιδιωτική εκπαίδευση; Είναι άξιο απορίας πώς δεν βρέθηκες με τέτοια δουλειά πίσω σου να κατέχεις σήμερα έδρα στο ελληνικό Πανεπιστήμιο….
-Επιστρέφοντας στην Ελλάδα από την Αμερική, όπως και πολλοί άλλοι στη θέση μου, αναζήτησα δουλειά σε κάτι αντίστοιχο με πριν. Αυτό ήταν η αρχική μου επιδίωξη, αλλά φαίνεται δεν ήταν εύκολο. Κάνω μια παρέκβαση, που είναι, όπως θα φανεί παρακάτω, πολύ σχετική με το θέμα. Είχα δει στις Βρυξέλλες, στην ταινιοθήκη, μια ελληνική ταινία την Φωτογραφία του Νίκου Παπατάκη. Πρόκειται για έναν νεαρό που φτάνει από την Καστοριά στο Παρίσι για να βρει δουλειά σε έναν συμπατριώτη του και κρατά μαζί του μια φωτογραφία μιας τραγουδίστριας που βρήκε στο δρόμο και του λέει ότι είναι η αδελφή του. Δεν υπολογίζει όμως ότι εκείνος θα την ερωτευτεί και θα θέλει να την παντρευτεί. Η ιστορία βασίζεται στη λεπτή ισορροπία ψεμάτων και εξαπατήσεων. Θυμάμαι στην ταινία, που την είδα μετά το 1986, όταν τελείωνε και η παραμονή μου στο Βέλγιο και θα έφευγα για Αμερική, που λέει για το Παρίσι: «Λύκος υπάρχει και εδώ αλλά εδώ ο λύκος είναι χορτάτος»...
Αυτή είναι η συμβουλή προς το μετανάστη από τον ευκατάστατο συμπατριώτη του.
Αυτό μου καρφώθηκε στο νου, γιατί ακριβώς αυτό σκεφτόμουν θα είχα να αντιμετωπίσω επιστρέφοντας στην Ελλάδα. Έναν λύκο που ΔΕΝ θα ήταν χορτάτος. Είχα συνηθίσει τόσον καιρό να μην προσπαθώ, παρά μόνο να κάνω καλά τη δουλειά μου στο πανεπιστήμιο. Οι συμβάσεις εργασίας με το πανεπιστήμιο ανανεώνονταν χωρίς προσπάθεια. Ανταγωνισμοί υπήρχαν και άμιλλα αλλά δεν σήμαινε ότι κάποιος θα σου έπαιρνε τη θέση. Μπορεί αυτό να σήμαινε επιβράβευση, εύνοια του Πριγκοζίν αλλά ήταν αδιαμφισβήτητη η προσφορά του καθενός...
Στην Ελλάδα συνέβη αυτό που περίμενα ψάχνοντας για θέση στο πανεπιστήμιο. Έπρεπε να αντιμετωπίσω τον πεινασμένο λύκο και δεν ήξερα να το κάνω καλά.
Καθηγητής, που πήγα να τον δω για να ρωτήσω τι προκηρύξεις θέσεων υπάρχουν, μου είπε κατάμουτρα "έχουμε τους δικούς μας".
Από ό,τι φαίνεται απαιτείται ένα σύστημα δικτύωσης για οποιοδήποτε τομέα, μαζί με τα προσόντα, κάτι που δεν είχα συνηθίσει γιατί και στην Αμερική - εκεί που ήμουν τουλάχιστον στο Austin και στο συγκεκριμένο τμήμα - και στις Βρυξέλλες, για να μην μιλήσω γενικά για οποιοδήποτε πανεπιστήμιο, δεν χρειάστηκε ποτέ.. Μου προκαλούσε δυσφορία τότε, οτιδήποτε έξω από την ίδια την επιστημονική επάρκεια να απαιτείται... αργότερα κατάλαβα ότι αυτό συμβαίνει πάντα... παντού... δεν είχα όμως διάθεση να προσπαθήσω πολύ και έτσι μετά από ένα διάστημα όπου δίδαξα σε ένα από τα λεγόμενα κολλέγια, που σήμερα νομίζω λέγονται ιδιωτικά πανεπιστήμια, και που είχε σύνδεση με το Πολυτεχνείο της Βοστώνης, ασχολήθηκα με τις Σπουδές στη Μεγάλη Βρετανία, τα GCE τα Foundation Courses και στο τέλος με το Διεθνές Απολυτήριο International Baccalaureate σε ένα μεγάλο ιδιωτικό σχολείο της Αθήνας. Αυτά τα τμήματα τα οργάνωσα από το μηδέν, μια πολύ δημιουργική περίοδος της ζωής μου, όπου ο εργοδότης μου μού έδειξε εμπιστοσύνη και εν λευκώ με άφησε να οργανώσω τα προγράμματα, την υποδομή, και να κάνω τις προσλήψεις. Έτσι βρεθήκαμε να έχουμε δουλειά πολλοί συνάδελφοι πολλών ειδικοτήτων με σπουδές, μεταπτυχιακά, διδακτορικά στο εξωτερικό, που είχαμε χτυπήσει την πόρτα του πανεπιστημίου χωρίς αποτέλεσμα. Κάποια στιγμή αρκετοί από αυτούς βρήκαν το δρόμο για το πανεπιστήμιο. Κάποιοι άλλοι, μάλλον δεν το θέλαμε πια πάρα πολύ...
-Ποιες δραστηριότητες ανέπτυξες ως εκπαιδευτικός και πόσο αυτές συνδέονται με το ευρύτερο συγγραφικό σου έργο;
-Ένα μεγάλο μέρος της πραγματολογικής έρευνας για το μυθιστόρημά μου «Οι μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ», που έχει να κάνει στην πλευρά που είναι τα Campus novel για τα πανεπιστήμια και τα γκράμαρ σκουλς στην Αγγλία βασίζεται σε αυτήν την εμπειρία...
Αλλά και άλλα που έχουν να κάνουν με σκέψεις του ήρωα, που είναι ένας δεκαεξάχρονος έφηβος, για το σύστημα σπουδών, τις εξετάσεις, την κριτική σκέψη...
Εκτός από αυτό όμως, ιδέες έχω αντλήσει από το πλήθος των προγραμμάτων βιωματικής μάθησης που είχα εκπονήσει όταν, αργότερα, μετακινήθηκα στο Γραφείο Εκπαιδευτικής Έρευνας ενός άλλου Εκπαιδευτηρίου και εκεί έζησα έναν παράδεισο πραγματολογικής έρευνας...
Ο εργοδότης μου όταν έφτιαχνα ένα πρόγραμμα μου έλεγε "μην λαιμαργείσαι" χαριτολογώντας γιατί ήξερε ότι θα έψαχνα πολλαπλάσια από όσο απαιτείται για το πρόγραμμα για δική μου ευχαρίστηση... από περιέργεια, γιατί μου άρεσε να μαθαίνω..
Από τα περάσματα στις βιβλιοθήκες και το διαδίκτυο, έμαθα γρήγορα να ξεχορταριάζω περιοχές και να τις κάνω προσβάσιμες και για μένα και για τους άλλους, να βρίσκω το ενδιαφέρον, αυτό που συσχετίζεται με προηγούμενη γνώση, να διασκεδάζω... αυτό μου χρησίμευσε όσο δεν μπορείς να φανταστείς στην έρευνα για τα μυθιστορήματα...
Έμαθα να δουλεύω με χάρτη, να ανασυστήνω περιοχές στην Αγγλία και στην Αφρική, να περπατώ σε αυτές με μεγάλη ταχύτητα. Έμαθα να θέτω τις σωστές ερωτήσεις όταν πλησίαζα μια άγνωστη χώρα...
-Η λογοτέχνης Πόλυ Χατζημανωλάκη –αυτή που εμβαθύνει στο μυστήριο των υπάρξεων με τις οποίες ασχολείται, όπως ο Κάλβος ή ο Κυρ-Αλέξανδρος,- επηρεάζεται από τη Φυσική ή προσεγγίζει μεταφυσικά;
-Υπάρχουν κομμάτια ολόκληρα της μυθοπλασίας στις Μέλισσες του Κάλβου (που τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ) που βασίζονται στα Μαθηματικά και στις Φυσικές επιστήμες με τη γενικότερη έννοια... Και αυτά παίζουν ζωτικό ρόλο στην εξέλιξη του μυθιστορήματος. Τα μαθηματικά των μελισσών ή άλλες χαρακτηριστικές λειτουργίες τους, ο χορός τους, η αναπαραγωγή τους, ο πολλαπλασιασμός και η σχέση με την ακολουθία Φιμπονάτσι... Με αυτά αναμετριούνται ο νεαρός (θετικός) ήρωας αλλά και ο ασθενής (με την έννοια του ασθενούς βασιλέως) ενήλικος ήρωας της ιστορίας...
Υπάρχουν όμως κομμάτια του βιβλίου, όπως για παράδειγμα η ύπαρξη πανσέδων στη διαδρομή Λάουθ – Κέντιγκτον, που είναι και ο τάφος του Κάλβου, που μου είχαν καρφωθεί στο μυαλό όταν έγραφα το βιβλίο… Τι έγινε δηλαδή: ήθελα να γράψω για μια διαδρομή με ποδήλατο δίπλα σε ένα καταπράσινο λιβάδι της Βρετανικής επαρχίας. Αλλά μόλις πήγαινα να το κάνω, μου ερχόνταν στο νου πανσέδες. Έκλεινα τα μάτια να το διώξω και να οι πανσέδες. Με μισή καρδιά έγραψα για ένα καθαρό λιβάδι χωρίς πανσέδες, και όταν μετά από ένα χρόνο πήγα εκεί να δω το χώρο, τους είδα μπροστά μου!!! Οπότε εδώ μιλάμε για μεταφυσική...
Υπάρχει ένα παρόμοιο θέμα με την Αφρικανή ηρωίδα μου, την Γκλάντις, στα Αινίγματα του Ν΄γκόρο, που έχει πολλά κοινά στοιχεία στον χαρακτήρα με τη φίλη μου την Π. Π. και που την φαντάστηκα στο βιβλίο να έχει μια μικρή αραίωση στα μπροστινά δόντια όπως η Π. Π. Αυτό εκεί το ονόμασα "χαμόγελο της καλοσύνης"...
Προχωρώντας την συγγραφή του βιβλίου, όπου η Γκλάντις αναζητά τον πατέρα της, και που δεν ήξερα πού θα με βγάλει όταν το ξεκίνησα, θέλοντας να βρω έναν κατάλληλο ήρωα που να ανήκει στους διωχθέντες αγωνιστές Μάου Μάου (στον Αγώνα κατά της αποικιοκρατίας που μοιάζει πολύ με αυτόν της ανεξαρτησίας της Κύπρου) κάποιον που να έχει χάσει την μνήμη του και να έχει λείψει χρόνια από την χώρα.. Βρήκα λοιπόν στο διαδίκτυο και τρελάθηκα κυριολεκτικά, ότι μέσα σε μια ομάδα πέντε αγωνιστών που επαναπατρίστηκαν από την Αιθιοπία, υπήρχε ένας έτσι που είχε, μάλιστα, μια αραίωση στα δόντια και που βοηθά τρόπον τινά, αφού και τα άλλα στοιχεία ταιριάζουν, να αναγνωριστούν αυτός και η κόρη του. Αυτό είναι 100% μεταφυσική, δεν είναι;
-Ναι, είναι μεταφυσική, πράγματι! Πόλυ, τι ήταν αυτό που σε τράβηξε τόσο πολύ στη λογοτεχνία, που σε συνάρπασε; Γιατί όποιος σε μελετήσει, αντιλαμβάνεται πως η σχέση σου μαζί της είναι σχέση συναρπαγής, μέθης ερωτικής.
-Από παιδάκι μου άρεσε να διαβάζω... Το θεωρούσα και το θεωρώ μια από τις ύψιστες απολαύσεις που έχουν δωρηθεί στον άνθρωπο. Βέβαια δεν ήθελα να γίνω συγγραφέας για να διαβάζω. Βιβλιοθηκάριος ήθελα. Μια βιβλιοθήκη που να είναι το σπίτι μου και τον χρόνο που φανταζόμουν τον έχει ο βιβλιοθηκάριος, κάτι σαν φαροφύλακα τον ένιωθα, που θα μου επέτρεπε να έχω απομόνωση και να διαβάζω...
Το «συγγραφέας», ωστόσο, τότε το θεωρούσα σαν κάτι πολύ ευγενές. Αυτός που μπορεί και φτιάχνει αυτά που μου αρέσει να διαβάζω. Δεν ήταν ότι είχα σκεφτεί ότι μου άρεσε να γράφω - μου άρεσε να φαντάζομαι εννοείται - αλλά ο συγγραφέας έγινε ένα θετικό πρότυπο, που θα ήθελα να το φτάσω χωρίς να σκεφτώ επ’ ακριβώς τι συγκεκριμένα συνεπάγεται για μένα...
Αυτά τα βρήκα στην πορεία. Μοιάζει λίγο με τη διαδικασία να κάνεις ένα παιδί. Δεν το σκέφτεσαι και πολύ, το θέλεις, ή τυχαίνει, και συνειδητοποιείς ότι αλλάζει ριζικά η ζωή σου.
Θέλει θυσίες, συγκέντρωση, απομόνωση... σκέψη... θέλει να μπορείς να χτίσεις ένα σύμπαν. Φοβερή ικανοποίηση αυτό, θεϊκή ικανοποίηση η δημιουργία...
Και θεραπεία μετά, όταν αυτό συνδυάζεται με τον λόγο, τα παιχνίδια του, όταν πλάθεται και αφήνει σιγά σιγά ψυχικό αποτύπωμα όπως αυτό του σαλιγκαριού...
Αυτή η μακράς πνοής απομόνωση, η φυσαλίδα, το κουκούλι που μπαίνει ο συγγραφέας για να γράψει, είναι μια πολύτιμη εμπειρία που την αναζητώ και πάλι αυτή την εποχή της εξωστρέφειας... Αυτό είναι ίσως παρεμφερές, αυτή η επιθυμία της απομόνωσης με την ερωτική συναρπαγή....
-Τόσο ο Ανδρέας Κάλβος, όσο κι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, δυο μεγάλες προσωπικότητες και ταυτόχρονα ιδιαίτερες, φαίνεται να σε σημαδεύουν. Για ποιους λόγους συμβαίνει αυτό ή είναι απλά τυχαίο;
-Πιστεύω ότι αυτές οι συναντήσεις δεν είναι τυχαίες. Το να συναντηθεί κάποιος και να επιμείνει να αναζητά τα ίχνη μιας μορφής της ιστορίας ή της λογοτεχνίας, που ίσως έχει σβήσει ο χρόνος, μπορεί να αποκαλύψει εκλεκτικές συγγένειες, μπορεί να σημαίνει κάποιου είδους ταύτιση. Αυτό είναι βέβαιον και το έχω σκεφτεί πολλές φορές και έχω αναζητήσει μέσα μου τις κοινές αναφορές, τις ταυτίσεις και με τους δύο, όσο μπορώ... Εν τούτοις, πιστεύω πως αυτό συμβαίνει με όλους μας, αυτά δεν γίνονται αυτομάτως, ούτε είναι μονοσήμαντα.
Πολλές φορές, πλησιάζοντας μια μορφή, μια σκιά για διαφορετικούς λόγους κάθε φορά, αρχίζεις να συμπάσχεις, να συμπονάς, να θέλεις να υπερασπιστείς τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από εκεί και αυτό να μην συμβαίνει από την αρχή, αλλά να δημιουργείται στην πορεία. Έτσι θαρρώ συνέβη με μένα. Αρχικά με τον Ανδρέα Κάλβο και μετά με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Νομίζω τους συνάντησα για κάποιο λόγο και μετά συνδέθηκα ψυχικά και αργότερα ίσως και να ένιωσα κάποια ταύτιση, διαφορετική σε κάθε περίπτωση..
Με τον Κάλβο αυτό συνέβη στ' αχνάρια του Γιώργου Σεφέρη. Διάβασα τα οδοιπορικά του δοκίμια, εκεί που ως πρέσβης της Ελλάδας στο Λονδίνο επισκέφτηκε το Λάουθ του Λινκολνσάιρ, για την ανακομιδή των οστών του Κάλβου, 150 χρόνια μετά το θάνατό του... Ο Κάλβος είχε φύγει από την Ελλάδα το 1852, έφυγε από την Κέρκυρα που ήταν ο τελευταίος τόπος διαμονής του, μαζί με την Σαρλότα Αυγούστα Γουάνταμς, μια Αγγλίδα δασκάλα με την οποία μοιράστηκε την τύχη του. Αυτή ήταν η δεύτερη σύζυγός του. Η πρώτη, η Κριστίν Τόμας, επίσης Αγγλίδα, είχε πεθάνει χρόνια πριν, μετά που γέννησε ένα κοριτσάκι. Και το μωρό χάθηκε. Είχε ξεχαστεί από τους πάντες στην Ελλάδα, πολύ πριν το θάνατό του. Ο τάφος του βρέθηκε από έναν Κύπριο ερευνητή τον Αντώνη Ιντιάνο στα 1937 και στα 1960 επισήμως ο Σεφέρης εκπροσωπούσε την Ελλάδα στην τελετή της ανακομιδής των οστών.
Για αυτή την επίσκεψη έγραψε λοιπόν ο ποιητής και τη διάβασα και τη βρήκα συγκλονιστική. Για τον Κάλβο είχα μόλις μάθει, κατά σύμπτωση, σε ένα φυλλάδιο που έγραψαν κάποιοι φιλόλογοι στο σχολείο που δίδασκα, ότι υπήρξε Καρμπονάρος επαναστάτης κατά τη διάρκεια της ζωής του στην Ιταλία. Ζούσε στην Φλωρεντία...
Διάβασα λοιπόν για μια τελείως διαφορετική ατμόσφαιρα, για μια άτονη πόλη της Αγγλίας, με τους φιλολογικούς συλλόγους και τα τσάγια της, τα οικοτροφεία των κοριτσιών, τη σχέση της πόλης αυτής με τον Τέννυσον, τον Λόρδο Βύρωνα, τον Κάπταιν Σμιθ και την Ποκαχόντας και πως ο Σεφέρης διάβαζε ταξιδιωτκούς οδηγούς και συνομιλούσε με τους κατοίκους, μήπως και κάποιος θυμάται τον καθηγητή με την μαύρη τήβεννο που περπατούσε σκυφτός από το οικοτροφείο της γυναίκας του μέχρι την εκκλησία της Αγίας Μαργαρίτας του Κέντιγκτον...
Και μου δημιουργήθηκε κι εμένα η επιθυμία να παρακολουθήσω αυτή τη σκιά... και άρχισα να ψάχνω και βρέθηκαν απίστευτα θέματα της βιογραφίας του που με συγκίνησαν και που ήθελα να τον δικαιώσω... και οι κατηγορίες που του φόρτωσαν στη δίκη των Καρμπονάρων της Τοσκάνης - ήταν Άγγλος υπήκοος και θεωρήθηκε ότι εκείνος θα γλυτώσει - και η απομόνωσή του στην Κέρκυρα από τον κύκλο του Δ. Σολωμού, με αποτέλεσμα ότι και μετά την αποχώρησή του από την Ελλάδα να μην μπορεί να εκδώσει τις Ωδές του, και η εκδίωξή του από την Ιόνιο Ακαδημία, και η απομόνωσή του από τους μαθητές...
Σε αυτά υπάρχουν πτυχές που θα μπορούσα να ταυτιστώ, αλλά πιστεύω με κάθε άνθρωπο και για κάθε άνθρωπο που πάσχει θα μπορούσε να συμβεί αυτό... Ήταν αρκετό όμως για να ασχοληθώ μαζί του ώστε να δικαιωθεί μυθιστορηματικά...
Με τον Παπαδιαμάντη συνέβη το ίδιο... Ξεκινώντας από μια ανάγνωση της Μαυρομαντηλούς, και το τι ήταν στ’ αλήθεια ο κήπος του μπάρμπα - Γιάννου που με εξέπληξε κι εμένα για τα ευρήματα όταν κάθισα να την γράψω και να την αναρτήσω στο μπλογκ μου, τις Πινακίδες από Κερί, άρχισα να τον ξαναανακαλύπτω πέρα από την ηθογραφία και πέρα από τον ερωτισμό για τα οποία, έχουν πολλά ειπωθεί.. Ανακάλυψα ότι μπορεί να διαβάζει κανείς τον Παπαδιαμάντη όπως διαβάζει τον Όμηρο, όπως διαβάζει δηλαδή ένα μυθικών διαστάσεων κείμενο, και να ασκείται στην εφαρμογή των εργαλείων της ανθρωπολογίας και της θεωρίας των σημείων... Μια τελείως αχαρτογράφητη χώρα με δράκους και πηγές και νεράιδες αποκαλύφτηκε... Κρότοι κρούσματα, δεσίματα του λόγου, διαβατικές τελετές... ένα σύμπαν για το οποίο άρχισα να γράφω όσο μπορούσα, για κάθε διήγημα χωριστά που μπορούσα να χειριστώ και μετά να συνθέτω όσο προχωρούσα... και να τον θαυμάζω και να τον αγαπώ, να ανακαλύπτω έναν δικό μου Παπαδιαμάντη... Όχι παππού, όχι κοσμοκαλόγερο... Έναν νέο αυστηρό, με πάθη και βρυχώντα αισθήματα, θρησκευόμενο και ασκητικό, ένα ανήσυχο πνεύμα, μια εκλέπτυνση σκέψης, μια άβυσσο αισθημάτων, ένα θησαυρό συμβόλων, έναν νέο Όμηρο κυριολεκτικά... Ελπίζω να συγκεντρωθώ και να εκδώσω την εργασία που έχω κάνει για τον Παπαδιαμάντη... Το θέλω πολύ γιατί πιστεύω ότι κάτι έχω να πω που δεν έχει ειπωθεί...
-Πολλές φορές οι αναρτήσεις σου αφορούν τραγούδια ή αφηγήσεις αντλημένες από την παράδοση τη δική μας ή άλλων λαών, ακόμα και κάποια ποιήματά σου. Ποια είναι η σημασία της παραδοσιακής ποίησης, του δημοτικού τραγουδιού, του λαϊκού παραμυθιού για σένα και για ποιο λόγο;
-Δύσκολη η ερώτηση και ίσως παρεξηγηθεί η απάντηση. Με γοητεύει η παράδοση, οι παραδόσεις γενικότερα... μάλλον κάθε παράδοση, όχι στενά η δική μας...
Με γοητεύει και η ομορφιά της, σαν δημιουργία, αυτό που πλάθεται από μια συλλογική συνείδηση, που δεν ξέρω πόσο συλλογική είναι, μάλλον ανώνυμη, αλλά και σαν ψυχικό φορτίο που μεταδίδεται αλλιώς. Είναι στον αέρα, στις χειρονομίες, στους χορούς και μεταφέρει αυτό που δεν γράφεται... Πάντα συγκινούμαι ακούγοντας ένα δημοτικό τραγούδι από τη Ρουμανία, την Αλβανία, από διάφορες περιοχές της Ελλάδας και την Κύπρο...
Πολλές φορές ένα τραγούδι είναι ταξίδι... Θυμάμαι πως ακούγοντας μια φορά εδώ στο φέησμπουκ ένα τραγούδι από την Καμπυλία, ερευνώντας τους στίχους και την ιστορία του, βρέθηκα στην άγνωστη χώρα των Βερβέρων, που δεν είναι Άραβες αλλά ζουν στην Αφρική, ένα συγκλονιστικό ταξίδι μέσα από τη μουσική σε ένα πολιτισμό τόσο κοντά μας - είναι κοντά η Β. Αφρική αλλά και τόσο άγνωστη... ανακάλυψα για τη μυστική γραφή των γυναικών με τα γεωμετρικά σύμβολα στα αγγεία... Σε πάει αυτή η αναζήτηση σε άγνωστους και πολύτιμους θησαυρούς... Αυτές τις ιδιαιτερότητες, όχι για να προσκολληθούμε σε αυτές και να μην εξελιχθεί η δημιουργία, αλλά σαν δυνατότητες διαφορετικών πιθανοτήτων εξέλιξης απέναντι σε μια ισοπεδωτική ομοιομορφία, πιστεύω αξίζει τον κόπο να προσεχθούν... Σε αυτή την κατεύθυνση - επιτρέψτε μου να το αναφέρω, δεν είναι διαφήμιση είναι ουσία - το δεύτερο μυθιστόρημά μου, τα Αινίγματα του Ν΄γκόρο, καταπιάνεται στον πυρήνα της μυθοπλασίας του, με την ανασύσταση ενός Αφρικανικού έπους, που είναι φτιαγμένο από αινίγματα και οι κάτοικοι ενός χωριού το έχουν ξεχάσει στη σημερινή εποχή και μιας μυστικής γραφής πάνω σε μια κολοκύθα...
Η ιστορία αυτή και έρευνα για την Αφρική και τις παραδόσεις της, με έφερε τόσο κοντά στους δικούς μας ραψωδούς και τον Όμηρο. Εκεί αυτοί, υπάρχουν ακόμα και πριν η Δύση τους "εκπολιτίσει" με τις αποικίες της, ήταν συστατικό της κουλτούρας και του καθημερινού πολιτισμού των ανθρώπων.
-Προχωρώντας πια στο τέλος της συζήτησης αυτής, θα ήθελα την άποψή σου για τα επικαιρικά μας με το βαθύ βλέμμα σου… Τι πιστεύεις πως έχει χαθεί από τον Νεοέλληνα σε σχέση με την ταυτότητά του και είναι εμφανές την περίοδο αυτή της Κρίσης;
-Δυσκολεύομαι να απαντήσω στην τελευταία ερώτηση... Δεν αισθάνομαι επαρκής να συμβουλεύσω ή να κρίνω τους συμπολίτες μας. Έχουν απηυδήσει από την κρίση, έχουν κακοπάθει και ίσως στραπατσάρουν τους συνανθρώπους, ίσως στρέφονται ο ένας απέναντι στον άλλο...
Θα έμπαινα στον πειρασμό να καταγγείλω την ισοπέδωση, την έκπτωση και την συμφιλίωση με τη διαφθορά της διακυβέρνησης του Πασόκ, μια και από το ’81 μέχρι το ’88, που επέστρεψα στην Ελλάδα, άλλαξαν πολλά αλλά, πιστεύω ότι είναι κάτι βαθύτερο και από πολύ πριν... Νομίζω έχει να κάνει με την έλλειψη έρματος, την έλλειψη γείωσης με κάτι βαθύτερο και εσωτερικότερο, που διαπίστωνε ήδη από το 1955 ο Γ. Σεφέρης όταν επισκεπτόταν την Κύπρο. Και που έλεγε, ότι μόνο εκεί μπορεί να πραγματοποιήσει την επαφή με την παιδική του ηλικία, με την ταυτότητά του, την ουσία του. Την επίσκεψή του στο πατρικό σπίτι, στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, την πραγματοποιούσε συμβολικά ο Σεφέρης στην Κύπρο γιατί εκεί έβρισκε κάτι άρρητο που στην Ελλάδα το έχουμε χάσει. Αυτό δεν ξέρω πια αν μπορούμε να το βρούμε ούτε στην Κύπρο...
-Να μπω στον πειρασμό και να σου κάνω μια ακόμα ερώτηση; Μπροστά στον ερχομό της Μ. Εβδομάδας τι σκέφτεται συνήθως ένας άνθρωπος τόσο βαθιά προβληματισμένος γύρω από τον άνθρωπο; μη με μαλώσεις... είσαι ο γλυκύς πειρασμός μου...
-Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι ένα «δώρο», θα έλεγα, μια ευλογία αυτού που θεωρούμε παράδοση… Ακόμα και μην καταλαβαίνοντας το νόημα, αυτό σημαίνει παράδοση: Να μεταφέρεις κάτι που άλλοι έκαναν πριν από σένα, χωρίς να ξέρεις το γιατί και κάποια στιγμή να συνειδητοποιείς ότι έχεις στα χέρια σου έναν πολύτιμο θησαυρό… επαναλαμβάνοντας τις ίδιες χειρονομίες, ψάλλοντας τα ίδια … Μια επανάληψη κάθε χρόνο, μια ιεροτελεστία συμβόλων, αφηγήσεων, ελπίδας, αγάπης και ιερότητας… αυτό που μας λείπει – να κάτι που μας λείπει… μια πλευρά αυτού που έχει χαθεί και το βιώνουμε εκείνη τη στιγμή. Ιερότητα, ποίηση ζώσα. Χυμοί και δρόσος, γλυκασμός από πολύ βαθειά στην ιστορία, αλλά και σύνδεση με τα προσωπικά βιώματα του καθενός… Την αθωότητα της παιδικής ηλικίας, τις αναμνήσεις από το Θείο Πάθος, τι αφηγήσεις, τι πόνος και τι χαρά η Ανάσταση… Ακόμα και να μην το καταλαβαίνει κάποιος σε βάθος, είναι μια συλλογική χαρά ένας θρίαμβος κάθε φορά που συμβαίνει…
Εκείνη την ώρα όλοι το περιμένουν..
Και ο δρόμος ως εκεί… τι δεν ανακαλείται για κάποιους από μας ακούγοντας τα εγκώμια… Κάθοδος στον Άδη κυριολεκτικά μέχρι την Ανάσταση… Κήποι του Αδώνιδος και Επιτάφιος, άρωμα άνοιξης, κοινωνία των ανθρώπων – τι όμορφο είναι να ψάλλεις δίπλα δίπλα με αγνώστους στην περιφορά…
Ο Νυμφίος, ο Άλλος… να τον πονέσουμε να τον υποδεχτούμε…
-Ο Ελύτης έχει γράψει για τη "Μαγεία του Παπαδιαμάντη"... Με όλο το σεβασμό στις δυο μορφές των Ελληνικών γραμμάτων, θα μου επιτρέψουν όλοι και εσύ, υποκειμενικά και αντικειμενικά, να πω το εξής: είχα αδημονία γι' αυτή την κουβέντα... ήθελα τόσο πολύ να μάθω, να ανακαλύψω από πού πηγάζει η "Μαγεία της Πόλυς Χατζημανωλάκη…"! Είναι μεγάλη τιμή για μένα η φιλία σου, η παρουσία σου εδώ και η υπέροχη συζήτησή μας! Και για το "Λόγων Παίγνια" βέβαια! Είσαι φως γι' αυτό τον τόπο... Να είσαι καλά... Καλή Ανάσταση και Καλό Πάσχα!
-Καλή Ανάσταση Ελένη μου... Εγώ σε ευχαριστώ για αυτή την κουβέντα. Το από καρδιάς το πέτυχες. Έχεις το χάρισμα. Και για μένα είναι μεγάλη τιμή και χαρά η φιλία σου. Να είσαι πάντα καλά...
Για καλύτερη ανάγνωση επιλέξτε την λειτουργία "πλήρης οθόνη",κάτω αριστερά
Από το Λόγων Παίγνια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου