Της Ελένης Ζάχαρη
Από το Λόγων Παίγνια
Χριστός Ανέστη! Χρόνια Πολλά, Καλά κι Ευλογημένα! Τώρα θα μου πείτε –
ευλόγως βέβαια – πως παλάβωσα διότι τι καλά κι ευλογημένα να είναι όταν
μια Κυβέρνηση καταστρέφει την Παιδεία της και οδηγεί σε σύγκρουση τις
κοινωνικές ομάδες προκειμένου να επιβάλει το δικό της! Πανελλαδικές
Εξετάσεις.. ώρα Μηδέν.. Επιστράτευση.. Μπας και είμαστε στα 1974 και
κανείς δεν το πήρε χαμπάρι; Αμ, τώρα θα
φανεί ποιος αντέχει τη Θυσία! Ποιος θέλει κάτι καλύτερο, δικαιότερο,
ανταγωνιστικότερο και πραγματικά «Ευρωπαϊκό» (μας έχετε φάει πια!), κι
όχι μια Ελλάδα 30 χρόνια πίσω! Μεγάλη κουβέντα, δύσκολη και επώδυνη που
δεν εξαντλείται έτσι απλά.
Εμείς πάλι στα δικά μας… τα υπέροχα, καρδιακά, ανατρεπτικά, επαναστατικά, Ελληνικά –βαθύτατα-, τα Πειραιώτικα, Σμυρναίικα, Συριανά….
Δευτέρα του Θωμά ε; Ε! Στου Θωμά το Μαγαζί… και τι λέω τώρα! Πορεία στο Ρεμπέτικο Τραγούδι με μια αγαπημένη ύπαρξη, μ’ ένα Νυχτοπούλι, όπως λέει κι εκείνη, με μια γυναίκα που μαζί με τον σύντροφό της αφιερώθηκαν στη μελέτη, έρευνα, παρουσίαση, επανεκτέλεση των Ρεμπέτικων τραγουδιών! Θέσια Παναγιώτου, εκ Κύπρου ορμώμενη, σύζυγος Κώστα Φέρρη, με σπουδές στις Νομικές και Πολιτικές Επιστήμες και στη Μουσική… χάθηκε στη Μουσική κι άντε να τη μαζέψεις όταν μάλιστα Ρεμπέτης σημαίνει …..ονειροπόλος! Τιμή μου, χαρά μου, συγκίνηση που δεν περιγράφεται και αρκετό γέλιο με τα δικά μας παράξενα φερσίματα… Απολαύστε τη!
-Λοιπόν... συνήθως διαβάζετε τα καλωσορίσματα στην αρχή των φίλων μας που έρχονται εδώ, τα βιογραφικά τους στοιχεία έτσι για να μπούμε σιγά σιγά στο κλίμα.. αλλά εδώ είναι "Από Καρδιάς" η κατάσταση και πρέπει να περιμένετε κι ανατροπές.. Έτσι και με τη Θέσια Παναγιώτου που, προσπαθώντας μέσω in box να συνεννοηθούμε για την ώρα που θα ξεκινούσαμε επισήμως, αρχίσαμε τη συνέντευξη τόσο αυθόρμητα και όμορφα που δεν μου πάει η καρδιά να αλλάξω τη δομή και να βάλω όλα τα γνωστά αλλά αληθινά πάντα στολίδια...
-Ε, λοιπόν! Θέσια.. Καλώς ήρθες και αφήνουμε τα πάντα στην ομορφιά του αυθόρμητου!
-Καλώς σε βρήκα Ελένη. Γιατί με περιτριγυρίζεις τόσο καιρό; Δεν έχω να σου πω μυστικά και άγνωστα. (γέλια)
-(γέλια και από μένα) Καλησπέρα… θα σε βρω σε λίγο γιατί καθυστέρησα στο μάθημα
-Καλησπέρα! Όποτε μπορείς, χωρίς άγχος! Θα με βρεις εδώ! Προτείνω μάλιστα ν’ αρχίσουμε πρώτα από εδώ… μ’ αρέσει το άηχο πνευματικό επίπεδο που μπορούμε να μπούμε γι’ αρχή..
-Ναι, συμφωνώ κι εγώ, στο μεταξύ θα ήθελα να σκεφτείς , πέρα από τα συνηθισμένα βιογραφικά και λοιπά, τι σε ενδιαφέρει να ειπωθεί που δεν λέγεται συνήθως. Προσωπικά λ.χ θέλω να μείνουμε αρκετά στο Ρεμπέτικο τραγούδι, στο πώς ενώνονται οι λαοί στο τραγούδι, μαζί με άλλα βέβαια! Μιλάμε σε λίγο πάλι!
-ο.κ. εδώ θα είμαι μέχρι το πρωί... μη βιάζεσαι...
-οκ!
Όπως καταλαβαίνετε, αυτή είναι η αρχή μιας συζήτησης πραγματικά «Από Καρδιάς» κι επειδή εδώ λειτουργεί το αυθόρμητο, ελάτε να δείτε πώς ταξιδέψαμε με τη Θέσια στη συνέχεια… γιατί αμέσως ήρθε αυτή η απάντηση! Ό,τι ακολούθησε ήταν ακόμη και προσωπικές απορίες…
-Το ρεμπέτικο είναι η πιο γνήσια λαϊκή δημιουργία από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους μέχρι σήμερα. Γι αυτό και κιβωτός της ελευθερίας μας, ναι, αυτής της βγαλμένης απ΄ τα κόκκαλα των Ελλήνων τα ιερά, μιας ελευθερίας που ποινικοποιήθηκε από την πρώτη στιγμή με τους Βαυαρικούς νόμους του Αντιβασιλέα Μάουερ. Στις φυλακές που ιδρύθηκαν μέσα σε σχολεία και τεκέδες γεννήθηκε αυτό το τραγούδι, από σπαράγματα μιας γλώσσας κρυμμένης μέσα σε δημοτικά τραγούδια, και από αδέσποτα μελίσματα, βυζαντινά. Αυτή η ποινικοποιημένη Ελευθερία είναι το προσωπικό περιθώριό μας. Και εκεί επιστρέφουμε κάθε που χανόμαστε και χορεύουμε αντάμα! (Τώρα μου ήρθε, στο στέλνω).
«Βάρα με με το στιλέτο
Κι όσο αίμα βγάλω πιε το»
Ένα από τα πρώτα αδέσποτα ρεμπέτικα δίστιχα!
-Εκπληκτική και πιστεύω η πιο γνήσια άποψη για το ρεμπέτικο. Να σου πω, πως το θεωρώ εφάμιλλο του δημοτικού τραγουδιού στη συνέχειά του ή ακόμα και το ελληνικό "μπλουζ", με την έννοια ότι το μπλουζ εκφράζει μια συγκεκριμένη κουλτούρα, θα το θεωρήσεις παρατραβηγμένο;
-Όχι, δεν είναι παρατραβηγμένο, μπορούμε να το δούμε έτσι και να το παραλληλίσουμε και με άλλες φόρμες αστικών τραγουδιών άλλων χωρών, που κοινό τους στοιχείο έχουν ότι εκφράζουν ακριβώς αυτό το κοινωνικό, μυστικό, απαγορευμένο, ύποπτο, κυνηγημένο, ελκυστικό περιθώριο... π.χ τα φάντος της Πορτογαλίας, τα τάγκο της Αργεντινής, τα αστικά φλαμένγκο της Μαδρίτης, όπως και αντίστοιχες φόρμες της Ανατολής π.χ. Ασίκ τραγούδια.
-Το ρεμπέτικο έχει συγκεκριμένη τοπική καταγωγή και αν ναι, γιατί; Προσωπικά, γεννημένη στον Πειραιά και με αγάπη στις γειτονιές του, γνωρίζω ταβερνάκια - εν ζωή ακόμη - που τραγούδησαν μεγάλοι ρεμπέτες και, να σου πω, με κάνει περήφανη αυτό....
-Για να γεννηθεί το ρεμπέτικο τρέξαν πολλά ποτάμια, από πολλές γεωγραφικές και κοινωνικές τοποθεσίες. Όμως αυτό που εννοούμε σήμερα ως ρεμπέτικο, είναι αυτό που γεννήθηκε στον Πειραιά, μετά το 1922, με την συνάντηση και αναγκαστική συγκατοίκηση δύο περιθωρίων: τους περιπλανώμενους και αυτοδίδακτους μουσικούς του Πειραιά και τους έντεχνους ή μορφωμένους μουσικά πρόσφυγες από την Μικρά Ασία. Η συναδέλφωση της άμοιρης αυτής φτωχολογιάς από την μία και την άλλη, γονιμοποίησε το ρεμπέτικο τραγούδι.
-Η ονομασία "ρεμπέτικο" παραπέμπει σε κάτι υποτιμητικό;… θυμίζει το τούρκικο "ρεμπέτ".. έχει κάποια σχέση; Αυτά είναι απορίες προσωπικές!
-Δεν υπάρχει λέξη ρεμπέτ στα τούρκικα.
Η λέξη ρεμπέτικο κατά πάσα βεβαιότητα, προέρχεται από το ελληνικό ρέμπομαι ή ρέμβομαι, ρεμβάζω, ρεμπέτης, ρεμπετός, και σημαίνει περιπλανιέμαι τόσο σωματικά (τροβαδούρος, ασίκ κ.λ.π.) όσο και πνευματικά, με την φαντασία μου. Οι περιπλανώμενοι και ονειροπόλοι όλων των εποχών υπήρξαν αντικείμενα χλευασμού και υποτίμησης από τους βολεμένους και τις εξουσίες...
Άιντες να ρεμπελέψουμε, ρεμπέτες να γενούμε, να μας 'γαπούν οι έμορφες, να τες περιφρονούμε
-Μάλιστα, φράση "ρεμπέτ ασκέρ" τότε; Ελληνική που χρησιμοποιήθηκε στα τούρκικα;..
-Όχι, παράφραση ελληνική που χρησιμοποιήθηκε μόνο από τους Έλληνες. Ασκέρ στα τούρκικα είναι ο στρατός, και το ρεμπέτ προέρχεται ή από το ρέμπελος και ρεμπελιό ή από το ίδιο το ρεμπέτικο ως ρίζα λέξης, όποτε υπονοεί μία περιπλανώμενη στρατιά ή ένα στράτευμα περιπλανώμενων και διαλυμένων φαντάρων, από την αρχή όμως σήμαινε σκορποχώρι... διαλυμένο δηλαδή "στράτευμα".
-Ευχαριστώ για τη διευκρίνιση!
Άρα, το ρεμπέτικο εντάσσεται στη μακραίωνη ιστορία των περιπλανώμενων τραγουδοποιών, ακόμα και των ομηρικών αοιδών, που περιφέρονταν και με κάθε ευκαιρία τραγουδούσαν για τον έρωτα, τα πάθη και τα παθήματα του απλού ανθρώπου. Ένα γνήσια λαϊκό είδος τραγουδιού, παραδοσιακό με όλη τη σημασία της λέξης που συνδέεται στενά με τις ιστορικές εξελίξεις του τόπου από το 1922 και μετά;
-Δεν σε προλαβαίνω, το συμπέρασμά σου είναι ολοκληρωμένο, τα είπες όλα, απλά μια διευκρίνηση για όσους ενδιαφέρονται να το ψάξουν και πιο πέρα. Ναι, το ρεμπέτικο είναι ένας κρίκος στην αλυσίδα των τραγουδιών που γέννησαν οι περιπλανώμενοι τροβαδούροι από τόπο σε τόπο ή οι περιπλανώμενοι με την φαντασία τους. Μια έκφραση του ανθρώπου που η έναρξή της χάνεται μέσα στους αιώνες του πολιτισμού. Συμβολικά ορίζουμε τον Όμηρο ως έναρξη. Όμως στο ρεμπέτικο δεν έχουμε μεγάλα έπη, ούτε ηρωισμούς, ούτε μακροσκελείς αφηγήσεις, έχουμε όμως την πάλη του ανώνυμου και ασήμαντου ανθρώπου με την μοίρα, με τον ανεκπλήρωτο έρωτα, με την φτώχια, με την παράβαση των ιερών κανόνων, ου κλέψεις, ου φονεύσεις κ.λ.π. ακόμα και με τον Χάρο, θέματα και καταστάσεις που αναπαριστώνται ταυτόχρονα και χορευτικά, γιατί το ρεμπέτικο είναι κατ’ εξοχήν χορευτικό τραγούδι, έχει δηλαδή και απαιτεί την θυμέλη του την ώρα της τελετής του, γι’ αυτό και συγγενεύει πιο πολύ με την δραματική ποίηση παρά με την επική ή την λυρική.
-Ο άνθρωπος στο λυγμό του και στη σύγκρουση με τη Μοίρα. Κοσμοαντίληψη και ταυτόχρονα αυτοαντίληψη... Νομίζω πως πρέπει να είσαι πολύ ρηχός - ακούγεται αφοριστικό και δεν θα έπρεπε, αλλά στο "Από Καρδιάς" τα λέμε όλα - για να μη νιώσεις την ανατριχίλα και την ανάγκη να σηκωθείς να χορέψεις. Πόση δουλειά χρειάστηκε για να ανακαλύψεις το ρεμπέτικο ή ήρθε και σε συνάντησε αυτό, Θέσια;
-Είχα σχέση και επαφή τόσο μουσικά όσο και ιδεολογικά με το ρεμπέτικο. Η μύησή μου όμως έγινε από τον Κώστα Φέρρη και η "πρόκληση" ήταν μεγάλη!
-Σχέση, επαφή, μύηση, Κώστας Φέρρης! Τώρα θα πρέπει να μου πεις, αν θες, για την μουσική και ιδεολογική σχέση και ύστερα για την... μυητική διαδικασία και το "κεφάλαιο" Κώστας Φέρρης... Και για μένα πρόκληση!!
-Με πατέρα και μητέρα λαϊκούς και προοδευτικούς που μου δίδαξαν την ανθρωποκεντρική ματιά στα πράγματα και σε ένα μουσικό περιβάλλον που περιελάμβανε από όπερα και συμφωνικά έργα μέχρι "ελαφρά" και ρεμπέτικα τραγούδια, φυσικό ήταν να έχω μια ακουστική και αβίαστη σχέση με το τραγούδι αυτό. Όταν ο Φέρρης μπήκε στη ζωή μου, κατ’ αρχήν με την κορυφαία ταινία του "Ρεμπέτικο" και στη συνέχεια ολόκληρος και με όσα κουβαλούσε μαζί του ως δημιουργική προσωπικότητα, φυσικό ήταν να λειτουργήσει για μένα ως πυροκρουστήρας. Από τότε ερευνούμε και δημιουργούμε μαζί και μπορώ να πω πως έχουμε καλή απόδοση αφού μόνο στον τομέα "ρεμπέτικο τραγούδι" μετράμε μέχρι τώρα 600 ανώνυμα και επώνυμα τραγούδια σε επανεκτελέσεις και εικόνα, αμέτρητες ώρες τηλεοπτικών εκπομπών από την σειρά "Απόψε στου Θωμά" και "ονείρου Ελλάς", μια λαϊκή όπερα με τίτλο "Ρεμπέτικο Μυστήριο" που ανέβηκε Ρόδο-Χάϊφα-Άγκυρα, συναυλίες, διαλέξεις, δισκογραφία, στιχουργική, σύνθεση κ.λ.π. κ.λ.π. Ε, όλα αυτά ήταν και είναι μια διαρκής πρόκληση, γιατί μιλάμε για απίστευτο όγκο δημιουργίας - κατάθεσης και από τους δυο μας.
-Φαντάζομαι πως θα είναι συναρπαστικό - τουλάχιστον στο μεγαλύτερο μέρος του - αυτό το κοινό ταξίδι στη δημιουργία. Έχετε δουλέψει και σε άλλα είδη τραγουδιού για να καταλήξετε σε όλα αυτά; Έχετε κάνει μελέτες στα τραγούδια της Ανατολής λ.χ ;
-Η πρώτη συνεργασία και πρόταση που μου έκανε ο Φέρρης ήταν το 1987, για να γράψω τη μουσική και τα τραγούδια της ταινίας του "Oh Babylon". Είχε μάλιστα επιλέξει, το μουσικό περιβάλλον της ταινίας να είναι η ρέγκε μουσική, και τα τραγούδια πάνω σε δικούς του στίχους στα Αγγλικά και με τραγουδιστή τον διάσημο σήμερα της σκηνής αυτής Maxi Priest! Αυτό και έκανα. Στα ρεμπέτικα φτάσαμε αργότερα... Όσο για τις έρευνές μας, ταξιδεύουμε σ’ αυτές σαν τον Οδυσσέα, ανάλογα με το κέφι των Θεών ή των Ανθρώπων, πάμε από Δύση σε Ανατολή και από Βορρά σε Νότο... πάντοτε περιπλανώμενοι και έτοιμοι για θαύματα.
-Πράγματι ταξίδι λοιπόν! Αλλά και μουσική ρέγκε... μ' αρέσετε! Λέμε πως η μουσική ενώνει τους ανθρώπους. Στις συναυλίες του εξωτερικού πώς αντιδρούν οι άνθρωποι στο ηχητικό άκουσμα που λέγεται "ρεμπέτικο";
-Θα σου δώσω την συνολική εμπειρία μας τόσο από τις συναυλίες (Στρασβούργο, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Βουκουρέστι, Ιερουσαλήμ, κ.λ.π. κ.λ.π., όσο και από την διδασκαλία που οι ίδιοι κάναμε στα κρατικά θέατρα της Χάϊφα και της Άγκυρας. Το ρεμπέτικο, αυτή η μουσική, αυτά τα τραγούδια, επειδή είναι τραγούδια καρδιάς και όχι διανοητικές δημιουργίες, ξεκλειδώνουν αμέσως την καρδιά του ακροατή, ακόμα και αν δεν γνωρίζει την γλώσσα. Και όταν ανοίξει η πόρτα της καρδιάς όλοι οι διαχωρισμοί, τα όρια, τα πρέπει και δεν πρέπει, καταρρέουν. Ο άνθρωπος απαλλάσσεται από τα επίκτητα και μένει γυμνός απέναντι στη μοίρα του και στην αυτογνωσία του. Τα τραγούδια δεν ενώνουν τους λαούς, ενώνουν τους ανθρώπους, γιατί ανοίγουν μέσα τους τις περιοχές της ελευθερίας τους να αγαπούν, να συμπονούν, να συμπάσχουν, να συνυπάρχουν. Αν θες το πιστεύεις αλλά οι μόνοι αμήχανοι και μετέωροι απέναντι σ’ αυτό το φαινόμενο, είναι πάντα οι Έλληνες αξιωματούχοι των Πρεσβειών μας... έχοντας οι ίδιοι, από την μία, μια αμφίβολη σχέση με το ρεμπέτικο και από την άλλη, προκαταλήψεις και προδιαγραφές για τους λαούς, είναι ανίκανοι να καταλάβουν τέτοιες αντιδράσεις και αποδοχές από τους άλλους, τους ξένους δηλαδή. Αυτό τα λέει όλα.
-Ο καθωσπρεπισμός εγκλωβίζει το κομμάτι του ανθρώπου τελικά. Το ρεμπέτικο, και μένω σ' αυτό γιατί είναι το είδος που κατεξοχήν έχεις ασχοληθεί και έχεις μαζί με τον Κώστα Φέρρη αναδείξει, εξέφρασε και πολιτικά την εποχή του. Σήμερα, υπάρχει αντίστοιχη μουσική έκφραση ή το ρεμπέτικο έχει τη διαχρονική δυναμική για να σηκώσει στις πλάτες του αυτό που βιώνουμε;
-Με τον τρόπο που χρησιμοποιούμε σήμερα τον όρο "πολιτική τέχνη", (τραγούδι κ.λ.π.), το ρεμπέτικο δεν έχει καμία απολύτως σχέση. Το ρεμπέτικο είναι αταξικό - διαταξικό και μη συγκρουσιακό. Είναι το τραγούδι των "ασήμαντων" ανθρώπων, της συντριπτικής δηλαδή πλειοψηφίας ενός λαού και κανένας δεν μπορεί να το ιδιοποιηθεί. Όποιος το επιχειρεί γελοιοποιείται. Όπως κάτι «ζεϊμπέκηδες» πολιτικοί περασμένων ετών. Για όλους τους πιο πάνω λόγους το ρεμπέτικο είναι μια διαχρονική κλασσική αξία που εκφράζει την ουσία μιας κοινωνίας η οποία πρέπει να είναι συγχωρητική και όχι συγκρουσιακή. Να βασίζεται δηλαδή στην ενότητα και στην συνύπαρξη και όχι στην διάσπαση και στη σύγκρουση. Η μόνη κοινωνική σύγκρουση που εκφράζεται, κατά κάποιο τρόπο, στα ρεμπέτικα είναι αυτή με τους ψευτονταήδες από την μία και με τους αστυνόμους από την άλλη.
-Καταλαβαίνω τι εννοείς αλλά, εφόσον εκφράζει τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού και τον πόνο του, δεν μπορούμε να πούμε πως θα εξέφραζε ή εκφράζει και σήμερα το αντίστοιχο; Δεν εννοώ τη στρατευμένη έννοια ή τη λαϊκίστικη έκφραση αυτών των κάποιων μέσα απ' το τραγούδι!
-Όχι μόνο τον πόνο του, αλλά και την χαρά του, και τις διαφυγές του, και τον έρωτά του, και τις επιθυμίες του και τα όνειρά του... με την έννοια του κλασσικού που είπαμε πιο πάνω, και φυσικά θα εκφράζει όλα αυτά και χθες και τώρα και πάντα. Έναν αιώνα μετά τη δημιουργία τους και τα τραγούδια αυτά είναι ολοζώντανα, τραγουδιούνται και χορεύονται εδώ και τώρα.
-Θέσια, κάνεις ραδιόφωνο πολλά χρόνια. Διάβαζα μάλιστα, ότι οι εκπομπές σου προσέφεραν πρωτόγνωρα ποσοστά ακροαματικότητας στον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό. Ποια είναι η σχέση που έχει αναπτυχθεί τόσα χρόνια με τους ακροατές; Το ραδιόφωνο ήταν και είναι ιδιαίτερο είδος, έτσι; Τι έχεις αποκομίσει από αυτό;
-Ναι, το ραδιόφωνο παίζει και με την φαντασία σου αφού δεν σε εγκλωβίζει σε καμιά εικόνα. Αν σου πω πως μετά από τόσα χρόνια, ακόμα εκπλήσσομαι και χαίρομαι που παλιοί και νέοι ακροατές από όλη την Ελλάδα και όχι μόνο, μου λένε για τις εκπομπές μου, πόσο τους συντροφεύουν ή τους θυμίζουν ή τους μαθαίνουν, θα με πιστέψεις; Όπως οι ακροατές μου δεν έχουν ακριβή εικόνα για μένα έτσι κι εγώ δεν έχω ακριβή και συγκεκριμένη εικόνα γι’ αυτούς, κι όμως, επικοινωνούμε τόσα χρόνια, χωρίς να γνωριζόμαστε ... μέσα από τα ραδιοκύματα... το βρίσκω μαγικό, καθαρά πνευματικό, γι’ αυτό αγαπώ το ραδιόφωνο και δεν εννοώ τις δικές μου εκπομπές...
-Όλα αυτά τα χρόνια καλλιτεχνικής δημιουργίας - δεν ξέρω και τι να πρωτοπώ, ποίηση, μουσική, στιχουργική...- έχεις ποτέ σκεφτεί πως θα ήταν καλύτερα να έχεις ασχοληθεί με τα νομικά ή τις Πολιτικές επιστήμες;
-χεχε Ποτέ! Θα με έκανες όμως πολύ ευτυχισμένη αν δεν αναφερόμαστε στα βιογραφικά ως παλιές φωτογραφίες και διπλώματα στον τοίχο.
- Όχι βέβαια! Θες να μου πεις όμως πώς πήρες την απόφαση να σπουδάσεις αρχικά κάτι τόσο... ξένο από τη μουσική που ήδη σε είχε τραβήξει κοντά της;
-Σπούδασα και τα δύο ταυτόχρονα. Νομικά στο Πανεπιστήμιο και Ανώτερα θεωρητικά στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Τα νομικά τα αγαπώ ως επιστήμη, ανθρώπινο επίτευγμα, σκέψη, φιλοσοφία, ερμηνεία κ.λ.π. Δεν τα θεωρώ χαμένο χρόνο ή χαμένη σπουδή επειδή δεν τα άσκησα ως επάγγελμα. Πάντα αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο στον τρόπο σκέψης, αντίληψης και διαμόρφωσης της λογικής μου.
-Ήρθες στην Αθήνα το 1974 από την Κύπρο. Έζησες τον Αττίλα;
-Ναι και το πραξικόπημα και τους δύο Αττίλες, στο σπίτι μου στη Λευκωσία, έφυγα τον Σεπτέμβριο με το πλοίο «Πάτραι», που ξεκίνησε τα δρομολόγια Κύπρος - Ελλάδα.
-Φαντάζομαι πως αυτή την εμπειρία δεν θα είναι εύκολο να την συζητάς. Πώς ένιωσες - και νιώθεις βέβαια - με τα τερτίπια των Ευρωπαίων ετέρων σε σχέση με την ιδιαίτερη πατρίδα σου και την προσπάθεια του Κυπριακού λαού να φωνάξει άλλο ένα "Όχι";
-Τα τερτίπια των Ευρωπαίων δεν αφορούν μόνο την "μικρή πικρή μου πατρίδα, την πολυαγαπημένη". Αφορούν και την μεγάλη μου πατρίδα την Ελλάδα, αφορούν και τον Νότιο ή Βόρειο γείτονά μου. Ο Κυπριακός λαός έχει έμφυτη την αξιοπρέπεια να λέει όχι σε ό,τι αλλοιώνει την ταυτότητα ή την ύπαρξή του και πάντα το πληρώνει αυτό. Όμως αυτό το μικρό νησί ακόμα υπάρχει και είναι γη πολιτισμού, ιστορίας και κάλλους. Κι ας είπε πολλές φορές όχι στους κατακτητές και στα κάθε λογής σχέδιά τους. Φράγκους, Ναΐτες, Ενετούς, Οθωμανούς, Άγγλους και Τούρκους. Και το όχι στο σχέδιο Ανάν, επίσης, ήταν ηρωικό απέναντι σε μεγάλες δυνάμεις και μεγάλα σχέδια, γιατί εμπεριείχε μέσα του τη θυσία, το "καλύτερα να μας καταστρέψετε επειδή λέμε όχι στα αφανιστικά σχέδια σας, παρά να μας καταστρέψετε με τυμπανοκρουσίες και νέους εθνικούς ύμνους". Θα μου πεις τώρα, και ποιο το αποτέλεσμα όλων αυτών των όχι; Μα απλά ακόμα υπάρχουμε, ακόμα είμαστε, ακόμα ξέρουμε ποιοι είμαστε, δεν είναι αρκετό αυτό;
-Πέραν του αποτελέσματος ,νομίζω πως η δύναμη να πεις "Όχι" είναι δήλωση ταυτότητας, αυτογνωσίας!
Κρίση... πλέον φορτισμένη με οικονομικό περιεχόμενο έννοια και ταυτόσημη επικείμενης καταστροφής. Παρατηρώ τα σχόλιά σου, μικρά κι εύστοχα πάνω από τα τραγούδια ή κείμενα, και σε ρωτώ ευθέως, ποιος ή ποιοι ευθύνονται; Οι ξένοι; Οι πολιτικοί; Ο λαός; Οι τράπεζες; Όλοι;
-Όλοι έχουν το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί στο πόστο που βρέθηκαν ως δρώντα πρόσωπα του δράματος. Επίσης και οι θεατές του δράματος έχουν την ευθύνη του χειροκροτήματός τους και της αποδοχής τους. Όμως δεν πιστεύω ταυτόχρονα πως όλοι μαζί τα φάγαμε. Αυτή είναι πιο αντιδραστική και προδοτική ενός λαού, φράση, από την γνωστή μας "Λεφτά υπάρχουν". Ναι όλοι έχουμε την ευθύνη μας ως πολιτικά όντα που είμαστε, κατά τον Αριστοτέλη, αλλά όχι δεν είμαστε όλοι υπεύθυνοι για ποινικά, πολιτικά αδικήματα ή καταχρήσεις ή κακές και προδοτικές αποφάσεις και συμφωνίες, ή κακές διαχειρίσεις ή για την διαφθορά. Δεν πιστεύω σε μαζικές ευθύνες, είναι φασιστικές.
-Θέσια, όλα αυτά τα χρόνια που εσύ και ο Κώστας Φέρρης ασχολείστε με το ρεμπέτικο τραγούδι - αυτή ήταν ερώτηση που μόλις μου ήρθε - είχατε κάποια κρατική ενίσχυση, αναγνώριση για το έργο σας; Γιατί εδώ μιλάμε για τη διάσωση ενός κομματιού του Ελληνισμού!
-Όχι, καμία απολύτως κρατική ενίσχυση και καμία απολύτως κρατική αναγνώριση, το αντίθετο θα μπορούσα να πω αφού βρίσκαμε συνεχώς εμπόδια, όπου υπήρχε διασταύρωση με κρατικούς υπευθύνους.Είχαμε όμως την καλύτερη αναγνώριση και ανταμοιβή που κατά βάθος επιθυμούσαμε. Και μόνο ότι μας έρχονται μηνύματα από όλη την Ελλάδα, την Κύπρο, όπως και από τους Έλληνες που ζουν εκτός πατρίδας, μηνύματα από μουσικά σχολεία και ορχήστρες για να μας πουν ότι διαβάζουν και προχωράνε μουσικά με βάση τις δικές μας καταθέσεις, για μας αυτό είναι το μεγαλύτερο παράσημο.
-Πράγματι.. για 'κείνον που αγαπά αυτό που κάνει, το παράσημο έρχεται από τον κόσμο! Νυχτοπούλι! Η σχέση σου με τους ανθρώπους του διαδικτύου είναι πολύ καλή! Πιστεύεις πως βοηθάει στην επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και στη διάδοση της Τέχνης ή στέκεσαι και κριτικά απέναντί του;
-Πιστεύω ότι βοηθάει στην επικοινωνία και στην ανταλλαγή γνώσεων και πληροφοριών μεταξύ των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η δαιμονοποίηση που επιχειρείται για το ίντερνετ είναι μεσαιωνικής αντίληψης και ρηχής γνώσης. Δεν μπορείς να δαιμονοποιείς τα εργαλεία. Μπορεί στον ανθρώπινο πολιτισμό τα εργαλεία να μετατρέπονται σε όπλα όπως και το αντίστροφο, αλλά αυτό και πάλι αφορά τον άνθρωπο που τα χειρίζεται και τα εξελίσσει και όχι το ίδιο το εργαλείο.
Όσον αφορά τους κοινούς τόπους διαδικτυακής συνάθροισης όπως είναι το F/B , μπορώ να πω πως μόνο καλές εμπειρίες και πλούσιο υλικό γνώσης μαζεύω από αυτό, όπως και ωραίες και ευγενικές ανταλλαγές φιλικών αισθημάτων μεταξύ ανθρώπων που εκτιμούν ο ένας τον άλλο λόγω της ποιότητας των αναρτήσεων. Πιστεύω, αν και δεν έχω στοιχεία, πως η ελληνική γωνιά του F/B πρέπει να είναι από τις καλύτερες και ποιοτικότερες στον κόσμο ως προς τις προτεινόμενες αναρτήσεις. Φυσικά και εμπεριέχει όλα τα κακά της κοινωνικής μας συμπεριφοράς, ασφαλώς και ο θυμός απέναντι σε όλα και ο "κανιβαλισμός" επιχειρεί συνεχώς να εισέλθει, αλλά νομίζω πως ακόμα δεν επικράτησε, θα δείξει κι αυτό τις αντοχές μας απέναντι σε τέτοια παρακμιακά και θλιβερά φαινόμενα.
-Ξέρεις... έχω σκεφτεί πως κουβαλήσαμε εδώ όλα τα γνωρίσματα της "γειτονιάς" αλλά και του καφενείου, των συναθροίσεων... αυτό το απροσάρμοστο της φυλής μας που δεν μπαίνει σε καλούπια ακόμη κι αν φαίνεται έτσι... Ξαφνικά, ποίηση, μουσική, λογοτεχνία.. τι λες;
-Ναι, και το καφενείο αποτελεί μέρος της Αγοράς με την αρχαία έννοια, και ναι, όλα αυτά μαζί, γιατί όχι; Τα πράγματα είναι ρευστά όπως ο χρόνος, ό,τι προλαβαίνουμε, ακόμα και σε χύμα ή χαοτικές καταστάσεις υπάρχει πάντα το μάγμα της δημιουργικής δύναμης. Δεν κινδυνεύουμε από παλιές γνώριμες φόρμες τόσο όσο από καινούργιες διαστρεβλωμένες συμπεριφορές, όπως αυτές που ανέδειξε και προώθησε ο πολιτικός κόσμος μέσα από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο.
-Συμφωνώ γιατί βλέπω τη δημιουργικότητα...
Θέσια… άναρχα και αναρχικά ξεκινήσαμε κι έτσι θέλω να κλείσουμε αυτή την καρδιακή συζήτηση που ήταν αυθόρμητη και μας πήγε παντού από μόνη της… Σαφώς σ' ευχαριστώ για τούτο το δώρο και τη μεγάλη τιμή..." Από Καρδιάς" ευχαριστώ, γιατί ο τίτλος δείχνει πως περνάνε άνθρωποι αγαπημένοι από εδώ... Ρεμπέτες ονειροπόλοι λοιπόν; Για να αντέξουμε;
-Εγώ σ’ ευχαριστώ από καρδιάς για τον όμορφο διάλογο.
Ναι, ρεμπέτες και ονειροπόλοι, για να αντέξουμε!
Ρεμπέτες, ονειροπόλοι, να περιδιαβαίνουμε στο όνειρο, κρατώντας τελικά το μεγαλείο του λαού μας, την περηφάνια και το λυγμό του, την ομορφιά της ψυχής του, ακόμα κι αυτό το… παράνομο κομμάτι όχι του «μαζί τα φάγαμε» αλλά, του «ελάτε μάγκες να επιβιώσουμε στα ανήλιαγα υπόγεια».
Θα επιβιώσουμε όμως, χορεύοντας ζεϊμπέκικο είτε παιγμένο από τον Μάρκο είτε από τον Τσιτσάνη είτε από τον Μπαγιαντέρα… λέγοντας ένα μεγάλο «Όχι» σ’ αυτούς που μας θέλουν με κεφάλι σκυφτό!
Ευχαριστώ Θέσια Παναγιώτου!
Εμείς πάλι στα δικά μας… τα υπέροχα, καρδιακά, ανατρεπτικά, επαναστατικά, Ελληνικά –βαθύτατα-, τα Πειραιώτικα, Σμυρναίικα, Συριανά….
Δευτέρα του Θωμά ε; Ε! Στου Θωμά το Μαγαζί… και τι λέω τώρα! Πορεία στο Ρεμπέτικο Τραγούδι με μια αγαπημένη ύπαρξη, μ’ ένα Νυχτοπούλι, όπως λέει κι εκείνη, με μια γυναίκα που μαζί με τον σύντροφό της αφιερώθηκαν στη μελέτη, έρευνα, παρουσίαση, επανεκτέλεση των Ρεμπέτικων τραγουδιών! Θέσια Παναγιώτου, εκ Κύπρου ορμώμενη, σύζυγος Κώστα Φέρρη, με σπουδές στις Νομικές και Πολιτικές Επιστήμες και στη Μουσική… χάθηκε στη Μουσική κι άντε να τη μαζέψεις όταν μάλιστα Ρεμπέτης σημαίνει …..ονειροπόλος! Τιμή μου, χαρά μου, συγκίνηση που δεν περιγράφεται και αρκετό γέλιο με τα δικά μας παράξενα φερσίματα… Απολαύστε τη!
-Λοιπόν... συνήθως διαβάζετε τα καλωσορίσματα στην αρχή των φίλων μας που έρχονται εδώ, τα βιογραφικά τους στοιχεία έτσι για να μπούμε σιγά σιγά στο κλίμα.. αλλά εδώ είναι "Από Καρδιάς" η κατάσταση και πρέπει να περιμένετε κι ανατροπές.. Έτσι και με τη Θέσια Παναγιώτου που, προσπαθώντας μέσω in box να συνεννοηθούμε για την ώρα που θα ξεκινούσαμε επισήμως, αρχίσαμε τη συνέντευξη τόσο αυθόρμητα και όμορφα που δεν μου πάει η καρδιά να αλλάξω τη δομή και να βάλω όλα τα γνωστά αλλά αληθινά πάντα στολίδια...
-Ε, λοιπόν! Θέσια.. Καλώς ήρθες και αφήνουμε τα πάντα στην ομορφιά του αυθόρμητου!
-Καλώς σε βρήκα Ελένη. Γιατί με περιτριγυρίζεις τόσο καιρό; Δεν έχω να σου πω μυστικά και άγνωστα. (γέλια)
-(γέλια και από μένα) Καλησπέρα… θα σε βρω σε λίγο γιατί καθυστέρησα στο μάθημα
-Καλησπέρα! Όποτε μπορείς, χωρίς άγχος! Θα με βρεις εδώ! Προτείνω μάλιστα ν’ αρχίσουμε πρώτα από εδώ… μ’ αρέσει το άηχο πνευματικό επίπεδο που μπορούμε να μπούμε γι’ αρχή..
-Ναι, συμφωνώ κι εγώ, στο μεταξύ θα ήθελα να σκεφτείς , πέρα από τα συνηθισμένα βιογραφικά και λοιπά, τι σε ενδιαφέρει να ειπωθεί που δεν λέγεται συνήθως. Προσωπικά λ.χ θέλω να μείνουμε αρκετά στο Ρεμπέτικο τραγούδι, στο πώς ενώνονται οι λαοί στο τραγούδι, μαζί με άλλα βέβαια! Μιλάμε σε λίγο πάλι!
-ο.κ. εδώ θα είμαι μέχρι το πρωί... μη βιάζεσαι...
-οκ!
Όπως καταλαβαίνετε, αυτή είναι η αρχή μιας συζήτησης πραγματικά «Από Καρδιάς» κι επειδή εδώ λειτουργεί το αυθόρμητο, ελάτε να δείτε πώς ταξιδέψαμε με τη Θέσια στη συνέχεια… γιατί αμέσως ήρθε αυτή η απάντηση! Ό,τι ακολούθησε ήταν ακόμη και προσωπικές απορίες…
-Το ρεμπέτικο είναι η πιο γνήσια λαϊκή δημιουργία από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους μέχρι σήμερα. Γι αυτό και κιβωτός της ελευθερίας μας, ναι, αυτής της βγαλμένης απ΄ τα κόκκαλα των Ελλήνων τα ιερά, μιας ελευθερίας που ποινικοποιήθηκε από την πρώτη στιγμή με τους Βαυαρικούς νόμους του Αντιβασιλέα Μάουερ. Στις φυλακές που ιδρύθηκαν μέσα σε σχολεία και τεκέδες γεννήθηκε αυτό το τραγούδι, από σπαράγματα μιας γλώσσας κρυμμένης μέσα σε δημοτικά τραγούδια, και από αδέσποτα μελίσματα, βυζαντινά. Αυτή η ποινικοποιημένη Ελευθερία είναι το προσωπικό περιθώριό μας. Και εκεί επιστρέφουμε κάθε που χανόμαστε και χορεύουμε αντάμα! (Τώρα μου ήρθε, στο στέλνω).
«Βάρα με με το στιλέτο
Κι όσο αίμα βγάλω πιε το»
Ένα από τα πρώτα αδέσποτα ρεμπέτικα δίστιχα!
-Εκπληκτική και πιστεύω η πιο γνήσια άποψη για το ρεμπέτικο. Να σου πω, πως το θεωρώ εφάμιλλο του δημοτικού τραγουδιού στη συνέχειά του ή ακόμα και το ελληνικό "μπλουζ", με την έννοια ότι το μπλουζ εκφράζει μια συγκεκριμένη κουλτούρα, θα το θεωρήσεις παρατραβηγμένο;
-Όχι, δεν είναι παρατραβηγμένο, μπορούμε να το δούμε έτσι και να το παραλληλίσουμε και με άλλες φόρμες αστικών τραγουδιών άλλων χωρών, που κοινό τους στοιχείο έχουν ότι εκφράζουν ακριβώς αυτό το κοινωνικό, μυστικό, απαγορευμένο, ύποπτο, κυνηγημένο, ελκυστικό περιθώριο... π.χ τα φάντος της Πορτογαλίας, τα τάγκο της Αργεντινής, τα αστικά φλαμένγκο της Μαδρίτης, όπως και αντίστοιχες φόρμες της Ανατολής π.χ. Ασίκ τραγούδια.
-Το ρεμπέτικο έχει συγκεκριμένη τοπική καταγωγή και αν ναι, γιατί; Προσωπικά, γεννημένη στον Πειραιά και με αγάπη στις γειτονιές του, γνωρίζω ταβερνάκια - εν ζωή ακόμη - που τραγούδησαν μεγάλοι ρεμπέτες και, να σου πω, με κάνει περήφανη αυτό....
-Για να γεννηθεί το ρεμπέτικο τρέξαν πολλά ποτάμια, από πολλές γεωγραφικές και κοινωνικές τοποθεσίες. Όμως αυτό που εννοούμε σήμερα ως ρεμπέτικο, είναι αυτό που γεννήθηκε στον Πειραιά, μετά το 1922, με την συνάντηση και αναγκαστική συγκατοίκηση δύο περιθωρίων: τους περιπλανώμενους και αυτοδίδακτους μουσικούς του Πειραιά και τους έντεχνους ή μορφωμένους μουσικά πρόσφυγες από την Μικρά Ασία. Η συναδέλφωση της άμοιρης αυτής φτωχολογιάς από την μία και την άλλη, γονιμοποίησε το ρεμπέτικο τραγούδι.
-Η ονομασία "ρεμπέτικο" παραπέμπει σε κάτι υποτιμητικό;… θυμίζει το τούρκικο "ρεμπέτ".. έχει κάποια σχέση; Αυτά είναι απορίες προσωπικές!
-Δεν υπάρχει λέξη ρεμπέτ στα τούρκικα.
Η λέξη ρεμπέτικο κατά πάσα βεβαιότητα, προέρχεται από το ελληνικό ρέμπομαι ή ρέμβομαι, ρεμβάζω, ρεμπέτης, ρεμπετός, και σημαίνει περιπλανιέμαι τόσο σωματικά (τροβαδούρος, ασίκ κ.λ.π.) όσο και πνευματικά, με την φαντασία μου. Οι περιπλανώμενοι και ονειροπόλοι όλων των εποχών υπήρξαν αντικείμενα χλευασμού και υποτίμησης από τους βολεμένους και τις εξουσίες...
Άιντες να ρεμπελέψουμε, ρεμπέτες να γενούμε, να μας 'γαπούν οι έμορφες, να τες περιφρονούμε
-Μάλιστα, φράση "ρεμπέτ ασκέρ" τότε; Ελληνική που χρησιμοποιήθηκε στα τούρκικα;..
-Όχι, παράφραση ελληνική που χρησιμοποιήθηκε μόνο από τους Έλληνες. Ασκέρ στα τούρκικα είναι ο στρατός, και το ρεμπέτ προέρχεται ή από το ρέμπελος και ρεμπελιό ή από το ίδιο το ρεμπέτικο ως ρίζα λέξης, όποτε υπονοεί μία περιπλανώμενη στρατιά ή ένα στράτευμα περιπλανώμενων και διαλυμένων φαντάρων, από την αρχή όμως σήμαινε σκορποχώρι... διαλυμένο δηλαδή "στράτευμα".
-Ευχαριστώ για τη διευκρίνιση!
Άρα, το ρεμπέτικο εντάσσεται στη μακραίωνη ιστορία των περιπλανώμενων τραγουδοποιών, ακόμα και των ομηρικών αοιδών, που περιφέρονταν και με κάθε ευκαιρία τραγουδούσαν για τον έρωτα, τα πάθη και τα παθήματα του απλού ανθρώπου. Ένα γνήσια λαϊκό είδος τραγουδιού, παραδοσιακό με όλη τη σημασία της λέξης που συνδέεται στενά με τις ιστορικές εξελίξεις του τόπου από το 1922 και μετά;
-Δεν σε προλαβαίνω, το συμπέρασμά σου είναι ολοκληρωμένο, τα είπες όλα, απλά μια διευκρίνηση για όσους ενδιαφέρονται να το ψάξουν και πιο πέρα. Ναι, το ρεμπέτικο είναι ένας κρίκος στην αλυσίδα των τραγουδιών που γέννησαν οι περιπλανώμενοι τροβαδούροι από τόπο σε τόπο ή οι περιπλανώμενοι με την φαντασία τους. Μια έκφραση του ανθρώπου που η έναρξή της χάνεται μέσα στους αιώνες του πολιτισμού. Συμβολικά ορίζουμε τον Όμηρο ως έναρξη. Όμως στο ρεμπέτικο δεν έχουμε μεγάλα έπη, ούτε ηρωισμούς, ούτε μακροσκελείς αφηγήσεις, έχουμε όμως την πάλη του ανώνυμου και ασήμαντου ανθρώπου με την μοίρα, με τον ανεκπλήρωτο έρωτα, με την φτώχια, με την παράβαση των ιερών κανόνων, ου κλέψεις, ου φονεύσεις κ.λ.π. ακόμα και με τον Χάρο, θέματα και καταστάσεις που αναπαριστώνται ταυτόχρονα και χορευτικά, γιατί το ρεμπέτικο είναι κατ’ εξοχήν χορευτικό τραγούδι, έχει δηλαδή και απαιτεί την θυμέλη του την ώρα της τελετής του, γι’ αυτό και συγγενεύει πιο πολύ με την δραματική ποίηση παρά με την επική ή την λυρική.
-Ο άνθρωπος στο λυγμό του και στη σύγκρουση με τη Μοίρα. Κοσμοαντίληψη και ταυτόχρονα αυτοαντίληψη... Νομίζω πως πρέπει να είσαι πολύ ρηχός - ακούγεται αφοριστικό και δεν θα έπρεπε, αλλά στο "Από Καρδιάς" τα λέμε όλα - για να μη νιώσεις την ανατριχίλα και την ανάγκη να σηκωθείς να χορέψεις. Πόση δουλειά χρειάστηκε για να ανακαλύψεις το ρεμπέτικο ή ήρθε και σε συνάντησε αυτό, Θέσια;
-Είχα σχέση και επαφή τόσο μουσικά όσο και ιδεολογικά με το ρεμπέτικο. Η μύησή μου όμως έγινε από τον Κώστα Φέρρη και η "πρόκληση" ήταν μεγάλη!
-Σχέση, επαφή, μύηση, Κώστας Φέρρης! Τώρα θα πρέπει να μου πεις, αν θες, για την μουσική και ιδεολογική σχέση και ύστερα για την... μυητική διαδικασία και το "κεφάλαιο" Κώστας Φέρρης... Και για μένα πρόκληση!!
-Με πατέρα και μητέρα λαϊκούς και προοδευτικούς που μου δίδαξαν την ανθρωποκεντρική ματιά στα πράγματα και σε ένα μουσικό περιβάλλον που περιελάμβανε από όπερα και συμφωνικά έργα μέχρι "ελαφρά" και ρεμπέτικα τραγούδια, φυσικό ήταν να έχω μια ακουστική και αβίαστη σχέση με το τραγούδι αυτό. Όταν ο Φέρρης μπήκε στη ζωή μου, κατ’ αρχήν με την κορυφαία ταινία του "Ρεμπέτικο" και στη συνέχεια ολόκληρος και με όσα κουβαλούσε μαζί του ως δημιουργική προσωπικότητα, φυσικό ήταν να λειτουργήσει για μένα ως πυροκρουστήρας. Από τότε ερευνούμε και δημιουργούμε μαζί και μπορώ να πω πως έχουμε καλή απόδοση αφού μόνο στον τομέα "ρεμπέτικο τραγούδι" μετράμε μέχρι τώρα 600 ανώνυμα και επώνυμα τραγούδια σε επανεκτελέσεις και εικόνα, αμέτρητες ώρες τηλεοπτικών εκπομπών από την σειρά "Απόψε στου Θωμά" και "ονείρου Ελλάς", μια λαϊκή όπερα με τίτλο "Ρεμπέτικο Μυστήριο" που ανέβηκε Ρόδο-Χάϊφα-Άγκυρα, συναυλίες, διαλέξεις, δισκογραφία, στιχουργική, σύνθεση κ.λ.π. κ.λ.π. Ε, όλα αυτά ήταν και είναι μια διαρκής πρόκληση, γιατί μιλάμε για απίστευτο όγκο δημιουργίας - κατάθεσης και από τους δυο μας.
-Φαντάζομαι πως θα είναι συναρπαστικό - τουλάχιστον στο μεγαλύτερο μέρος του - αυτό το κοινό ταξίδι στη δημιουργία. Έχετε δουλέψει και σε άλλα είδη τραγουδιού για να καταλήξετε σε όλα αυτά; Έχετε κάνει μελέτες στα τραγούδια της Ανατολής λ.χ ;
-Η πρώτη συνεργασία και πρόταση που μου έκανε ο Φέρρης ήταν το 1987, για να γράψω τη μουσική και τα τραγούδια της ταινίας του "Oh Babylon". Είχε μάλιστα επιλέξει, το μουσικό περιβάλλον της ταινίας να είναι η ρέγκε μουσική, και τα τραγούδια πάνω σε δικούς του στίχους στα Αγγλικά και με τραγουδιστή τον διάσημο σήμερα της σκηνής αυτής Maxi Priest! Αυτό και έκανα. Στα ρεμπέτικα φτάσαμε αργότερα... Όσο για τις έρευνές μας, ταξιδεύουμε σ’ αυτές σαν τον Οδυσσέα, ανάλογα με το κέφι των Θεών ή των Ανθρώπων, πάμε από Δύση σε Ανατολή και από Βορρά σε Νότο... πάντοτε περιπλανώμενοι και έτοιμοι για θαύματα.
-Πράγματι ταξίδι λοιπόν! Αλλά και μουσική ρέγκε... μ' αρέσετε! Λέμε πως η μουσική ενώνει τους ανθρώπους. Στις συναυλίες του εξωτερικού πώς αντιδρούν οι άνθρωποι στο ηχητικό άκουσμα που λέγεται "ρεμπέτικο";
-Θα σου δώσω την συνολική εμπειρία μας τόσο από τις συναυλίες (Στρασβούργο, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Βουκουρέστι, Ιερουσαλήμ, κ.λ.π. κ.λ.π., όσο και από την διδασκαλία που οι ίδιοι κάναμε στα κρατικά θέατρα της Χάϊφα και της Άγκυρας. Το ρεμπέτικο, αυτή η μουσική, αυτά τα τραγούδια, επειδή είναι τραγούδια καρδιάς και όχι διανοητικές δημιουργίες, ξεκλειδώνουν αμέσως την καρδιά του ακροατή, ακόμα και αν δεν γνωρίζει την γλώσσα. Και όταν ανοίξει η πόρτα της καρδιάς όλοι οι διαχωρισμοί, τα όρια, τα πρέπει και δεν πρέπει, καταρρέουν. Ο άνθρωπος απαλλάσσεται από τα επίκτητα και μένει γυμνός απέναντι στη μοίρα του και στην αυτογνωσία του. Τα τραγούδια δεν ενώνουν τους λαούς, ενώνουν τους ανθρώπους, γιατί ανοίγουν μέσα τους τις περιοχές της ελευθερίας τους να αγαπούν, να συμπονούν, να συμπάσχουν, να συνυπάρχουν. Αν θες το πιστεύεις αλλά οι μόνοι αμήχανοι και μετέωροι απέναντι σ’ αυτό το φαινόμενο, είναι πάντα οι Έλληνες αξιωματούχοι των Πρεσβειών μας... έχοντας οι ίδιοι, από την μία, μια αμφίβολη σχέση με το ρεμπέτικο και από την άλλη, προκαταλήψεις και προδιαγραφές για τους λαούς, είναι ανίκανοι να καταλάβουν τέτοιες αντιδράσεις και αποδοχές από τους άλλους, τους ξένους δηλαδή. Αυτό τα λέει όλα.
-Ο καθωσπρεπισμός εγκλωβίζει το κομμάτι του ανθρώπου τελικά. Το ρεμπέτικο, και μένω σ' αυτό γιατί είναι το είδος που κατεξοχήν έχεις ασχοληθεί και έχεις μαζί με τον Κώστα Φέρρη αναδείξει, εξέφρασε και πολιτικά την εποχή του. Σήμερα, υπάρχει αντίστοιχη μουσική έκφραση ή το ρεμπέτικο έχει τη διαχρονική δυναμική για να σηκώσει στις πλάτες του αυτό που βιώνουμε;
-Με τον τρόπο που χρησιμοποιούμε σήμερα τον όρο "πολιτική τέχνη", (τραγούδι κ.λ.π.), το ρεμπέτικο δεν έχει καμία απολύτως σχέση. Το ρεμπέτικο είναι αταξικό - διαταξικό και μη συγκρουσιακό. Είναι το τραγούδι των "ασήμαντων" ανθρώπων, της συντριπτικής δηλαδή πλειοψηφίας ενός λαού και κανένας δεν μπορεί να το ιδιοποιηθεί. Όποιος το επιχειρεί γελοιοποιείται. Όπως κάτι «ζεϊμπέκηδες» πολιτικοί περασμένων ετών. Για όλους τους πιο πάνω λόγους το ρεμπέτικο είναι μια διαχρονική κλασσική αξία που εκφράζει την ουσία μιας κοινωνίας η οποία πρέπει να είναι συγχωρητική και όχι συγκρουσιακή. Να βασίζεται δηλαδή στην ενότητα και στην συνύπαρξη και όχι στην διάσπαση και στη σύγκρουση. Η μόνη κοινωνική σύγκρουση που εκφράζεται, κατά κάποιο τρόπο, στα ρεμπέτικα είναι αυτή με τους ψευτονταήδες από την μία και με τους αστυνόμους από την άλλη.
-Καταλαβαίνω τι εννοείς αλλά, εφόσον εκφράζει τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού και τον πόνο του, δεν μπορούμε να πούμε πως θα εξέφραζε ή εκφράζει και σήμερα το αντίστοιχο; Δεν εννοώ τη στρατευμένη έννοια ή τη λαϊκίστικη έκφραση αυτών των κάποιων μέσα απ' το τραγούδι!
-Όχι μόνο τον πόνο του, αλλά και την χαρά του, και τις διαφυγές του, και τον έρωτά του, και τις επιθυμίες του και τα όνειρά του... με την έννοια του κλασσικού που είπαμε πιο πάνω, και φυσικά θα εκφράζει όλα αυτά και χθες και τώρα και πάντα. Έναν αιώνα μετά τη δημιουργία τους και τα τραγούδια αυτά είναι ολοζώντανα, τραγουδιούνται και χορεύονται εδώ και τώρα.
-Θέσια, κάνεις ραδιόφωνο πολλά χρόνια. Διάβαζα μάλιστα, ότι οι εκπομπές σου προσέφεραν πρωτόγνωρα ποσοστά ακροαματικότητας στον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό. Ποια είναι η σχέση που έχει αναπτυχθεί τόσα χρόνια με τους ακροατές; Το ραδιόφωνο ήταν και είναι ιδιαίτερο είδος, έτσι; Τι έχεις αποκομίσει από αυτό;
-Ναι, το ραδιόφωνο παίζει και με την φαντασία σου αφού δεν σε εγκλωβίζει σε καμιά εικόνα. Αν σου πω πως μετά από τόσα χρόνια, ακόμα εκπλήσσομαι και χαίρομαι που παλιοί και νέοι ακροατές από όλη την Ελλάδα και όχι μόνο, μου λένε για τις εκπομπές μου, πόσο τους συντροφεύουν ή τους θυμίζουν ή τους μαθαίνουν, θα με πιστέψεις; Όπως οι ακροατές μου δεν έχουν ακριβή εικόνα για μένα έτσι κι εγώ δεν έχω ακριβή και συγκεκριμένη εικόνα γι’ αυτούς, κι όμως, επικοινωνούμε τόσα χρόνια, χωρίς να γνωριζόμαστε ... μέσα από τα ραδιοκύματα... το βρίσκω μαγικό, καθαρά πνευματικό, γι’ αυτό αγαπώ το ραδιόφωνο και δεν εννοώ τις δικές μου εκπομπές...
-Όλα αυτά τα χρόνια καλλιτεχνικής δημιουργίας - δεν ξέρω και τι να πρωτοπώ, ποίηση, μουσική, στιχουργική...- έχεις ποτέ σκεφτεί πως θα ήταν καλύτερα να έχεις ασχοληθεί με τα νομικά ή τις Πολιτικές επιστήμες;
-χεχε Ποτέ! Θα με έκανες όμως πολύ ευτυχισμένη αν δεν αναφερόμαστε στα βιογραφικά ως παλιές φωτογραφίες και διπλώματα στον τοίχο.
- Όχι βέβαια! Θες να μου πεις όμως πώς πήρες την απόφαση να σπουδάσεις αρχικά κάτι τόσο... ξένο από τη μουσική που ήδη σε είχε τραβήξει κοντά της;
-Σπούδασα και τα δύο ταυτόχρονα. Νομικά στο Πανεπιστήμιο και Ανώτερα θεωρητικά στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Τα νομικά τα αγαπώ ως επιστήμη, ανθρώπινο επίτευγμα, σκέψη, φιλοσοφία, ερμηνεία κ.λ.π. Δεν τα θεωρώ χαμένο χρόνο ή χαμένη σπουδή επειδή δεν τα άσκησα ως επάγγελμα. Πάντα αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο στον τρόπο σκέψης, αντίληψης και διαμόρφωσης της λογικής μου.
-Ήρθες στην Αθήνα το 1974 από την Κύπρο. Έζησες τον Αττίλα;
-Ναι και το πραξικόπημα και τους δύο Αττίλες, στο σπίτι μου στη Λευκωσία, έφυγα τον Σεπτέμβριο με το πλοίο «Πάτραι», που ξεκίνησε τα δρομολόγια Κύπρος - Ελλάδα.
-Φαντάζομαι πως αυτή την εμπειρία δεν θα είναι εύκολο να την συζητάς. Πώς ένιωσες - και νιώθεις βέβαια - με τα τερτίπια των Ευρωπαίων ετέρων σε σχέση με την ιδιαίτερη πατρίδα σου και την προσπάθεια του Κυπριακού λαού να φωνάξει άλλο ένα "Όχι";
-Τα τερτίπια των Ευρωπαίων δεν αφορούν μόνο την "μικρή πικρή μου πατρίδα, την πολυαγαπημένη". Αφορούν και την μεγάλη μου πατρίδα την Ελλάδα, αφορούν και τον Νότιο ή Βόρειο γείτονά μου. Ο Κυπριακός λαός έχει έμφυτη την αξιοπρέπεια να λέει όχι σε ό,τι αλλοιώνει την ταυτότητα ή την ύπαρξή του και πάντα το πληρώνει αυτό. Όμως αυτό το μικρό νησί ακόμα υπάρχει και είναι γη πολιτισμού, ιστορίας και κάλλους. Κι ας είπε πολλές φορές όχι στους κατακτητές και στα κάθε λογής σχέδιά τους. Φράγκους, Ναΐτες, Ενετούς, Οθωμανούς, Άγγλους και Τούρκους. Και το όχι στο σχέδιο Ανάν, επίσης, ήταν ηρωικό απέναντι σε μεγάλες δυνάμεις και μεγάλα σχέδια, γιατί εμπεριείχε μέσα του τη θυσία, το "καλύτερα να μας καταστρέψετε επειδή λέμε όχι στα αφανιστικά σχέδια σας, παρά να μας καταστρέψετε με τυμπανοκρουσίες και νέους εθνικούς ύμνους". Θα μου πεις τώρα, και ποιο το αποτέλεσμα όλων αυτών των όχι; Μα απλά ακόμα υπάρχουμε, ακόμα είμαστε, ακόμα ξέρουμε ποιοι είμαστε, δεν είναι αρκετό αυτό;
-Πέραν του αποτελέσματος ,νομίζω πως η δύναμη να πεις "Όχι" είναι δήλωση ταυτότητας, αυτογνωσίας!
Κρίση... πλέον φορτισμένη με οικονομικό περιεχόμενο έννοια και ταυτόσημη επικείμενης καταστροφής. Παρατηρώ τα σχόλιά σου, μικρά κι εύστοχα πάνω από τα τραγούδια ή κείμενα, και σε ρωτώ ευθέως, ποιος ή ποιοι ευθύνονται; Οι ξένοι; Οι πολιτικοί; Ο λαός; Οι τράπεζες; Όλοι;
-Όλοι έχουν το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί στο πόστο που βρέθηκαν ως δρώντα πρόσωπα του δράματος. Επίσης και οι θεατές του δράματος έχουν την ευθύνη του χειροκροτήματός τους και της αποδοχής τους. Όμως δεν πιστεύω ταυτόχρονα πως όλοι μαζί τα φάγαμε. Αυτή είναι πιο αντιδραστική και προδοτική ενός λαού, φράση, από την γνωστή μας "Λεφτά υπάρχουν". Ναι όλοι έχουμε την ευθύνη μας ως πολιτικά όντα που είμαστε, κατά τον Αριστοτέλη, αλλά όχι δεν είμαστε όλοι υπεύθυνοι για ποινικά, πολιτικά αδικήματα ή καταχρήσεις ή κακές και προδοτικές αποφάσεις και συμφωνίες, ή κακές διαχειρίσεις ή για την διαφθορά. Δεν πιστεύω σε μαζικές ευθύνες, είναι φασιστικές.
-Θέσια, όλα αυτά τα χρόνια που εσύ και ο Κώστας Φέρρης ασχολείστε με το ρεμπέτικο τραγούδι - αυτή ήταν ερώτηση που μόλις μου ήρθε - είχατε κάποια κρατική ενίσχυση, αναγνώριση για το έργο σας; Γιατί εδώ μιλάμε για τη διάσωση ενός κομματιού του Ελληνισμού!
-Όχι, καμία απολύτως κρατική ενίσχυση και καμία απολύτως κρατική αναγνώριση, το αντίθετο θα μπορούσα να πω αφού βρίσκαμε συνεχώς εμπόδια, όπου υπήρχε διασταύρωση με κρατικούς υπευθύνους.Είχαμε όμως την καλύτερη αναγνώριση και ανταμοιβή που κατά βάθος επιθυμούσαμε. Και μόνο ότι μας έρχονται μηνύματα από όλη την Ελλάδα, την Κύπρο, όπως και από τους Έλληνες που ζουν εκτός πατρίδας, μηνύματα από μουσικά σχολεία και ορχήστρες για να μας πουν ότι διαβάζουν και προχωράνε μουσικά με βάση τις δικές μας καταθέσεις, για μας αυτό είναι το μεγαλύτερο παράσημο.
-Πράγματι.. για 'κείνον που αγαπά αυτό που κάνει, το παράσημο έρχεται από τον κόσμο! Νυχτοπούλι! Η σχέση σου με τους ανθρώπους του διαδικτύου είναι πολύ καλή! Πιστεύεις πως βοηθάει στην επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και στη διάδοση της Τέχνης ή στέκεσαι και κριτικά απέναντί του;
-Πιστεύω ότι βοηθάει στην επικοινωνία και στην ανταλλαγή γνώσεων και πληροφοριών μεταξύ των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η δαιμονοποίηση που επιχειρείται για το ίντερνετ είναι μεσαιωνικής αντίληψης και ρηχής γνώσης. Δεν μπορείς να δαιμονοποιείς τα εργαλεία. Μπορεί στον ανθρώπινο πολιτισμό τα εργαλεία να μετατρέπονται σε όπλα όπως και το αντίστροφο, αλλά αυτό και πάλι αφορά τον άνθρωπο που τα χειρίζεται και τα εξελίσσει και όχι το ίδιο το εργαλείο.
Όσον αφορά τους κοινούς τόπους διαδικτυακής συνάθροισης όπως είναι το F/B , μπορώ να πω πως μόνο καλές εμπειρίες και πλούσιο υλικό γνώσης μαζεύω από αυτό, όπως και ωραίες και ευγενικές ανταλλαγές φιλικών αισθημάτων μεταξύ ανθρώπων που εκτιμούν ο ένας τον άλλο λόγω της ποιότητας των αναρτήσεων. Πιστεύω, αν και δεν έχω στοιχεία, πως η ελληνική γωνιά του F/B πρέπει να είναι από τις καλύτερες και ποιοτικότερες στον κόσμο ως προς τις προτεινόμενες αναρτήσεις. Φυσικά και εμπεριέχει όλα τα κακά της κοινωνικής μας συμπεριφοράς, ασφαλώς και ο θυμός απέναντι σε όλα και ο "κανιβαλισμός" επιχειρεί συνεχώς να εισέλθει, αλλά νομίζω πως ακόμα δεν επικράτησε, θα δείξει κι αυτό τις αντοχές μας απέναντι σε τέτοια παρακμιακά και θλιβερά φαινόμενα.
-Ξέρεις... έχω σκεφτεί πως κουβαλήσαμε εδώ όλα τα γνωρίσματα της "γειτονιάς" αλλά και του καφενείου, των συναθροίσεων... αυτό το απροσάρμοστο της φυλής μας που δεν μπαίνει σε καλούπια ακόμη κι αν φαίνεται έτσι... Ξαφνικά, ποίηση, μουσική, λογοτεχνία.. τι λες;
-Ναι, και το καφενείο αποτελεί μέρος της Αγοράς με την αρχαία έννοια, και ναι, όλα αυτά μαζί, γιατί όχι; Τα πράγματα είναι ρευστά όπως ο χρόνος, ό,τι προλαβαίνουμε, ακόμα και σε χύμα ή χαοτικές καταστάσεις υπάρχει πάντα το μάγμα της δημιουργικής δύναμης. Δεν κινδυνεύουμε από παλιές γνώριμες φόρμες τόσο όσο από καινούργιες διαστρεβλωμένες συμπεριφορές, όπως αυτές που ανέδειξε και προώθησε ο πολιτικός κόσμος μέσα από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο.
-Συμφωνώ γιατί βλέπω τη δημιουργικότητα...
Θέσια… άναρχα και αναρχικά ξεκινήσαμε κι έτσι θέλω να κλείσουμε αυτή την καρδιακή συζήτηση που ήταν αυθόρμητη και μας πήγε παντού από μόνη της… Σαφώς σ' ευχαριστώ για τούτο το δώρο και τη μεγάλη τιμή..." Από Καρδιάς" ευχαριστώ, γιατί ο τίτλος δείχνει πως περνάνε άνθρωποι αγαπημένοι από εδώ... Ρεμπέτες ονειροπόλοι λοιπόν; Για να αντέξουμε;
-Εγώ σ’ ευχαριστώ από καρδιάς για τον όμορφο διάλογο.
Ναι, ρεμπέτες και ονειροπόλοι, για να αντέξουμε!
Ρεμπέτες, ονειροπόλοι, να περιδιαβαίνουμε στο όνειρο, κρατώντας τελικά το μεγαλείο του λαού μας, την περηφάνια και το λυγμό του, την ομορφιά της ψυχής του, ακόμα κι αυτό το… παράνομο κομμάτι όχι του «μαζί τα φάγαμε» αλλά, του «ελάτε μάγκες να επιβιώσουμε στα ανήλιαγα υπόγεια».
Θα επιβιώσουμε όμως, χορεύοντας ζεϊμπέκικο είτε παιγμένο από τον Μάρκο είτε από τον Τσιτσάνη είτε από τον Μπαγιαντέρα… λέγοντας ένα μεγάλο «Όχι» σ’ αυτούς που μας θέλουν με κεφάλι σκυφτό!
Ευχαριστώ Θέσια Παναγιώτου!
Για καλύτερη ανάγνωση επιλέξτε την λειτουργία "πλήρης οθόνη",κάτω αριστερά
Από το Λόγων Παίγνια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου