της Ελένης Ζάχαρη
-Καλημέρα και καλή εβδομάδα!!!! Για την ακρίβεια μια εβδομάδα πριν από
τα Χριστούγεννα περίπου και λίγο πριν τη..." Συντέλεια" του Κόσμου... το
Λόγων Παίγνια είναι μαζί σας και η στήλη μας , το "Από Καρδιάς" ,
φιλοξενεί ένα νεαρό συγγραφέα.... πολυτάλαντο θα έλεγα , αφού ασχολείται
με τον αθλητισμό, εργάστηκε ως συντάκτης στην Καθημερινή και άλλα
πολλά... Μαζί μας είναι ο Σπύρος Γιανναράς. Σπύρο , καλώς ήρθες στο "Από Καρδιάς" ...για μια κουβέντα φιλική , καρδιακή μάλλον.
-Καλώς σας βρήκα!
-Ξέρεις , η στήλη μας έχει την φιλοδοξία να διαφοροποιηθεί , όσο αυτό είναι δυνατόν , από τα συνηθισμένα γι' αυτό και μπορεί να είναι λίγο παράδοξες οι ερωτήσεις...
-Κανένα πρόβλημα θα είναι παράδοξες και οι απαντήσεις!
-Σπύρο, τα Κύθηρα ποτέ δε θα τα βρούμε ή τα βρήκαμε και σημαίνουν κάτι;;
-Τα βρήκα από τα γεννοφάσκια μου! Ήταν ίσως το πιο πολύτιμο δώρο που μου έκανε η μάνα μου πριν πεθάνει. Σημαίνουν πολλά. Πρόλαβα και γνώρισα μια Ελλάδα όπως ήταν μία ή δυο γενιές πριν. Από το 1974 ,κάθε καλοκαίρι μέχρι το φετινό στα Κύθηρα. Μέχρι το 1989 μέναμε σε ένα μικρό ψαροχώρι που εκσυγχρονίστηκε κι έγινε λιμάνι (Η ιστορία της Ελλάδας σε μικρογραφία) όπου ζούσαμε χωρίς ηλεκτρικό και νερό, με πηγάδια και λάμπες πετρελαίου. Εκεί δέθηκα με την φύση και τους ανθρώπους της, γνώρισα τον χρόνο και τον κάματο που σε κάνει άνθρωπο. Την αξία που μπορεί να έχει ένα παγωμένο ποτήρι νερό που έβγαλες από το πηγάδι. Έζησα αυθεντικό παζάρι. Και την απέραντη γαλάζια θάλασσα .Τι σημαίνει να μεγαλώνεις μαζί με τους κατοίκους ενός χωριού. Με τους γέρους και τα παιδιά του. Τι σημαίνει να φεύγει ένας και να σου λείπει κι ας λέγατε μονάχα μια καλημέρα που και που. Στην πολυκατοικία που ζω από μικρός έχουν περάσει και φύγει αναρίθμητοι άνθρωποι των οποίων δεν έμαθα ποτέ ούτε τα ονόματα. Στους σεισμούς συστηνόμασταν στην είσοδο!
-Σε χαρακτήρισαν ως άνθρωπο; Στην πορεία, στην εξέλιξή σου;
-Βέβαια! Νιώθω ότι έχω ρίζες εκεί. Νιώθω ότι ανήκω κάπου. Στην Αθήνα είσαι σαν χαρτί στον άνεμο. Έχεις φίλους, γνωστούς, αλλά η πόλη λειτουργεί μάλλον ως εμπόδιο, παρά ενισχύει τους ανθρώπινους δεσμούς. Με τον άνθρωπο με τον οποίο έχεις μαζέψει δίχτυα ή ελιές, που έχεις ζήσει μαζί του την αλλαγή του μικρού τόπου, όπως και των ανθρώπων του, σε συνδέει κάτι πολύ ισχυρό. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον γείτονα τον Κυρ Παναγιώτη στο Διακόφτι που πήγαινα και έπαιρνα νερό από το πηγάδι του γιατί το δικό του ήταν πόσιμο. Τις συμβουλές του για τη ζωή. Το πώς ξενύχτισε όλο το χωριό τη γυναίκα του στο σπίτι του τη μέρα που πέθανε. Στολισμένη στο κρεβάτι της με βασιλικούς. Σαν μέσα σε μυρωδάτο κήπο! Νομίζω ότι αν έχω κάποια ανθρωπιά ή αν δεν την έχω απολέσει πλήρως, το χρωστάω στην εμπειρία του νησιού!
-Σπύρο, αυτές οι εικόνες μεταφέρθηκαν ποτέ στα γραπτά σου , έστω υποσυνείδητα ;
-Νομίζω πως ναι. Και η πρώτη συλλογή και η δεύτερη πατάνε γερά στα Κύθηρα. Ιδίως η πρώτη. Επίσης στα Κύθηρα έμαθα ότι μπορείς να αγαπήσεις σφόδρα ένα μονοπάτι με τις πέτρες, το χώμα και το κυπαρίσσι του. Μια ξερολιθιά που σε ξέρει από μωρό. Στη Νέα Σμύρνη όπου μένω ,αν και είμαι 40 κι όχι 80 , δεν αναγνωρίζω τους δρόμους στους οποίους μεγάλωσα, πήγα σχολείο. Ούτε δέθηκα ποτέ με αυτούς, παρότι η Νέα Σμύρνη εξακολουθεί να είναι γειτονιά! Ξέρεις τι είναι να ξαναβρίσκεις μια μηλοροδακινιά (κυθηραϊκή πρωτοτυπία) κάθε καλοκαίρι; Να περιμένεις να φας απ' τους καρπούς της; Να μοιράσεις στη γειτονιά; Όπως σου φέρνουν βλίτα ή αυγά οι γείτονες... Οι ελιές μπροστά στην πολυκατοικία στη Νέα Σμύρνη, τις οποίες χαϊδεύω κάθε τόσο όταν περνάω γιατί τις είχε φυτέψει κάποτε ο προπάππους μου κι είναι το μόνο που με συνδέει μαζί του - δεν ξέρω ούτε το πρόσωπό του - βγάζουν ένα μαύρο ζουμί. Δεν τρώγονται. Τις έχει καταστρέψει το καυσαέριο.
-Η αλήθεια είναι ότι το Τσιρίγο έχει μια ιδιαίτερη μαγεία... τη βιώνεις σχεδόν από τη στιγμή που πατάς τα πόδια σου εκεί. Ξέρω τι είναι να μαζεύονται στο τσιγγούρι για ψιλοκουβέντα.... δεν το περίμενες ε;;
-Όχι. Αλλά αν είσαι ανοιχτός μπαίνεις σε όλες τις καλές κουβέντες.
-Θα σε αρπάξω απ' το ταξίδι στα Κύθηρα και λέω να σε πάω μια μικρή βόλτα στη Γενεύη... και να σε επιστρέψω πάλι εδώ, ρωτώντας για τον Σπύρο μικρό, μαθητή, έφηβο... Σκανταλιάρης ή ντροπαλός;;
-Στη Γενεύη βρέθηκα στα 5 και στα 6. Εκεί έκανα νηπιαγωγείο και πρώτη δημοτικού. Εντελώς άλλος κόσμος εκεί. Ντροπαλός, αλλά και ενίοτε ανατριχιαστικά βίαιο παιδί που αντιδρούσε την ομαδική απόρριψη των άλλων παιδιών που δεν ήθελαν τον ξένο. Έκανα φίλους που έμειναν. Έμαθα μια γλώσσα, μια άλλη νοοτροπία. Αγάπησα τις σοκολάτες! Δεν θέλω να μπω σε λεπτομέρειες. Είναι πολύ δύσκολο για ένα μικρό παιδί να καταλάβει τι σημάνει να τον βλέπουν ως ξένο, ως ανεπιθύμητο. Ιδίως τα άλλα παιδιά που είναι πολύ βίαια εξ ορισμού σε αυτές τις ηλικίες. Ως έφηβος. Μάλλον ντροπαλός, βρήκα διέξοδο στο μπάσκετ. Εκεί ανοίχτηκα, έκανα φίλους.
-Συντάκτης στην Καθημερινή μέχρι το φθινόπωρο του 2012.. Πώς ξεκίνησες και ποια η εμπειρία σου;
-Στην Καθημερινή ξεκίνησα κάνοντας μεταφράσεις για το τμήμα του διεθνούς ρεπορτάζ. Από την αρχή έδινα βιβλιοκριτικές στο Πολιτιστικό, όπου και πάλευα να μεταπηδήσω. Δυστυχώς μετά με έστειλαν στο τηλεοπτικό, όπου είχα μια στήλη για την ξένη τηλεόραση. Συνέχιζα να γράφω για το πολιτιστικό Στο πολιτιστικό, όπου και κατέληξα , έγραφα βιβλιοκριτικές, κυρίως για ξένη λογοτεχνία και στη συνέχεια άρχισα να γράφω για εικαστικά και φωτογραφία, και να παίρνω συνεντεύξεις από ξένους συγγραφείς π.χ. Ουελμπέκ, Αττιά κλπ και από εικαστικούς, ποιητές, κλπ Θεοφυλακτόπουλος, Καψάλης κ.α. Ήταν μεγάλο σχολείο. Κατ' αρχάς μαθαίνεις να μπορείς να γράψεις ένα κείμενο επιτόπου. Μαθαίνεις πως είναι να γράφεις κάτι ουσιαστικό όταν δεν έχεις την πολυτέλεια του χρόνου. Μαθαίνεις ακόμα κι όταν γράφεις πράγματα για σένα ανούσια να αντλείς ενδιαφέρον από το ίδιο το γράψιμο. Μαθαίνεις να πλησιάζεις ανθρώπους, να τους κάνεις να σε βάζουν στη ζωή και στο έργο τους. Η χαρά τους , μετά από τη δημοσίευση μιας καλής συνέντευξης, είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή. Μαθαίνεις καλά το κοπτοραπτικό κομμάτι της γραφής. Τη μοδιστρική της.
-Αυτό είναι αλήθεια... Υπήρξαν άνθρωποι που συνάντησες αυτά τα χρόνια και σε "σημάδεψαν" για κάποιους λόγους;
-Ναι. Ο κριτικός λογοτεχνίας Ζήσιμος Λορεντζάτος τον οποίο γνώρισα από νήπιο. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν σπούδαζα γαλλική φιλολογία στη Γαλλία, πήγαινα όταν ήμουν εδώ, στο σπίτι του και μιλούσαμε επί ώρες για λογοτεχνία. Αλλά δεν ήταν μόνο τα όσα έλεγε. Ως παρουσία και μόνο σου υπέβαλλε κάτι. Με την αρχοντιά, την απλότητα και την βιωμένη του άποψη για την τέχνη.
Μεγάλο για μένα μάθημα ζωής ήταν και η επαφή, πάλι μεγαλώνοντας, με τον ηγούμενο μέχρι πρότινος της μονής Ιβήρων και της μονής Σταυρονικήτα στο Άγιο όρος, πατέρα Βασίλειο Γοντικάκη. Ο άνθρωπος αυτός εξέπεμπε, αν μπορώ να πω, αγάπη. Ζώντας τον καταλάβαινες με το κορμί και την ψυχή σου ότι ναι, ο Θεός είναι αγάπη. Δεν είχε καμία από τις ευσεβιστικές εμμονές που συναντάς στους εκκλησιαστικούς κύκλους. Μπορούσε να συζητά μαζί σου με πάθος για τον Νίτσε ή τον Τολστόι.
-...." Το περιβόλι του τρελού ".....όπως τραγούδησε και ο Νιόνιος....
-"Τόσα χρόνια πάλευα μόνος στα τυφλά
και ταξίδεψα κι αρρώστησα και πέρασα πολλά,
τώρα όμως πλάι σου και πάλι περπατώ,
μες στα χρώματα του κήπου σου και δίπλα στο νερό." Απ' το όμορφο περιβόλι
-Υπέροχο τραγούδι... και πόσα κρύβουν οι λέξεις του.. μοιάζει να είναι γραμμένο για καθένα από εμάς ξεχωριστά. Άλλοι άνθρωποι σταθμοί;
-Τέλος ο αείμνηστος φίλος ζωγράφος Πέρης Ιερεμιάδης με τον οποίο συνδέθηκα πολύ και βλεπόμασταν μια δυο φορές την εβδομάδα τα τελευταία 5-6 χρόνια της ζωής του. Μου άνοιξε τα μάτια. Με έμαθε να βλέπω την τέχνη. Να μην ξεχωρίζω τους ανθρώπους με επιφανειακά κριτήρια, ότι η αρχοντιά και η ποιότητα δεν έχει καμία σχέση με ακαδημαϊκούς τίτλους, χρήματα, θέσεις κλπ. Μου ακόνισε το βλέμμα μου.
Άλλη μεγάλη αγάπη, τον οποίο συνάντησα μια μόλις φορά, ήταν ο Χρήστος Βακαλόπουλος. Έχω γράψει κι ένα διήγημα για αυτή τη συνάντηση. Το παιδί αυτό με συνέδεσε με όλα τα προηγούμενα τα οποία με έλκυαν αλλά και τα οποία ένιωθα μακριά μου. Τον Παπαδιαμάντη, την παράδοση, την πατρίδα, την Αθήνα, ακόμα και με τον ίδιο τον πατέρα μου, κατά κάποιο τρόπο. Είχε τη δίψα του ουσιώδους. Αυτού που έχει αξία να ζήσεις, αυτό που δίνει ένα νόημα στη ζωή. "Το πιο νέο, το πιο επαναστατικό πράγμα σήμερα είναι η ερωτική σχέση με κάτι πολύ παλιό, με τη παράδοση" Χ.Β. 1990 .Δηλαδή μια απόπειρα, όπως λέει, συνάντησης με κάποιους ανθρώπους.
-Οι αποσκευές σου είναι γεμάτες "θησαυρούς" κι αυτό που μπορώ , με την ελάχιστη προσωπική εμπειρία , να πω είναι πως δεν τους ξοδεύεις άσκοπα αλλά τους επεξεργάζεσαι όσο καλύτερα μπορείς.. Σπύρο, πριν αναφέρθηκες στις σπουδές σου στη Γαλλία. Πώς ήταν τα πράγματα εκεί για έναν Έλληνα φοιτητή;
-Δύσκολα . Η μοναξιά ήταν πολύ μεγάλη. Πέρναγες όλη τη μέρα στο πανεπιστήμιο με εκατοντάδες φοιτητές και κανείς δεν αντάλλασσε μια κουβέντα πέρα από τις τυπικές για σημειώσεις, μαθήματα κλπ. Δύσκολη πόλη. Οι Έλληνες από την άλλη, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων κουβαλούσαν όλα τα ελληνικά κουσούρια που ευδοκιμούν στην πατρίδα... Ήταν όμως πόλη για περπάτημα. Ατελείωτες όμορφες βόλτες κατά μήκος του Σηκουάνα. Εξαιρετικά αφιερώματα στα σινεμά, εκθέσεις. Αλλά αυτά δεν μπορεί να τα κάνει συνεχώς ο φοιτητής εκεί. Ο φόρτος εργασίας είναι μεγάλος.
-Σε ρωτάω για το Παρίσι με αφορμή και την παρατήρηση σχετικά με τη Γενεύη και τη στάση απέναντι στο "ξένο" παιδί. Έντονος ο ρατσισμός απέναντι στους Έλληνες θα έλεγες; Και το θέτω λόγω των γεγονότων που παρατηρούμε στη χώρα μας..
-Δεν ήταν απέναντι στους Έλληνες. Ούτε ήταν ρατσισμός συνειδητός, όπως τον ζούμε σήμερα. Η Γενεύη ήταν μια πολύ πιο κλειστή απ' ότι είναι σήμερα, κοινωνία. Το 1978 δεν νομίζω ότι είχε καν μετανάστες. Απλώς εκεί αισθάνθηκα τη βία που συνεπάγεται να σε αντιμετωπίζει ο άλλος ως ξένο. Κι αυτό δεν σημαίνει ότι σε δέρνει ή σε κακοποιεί. Αν και μεταξύ μικρών παιδιών υπήρχε και βία.
-Στη Γαλλία;
-Στη Γαλλία το 1992, στο Στρασβούργο είχα μια καθηγήτρια που δήλωνε ανοιχτά λεπενική και δεν ήθελε ξένους φοιτητές. Μας έκοψε όλους με 7 στα 20. Δεν μπήκε καν στον κόπο να παραλλάξει λίγο τη βαθμολογία. Δεν είχα όμως δει μαχαιρώματα και ξύλο στους δρόμους, όπως συμβαίνει εδώ και καιρό στη χώρα μας με τη Χ.Α.
-Σε προβληματίζουν ο αιτίες;
-Φυσικά. Ένα χρόνιο αίσθημα μειονεξίας έναντι της Δύσης που στρέφεται στον ταλαίπωρο εξαθλιωμένο που φεύγει από την εμπόλεμη πατρίδα του να σωθεί. Η οργή που προκαλούσε η δίψα των πρώτων μεταναστών για την κατανάλωση, στο πρόσωπό των οποίων αναγνώριζε αυτή η κοινωνία την Ελλάδα του '50 και δεν της άρεσε γιατί ήθελε να μεγαλοπιάνεται. Και τώρα τελευταία με την Χ.Α. η λατρεία της βίας, του τσαμπουκά η επιστροφή στον νόμο της ζούγκλας. Ο απογυμνωμένος από κάθε τι άλλο Νεοέλληνας, ο οποίος στα χρόνια της πλασματικής ευημερίας έκρυβε την πνευματική, ακαδημαϊκή γύμνια του πίσω από το χρήμα, και την επίδειξη, που έβρισκε νόημα στην κατανάλωση, σε μια ζούγκλα με μοναδικό κώδικα αξιών το πόσα βγάζεις (ασχέτως το πως) σήμερα που αρχίζει να αισθάνεται φτωχός, γυμνός, που αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να κρύψει την ανεπάρκειά του πίσω από κανένα ρουσφέτι, ψεύτικο χαρτί, κλπ γίνεται απολύτως άγριος, εξανδραποδίζεται, αγκαλιάζει τη ζούγκλα και τη λατρεία της βίας. Στρέφεται συνεπώς στον πιο αδύναμο κι απροστάτευτο. Στο πρόσωπο του οποίου, όμως κατά βάθος βλέπει τον εαυτό του. Γιατί δεν νομίζω ότι ο κόσμος τσιμπάει στο ναζιστικό ιδεολόγημα περί φυλετικής υπεροχής. Πια υπεροχή; Ο κωλοέλληνας που έλεγε ο Νιόνιος σωστά; Οι μελαμψές και κοντοπόδαρες φυλές; Αν είχε μια αξία ο Έλληνας αυτή πήγαζε από ένα ήθος βαθιάς ανθρωπιάς. Από μια έμφυτη αρχοντιά. Την αρχοντιά του ανθρώπου του τίμιου μόχθου. Του ανθρώπου που διατηρούσε ακόμη μια ιερή σχέση με το μυστήριο που ονομάζεται κόσμος, οικουμένη. Η μειονεξία και η βαθιά αγραμματοσύνη και απαιδευσιά μας κάνει ρατσιστές. Αν διαβάζαμε, απλώς και μόνο τις αρχαίες τραγωδίες, αν αντιλαμβανόμασταν ότι ο Έλληνας γονιμοποίησε μαζί με τον Εβραίο - κανείς άλλος νομίζω στην ιστορία της ανθρωπότητας - την έννοια της ξενικότητας, δεν θα μπορούσε να είναι σήμερα ρατσιστής. Δυο γενιές πριν τραγουδάγαμε ακόμα τον πόνο της ξενιτιάς. Ο Βενέζης έσκυβε και φίλαγε το χώμα της αιολικής γης που άφηνε πίσω του...
-Να τολμήσω να πω πως πρόκειται για μια ανθρώπινη κατάσταση , μεταπτωτική , που αποδεικνύει τη διάρρηξη της σχέσης Θεού - Ανθρώπου και βέβαια Ανθρώπου - Ανθρώπου;
-Ναι. αλλά αυτό δεν φτάνει. Δεν πρόκειται για έναν ιστορικό ντετερμινισμό.
-Δεν το τοποθετώ ωστόσο σε αιτιοκρατική βάση όσο στην καθαρά θεολογική - οντολογική διάσταση του θέματος...
-Μα και τη σχέση μας με τον Θεό για τους ίδιους λόγους τη χάσαμε. Λόγω έπαρσης κατ' αρχάς. Κοραϊκής για τα φώτα της εσπερίας. Μεταφέραμε εδώ έναν άγνωστο αντικληρικαλισμό λες και ήταν ποτέ η ορθόδοξη εκκλησία Βατικανό. Ταυτόχρονα η ίδια η Εκκλησία βυθίστηκε - λες κι όφειλε να ανταποκριθεί στην εικόνα που της προσήπταν - στον πιο βαθύ και νοσηρό ευσεβισμό, δηλαδή στην πιο σκοτεινή θεολογική αγραμματοσύνη. Αντέγραψαν κι εκείνοι ξένα γράμματα κι αναμασούσαν ξένα κουκιά που δεν είχαν σχέση με τον τόπο αυτό και την ιστορία του. Πήγε η ίδια η Εκκλησία και μας κουβάλησε με καμάρι την έννοια της ενοχής. Κι έτσι έδεσε το γλυκό! Στον Παπαδιαμάντη συγχωρείται η Φόνισσα κι ο παπάς της ενορίας δεν σε συγχωρεί αν είσαι γυναίκα και φοράς παντελόνι! Το 2012!
-Αυτό είναι αλήθεια, από μια Χριστοκεντρική – Ανθρωποκεντρική Εκκλησία αγάπης με πνευματική αποστολή μετατράπηκε σε ευσεβιστικό ίδρυμα παροχής πιστοποιητικών καλής συμπεριφοράς… και όχι μόνο..
-Αν δεν γίνει ήπιος και ομαλός, όσο είναι καιρός, χωρισμός εκκλησίας κράτους, αν δεν ανοίξουν τα μάτια τους οι δεσποτάδες να δουν που βρίσκονται εκείνοι, πρωτίστως, και ύστερα η κοινωνία για την οποία μιλούν εξ ονόματός της, δεν θα υπάρξει προκοπή στην Εκκλησία. Μια Εκκλησία που είναι μονάχα συσσίτια και όμορφα λόγια για καλές πράξεις και ευσέβειες, δεν με ενδιαφέρει. Δεν έχει να προσφέρει στη ζωή μου. Δεν μπορεί να μιλήσει στον 20αρη, τον 40αρη κλπ. που έχει κατάθλιψη και παλεύει με τον εαυτό του ή και τα φάρμακα. Δεν μπορεί να του πει τίποτα. Αν δεν γονατίσει μπροστά του για να του μιλήσει για τον θάνατο, δηλαδή για τη ζωή, θα είναι ανύπαρκτη στη ζωή του κόσμου.
-Στις μεγάλες αλήθειες του ανθρώπου η Εκκλησία πρέπει να δώσει ένα δυναμικό παρόν. Είναι το Σώμα του Χριστού και κάποτε πρέπει να λειτουργήσει ως τέτοιο. Ένας νέος λογοτέχνης με τις δικές σου ανησυχίες κι αυτόν το βαθύ προβληματισμό μπορεί, πιστεύεις , να σταθεί στους λογοτεχνικούς κύκλους που υπάρχει αυτή τη στιγμή;
-Δεν είναι εκεί το ζήτημα. Δεν γράφω για κανέναν κύκλο. Τα γραπτά μένουν, το ζήτημα είναι αν θα κατορθώσεις να γράψεις κάτι που θα αξίζει να μείνει. Έστω και για λίγο. Κάτι που θα έχει κάτι να προσφέρει στον άλλο. Ένα δάκρυ ή μια σκέψη που θα τον κάνει να σκεφτεί, που θα τον προβληματίσει. Την ομορφιά μιας πετυχημένης φράσης. Τα γραπτά μένουν, οι κύκλοι διαλύονται και χάνονται. Επίσης στο συνάφι μπορείς να γνωρίσεις και εξαιρετικούς ανθρώπους. Είχα την τύχη και το δώρο να γνωρίσω εξαιρετικά παιδιά που έγιναν φίλοι και οι οποίοι είναι πολύ καλοί λογοτέχνες με κατάρτιση και αγάπη για τη λογοτεχνία. Όπως π.χ. Ο Ηλίας Παπαμόσχος, ο Κώστας Καβανόζης, Ο Πέτρος Κουτισμπασάκος, Ο Γιάννης Αστερής. Η Κάλλια Παπαδάκη... Ο Δημήτρης Τομαράς. Ο Γιάννης Δούκας από τους ακόμα νεότερους. Και ξεχνάω αρκετούς.
-Πρόσφατα παρουσίασες το βιβλίο του Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη. Πώς είναι να παρουσιάζεις έναν άλλο λογοτέχνη;
-Νομίζω ότι δεν παρουσιάζεις έναν λογοτέχνη, αλλά ένα βιβλίο. Κι αυτό έχει διαφορά. Εγώ το αγαπώ πολύ αυτό. Να διαβάζεις ένα λογοτεχνικό έργο και να προσπαθείς εν συνεχεία να το φωτίσεις. Να προτείνεις στον αναγνώστη ένα μονοπάτι για να εισχωρήσει βαθιά στην καρδιά του έργου. Να τον κάνεις να δει πράγματα που μπορεί να μην πρόσεχε. Το στοίχημα είναι ακόμα κι αν δεν συμφωνεί με την προσέγγιση, να έχει προβληματιστεί, να τον κάνεις να σκεφτεί το βιβλίο, αυτό που διαβάζει. Δυστυχώς τόσο οι παρουσιάσεις βιβλίων, όσο και οι κριτικές γίνονται συχνά επιπόλαια -κομψά μιλάω- με εντελώς εξωλογοτεχνικά και μη καλλιτεχνικά κριτήρια. Με μέτρο το γούστο του καθενός. Με το γουστάρω δε γουστάρω όμως δεν χτίζεται τίποτα. Μονάχα επιφανειακοί και σύντομοι μονόλογοι. Γουστάρω γιατί γουστάρω "και αυτή είναι η γνώμη μου". Ενώ η λογοτεχνία έχει μια μαστορική που πρέπει να την ξέρεις για να την κρίνεις. Το πως στήνονται χαρακτήρες, η πλοκή, τι σημαίνει βάθος, περιεχόμενο, μορφή κλπ κλπ. Μιλώντας με τους όρους του Βακαλόπουλου, ψάχνεις και πάλι να φωτίσεις ένα (λογοτεχνικό και όχι μόνο) όραμα σε ένα έργο. Και το πώς αυτό απέκτησε τη συγκεκριμένη μορφή.
-Συμφωνώ, από την άλλη ακριβώς επειδή υπάρχει αυτό το "γουστάρω ή όχι ένα έργο" και λείπει η γνώση ή ακυρώνεται, πιστεύω πως ο χρόνος είναι αλάνθαστος κριτής αλλά και ο αναγνώστης. Στη μετάφραση , Σπύρο, τι σε οδηγεί να διαλέξεις το έργο που θα μεταφράσεις; Στον Πιερ Ασουλίν τι σε "οδήγησε";
-Ναι, αλλά μην ξεχνάμε, ότι επειδή εν προκειμένω ο χρόνος έχει πρόσωπο, έχει και αδικήσει κατάφορα σημαντικούς δημιουργούς. Για αιώνες τον Μπαχ δεν τον άκουγε κανείς. Σήμερα έχουμε ξεχάσει στην Ευρώπη συγγραφείς όπως ο Μπαρμέ ντ' Ορεβιγί ή ο Μπερνανός. Εν προκειμένω τίποτα. Ο εκδότης μου ο Νίκος ο Γκιόνης επέμενε σφόδρα, λέγοντας αυτό το βιβλίο είναι για σένα. Και είχε δίκιο. Επίσης σήμερα δεν έχει συχνά τη δυνατότητα να διαλέξει ο μεταφραστής μετάφραση. Παρακαλάει απλώς να έχει για να βγάλει το ψωμί του.
-Ο χρόνος είναι το πρόβλημα ή οι εκδότες που δεν εκδίδουν παλαιότερους συγγραφείς;
-Το ίδιο είναι. Εννοώ ότι με το πέρασμα του χρόνου δεν δικαιώνονται πάντα όλοι οι καλοί δημιουργοί. Μερικοί μένουν αδίκως στην αφάνεια. Πόσοι Έλληνες γνωρίζουν το μέγεθος που ήταν ο φωτογράφος Δημήτρης Χαρισιάδης; Ενώ τον συμπαθή ερασιτέχνη Μπαλάφα, τον ξέρουν και οι πέτρες. Τον Ρόδη Ρούφο, τον Παπαδίτσα, τον Παπατσώνη ποιος τους θυμάται σήμερα; Για να μην αναφερθώ στον Μητσάκη ή στον Θεοτόκη... Ακόμα και Παλαμά που τον "ξέρουν" οι πάντες. Ποιος διαβάζει σήμερα τον ίλιγγο που λέγεται Παλαμάς;
-Νομίζω πως κάποιος που πραγματικά μελετάει λογοτεχνία τους γνωρίζει και τους μελετά σε βάθος. Δεν γίνεται να πας στο αύριο χωρίς χθες..
-Το έγκλημα που έκανε το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα της παπαγαλίας, είναι ότι εξάλειψε το δώρο που λέγεται απομνημόνευση. Όλοι οι μαθητές του κόσμου έχουν μάθει απέξω στίχους και σελίδες ποιητών και συγγραφέων που τους συνδέουν με τη γλώσσα τους. Τους δίνουν μια αίσθηση της γλώσσας, που στην Ελλάδα πρέπει να είσαι λογοτέχνης και να έχεις φτύσει αίμα για να έχεις...
-Είναι πια στη διακριτική ευχέρεια του δασκάλου να μυήσει τους μαθητές του στην ομορφιά της γλώσσας μέσα από την Ποίηση και την πεζογραφία.. Να τους κάνει να ακούνε τον Θίασο του Διονύσου μαζί με τον Αντώνιο στην Αλεξάνδρεια, που πρέπει αξιοπρεπώς να αποχαιρετήσει.... Θα ήθελες να μου πεις (άμα κάνεις μικρές έρευνες σε φωτογραφίες....) την εμπειρία σου από την Αλεξάνδρεια και το πώς ένιωσες στο σπίτι του Αλεξανδρινού Ποιητή Καβάφη...
-Τη μεγαλύτερη συγκίνηση την ένιωσα στον τάφο του Καβάφη. Σε ένα σκοτεινό νεκροταφείο, -πήγαμε σούρουπο- με τεράστιους περίτεχνους τάφους με αρχαγγέλους και αγάλματα (η πλούσια ελληνική παροικία γαρ) ξαφνικά φτάνεις μπροστά σε μια λιτή πλάκα μάρμαρο με έναν σκαλιστό σταυρό και την επιγραφή: Κωνσταντίνος Καβάφης ποιητής. Αυτό είναι όλο. Και γύρω γύρω να γίνεται της μουρλής από τον μπαρόκ διάκοσμο. Αυτή η λιτή ταπεινότητα, αυτή η τεράστια αρχοντιά του ανθρώπου με έκανε να κλάψω. Η ίδια ατμόσφαιρα επικρατεί και στο σπίτι του. Μια λιτή αρχοντιά. Αλλά τώρα που είναι μουσείο, κάπως αμβλύνεται όλο αυτό.
-Πλησιάζοντας προς το τέλος της κουβέντας μας να σε ρωτήσω ποιος είναι ο αγαπημένος σου ποιητής;
-Δεν είναι ένας. Οι αγάπες είναι πολλές και ανατρέχεις σε αυτές ανάλογα την περίοδο που διανύεις στη ζωή σου. Ως γαλλόφωνος έχω μεγάλη αγάπη στην ποίηση του Μπωντλέρ που δεν νομίζω ότι μεταφέρεται στα ελληνικά. Αγαπώ πολύ τον Σεφέρη. Μου προκαλεί τεράστιο θαυμασμό το γεγονός ότι όποιο κείμενό του κι αν διαβάσεις είναι μεστό και καίριο. Ακόμα και η αλληλογραφία του. Αποκάλυψη των τελευταίων ετών ήταν το Σύσσημον του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Ίσως η σημαντικότερη συλλογή που κυκλοφόρησε εδώ και χρόνια. Μου αρέσουν πολύ τα βαθιά υμνητικά και θεολογικά ποιήματα της Ανθής Λεούση. Η ευαίσθητη ποίηση του Γιώργου Χαβουτσά. Από παλιότερους ξεχασμένους ο Αλέξανδρος Μπάρας. Ο Ελύτης είναι πάντα μια καταφυγή. Όπως κι ο Καρούζος ή ο Σινόπουλος που αγαπώ επίσης πολύ. Παλεύω να διεισδύσω από μετάφραση στον Τσέλαν, αλλά είναι δύσκολο. Ο Υβ Μπονφουά από Γάλλους και εν ζωή ποιητές, νομίζω ότι είναι ένας από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους της εποχής μας. Νομίζω ότι η ποίηση χρειάζεται μεγάλο ξεσκαρτάρισμα στις μέρες μας. Έχει πληγωθεί βαριά κι αυτό γιατί ξαφνικά οι εκδότες είδαν σε αυτή -σε αυτό το βίτσιο του Έλληνα να είναι στιχοπλόκος- την κότα με τα χρυσά αυγά. Πληρώνεις και γίνεσαι ποιητής. Μέσα στον εσμό χάνεται το παν. Δεν μπορείς να έχεις αίσθηση του τι γράφεται.
-Νομίζω ότι έχεις κι άλλη μια αγάπη...
-Ποιον λες;
-"Με σιωπή και τέχνη κυνηγούσα όνειρα. Είταν πρωί ο τόπος. Μέλι είταν η στάχτη που είχεν αφήσει ο καιρός, τώρα, που έλειπε". Γιώργος Σαραντάρης Έναν ποιητή που πέθανε νέος αφήνοντας πίσω του ένα μεστό σε βαθιά νοήματα έργο.....
-Α βέβαια. Τον ξέχασα. Ναι μου προκαλεί πραγματικό ίλιγγο το τι έγραψε αυτός ο άνθρωπος σε τόσο νεαρή ηλικία. Κι εκτός από τα ποιήματα, τα ασύγκριτα φιλοσοφικά του δοκίμια. Νομίζω ότι τόσο μεστή ποιητική σκέψη δεν είχε κανένα από τα δύο νόμπελ. Ο Σαραντάρης κάνει την οντολογία ποίηση. Και μεγάλη μάλιστα ποίηση.
-Ακριβώς... αυτό τον κάνει σχεδόν απλησίαστο για την απλή ερμηνεία , την απλοϊκή προσέγγιση.
-Έτσι είναι. Αρκεί να διαβάσει κανείς το σπουδαίο δοκίμιο του Λορεντζάτου για τον Σαραντάρη, τους Διόσκουρους, (ένα μικρό κομμάτι είναι για τον Καπετανάκη) για να αντιληφθεί το μέγεθος του ανδρός.
-Λίγο πριν κλείσουμε την κουβέντα μας να ρωτήσω αν ο έρωτας είναι πηγή έμπνευσης για σένα....
-Πηγή έμπνευσης, δεν ξέρω. Μέτρο ζωής, ναι. Εκεί αναγνωρίζω, τουλάχιστον ως τώρα, την αποτυχία μου. Το κατά πόσο μπορείς να προσφέρεις έργο πιο σπουδαίο από το μικρό σου "εγώ" που έλεγε ο Νιόνιος. Υπ’ αυτή την έννοια ο έρωτας είναι η λέξη που χρησιμοποιούμε περισσότερο απ' όλες και που βιώνουμε λιγότερο. Νομίζω ότι δεν αντέχουμε ούτε τη λέξη πλέον. Την ταυτίσαμε με το σεξ και σήμερα πια στην εποχή της ελεύθερης διάδοσης της πορνογραφίας, με το απρόσωπο, βίαιο σεξ. Δες π.χ. την απίστευτη παγκόσμια εμπορική επιτυχία της σειράς βιβλίων "Οι αποχρώσεις του γκρι" που στις ΗΠΑ ονομάζεται -ως νέο "λογοτεχνικό" είδος- mamas porn. Είμαστε σε μεγάλο βαθμό κοινωνίες ανέραστων ανθρώπων που ψάχνουν να γεφυρώσουν ακοινώνητους εγωισμούς από κρεβάτι σε κρεβάτι. Αυτό που κατάλαβα με τα χρόνια, και δε σε ζαλίζω άλλο, είναι ότι το ζήτημα δεν είναι μονάχα να μπορείς να προσφέρεις, δεν είναι μονάχα να αποτολμήσεις να μπεις σε μια περιπέτεια δοσίματος όπου αυτό που προσφέρεις δεν το έχεις ακόμα, (το περίσσιο που βρίσκεις μαζί με τον άλλο) το υστέρημα του εαυτού σου, αλλά να βρεις έναν άνθρωπο που να είναι έτοιμος να δεχθεί. Και να μπορείς κι εσύ αντίστοιχα να δεχθείς. Να δεξιωθείς τον άλλο χωρίς να νιώθεις ότι περιορίζεται η ελευθερία σου. Όχι δεν είναι έμπνευση είναι αυτό από το οποίο κρατιέται κανείς για να παραμείνει άνθρωπος. Αν δεν μοιράζεται ο άνθρωπος είναι λειψός -αυτό νιώθω εγώ τουλάχιστον- κι η ζωή ακόμα πιο λειψή. Με ένα μόνιμο κενό που δε γεμίζει με τίποτα άλλο. Ελπίζω να μην σε βάρυνα.
-Έχεις απόλυτο δίκιο... ο έρωτας είναι απόλυτα "προσωπική" κατάσταση και υπόθεση ελευθερίας.. που όμως τελειώνεται με το μοίρασμα . Σπύρο, θέλω να σε ευχαριστήσω για την παρουσία σου εδώ , να σου πω ότι η συζήτηση μαζί σου ήταν γεμάτη αφορμές για ολοένα περισσότερα πράγματα και να σου ευχηθώ από καρδιάς και "Από Καρδιάς" Καλά κι ευλογημένα Χριστούγεννα!!
-Εγώ ευχαριστώ πολύ το Από Καρδιάς για αυτή την τόσο ουσιαστική για μένα όσον αφορά στις ερωτήσεις, συζήτηση. Καλά κι ευλογημένα, επίσης, Χριστούγεννα. Ευχαριστώ Ελένη!
-Κι εγώ Σπύρο!
-Καλώς σας βρήκα!
-Ξέρεις , η στήλη μας έχει την φιλοδοξία να διαφοροποιηθεί , όσο αυτό είναι δυνατόν , από τα συνηθισμένα γι' αυτό και μπορεί να είναι λίγο παράδοξες οι ερωτήσεις...
-Κανένα πρόβλημα θα είναι παράδοξες και οι απαντήσεις!
-Σπύρο, τα Κύθηρα ποτέ δε θα τα βρούμε ή τα βρήκαμε και σημαίνουν κάτι;;
-Τα βρήκα από τα γεννοφάσκια μου! Ήταν ίσως το πιο πολύτιμο δώρο που μου έκανε η μάνα μου πριν πεθάνει. Σημαίνουν πολλά. Πρόλαβα και γνώρισα μια Ελλάδα όπως ήταν μία ή δυο γενιές πριν. Από το 1974 ,κάθε καλοκαίρι μέχρι το φετινό στα Κύθηρα. Μέχρι το 1989 μέναμε σε ένα μικρό ψαροχώρι που εκσυγχρονίστηκε κι έγινε λιμάνι (Η ιστορία της Ελλάδας σε μικρογραφία) όπου ζούσαμε χωρίς ηλεκτρικό και νερό, με πηγάδια και λάμπες πετρελαίου. Εκεί δέθηκα με την φύση και τους ανθρώπους της, γνώρισα τον χρόνο και τον κάματο που σε κάνει άνθρωπο. Την αξία που μπορεί να έχει ένα παγωμένο ποτήρι νερό που έβγαλες από το πηγάδι. Έζησα αυθεντικό παζάρι. Και την απέραντη γαλάζια θάλασσα .Τι σημαίνει να μεγαλώνεις μαζί με τους κατοίκους ενός χωριού. Με τους γέρους και τα παιδιά του. Τι σημαίνει να φεύγει ένας και να σου λείπει κι ας λέγατε μονάχα μια καλημέρα που και που. Στην πολυκατοικία που ζω από μικρός έχουν περάσει και φύγει αναρίθμητοι άνθρωποι των οποίων δεν έμαθα ποτέ ούτε τα ονόματα. Στους σεισμούς συστηνόμασταν στην είσοδο!
-Σε χαρακτήρισαν ως άνθρωπο; Στην πορεία, στην εξέλιξή σου;
-Βέβαια! Νιώθω ότι έχω ρίζες εκεί. Νιώθω ότι ανήκω κάπου. Στην Αθήνα είσαι σαν χαρτί στον άνεμο. Έχεις φίλους, γνωστούς, αλλά η πόλη λειτουργεί μάλλον ως εμπόδιο, παρά ενισχύει τους ανθρώπινους δεσμούς. Με τον άνθρωπο με τον οποίο έχεις μαζέψει δίχτυα ή ελιές, που έχεις ζήσει μαζί του την αλλαγή του μικρού τόπου, όπως και των ανθρώπων του, σε συνδέει κάτι πολύ ισχυρό. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον γείτονα τον Κυρ Παναγιώτη στο Διακόφτι που πήγαινα και έπαιρνα νερό από το πηγάδι του γιατί το δικό του ήταν πόσιμο. Τις συμβουλές του για τη ζωή. Το πώς ξενύχτισε όλο το χωριό τη γυναίκα του στο σπίτι του τη μέρα που πέθανε. Στολισμένη στο κρεβάτι της με βασιλικούς. Σαν μέσα σε μυρωδάτο κήπο! Νομίζω ότι αν έχω κάποια ανθρωπιά ή αν δεν την έχω απολέσει πλήρως, το χρωστάω στην εμπειρία του νησιού!
-Σπύρο, αυτές οι εικόνες μεταφέρθηκαν ποτέ στα γραπτά σου , έστω υποσυνείδητα ;
-Νομίζω πως ναι. Και η πρώτη συλλογή και η δεύτερη πατάνε γερά στα Κύθηρα. Ιδίως η πρώτη. Επίσης στα Κύθηρα έμαθα ότι μπορείς να αγαπήσεις σφόδρα ένα μονοπάτι με τις πέτρες, το χώμα και το κυπαρίσσι του. Μια ξερολιθιά που σε ξέρει από μωρό. Στη Νέα Σμύρνη όπου μένω ,αν και είμαι 40 κι όχι 80 , δεν αναγνωρίζω τους δρόμους στους οποίους μεγάλωσα, πήγα σχολείο. Ούτε δέθηκα ποτέ με αυτούς, παρότι η Νέα Σμύρνη εξακολουθεί να είναι γειτονιά! Ξέρεις τι είναι να ξαναβρίσκεις μια μηλοροδακινιά (κυθηραϊκή πρωτοτυπία) κάθε καλοκαίρι; Να περιμένεις να φας απ' τους καρπούς της; Να μοιράσεις στη γειτονιά; Όπως σου φέρνουν βλίτα ή αυγά οι γείτονες... Οι ελιές μπροστά στην πολυκατοικία στη Νέα Σμύρνη, τις οποίες χαϊδεύω κάθε τόσο όταν περνάω γιατί τις είχε φυτέψει κάποτε ο προπάππους μου κι είναι το μόνο που με συνδέει μαζί του - δεν ξέρω ούτε το πρόσωπό του - βγάζουν ένα μαύρο ζουμί. Δεν τρώγονται. Τις έχει καταστρέψει το καυσαέριο.
-Η αλήθεια είναι ότι το Τσιρίγο έχει μια ιδιαίτερη μαγεία... τη βιώνεις σχεδόν από τη στιγμή που πατάς τα πόδια σου εκεί. Ξέρω τι είναι να μαζεύονται στο τσιγγούρι για ψιλοκουβέντα.... δεν το περίμενες ε;;
-Όχι. Αλλά αν είσαι ανοιχτός μπαίνεις σε όλες τις καλές κουβέντες.
-Θα σε αρπάξω απ' το ταξίδι στα Κύθηρα και λέω να σε πάω μια μικρή βόλτα στη Γενεύη... και να σε επιστρέψω πάλι εδώ, ρωτώντας για τον Σπύρο μικρό, μαθητή, έφηβο... Σκανταλιάρης ή ντροπαλός;;
-Στη Γενεύη βρέθηκα στα 5 και στα 6. Εκεί έκανα νηπιαγωγείο και πρώτη δημοτικού. Εντελώς άλλος κόσμος εκεί. Ντροπαλός, αλλά και ενίοτε ανατριχιαστικά βίαιο παιδί που αντιδρούσε την ομαδική απόρριψη των άλλων παιδιών που δεν ήθελαν τον ξένο. Έκανα φίλους που έμειναν. Έμαθα μια γλώσσα, μια άλλη νοοτροπία. Αγάπησα τις σοκολάτες! Δεν θέλω να μπω σε λεπτομέρειες. Είναι πολύ δύσκολο για ένα μικρό παιδί να καταλάβει τι σημάνει να τον βλέπουν ως ξένο, ως ανεπιθύμητο. Ιδίως τα άλλα παιδιά που είναι πολύ βίαια εξ ορισμού σε αυτές τις ηλικίες. Ως έφηβος. Μάλλον ντροπαλός, βρήκα διέξοδο στο μπάσκετ. Εκεί ανοίχτηκα, έκανα φίλους.
-Συντάκτης στην Καθημερινή μέχρι το φθινόπωρο του 2012.. Πώς ξεκίνησες και ποια η εμπειρία σου;
-Στην Καθημερινή ξεκίνησα κάνοντας μεταφράσεις για το τμήμα του διεθνούς ρεπορτάζ. Από την αρχή έδινα βιβλιοκριτικές στο Πολιτιστικό, όπου και πάλευα να μεταπηδήσω. Δυστυχώς μετά με έστειλαν στο τηλεοπτικό, όπου είχα μια στήλη για την ξένη τηλεόραση. Συνέχιζα να γράφω για το πολιτιστικό Στο πολιτιστικό, όπου και κατέληξα , έγραφα βιβλιοκριτικές, κυρίως για ξένη λογοτεχνία και στη συνέχεια άρχισα να γράφω για εικαστικά και φωτογραφία, και να παίρνω συνεντεύξεις από ξένους συγγραφείς π.χ. Ουελμπέκ, Αττιά κλπ και από εικαστικούς, ποιητές, κλπ Θεοφυλακτόπουλος, Καψάλης κ.α. Ήταν μεγάλο σχολείο. Κατ' αρχάς μαθαίνεις να μπορείς να γράψεις ένα κείμενο επιτόπου. Μαθαίνεις πως είναι να γράφεις κάτι ουσιαστικό όταν δεν έχεις την πολυτέλεια του χρόνου. Μαθαίνεις ακόμα κι όταν γράφεις πράγματα για σένα ανούσια να αντλείς ενδιαφέρον από το ίδιο το γράψιμο. Μαθαίνεις να πλησιάζεις ανθρώπους, να τους κάνεις να σε βάζουν στη ζωή και στο έργο τους. Η χαρά τους , μετά από τη δημοσίευση μιας καλής συνέντευξης, είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή. Μαθαίνεις καλά το κοπτοραπτικό κομμάτι της γραφής. Τη μοδιστρική της.
-Αυτό είναι αλήθεια... Υπήρξαν άνθρωποι που συνάντησες αυτά τα χρόνια και σε "σημάδεψαν" για κάποιους λόγους;
-Ναι. Ο κριτικός λογοτεχνίας Ζήσιμος Λορεντζάτος τον οποίο γνώρισα από νήπιο. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν σπούδαζα γαλλική φιλολογία στη Γαλλία, πήγαινα όταν ήμουν εδώ, στο σπίτι του και μιλούσαμε επί ώρες για λογοτεχνία. Αλλά δεν ήταν μόνο τα όσα έλεγε. Ως παρουσία και μόνο σου υπέβαλλε κάτι. Με την αρχοντιά, την απλότητα και την βιωμένη του άποψη για την τέχνη.
Μεγάλο για μένα μάθημα ζωής ήταν και η επαφή, πάλι μεγαλώνοντας, με τον ηγούμενο μέχρι πρότινος της μονής Ιβήρων και της μονής Σταυρονικήτα στο Άγιο όρος, πατέρα Βασίλειο Γοντικάκη. Ο άνθρωπος αυτός εξέπεμπε, αν μπορώ να πω, αγάπη. Ζώντας τον καταλάβαινες με το κορμί και την ψυχή σου ότι ναι, ο Θεός είναι αγάπη. Δεν είχε καμία από τις ευσεβιστικές εμμονές που συναντάς στους εκκλησιαστικούς κύκλους. Μπορούσε να συζητά μαζί σου με πάθος για τον Νίτσε ή τον Τολστόι.
-...." Το περιβόλι του τρελού ".....όπως τραγούδησε και ο Νιόνιος....
-"Τόσα χρόνια πάλευα μόνος στα τυφλά
και ταξίδεψα κι αρρώστησα και πέρασα πολλά,
τώρα όμως πλάι σου και πάλι περπατώ,
μες στα χρώματα του κήπου σου και δίπλα στο νερό." Απ' το όμορφο περιβόλι
-Υπέροχο τραγούδι... και πόσα κρύβουν οι λέξεις του.. μοιάζει να είναι γραμμένο για καθένα από εμάς ξεχωριστά. Άλλοι άνθρωποι σταθμοί;
-Τέλος ο αείμνηστος φίλος ζωγράφος Πέρης Ιερεμιάδης με τον οποίο συνδέθηκα πολύ και βλεπόμασταν μια δυο φορές την εβδομάδα τα τελευταία 5-6 χρόνια της ζωής του. Μου άνοιξε τα μάτια. Με έμαθε να βλέπω την τέχνη. Να μην ξεχωρίζω τους ανθρώπους με επιφανειακά κριτήρια, ότι η αρχοντιά και η ποιότητα δεν έχει καμία σχέση με ακαδημαϊκούς τίτλους, χρήματα, θέσεις κλπ. Μου ακόνισε το βλέμμα μου.
Άλλη μεγάλη αγάπη, τον οποίο συνάντησα μια μόλις φορά, ήταν ο Χρήστος Βακαλόπουλος. Έχω γράψει κι ένα διήγημα για αυτή τη συνάντηση. Το παιδί αυτό με συνέδεσε με όλα τα προηγούμενα τα οποία με έλκυαν αλλά και τα οποία ένιωθα μακριά μου. Τον Παπαδιαμάντη, την παράδοση, την πατρίδα, την Αθήνα, ακόμα και με τον ίδιο τον πατέρα μου, κατά κάποιο τρόπο. Είχε τη δίψα του ουσιώδους. Αυτού που έχει αξία να ζήσεις, αυτό που δίνει ένα νόημα στη ζωή. "Το πιο νέο, το πιο επαναστατικό πράγμα σήμερα είναι η ερωτική σχέση με κάτι πολύ παλιό, με τη παράδοση" Χ.Β. 1990 .Δηλαδή μια απόπειρα, όπως λέει, συνάντησης με κάποιους ανθρώπους.
-Οι αποσκευές σου είναι γεμάτες "θησαυρούς" κι αυτό που μπορώ , με την ελάχιστη προσωπική εμπειρία , να πω είναι πως δεν τους ξοδεύεις άσκοπα αλλά τους επεξεργάζεσαι όσο καλύτερα μπορείς.. Σπύρο, πριν αναφέρθηκες στις σπουδές σου στη Γαλλία. Πώς ήταν τα πράγματα εκεί για έναν Έλληνα φοιτητή;
-Δύσκολα . Η μοναξιά ήταν πολύ μεγάλη. Πέρναγες όλη τη μέρα στο πανεπιστήμιο με εκατοντάδες φοιτητές και κανείς δεν αντάλλασσε μια κουβέντα πέρα από τις τυπικές για σημειώσεις, μαθήματα κλπ. Δύσκολη πόλη. Οι Έλληνες από την άλλη, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων κουβαλούσαν όλα τα ελληνικά κουσούρια που ευδοκιμούν στην πατρίδα... Ήταν όμως πόλη για περπάτημα. Ατελείωτες όμορφες βόλτες κατά μήκος του Σηκουάνα. Εξαιρετικά αφιερώματα στα σινεμά, εκθέσεις. Αλλά αυτά δεν μπορεί να τα κάνει συνεχώς ο φοιτητής εκεί. Ο φόρτος εργασίας είναι μεγάλος.
-Σε ρωτάω για το Παρίσι με αφορμή και την παρατήρηση σχετικά με τη Γενεύη και τη στάση απέναντι στο "ξένο" παιδί. Έντονος ο ρατσισμός απέναντι στους Έλληνες θα έλεγες; Και το θέτω λόγω των γεγονότων που παρατηρούμε στη χώρα μας..
-Δεν ήταν απέναντι στους Έλληνες. Ούτε ήταν ρατσισμός συνειδητός, όπως τον ζούμε σήμερα. Η Γενεύη ήταν μια πολύ πιο κλειστή απ' ότι είναι σήμερα, κοινωνία. Το 1978 δεν νομίζω ότι είχε καν μετανάστες. Απλώς εκεί αισθάνθηκα τη βία που συνεπάγεται να σε αντιμετωπίζει ο άλλος ως ξένο. Κι αυτό δεν σημαίνει ότι σε δέρνει ή σε κακοποιεί. Αν και μεταξύ μικρών παιδιών υπήρχε και βία.
-Στη Γαλλία;
-Στη Γαλλία το 1992, στο Στρασβούργο είχα μια καθηγήτρια που δήλωνε ανοιχτά λεπενική και δεν ήθελε ξένους φοιτητές. Μας έκοψε όλους με 7 στα 20. Δεν μπήκε καν στον κόπο να παραλλάξει λίγο τη βαθμολογία. Δεν είχα όμως δει μαχαιρώματα και ξύλο στους δρόμους, όπως συμβαίνει εδώ και καιρό στη χώρα μας με τη Χ.Α.
-Σε προβληματίζουν ο αιτίες;
-Φυσικά. Ένα χρόνιο αίσθημα μειονεξίας έναντι της Δύσης που στρέφεται στον ταλαίπωρο εξαθλιωμένο που φεύγει από την εμπόλεμη πατρίδα του να σωθεί. Η οργή που προκαλούσε η δίψα των πρώτων μεταναστών για την κατανάλωση, στο πρόσωπό των οποίων αναγνώριζε αυτή η κοινωνία την Ελλάδα του '50 και δεν της άρεσε γιατί ήθελε να μεγαλοπιάνεται. Και τώρα τελευταία με την Χ.Α. η λατρεία της βίας, του τσαμπουκά η επιστροφή στον νόμο της ζούγκλας. Ο απογυμνωμένος από κάθε τι άλλο Νεοέλληνας, ο οποίος στα χρόνια της πλασματικής ευημερίας έκρυβε την πνευματική, ακαδημαϊκή γύμνια του πίσω από το χρήμα, και την επίδειξη, που έβρισκε νόημα στην κατανάλωση, σε μια ζούγκλα με μοναδικό κώδικα αξιών το πόσα βγάζεις (ασχέτως το πως) σήμερα που αρχίζει να αισθάνεται φτωχός, γυμνός, που αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να κρύψει την ανεπάρκειά του πίσω από κανένα ρουσφέτι, ψεύτικο χαρτί, κλπ γίνεται απολύτως άγριος, εξανδραποδίζεται, αγκαλιάζει τη ζούγκλα και τη λατρεία της βίας. Στρέφεται συνεπώς στον πιο αδύναμο κι απροστάτευτο. Στο πρόσωπο του οποίου, όμως κατά βάθος βλέπει τον εαυτό του. Γιατί δεν νομίζω ότι ο κόσμος τσιμπάει στο ναζιστικό ιδεολόγημα περί φυλετικής υπεροχής. Πια υπεροχή; Ο κωλοέλληνας που έλεγε ο Νιόνιος σωστά; Οι μελαμψές και κοντοπόδαρες φυλές; Αν είχε μια αξία ο Έλληνας αυτή πήγαζε από ένα ήθος βαθιάς ανθρωπιάς. Από μια έμφυτη αρχοντιά. Την αρχοντιά του ανθρώπου του τίμιου μόχθου. Του ανθρώπου που διατηρούσε ακόμη μια ιερή σχέση με το μυστήριο που ονομάζεται κόσμος, οικουμένη. Η μειονεξία και η βαθιά αγραμματοσύνη και απαιδευσιά μας κάνει ρατσιστές. Αν διαβάζαμε, απλώς και μόνο τις αρχαίες τραγωδίες, αν αντιλαμβανόμασταν ότι ο Έλληνας γονιμοποίησε μαζί με τον Εβραίο - κανείς άλλος νομίζω στην ιστορία της ανθρωπότητας - την έννοια της ξενικότητας, δεν θα μπορούσε να είναι σήμερα ρατσιστής. Δυο γενιές πριν τραγουδάγαμε ακόμα τον πόνο της ξενιτιάς. Ο Βενέζης έσκυβε και φίλαγε το χώμα της αιολικής γης που άφηνε πίσω του...
-Να τολμήσω να πω πως πρόκειται για μια ανθρώπινη κατάσταση , μεταπτωτική , που αποδεικνύει τη διάρρηξη της σχέσης Θεού - Ανθρώπου και βέβαια Ανθρώπου - Ανθρώπου;
-Ναι. αλλά αυτό δεν φτάνει. Δεν πρόκειται για έναν ιστορικό ντετερμινισμό.
-Δεν το τοποθετώ ωστόσο σε αιτιοκρατική βάση όσο στην καθαρά θεολογική - οντολογική διάσταση του θέματος...
-Μα και τη σχέση μας με τον Θεό για τους ίδιους λόγους τη χάσαμε. Λόγω έπαρσης κατ' αρχάς. Κοραϊκής για τα φώτα της εσπερίας. Μεταφέραμε εδώ έναν άγνωστο αντικληρικαλισμό λες και ήταν ποτέ η ορθόδοξη εκκλησία Βατικανό. Ταυτόχρονα η ίδια η Εκκλησία βυθίστηκε - λες κι όφειλε να ανταποκριθεί στην εικόνα που της προσήπταν - στον πιο βαθύ και νοσηρό ευσεβισμό, δηλαδή στην πιο σκοτεινή θεολογική αγραμματοσύνη. Αντέγραψαν κι εκείνοι ξένα γράμματα κι αναμασούσαν ξένα κουκιά που δεν είχαν σχέση με τον τόπο αυτό και την ιστορία του. Πήγε η ίδια η Εκκλησία και μας κουβάλησε με καμάρι την έννοια της ενοχής. Κι έτσι έδεσε το γλυκό! Στον Παπαδιαμάντη συγχωρείται η Φόνισσα κι ο παπάς της ενορίας δεν σε συγχωρεί αν είσαι γυναίκα και φοράς παντελόνι! Το 2012!
-Αυτό είναι αλήθεια, από μια Χριστοκεντρική – Ανθρωποκεντρική Εκκλησία αγάπης με πνευματική αποστολή μετατράπηκε σε ευσεβιστικό ίδρυμα παροχής πιστοποιητικών καλής συμπεριφοράς… και όχι μόνο..
-Αν δεν γίνει ήπιος και ομαλός, όσο είναι καιρός, χωρισμός εκκλησίας κράτους, αν δεν ανοίξουν τα μάτια τους οι δεσποτάδες να δουν που βρίσκονται εκείνοι, πρωτίστως, και ύστερα η κοινωνία για την οποία μιλούν εξ ονόματός της, δεν θα υπάρξει προκοπή στην Εκκλησία. Μια Εκκλησία που είναι μονάχα συσσίτια και όμορφα λόγια για καλές πράξεις και ευσέβειες, δεν με ενδιαφέρει. Δεν έχει να προσφέρει στη ζωή μου. Δεν μπορεί να μιλήσει στον 20αρη, τον 40αρη κλπ. που έχει κατάθλιψη και παλεύει με τον εαυτό του ή και τα φάρμακα. Δεν μπορεί να του πει τίποτα. Αν δεν γονατίσει μπροστά του για να του μιλήσει για τον θάνατο, δηλαδή για τη ζωή, θα είναι ανύπαρκτη στη ζωή του κόσμου.
-Στις μεγάλες αλήθειες του ανθρώπου η Εκκλησία πρέπει να δώσει ένα δυναμικό παρόν. Είναι το Σώμα του Χριστού και κάποτε πρέπει να λειτουργήσει ως τέτοιο. Ένας νέος λογοτέχνης με τις δικές σου ανησυχίες κι αυτόν το βαθύ προβληματισμό μπορεί, πιστεύεις , να σταθεί στους λογοτεχνικούς κύκλους που υπάρχει αυτή τη στιγμή;
-Δεν είναι εκεί το ζήτημα. Δεν γράφω για κανέναν κύκλο. Τα γραπτά μένουν, το ζήτημα είναι αν θα κατορθώσεις να γράψεις κάτι που θα αξίζει να μείνει. Έστω και για λίγο. Κάτι που θα έχει κάτι να προσφέρει στον άλλο. Ένα δάκρυ ή μια σκέψη που θα τον κάνει να σκεφτεί, που θα τον προβληματίσει. Την ομορφιά μιας πετυχημένης φράσης. Τα γραπτά μένουν, οι κύκλοι διαλύονται και χάνονται. Επίσης στο συνάφι μπορείς να γνωρίσεις και εξαιρετικούς ανθρώπους. Είχα την τύχη και το δώρο να γνωρίσω εξαιρετικά παιδιά που έγιναν φίλοι και οι οποίοι είναι πολύ καλοί λογοτέχνες με κατάρτιση και αγάπη για τη λογοτεχνία. Όπως π.χ. Ο Ηλίας Παπαμόσχος, ο Κώστας Καβανόζης, Ο Πέτρος Κουτισμπασάκος, Ο Γιάννης Αστερής. Η Κάλλια Παπαδάκη... Ο Δημήτρης Τομαράς. Ο Γιάννης Δούκας από τους ακόμα νεότερους. Και ξεχνάω αρκετούς.
-Πρόσφατα παρουσίασες το βιβλίο του Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη. Πώς είναι να παρουσιάζεις έναν άλλο λογοτέχνη;
-Νομίζω ότι δεν παρουσιάζεις έναν λογοτέχνη, αλλά ένα βιβλίο. Κι αυτό έχει διαφορά. Εγώ το αγαπώ πολύ αυτό. Να διαβάζεις ένα λογοτεχνικό έργο και να προσπαθείς εν συνεχεία να το φωτίσεις. Να προτείνεις στον αναγνώστη ένα μονοπάτι για να εισχωρήσει βαθιά στην καρδιά του έργου. Να τον κάνεις να δει πράγματα που μπορεί να μην πρόσεχε. Το στοίχημα είναι ακόμα κι αν δεν συμφωνεί με την προσέγγιση, να έχει προβληματιστεί, να τον κάνεις να σκεφτεί το βιβλίο, αυτό που διαβάζει. Δυστυχώς τόσο οι παρουσιάσεις βιβλίων, όσο και οι κριτικές γίνονται συχνά επιπόλαια -κομψά μιλάω- με εντελώς εξωλογοτεχνικά και μη καλλιτεχνικά κριτήρια. Με μέτρο το γούστο του καθενός. Με το γουστάρω δε γουστάρω όμως δεν χτίζεται τίποτα. Μονάχα επιφανειακοί και σύντομοι μονόλογοι. Γουστάρω γιατί γουστάρω "και αυτή είναι η γνώμη μου". Ενώ η λογοτεχνία έχει μια μαστορική που πρέπει να την ξέρεις για να την κρίνεις. Το πως στήνονται χαρακτήρες, η πλοκή, τι σημαίνει βάθος, περιεχόμενο, μορφή κλπ κλπ. Μιλώντας με τους όρους του Βακαλόπουλου, ψάχνεις και πάλι να φωτίσεις ένα (λογοτεχνικό και όχι μόνο) όραμα σε ένα έργο. Και το πώς αυτό απέκτησε τη συγκεκριμένη μορφή.
-Συμφωνώ, από την άλλη ακριβώς επειδή υπάρχει αυτό το "γουστάρω ή όχι ένα έργο" και λείπει η γνώση ή ακυρώνεται, πιστεύω πως ο χρόνος είναι αλάνθαστος κριτής αλλά και ο αναγνώστης. Στη μετάφραση , Σπύρο, τι σε οδηγεί να διαλέξεις το έργο που θα μεταφράσεις; Στον Πιερ Ασουλίν τι σε "οδήγησε";
-Ναι, αλλά μην ξεχνάμε, ότι επειδή εν προκειμένω ο χρόνος έχει πρόσωπο, έχει και αδικήσει κατάφορα σημαντικούς δημιουργούς. Για αιώνες τον Μπαχ δεν τον άκουγε κανείς. Σήμερα έχουμε ξεχάσει στην Ευρώπη συγγραφείς όπως ο Μπαρμέ ντ' Ορεβιγί ή ο Μπερνανός. Εν προκειμένω τίποτα. Ο εκδότης μου ο Νίκος ο Γκιόνης επέμενε σφόδρα, λέγοντας αυτό το βιβλίο είναι για σένα. Και είχε δίκιο. Επίσης σήμερα δεν έχει συχνά τη δυνατότητα να διαλέξει ο μεταφραστής μετάφραση. Παρακαλάει απλώς να έχει για να βγάλει το ψωμί του.
-Ο χρόνος είναι το πρόβλημα ή οι εκδότες που δεν εκδίδουν παλαιότερους συγγραφείς;
-Το ίδιο είναι. Εννοώ ότι με το πέρασμα του χρόνου δεν δικαιώνονται πάντα όλοι οι καλοί δημιουργοί. Μερικοί μένουν αδίκως στην αφάνεια. Πόσοι Έλληνες γνωρίζουν το μέγεθος που ήταν ο φωτογράφος Δημήτρης Χαρισιάδης; Ενώ τον συμπαθή ερασιτέχνη Μπαλάφα, τον ξέρουν και οι πέτρες. Τον Ρόδη Ρούφο, τον Παπαδίτσα, τον Παπατσώνη ποιος τους θυμάται σήμερα; Για να μην αναφερθώ στον Μητσάκη ή στον Θεοτόκη... Ακόμα και Παλαμά που τον "ξέρουν" οι πάντες. Ποιος διαβάζει σήμερα τον ίλιγγο που λέγεται Παλαμάς;
-Νομίζω πως κάποιος που πραγματικά μελετάει λογοτεχνία τους γνωρίζει και τους μελετά σε βάθος. Δεν γίνεται να πας στο αύριο χωρίς χθες..
-Το έγκλημα που έκανε το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα της παπαγαλίας, είναι ότι εξάλειψε το δώρο που λέγεται απομνημόνευση. Όλοι οι μαθητές του κόσμου έχουν μάθει απέξω στίχους και σελίδες ποιητών και συγγραφέων που τους συνδέουν με τη γλώσσα τους. Τους δίνουν μια αίσθηση της γλώσσας, που στην Ελλάδα πρέπει να είσαι λογοτέχνης και να έχεις φτύσει αίμα για να έχεις...
-Είναι πια στη διακριτική ευχέρεια του δασκάλου να μυήσει τους μαθητές του στην ομορφιά της γλώσσας μέσα από την Ποίηση και την πεζογραφία.. Να τους κάνει να ακούνε τον Θίασο του Διονύσου μαζί με τον Αντώνιο στην Αλεξάνδρεια, που πρέπει αξιοπρεπώς να αποχαιρετήσει.... Θα ήθελες να μου πεις (άμα κάνεις μικρές έρευνες σε φωτογραφίες....) την εμπειρία σου από την Αλεξάνδρεια και το πώς ένιωσες στο σπίτι του Αλεξανδρινού Ποιητή Καβάφη...
-Τη μεγαλύτερη συγκίνηση την ένιωσα στον τάφο του Καβάφη. Σε ένα σκοτεινό νεκροταφείο, -πήγαμε σούρουπο- με τεράστιους περίτεχνους τάφους με αρχαγγέλους και αγάλματα (η πλούσια ελληνική παροικία γαρ) ξαφνικά φτάνεις μπροστά σε μια λιτή πλάκα μάρμαρο με έναν σκαλιστό σταυρό και την επιγραφή: Κωνσταντίνος Καβάφης ποιητής. Αυτό είναι όλο. Και γύρω γύρω να γίνεται της μουρλής από τον μπαρόκ διάκοσμο. Αυτή η λιτή ταπεινότητα, αυτή η τεράστια αρχοντιά του ανθρώπου με έκανε να κλάψω. Η ίδια ατμόσφαιρα επικρατεί και στο σπίτι του. Μια λιτή αρχοντιά. Αλλά τώρα που είναι μουσείο, κάπως αμβλύνεται όλο αυτό.
-Πλησιάζοντας προς το τέλος της κουβέντας μας να σε ρωτήσω ποιος είναι ο αγαπημένος σου ποιητής;
-Δεν είναι ένας. Οι αγάπες είναι πολλές και ανατρέχεις σε αυτές ανάλογα την περίοδο που διανύεις στη ζωή σου. Ως γαλλόφωνος έχω μεγάλη αγάπη στην ποίηση του Μπωντλέρ που δεν νομίζω ότι μεταφέρεται στα ελληνικά. Αγαπώ πολύ τον Σεφέρη. Μου προκαλεί τεράστιο θαυμασμό το γεγονός ότι όποιο κείμενό του κι αν διαβάσεις είναι μεστό και καίριο. Ακόμα και η αλληλογραφία του. Αποκάλυψη των τελευταίων ετών ήταν το Σύσσημον του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Ίσως η σημαντικότερη συλλογή που κυκλοφόρησε εδώ και χρόνια. Μου αρέσουν πολύ τα βαθιά υμνητικά και θεολογικά ποιήματα της Ανθής Λεούση. Η ευαίσθητη ποίηση του Γιώργου Χαβουτσά. Από παλιότερους ξεχασμένους ο Αλέξανδρος Μπάρας. Ο Ελύτης είναι πάντα μια καταφυγή. Όπως κι ο Καρούζος ή ο Σινόπουλος που αγαπώ επίσης πολύ. Παλεύω να διεισδύσω από μετάφραση στον Τσέλαν, αλλά είναι δύσκολο. Ο Υβ Μπονφουά από Γάλλους και εν ζωή ποιητές, νομίζω ότι είναι ένας από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους της εποχής μας. Νομίζω ότι η ποίηση χρειάζεται μεγάλο ξεσκαρτάρισμα στις μέρες μας. Έχει πληγωθεί βαριά κι αυτό γιατί ξαφνικά οι εκδότες είδαν σε αυτή -σε αυτό το βίτσιο του Έλληνα να είναι στιχοπλόκος- την κότα με τα χρυσά αυγά. Πληρώνεις και γίνεσαι ποιητής. Μέσα στον εσμό χάνεται το παν. Δεν μπορείς να έχεις αίσθηση του τι γράφεται.
-Νομίζω ότι έχεις κι άλλη μια αγάπη...
-Ποιον λες;
-"Με σιωπή και τέχνη κυνηγούσα όνειρα. Είταν πρωί ο τόπος. Μέλι είταν η στάχτη που είχεν αφήσει ο καιρός, τώρα, που έλειπε". Γιώργος Σαραντάρης Έναν ποιητή που πέθανε νέος αφήνοντας πίσω του ένα μεστό σε βαθιά νοήματα έργο.....
-Α βέβαια. Τον ξέχασα. Ναι μου προκαλεί πραγματικό ίλιγγο το τι έγραψε αυτός ο άνθρωπος σε τόσο νεαρή ηλικία. Κι εκτός από τα ποιήματα, τα ασύγκριτα φιλοσοφικά του δοκίμια. Νομίζω ότι τόσο μεστή ποιητική σκέψη δεν είχε κανένα από τα δύο νόμπελ. Ο Σαραντάρης κάνει την οντολογία ποίηση. Και μεγάλη μάλιστα ποίηση.
-Ακριβώς... αυτό τον κάνει σχεδόν απλησίαστο για την απλή ερμηνεία , την απλοϊκή προσέγγιση.
-Έτσι είναι. Αρκεί να διαβάσει κανείς το σπουδαίο δοκίμιο του Λορεντζάτου για τον Σαραντάρη, τους Διόσκουρους, (ένα μικρό κομμάτι είναι για τον Καπετανάκη) για να αντιληφθεί το μέγεθος του ανδρός.
-Λίγο πριν κλείσουμε την κουβέντα μας να ρωτήσω αν ο έρωτας είναι πηγή έμπνευσης για σένα....
-Πηγή έμπνευσης, δεν ξέρω. Μέτρο ζωής, ναι. Εκεί αναγνωρίζω, τουλάχιστον ως τώρα, την αποτυχία μου. Το κατά πόσο μπορείς να προσφέρεις έργο πιο σπουδαίο από το μικρό σου "εγώ" που έλεγε ο Νιόνιος. Υπ’ αυτή την έννοια ο έρωτας είναι η λέξη που χρησιμοποιούμε περισσότερο απ' όλες και που βιώνουμε λιγότερο. Νομίζω ότι δεν αντέχουμε ούτε τη λέξη πλέον. Την ταυτίσαμε με το σεξ και σήμερα πια στην εποχή της ελεύθερης διάδοσης της πορνογραφίας, με το απρόσωπο, βίαιο σεξ. Δες π.χ. την απίστευτη παγκόσμια εμπορική επιτυχία της σειράς βιβλίων "Οι αποχρώσεις του γκρι" που στις ΗΠΑ ονομάζεται -ως νέο "λογοτεχνικό" είδος- mamas porn. Είμαστε σε μεγάλο βαθμό κοινωνίες ανέραστων ανθρώπων που ψάχνουν να γεφυρώσουν ακοινώνητους εγωισμούς από κρεβάτι σε κρεβάτι. Αυτό που κατάλαβα με τα χρόνια, και δε σε ζαλίζω άλλο, είναι ότι το ζήτημα δεν είναι μονάχα να μπορείς να προσφέρεις, δεν είναι μονάχα να αποτολμήσεις να μπεις σε μια περιπέτεια δοσίματος όπου αυτό που προσφέρεις δεν το έχεις ακόμα, (το περίσσιο που βρίσκεις μαζί με τον άλλο) το υστέρημα του εαυτού σου, αλλά να βρεις έναν άνθρωπο που να είναι έτοιμος να δεχθεί. Και να μπορείς κι εσύ αντίστοιχα να δεχθείς. Να δεξιωθείς τον άλλο χωρίς να νιώθεις ότι περιορίζεται η ελευθερία σου. Όχι δεν είναι έμπνευση είναι αυτό από το οποίο κρατιέται κανείς για να παραμείνει άνθρωπος. Αν δεν μοιράζεται ο άνθρωπος είναι λειψός -αυτό νιώθω εγώ τουλάχιστον- κι η ζωή ακόμα πιο λειψή. Με ένα μόνιμο κενό που δε γεμίζει με τίποτα άλλο. Ελπίζω να μην σε βάρυνα.
-Έχεις απόλυτο δίκιο... ο έρωτας είναι απόλυτα "προσωπική" κατάσταση και υπόθεση ελευθερίας.. που όμως τελειώνεται με το μοίρασμα . Σπύρο, θέλω να σε ευχαριστήσω για την παρουσία σου εδώ , να σου πω ότι η συζήτηση μαζί σου ήταν γεμάτη αφορμές για ολοένα περισσότερα πράγματα και να σου ευχηθώ από καρδιάς και "Από Καρδιάς" Καλά κι ευλογημένα Χριστούγεννα!!
-Εγώ ευχαριστώ πολύ το Από Καρδιάς για αυτή την τόσο ουσιαστική για μένα όσον αφορά στις ερωτήσεις, συζήτηση. Καλά κι ευλογημένα, επίσης, Χριστούγεννα. Ευχαριστώ Ελένη!
-Κι εγώ Σπύρο!
Για καλύτερη ανάγνωση επιλέξτε την λειτουργία "πλήρης οθόνη",κάτω αριστερά
Από το Λόγων Παίγνια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου